[zaloguj się]
[pdf]

MISTERNY (71) ai

e jasne.

comp i sup (3 + 1) (na)misterniejszy; -ejszy (1), -(e)j- szy (3).

Fleksja
sg
mNmisterny fNmisternå, misterni(e)jszå nNmisterné
Gmisternégo Gmistern(e)j Gmistern(e)go, misterni(e)jsz(e)go
D D Dmistern(e)mu
Amisterny, misterni(e)jsz(e)go A Anåmisterniejszé
Imisternym Imisterną Imisternym
pl
N m pers misterni
subst mistern(e)
G misternych
D misternym
A m pers mistern(e)
subst mistern(e)
L misternych

sg m N misterny (16). ◊ G misternégo (3); -égo (1), -(e)go (2). ◊ A misterny (2), misterni(e)jsz(e)go (1).◊ I misternym (11). ◊ f N misternå, misterni(e)jszå (3); -å (2), -(a) (1). ◊ G mistern(e)j (5). ◊ I misterną (5). ◊ n N misterné (4); -é (1), -(e) (3). ◊ G mistern(e)go, misterni(e)jsz(e)go (4). ◊ D mistern(e)mu (1). ◊ A nåmisterniejszé (1). ◊ I misternym (1). ◊ pl N m pers misterni (2). subst mistern(e) (5). ◊ G misternych (4). ◊ D misternym (1). ◊ A m pers mistern(e) (1). subst mistern(e) (4). ◊ L misternych (1).

Składnia sup: wszech namisterniejszy MurzNT 103v.

Sł stp brak, Cn s.v. misternie, Linde XVIII w.

1. Mistrzowsko wykonany; piękny, wspaniały; kunsztowny, pomysłowy (o pracach, dziełach itp.); artificiosus BartBydg, Mącz, Calep, Cn; artifex, artificialis Mącz (43): BartBydg 14b; Czoſzkolwiek z wielką dowcipnoſcią bywa ſprawiano: to wſzytko Weuuſce [!] ieſt poddano. Iako ieſt vmieiętnoſc hawtowania koſztownych rzeeży: y miſternego wyſzywania kobierczow, albo namiotow FalZioł V 51v; FalZiołUng V 119v; Alexander tedy wſzedſzy ná páłac [...] dziwował ſie bárzo onemu miſternemu budowániu [...] á byłá tam ziemiá położona po wſzytkim páłacu z rozmáitego kámienia koſztownego [...]. Sciány były ze złotá s kámieniem drogiem y z gwiázdami iáſnemi przychędożone/ takież y ſlupy ze złotá HistAl F8v; iako to wſzyſtko co świat má [...] ſamego człowieka wyrażá i iego wſzyſtko przyrodzęnié a iakoby budowanié wſzech námiſternieiſzé obáczá MurzNT 103v; O rowneżby thu Pan ſwe okazał miſterſtwo/ Aby iedno tu ſtworzył tho zyemſkye łoterſtwo. Iżby wzgorę nie było nic miſternieyſzego/ Mogłby názwáć pártácżęm rzemieśniká tego. RejWiz 115; tarcże miewáią [nigryte] miſterne ktorych od Maurow doſtawáią/ máią theż y Puklerze ſtroyne BielKron 450v, 270v, 313v; więc disputatio ktora ars ieſt miſternieyſza ieſli pictura, cży flatuaria GórnDworz B2, P6; Ráyce Krákowſcy w rynku też tryumphowáli/[...]. W nocy kule/ y race miſterne puſzcżáno StryjWjaz C3v, C; związek ták miſterny ćiáłá náſzego Cud ieft niewyſłowiony rozumu twego [Boże] KochPs 203; Artificiosus – Pełni kunſtow, mijſterny. Calep 98b, 781a; KlonFlis Hv.
Wyrażenia: »misternym(-ą) działem, robotą« = bardzo pomysłowo, kunsztownie [szyk 9:1] (8:2): Cżterzy niewiaſty w nim [w wyspie Zailon] kroluią/ kthore noſzą drugie niewiáſty w lektyce iádwabney/ mistetnym [!] dziáłem robioney BielKron 268v; cżterzey krolowie ią [Sumatrę] ſpráwuią/ kthorzy ſwe domy krolewſkie ná Wſłonioch z iedwabiu miſternym dziáłem robione máią BielKron 268v, 33, 164v, 270v, 445, 456v; Tám [w Budzyniu] wziął Ceſárz Soliman miſternym działem Herkułefá [!] z Miedźi vlánego pozłoconego BielSpr 57; vrząd Kápłáńſki/ onym ták dziwnym y drogim vbiorem [Bóg] vcżćić roſkazał/ y kámieńmi drogimi/ y robotą miſterną/ ku ozdobnośći oſoby y vrzędu iego. SkarŻyw 491; StryjKron 562.

»misterne dzieło« (1): Nie było nigdy po wſzytkim ſwiecie tákie miſterne dzyeło w páłacoch krolewſkich/ iáko v Sálomoná. BielKron 78.

»misternym gospodarstwem« (1): ábowiem wielkość zboża z Egiptu (gdzye Nylus wylewał) miſternym goſpodárſtwem y ſpráwą/ dwie ſcie tyſiąc ſpądow do Rzymá káżdy rok [Augustus] przywodził BielKron 131v.

»misterna robota« (4): Ktoregom ia nápełnił [...] vmieiętnoſćią/ y dowćipem w każdem rzemieſle. Ku wymyſlániu miſterney roboty/ ná złoćie/ ná śrebrze/ y ná miedźi [ad faciendum in auro, et in argento et in aere]. BibRadz Ex 31/4; BielKron 23v; Erudita operatio, foremna/ miſterna robotá/ álbo wypráwá. Mącz 359d; ná koſztowne ſię budowánie przeſadzáią/ y ná inſze rzecży o ktore trudno/ álbo dla drogiey máteriey/ ábo dla miſterney roboty [vel materia, vel artificio]. ModrzBaz 56. Cf »misternym(-ą) działem, robotą«.

»rzemięsło misterne« (2): Nurnberg miáſtho nie dawne/ we wſzytkiey Niemieckiey źiemi naſłachetnieyſze [!] y naznámienitſze/ zwłaſzcża ná rzemięſłá miſterne á rozmáite BielKron 289; CzechEp 64.

[»misterna wodka«: A to ieſt tá wodką [!]/ ktorą zową miſterna. Abowiem tá wodká cżyni piaſek ten [tj. na formy do lania groszów, obrazków, klenocików] ták ſtałym/ że ſie mu áni kruſzyć áni pádáć niedopuśći [...] Ale też miſterna wodka [...] bywa z białkow iáiowych SienHerb 602a, B#.]

Szeregi: »misterny, (a) foremny« [szyk 2:2] (4): Artifices argutiae, Foremne a myſterne ſubtilnośći. [...] Artificiale poculum, Myſterny á foremny kubek Mącz 17a, 17a, 359d.

»misterny i kosztowny« (1): ktoremu [Solimanowi] miedzy innemi dáry poſłał [Ferdynand] zegar miſterny y koſzthowny od Aſtronomow ſpráwiony BielKron 313v.

»misterny a osobliwym kuńsztem sprawiony« (1): pewienem ia tego/ że nieuchronne ieſt moię z tym obłudnym świátem rozłącżenie: y miſterny ten á oſobliwym kuńſztem ſpráwiony związek ćiáłá mego wrychle ſię rozerwie LatHar 637.

»misterny a ochędożny« (1): Stworzenié tedy bożé ták miſterné á ochędożné przodkiem nas/ iáko y pogány ma przywodźić ku vznániu páná Bogá w tych rzeczách: któré ſye nam dáią vznáwáć wnim. BiałKat 31.

»osobliwy i misterny« (1): żem ſię rzemięſłá tego [tokarstwa] oſobliwego y miſternego (w ktorym ſię zdáwna wiele zacnych ludźi kocháło) nie náucżył. CzechEp 64.

»piękny a misterny« (2): GAllus Krol bárzo mądry á możny [...] kthory chćiał ieden páłac piękny á miſterny budowáć. HistRzym 106v; StryjKron 562.

»misterny i subtylny« (1): CZemu tilko ſam cżłowiek ma ręce [...] ku ſprawowaniu rzecży miſternich y ſubtilnych potrzeba było cżłonkow takowych. GlabGad D3.

2. Mistrzowski, biegły, zręczny, sprawny, umiejętny, doskonały; scitus Mącz, Cn; ingeniosus Cn (14):
a. O ludziach oraz o postaciach mitologicznych (13): Scitus, Mądry/ roſtropny też piękny/ foremny/ miſterny. Mącz 372c; Bo y márinarz trudno ma być miſternym obaczon gdy po ćichey wodzie płynie. RejZwierc 150.

misterny w czym (2): niewiem by náſze Polki niebyły w tym ták miſterne/ chocia náuki w ſobie niemáią/ iáko kiedi Włoſzki. A przetho nie one z moiey kſięgi chytrſze zoſtáną GórnDworz B4; Był cżłek weſoły [...] w ſpráwach dzielny/ y w ręcżnych robotách miſterny SkarŻyw 460.

W połączeniu z nomen agentis [w tym misterny cieśla (3), cyrulik, kowal, malarz, wymowca] (7): WVlkanus kowal miſterny bogow/ brát Iowiſzow [...] gdy tám [na wyspie Lemnos] od Małpy był wychowan/ náucżył ſie miſterney roboty kowálſkiey BielKron 23v; Wezwał [Jazon] k ſobie Arguſá miſternego cieſle/ ktoremu roſkazáł ná wodę budować okręt BielKron 54, 23v; Mącz 115b; HistRzym 106v; gdy kto nogę złamie/ álbo ſie s koniá ſtłucże/ pewnie iuż nie ſzuka áni málárzá/ áni háwtarzá/ iedno co narychley co miſternieyſzego Cyruliká RejZwierc 20v; SkarJedn 227.

Szeregi: »przewyborny a misterny« (1): Effector et Magister dicendi praestantissimus, Przewyborny á miſterny wymowca Mącz 115b.

»rozumny i misterny« (1): iż cżłowiek ieſt zwierzę nad inſze rozumne y miſterne GlabGad D3.

α. O kacie; tu peior. (1): Obezrzy ſlugo boży lutoſciwie/ iakotz z dobrą wolą na przykázanijé miſternégo kata/ gotuie a wyciągá ſſyię ſwą/ a klęká bogu dziękuiątz OpecŻyw 48v.
b. O zwierzętach (1):

misterny w czym (1): Mała ieſt w ciele Iaſkołka, ale w ſprawach ſwogich miſterna/ tho ſie vkazuie w budowaniu gniazda FalZioł IV 24c.

3. Podstępny, chytry, sprytny, przemyślny, przebiegły; argutus Cn (14): gdzye by był nie Dyomedes/ zápaliłyby były Amázones okręty Greckie miſterną przypráwą ogniá w ſtrzałách BielKron 59v; Prot C4 [2 r.]; RejZwierc 114v; Nasuti, dicuntur Dicaces, reprehensores, et derisores, qui docte alias norunt irridere [...] Poſmiewci miſterni. Calep 689b.

W przeciwstawieniu: »prostak podły ... wykrętacz misterny« (1): ácżći niewiem coby zá roſpráwá owcam z wilkiem [...] proſtakom podłym z wykrętácżem miſternym mogłá być náleźiona CzechEp 90.

Wyrażenia: »misterny kuglarz« (!): Do Antygoná krolá przyſzedł iákiś miſterny kuglarz/ y wypráwował tám przed nim ony ſztuki ſwoie. RejZwierc 98v.

»misterne sztuki« = wykręty, kruczki prawne (2): Y ták dla dźiwnego tego wáſzego práwá/ muſzą lndźie dźiwnie miſternych ſztuk ſzukáć/ żeby tymże práwem wyśli z obwinienia/ ktorem práwem nie winnie w śidlo w pádli. GórnRozm F2; Y tych miſternych ſztuk/ co ie to zowią fortel ná fortel, á zátráceniem duſznem páchną/ práwo náſze prżyczyną nie ieſt GórnRozm F4v.

»misterny złodziej« [szyk 1:1] (2): [Cyganie] mowę ſobie zmyſlili ku kradzieży godną/ áby im nikt nierozumiał iedno ſámi ſobie/ ſtądże ſą miſterni złodzieie/ zwłaſzcżá żony ich BielKron 261v; EVRYBATVS ‒ Złodzei barzo miſterny. Calep 379a.

Szereg: »misterny a smyślny« (1): Ci pánowye [...] poſpolicye chłopce chowáyą od miſternego á ſmyſlnego zwodzenya byałych głow GliczKsiąż I2.
W przen (2): Bowiem lichwá hezbożna/ Iudaſzow poſáżek/ Należy też do iego miſternych bieſáżek KlonWor 79.
Wyrażenie: »misterne rzemiesło« (1): Tym miſternym rzemieſłem [błaznowaniem] wſzytcy wſkurać máią/ Ktorzy świát nie łáſkáwy przećiw ſobie znáią. Prot C4.

Synonimy: 1. kunsztowny, piękny, wdzięczny; 2. doskonały, przewyborny, umiejętny, wymyślny, zmyślny; 3. chytry, obłudny, podstępny, przebiegły.

Cf MISTERSKI, MISTRZOWNY, MISTRZOWSKI, MISTRZSKI, NIEMISTERNY

IM