[zaloguj się]
[pdf]

MDLEĆ (116) vb impf

mdleć (107), mgleć (9); mgleć GlabGad (2), GliczKsiąż, KwiatKsiąż, SkarJedn; mdleć : mgleć SkarŻyw (4:2), RybGęśli (1:2).

Fleksja
inf mdleć
indicativus
praes
sg pl
1 mdleję mdlejem
2 mdlejesz
3 mdleje mdleją
praet
sg pl
1 n subst -chmy mdlały
3 m mdłåł m pers mdleli
f mdlała m an
n mdlało subst mdlały
fut
sg
3 m mdleć będzie
imperativus
sg
3 niech, niechåj mdleje
conditionalis
sg pl
3 f by mdlała m an
n subst by mdlały

inf mdleć (14). ◊ praes 1 sg mdleję (16) [w tym: -e (3)]. ◊ 2 sg mdlejesz (1). ◊ 3 sg mdleje (55). ◊ 1 pl mdlejem (1). ◊ 3 pl mdleją (14). ◊ praet 3 sg m mdłåł (2). f mdlała (2). n mdlało (1). ◊ 1 pl subst -chmy mdlały (1). ◊ 3 pl m pers mdleli (2). subst mdlały (1). ◊ fut 3 sg m mdleć będzie (1). ◊ imp 3 sg niech, niechåj mdleje (2). ◊ con 3 sg f by mdlała (2). ◊ 3 pl subst by mdlały (1).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI (jeden z niżej notowanych przykładów) ‒ XVIII w.

Słabnąć, tracić siły (116): A gdy to /i/ trafi śię miedzy dwięmá zwokaliſzów przerzeczonych/ ſpoślednim má być wymáwiáno/ iako wſłowách/ mdleię/ leię/ pieię/ śieię/ wieię ſzyia MurzOrt B2.
a. Ze względu na zdrowie i siły fizyczne; languere Mącz, Calep, Cn; elanguere Mącz, Calep; frageseere Calep, Cn; concidere, ditabescere, tabescere, torpere Mącz; invalidum fieri PolAnt; languescere Calep, Cn; debilitari, deficere, a. defieri viribus, remitti, resolvi, succidere, vapide se habere Cn (71): FalZioł V 30, 88v; GlabGad E3v; Y kołá ſie ſnádniey toczą Kiedy wſſytcy [konie] czterzey ſkoczą Ale gdy ſiodłowy mdleie Y woznicá złey nádzieie Iuſz mu drogá nie ták ſpora RejRozpr Gv; yeno racżie Daċ mi yake poſylnie [!] Bo mi prawie ċiało mdleye RejKup r4, h7; BielKron 463v; Elangueo, Niſzczeyę ná mocy/ Mdleyę/ lenieyę/ Oćieżeyę. Mącz 183d, 90d, 183d, 458d, 479b; SienLek 17v; RejZwierc 245v; Wſze śię ſtworzenie śmieie/ k śile śię wracáiąc/ ktore źimie mdleie, śiłę vtrácáiąc ArtKanc F4; Calep 354a, 433b, 580b, 908a; Iużem nie przy ſobie/ iuż człónki zmilkły/ mdleią/ Siły niemáſz/ kreẃ z źiębłá/ á włoſy ſowieią. GórnTroas 45.

mdleć od czego (6): On cżęſte prośby powtarzał/ Kiedy bárzo od głodu mdlał. BierEz R2; BielKron 108v; Gdy kóń biegunkę ma/ thedy od niéy mdleie SienLek 172v; PudłFr 59; ArtKanc N2; Defetiscor ‒ Od roboty mdleię. Calep 295b.

mdleć czym [= z powodu czego] (1): Pátrzże záſię ſtárością gdy iuż ciáło mdleie/ Iuż też rozum z duſzycą pewnie oſłábyeie. RejWiz 119v.

mdleć przed czym [= z powodu czego] (1): RejPos 337v cf »obumierać a mdleć«.

W przeciwstawieniach: »mdleć ... śmiać się (2), trzeźwieć« (3): Bo aċz ċziało mało mdleie Lecz Duſſa mjła tṙzezwieye RejKup ſ7v; RejWiz 80v; Ciáło w przygodach s przyrodzenia mdleie/ Lecż ſtátecżna myſl záwżdy ſie im ſmieie. RejZwierc [213].

W charakterystycznych połączeniach: bydlęta (nie)mdleją (mdleje, musi mdleć), ciało (6), członki (4), dzieci, koń, niewiasta, nogi (2), pan, ptaszątka, siodłowy [= koń], stworzenie, marny świat, źwirzęta, żywiące; mało mdleć, więcej; idąc mdleć, zimą; mdleć od biegunki, od głodu (4), od roboty; mdleć z przyrodzenia; mdleć starością; na umyśle mdleć; mdleć przed przyrodzoną światłością; mdleć w przygodach.

Przysłowie: Nędzne polne ptaſzątka nie orzą, ni śieią/ á wżdy iednák z łáſki twey od głodu nie mdleią. ArtKanc N2.
Fraza: »siła mgleje; na siłach mgleć« (2;1): GlabGad F4v; a záś gdy byli ná rękę wyzywani/ tedy na vmyſle y ná śiłach mgleli y truchleli. KwiatKsiąż O3; śiłá męcżących ie mgláłá/ á ćierpiących panienek chęć ku ẃiętſzem mękom trwáłá. SkarŻyw 22.
Zwrot: »jak nieżywy mgleć« (1): iey [głowie] k woley boleią [członki]/ Cżerſtwość ſwą ſtrácą iak nie żywe mgleią. RybGęśli C4v.
Szeregi: »obumierać a mdleć« (1): ſą też niektore [zwirzęta]/ kthore obumieráią á bárzo mdleią przed tą przyrodzoną ſwiátłoſcią RejPos 337v.

»mdleć i (a) truchleć« (3): GliczKsiąż F5; KwiatKsiąż O3; Są tedy známioná choroby żołądkowey/ iż wnątrze boli/ iedzenie ſye brzydźi/ ćiáło mdleie y truchleie SienLek 96.

W przen (13): Nowy zakon ten twoy [= Nowy Testament Murzynowskiego] mdleie/ Sćiſnęły ij przywileie BielKom A4v; A ná tho było potrzebá odpowiedzieć directe. Cżego iż nie vcżynili iáwnie pokázuią że tu iuż mdleie ich cauſa. SarnUzn E2v; RejZwierc 29; SkarŻyw 115; Gdy máiętność moiá Tu mdláłá y konáłá, w ten czás ią [wodę] potrzebá Było odlewáć. CiekPotr 82.

mdleć przed czym [= z powodu czego] (1): Bo im więcey świát przed ſtharością mdleć będzie/ tym więcey będzie kłopotow nád tymi kthorzy ná nim mieſzkáią. BudBib 4.Esdr 14/15.

mdleć przed czym [= być gorszym od czegoś] (1): Iż ſie drudzy zá tobą s twych márnych ſpraw śmieią/ Ktore przed zacną cnotą záwżdy bárzo mdleią. RejWiz 98v.

Fraza: »dusza (a. duszyczka) mdleje« [zawsze w przeciwstawieniu do „ciało”] (5): LubPs H2; RejWiz 189v; Gdy ſie nawięcey zbytnie ciáło śmieie/ Nabárziey w ten cżás duſzá ſwięta mdleie. RejZwierc [213]v, 116, 210v.
a) W antropomorfizowanym opisie gry w szachy (1): Ten tego biye/ áli ſam záś mdleie/ Wſzytek ſie zaſtęp to tám to ſám chwieie. KochSz B3.
α. Tracić przytomność; linquere animam Cn (15): OpecŻyw 150v; Zaſię ktora niewiaſta przy rodzeniu mdleie/ zimne kropie nanię wyſtępuią/ puls v rąk pretki/ [...] ſmiertelne bywaią takowe znaki FalZioł V 18d, V 67v; RejWiz 138; páni młoda mdleie/ Iedná ſtyłu podnośi/ druga ná nię wieie. BielSat D2v [idem BielRozm]; Mącz 241d; piſząc/ drżeć y mgleć pocżął/ y ták vmárł SkarJedn 294; MWilkHist C4v, D; Zbići lecą á ránni záś ſtękáiąc mdleią StryjKron 622; ReszList 162; BielRozm 27; GrabowSet T4v; Táć [nadzieja] y złocżyńce trzyma gdy aż mdleią w męce RybGęśli B; CiekPotr 82.
β. O roślinach: więdnąć (5): KochTr 6; Liſtecżki koło dołu/ wſzytki bárzo mdlały WisznTr 12.
W przen (3): SkarŻyw 130; Bogiem nátchnionych Pòétow woniący kwiát mdleie Smiertelny nań wiátr wieie. KlonŻal Cv.

mdleć od czego (1): Liſtecżki/ my potomſtwo/ mdleiem od żáłośći WisznTr 12.

b. Ze względu na stan psychiczny: upadać na duchu, bardzo ciężko przeżywać jakieś uczucie (zwłaszcza negatywne, najczęściej strach), niekiedy aż do utraty przytomności; languere Vulg, Cn; linqui animo Cn (34): [Słowa Chrystusa w Ogrójcu:] Oglądáy iakotz cirpię wielkié vdręcżenije/ ażetz oto iuż mdleię OpecŻyw 100v; RejJóz Dv; RejKup o8, cc7v; RybGęśli C4.

mdleć od czego (3): Ozdobćie mię kwiećiem/ oſypćie mie iábłki/ boć od miłośći mdleię. Leop Cant 2/5; KlonWor **2v; PudłDydo B2.

mdleć dla kogo, dla czego [= z powodu kogo, czego] (2): Tám ćię ogłędáć mam dobrą nádźieię/ Szláchetny duchu/ dla którégo mdleię. KochFrag 53; PaxLiz C3.

mdleć do czego [= bardzo czegoś pragnąć] (1): Iáko wdzięcżne przybytki twoie/ prágnie y práwie mdleie duſzá moiá/ do nich. SkarŻyw 142.

mdleć czym (3): RejKup Hv, ſ2v; Ná to pátrząc zły boleie/ Gniewem/ y zazdróśćią mdleie KochPs 172.

mdleć przed czym [= z powodu czego] (3): Znáć przed ſtráchem że mu iuż przyrodzenie mdleie RejWiz 87v, 106; KochFr 109.

mdleć w czym (2): Rozwiedź mi to moy brácie/ co ſie to wżdy dzyeie/ Boć mi w tey wątpliwośći bárzo ſerce mdleie. RejWiz 168; RejZwierc 230.

W przeciwstawieniu: »mdleć ... otrzeźwieć« (1): I ten czy choċ też tak mdleie Vyrzys yſczy otrzeſwieie. RejKup f4.

W charakterystycznych połączeniach: mdleć od frasunku, od miłości, od smutku; mdleć dla ducha, dla srogości; mdleć do przybytku; mdleć gniewem, strachem (2), zazdrością; mdleć przed strachem (2), przed wstydem, przed żalem; mdleć w przygodach, w wątpliwości.

Frazy: »dusza mdleje« (3): OpecŻyw 20; Iż my niċ nieroſkazuies. Miecz/ wmiloſierdziu nadzieię Prżes ktorego duſſa mdleie. RejKup n5; KochPs 180.

»serce mdleje« (13): RejJóz F2v; RejKup k6, ſ6v; RejWiz 106, 168; RejZwierz 23; Prot B2v; RejZwierc 246; A pátrząc ná to tzłowiek iák ſie teras dźieie/ Iuż bátznemu káżdemu práwie ſerce mdleie WierKróc A3; Tedy niewieſz/ że prze ćię [Hanno] moię ſerce mdleie. KochFr 7, 109, 129; KochPieś 4.

Szereg: »bać się i mgleć« (1): Skoro on chłopiec vyrzał Ekwicyuſzá/ bárzo ſię bać y mgleć pocżął SkarŻyw 212.
c. Ze względu na znaczenie polityczne i militarne (6): Od tego cżáſu pocźęłá mdleć moc Perſka/ ábowiem Grekowie [...] odſtąpili od nich BielKron 116v, 166v; RejAp 150v.

mdleć z czego (1): Káżde Woyſko s Sprace rośćie/ s prożnowánia mdleie y sſtárzeie ſie. BielSpr 36.

mdleć przez co [= z powodu czego] (1): Któré [państwo] od Przodków wáſzych pięknie záłożóné: Prze wáſz roſtérk domowy mdleie roſtárgnióné. KochZg A2.

Szeregi: »mdleć a słabieć« (1): Thurcy obacżywſzy iż obroná mdleie á ſłábieie/ tym mocniey dobywáli BielKron 251v.

»mdleć, truchleć« (1): Duchu móy/ czemu mdleieſz? Czemu wemnie truchleieſz? Vfay pánu KochPs 64.

d. Ze względu na intensywność (o abstraktach); exsolescere, flaccere, flaccescere, inflaccere, infuscari, inveterascere, labare, languere, lentere, lentescere, relentescere, torpere, vacillare Cn [w czym] (4): Lecż ſławá rzecż łákoma/ á w roſkoſzach mdleie RejZwierz 11.
Zwrot: »mdleć w wierze« = tracić wiarę (1): widząc iſz niektorzy pánowie mdleć w wierze/ y do báłwochwálſtwá ſię zchyláć [...] pocżęli: vmiał zá pomocą Bożą y náchylone podeprzeć/ y heretyki [...] wyſzcżwáć. SkarŻyw 517.
Szeregi: »mdleć a ustawać« (1): A práwie to wſzytko [miłość ku słowu bożemu, modlitwy itp.] iáko w zboláłym á ſchorzáłym ciele/ w niem mdleie á vſtawa. LubPs A3v.

»mdleć i wątleć« (1): Záś gdy ludźi leniwe á nikcżemne nád nię [cnotę] przekłádáią: tedy álbo w pracách mdleie y wątleie [debilitatur ac languet]/ álbo do cżego nowego bywa zápędzoná. ModrzBaz 39.

Synonimy: słabieć, wątleć.

Formacje współrdzenne: namdleć, omdleć, pomdleć, zemdleć; pomdlać; omdlewać, pomdlewać, zemdlewać; mdlić, mdlić się, namdlić, pomdlić, umdlić, wymdlić, zemdlić, zemdlić się; omdliwać.

Cf MDLEJĄCY, MDLENIE

AŻ