[zaloguj się]
[pdf]

NAPRAWA (154) sb f

nå- (114), na- (29); na- OpecŻyw, HistRzym, StryjKron, ReszPrz; nå- : na- BibRadz (10:7), CzechRozm (10:9), SkarJedn (3:1), SkarŻyw (8:5), GórnRozm (4:1), PowodPr (8:2); drugie i końcowe a jasne (w tym w drugim 5 r. Błędne znakowanie).

Fleksja
sg pl
N nåprawa
G nåprawy
D nåprawie
A nåprawę nåprawy
I nåprawą
L nåprawie
V nåprawo

sg N nåprawa (18). ◊ G nåprawy (54). ◊ D nåprawie (18). ◊ A nåprawę (37). ◊ I nåprawą (8). ◊ L nåprawie (15). ◊ V nåprawo (1). ◊ pl A nåprawy (3).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI ‒ XVIII w.

1. Spowodowanie, by coś wróciło do stanu sprzed zepsucia; consummatio Vulg; refeclio, reparatio, restitutio, sartura Cn (96): prosiliśmy WKM naszego MP, abyś to [cośmy my sami sobie ku naszemu złemu popsowali] był pierwej wszyćko naprawić raczył i opowiadaliśmy, jakobyśmy rozumieli, jakoby ta naprawa być mogła. Diar 69; RejPos 312; A ſpráwiedliwość ſwięta była odnowiona/ Ktora prze tę niedbałość ſzpetnie zátłocżona. Ale miáſto napráwy pátrzał káżdy ſwego RejZwierc 249; A iż to mowi o nápráwie/ á nie o iákim nowym ſtworzeniu/ to káżdy [...] łácno pozna: y to obacży iż mianowićie mowi o tey nápráwie która ſie pod nowym przymierzem przez Chriſtuſá ſtałá. CzechRozm 38, 94v; CzechEp 33; Reparamen ‒ Naprawa. Calep 912a.

naprawa czego (44), kogo (2) (46): Ezáiaſz z płácżem nárzeka ná grzechy Ierozolimſkie á groźi ſądem Bożym/ ćieſząc wierne á obiecuiąc im nápráwę kośćiołá. BibRadz Is 1 arg, Ps 75 arg, Is 6 arg, 54 arg, 60 arg [2 r.], 66 arg [2 r.] (10); OrzQuin F3v, G; v Ezáiaſzá [...] ták mowi Bog o nápráwie wſzech rzecży: Oto ia ſtworzę niebo nowe/ y źiemię nową/ á pierwſzych ſpomináć nie będą CzechRozm 38, 37v, 120v, 185v; SkarJedn 375 [2 r.]; SkarŻyw 299, 318; CzechEp 315; ActReg 186; LatHar 32; długo docżekáć ſię nie mógł/ áby ſię tám iáka napráwá Kátolictwá dźiałá PowodPr 33, 50, 52; Ziednay nam Pánno [...] mądrość iákiey nam [...] do vweſelenia y napráwy ludu Bożego/ potrzebá. SkarKaz 580a, 119a, 120a [2 r.]; Duchá Bożego wam potrzebá/ ná napráwę kroleſtwá y budowánie ſerc y cnot ludzkich SkarKazSej 660b. Cf Wyrażenia.

naprawa z czego (1): Napráwá z pokármu. [...] Słowo sſtáło ſię ćiáłem: áby ſię człowiek pokármem nápráwił SkarKaz 488b.

naprawa czyja [= kogo, czego] (5): RejPosWstaw 42; od pocżątku łudzkiey [!] napráwy/ káżdegoś który ſię do twey obrony vćiekł/ wſpomogłá. SkarŻyw 337, 263. Cf »naprawa duchowna«.

W połączeniach szeregowych (2): SkarJedn 376; Ták ſię teraz świát złym ſtał/ tak zuchwáłym y niewſtydliwym/ iż iuż nie może ćierpieć żadney nápráwy/ żadnego karánia/ żadney reformácyey. ReszPrz 72.

W przeciwstawieniach: »skaza, skażenie, upadek ... naprawa« (3): TY pirwſze Kſięgi zámykáią w ſobie [...] ſtworzenie człowieká/ iákim był od początku/ y vpádek iego/ y naprawę BibRadz Gen 1 arg; CzechRozm 88; przy zwiáſtowániu Bogárodzice Adámam położyć chćiał: áby ſię ſkázá náſzá z napráwą/ vtrátá z nagrodą przyrownáłá SkarŻyw 257.

W charakterystycznych połączeniach: naprawa Jeruzalem (2), katolictwa, kościoła (14), Krolestwa (Polskiego, Izraelskiego) (4), krześcijańska, ludu (ludzka) (2), stworzenia (3), (wszech) rzeczy (5).

Zwroty: »naprawę dać« (1): á w tey żáłośći prośimy Syná Bożego/ áby on táką złość ſam zniſzcżył á naprawę dał WujJudConf 243.

»naprawy potrzebować, (po)trzeba; naprawa potrzebna« [szyk zmienny] (3:2;1): Ludźye tu ná źyemi po vpádźye onym napráwy potrzebowáli. KromRozm III A8v; OrzQuin Gv; GrzegŚm A3v; SkarJedn 348; nie mnimay żeby ſię tu iuſz wſzyſtko wypowiedźiáło/ w czym napráwy tey Koronie potrżebá. GórnRozm L2; ActReg 39.

»przywieść do naprawy« (1): Czemuſz ty nie ſtáraſz ſię, żebyś ſkáżonego Tego młokoſá widząc, ktory ieſt zlecony Wierze y dufności twey, przywiodł do napráwy? CiekPotr 9.

»naprawę uczynić« [szyk zmienny] (2): Pan Bog wſzechmogący dał to ſerce W.K. zacnośći/ że chceſz napráwę vcżynić ſkáżonym á zaniedbánym práwom náſzym LeszczRzecz A5; BibRadz Ps 75 arg.

Wyrażenia: »naprawa duchowna« (2): Nie ták mi ſie tego wykłádáć chce o pierwſzym ſtworzeniu/ iáko o nápráwie duchowney. CzechRozm 38, 38.

»naprawa dusze (ludzkiej)« [szyk 1:1] (2): Skąd ſię náuczyć możemy iż pod imieniem wiáry záwiera ſię wſzytká napráwá duſze náſzey/ y nowe náſze w dobrych vczynkách ſtworzenie. WujNT 666; SkarKaz 453a.

»naprawa natury« (3): CzechRozm 88; Napráwá nátury náſzey zmartwychwſtániem ćiał náſzych. SkarKaz 208a, 488a.

»naprawa obyczajow« (1): drugi [rejestr] do napráwy obyczáiow ſłużący. SkarKaz kt.

»naprawa w rzeczypospolitej, ojczyzny« (2:1): A gdy tho ták z łáſki á z miłoſierdzya ſwego ſpráwić będzieſz racżył/ łácna napráwá w Rzecżypoſpolitey Krześćiáńſkiey być może RejPosWstaw 42v; SarnStat *3; wſzytkiego ſwego ſzczęśćia odſtępuiąc/ o nápráwę oyczyzny ſwey prosił SkarKazSej 668a.

»pożytku spolnego naprawa« (1): Ten [upór] zgołá wykorzeńćie/ á wſzytkié ſwé ſpráwy/ Do pożytku ſpólnégo obróććie napráwy. KochZg Bv.

»naprawa prawa« (2): Pan Bog w ſwey mocy Wáſzę Krolewſką zacność/ ná ſtholicy [...] ku napráwie práwá á ſwobod Koronnych/ [...] poſádzic racżył LeszczRzecz A2; ActReg 133.

»naprawa człowieczego (a. ludzkiego) przyrodzenia« (2): CzechRozm 88; Syn Boży [...] chćiał ſię ták ſtáć iáko my cżłowiekiem/ ná nápráwę ludzkiego przyrodzenia SkarŻyw 383.

»naprawa [czego, kogo] skażonego, zepsowanego« (3:2): do Bogá ſie náwroćił/ á iego o napráwę ſkażoney ſwey nátury wzywał. CzechRozm 88; ná zachowanie gotowych Chrześćian/ y ná napráwę zepſowánych/ nowych zániechawſzy [Bóg] iego obroćić chćiał. SkarŻyw 543; CzechEp 315; SkarKaz 488a; SkarKazSej 660a.

»naprawa sprawiedliwości« (2): Godna rzecż tedy/ ábyſmy tu naprzod rzecży do napráwy ſpráwiedliwośći w nas należące ſobie przypomnieli. PowodPr 63, 66.

»naprawa świata« (1): iednák w młodośći znáki tego dawał/ ná co ſię był vrodźił/ iż ná náukę y napráwę świátá wſzytkiego. SkarKaz 42a.

»wnętrzna naprawa« (1): y wſzyſtko to co ſie iedno/ ku duchowney ſłużbie Bożey śćiąga: y do wnętrzney nápráwy cżłowiecżego przyrodzenia przez odrodzenie/ y odnowienie ná duchu vmyſłu iego należy ia tho názywam zakonem Bożym wiecznym. CzechRozm 88.

Szeregi: »naprawa i (a) odnowienie« [szyk 2:2] (4): RejPosWstaw 42; A gdzie maſz to piſmo/ w ktorymby ſłowo to Stworzyć ábo ſtworzenie/ znácżyło odnowienie y napráwę CzechRozm 37v, 37v; rácż napráwę y odnowienie ſtworzenia twego/ w nieſkáźitelney okráśie y ślicżnośći ná wieki vtwierdźić. LatHar 32.

»odrodzenie i (abo) naprawa« (3): náuki s ſłowá Bożego o odrodzeniu ábo o nápráwie/ żaden zrozumieć ſpiſmá niemoże przed tą zmyſloną á w ćiele záwiązłą duſzą. GrzegŚm A3v; CzechRozm 37v; CzechEp 315.

»wrocenie i naprawa« (1): Chcemyli co v Páná Bogá vprośić/ áby nam krole y proroki á kápłany ſwoie/ ná wrocenie y napráwy kośćiołá ſwego wzbudźił SkarKaz 120a.

Wyrażenia przyimkowe: »dla naprawy« (1):
~ Wyrażenie: »dla naprawy obyczajow« (1): Stądći Biſkupi wzięli on obyczay potrzebny náwiedzánia częſtego trzod ſwoich: dla vtwierdzánia y záchowánia ich w wierze/ y dla poſtępku w cnotách/ y dla napráwy obyczáiow ták duchownych iáko y świeckich. WujNT 463. ~

»ku naprawie« (4):

~ ku naprawie czego (3): Máláchiaſz był oſtátni prorok miedzy Zydmi przed przyśćiem Kryſtuſowem/ kthorego náuká ſię zćiąga ku napráwie vrzędu kápłáńſkiego BibRadz I 478v, 2.Par 29 arg, Is 60 arg.

ku czyjej naprawie (1): KochWr 25 cf W przeciwstawieniu.

W przeciwstawieniu: »ku skazie ... ku naprawie« (1): czego Bóg rzeczypoſpolitéy ku iéy napráwie vżyczyć raczył/ tego ón ſwym niebácznym poſtępkiem ku iéy ſkáźie vżywa. KochWr 25. ~

Przen (1): BAdź pozdrowioná Krolowa miłośierdźia/ [...] świátłośći ślepych/ chwało ſpráwiedliwych/ odpuſzcżenie grzeſznych/ napráwo roſpacżáiących/ [...] świátá wſzytkiego zbáwienie/ źwierćiádło wſzelkiey doſkonáłośći. LatHar 484.
a. O rzeczach materialnych; zreperowanie, odbudowanie [czego] (7): áby ie [pieniądze] záſię rozdawáli rzemieśnikom ku naprawie [ad raborandum] tego co ſię było poobaláło około Koſćiołá Páńſkiego. BibRadz 4.Reg 22/5, Ez 40 arg; CzechRozm 165v; SkarŻyw 319; iáko ſię rzeeży pſuią/ ták też záśię napráwá ich napewnieyſza. PowodPr 80.
Szereg: »naprawa i przywrocenie« (1): Heliaſz [...] Páná Bogá o napráwę y przywrocenie obálonych ołtarzow y ſpuſtoſzoney chwały iego vbłágáć y vprośić miał. SkarKaz 116a.
Przen (1):
Zwrot: »naprawa naruszonej czystości« (1): odpuść grzeſzney duſzy moiey. Boć ſtráchem przerażona vćieka [...] do poćieſzney łáſkáwośći twoiey/ ſzukáiąc napráwy náruſzoney cżyſtośći ſwoiey. LatHar 153.
b. O zdrowiu: uleczenie [czego] (4): [lawendowa wódka] ieſth rozlicżney moczy ku naprawie ciała cżłowiecżego FalZioł II 7c, V 30.
Szereg: »naprawa i posilanie« (1): Ta tedy mocz [...] tym rzecżam żywiołnym bywa dana ku naprawie y ku poſilaniu cżłonkow wnętrznych FalZioł [*8].
W przen [czym] (1): [Pani chcąc okázáć/ iáko to ieſt wielki á záráżony iad ten ſrogi grzech tá głuchość vſzu y ſercá náſzego/ á thá niemość ięzyká náſzego/ nie tylko proſtemi ſłowy/ ále niemáłemi ceremoniámi vżywáć racżył napráwy cżłonkow onych. RejPos 206.
c. O tekście (1): Grecki [o Nowym Testamencie] ieſt od Heretyków [...] ták zepſowány: iſz ſię do Láćinnikow po nápráwę/ vćiekáć muśieli. SkarŻyw 47.
2. Spowodowanie, by coś zmieniło się na lepsze; polepszenie, udoskonalenie (22): [zwiedzeni przez czarta szafarze światłości] Mogąć ſie theż zwáć [...] ſolą ſkáżoną/ á ſolą ſzaloną/ [...] Abowiem miáſto napráwy tą złą á tą záráżoną ſłonoſcią ſwą/ gryzą/ pſuią/ á niſzcżą ſumnienia ſtráſzliwe ludzkie RejPos 338v; CzechRozm 239v; A żebyś lepiey obacżył co tym grzechem ſobie y nam vtráćili/ á cżego z łáſki która ſię dáie w nowym zakonie ſzukáć/ y o iáką ſię naprawę ſtáráć maſz SkarŻyw 261; CzechEp 10; Cżás długi ku napráwie nas podobno pſuie. WisznTr 22; powiedz też ty ſam/ co złego w obyczáiách/ y w czym inſzem w Polſcze widziſz/ y iáką napráwę temu chćiałbyś wymyślić? GórnRozm L2; któryby z Stároſtów álbo z Vrzędników ich ważyć/ á napráwę iáką w wieży głównikowi dopuśćić wzgórę/ á nie ná dnie śiedźieć śmiał táki Stároſtá álbo Vrząd iego ma bydź karan winą cztérnaśćie grzywien SarnStat 497; PowodPr 60 marg, 80; SkarKaz 205b.

naprawa kogo, czego (2): SkarŻyw A4v; [Pan] y Vrzędniká/ y Ekonomá pozna/ ktory dobrze ſłuży: to ieſt/ kędy przybywa intraty y napráwy wſzelákiey imienia. GostGosp 4.

naprawa czyja (1): WujNT 2.Cor 13/9 cf »zupełna naprawa«.

naprawa w czym (2): tobie Ruſki Narodzie pokázuiem/ áby ſię nic dobrego w Kośćiele Ruſkim y Greckim/ y żadney napráwy w nim nie ſpodziewał/ poki ſię z głową ſwoią/ y z Przełożonym práwem ſwoim z Piſmá S. namieſtnikiem/ nie ziednocżyſz. SkarJedn 364; SkarKaz 659b.

W połączeniu szeregowym (1): Pan Bog nie żąda zginienia náſzego/ ále chcze napráwy/ ále obrocenia náſzego k ſobie/ y pokuty. LeszczRzecz A5.

W przeciwstawieniu: »skaza ... naprawa« (1): Więtſzą ſkáżę [!] prżynoſzą Miáſtá niż napráwę. GórnRozm L4.

Zwrot: »naprawy potrzeba« (1): Seymy ty iáko wam zle wychodzą/ y iákieyby w nich napráwy potrzebá SkarKazSej 659b.
Wyrażenie: »zupełna naprawa« (1): Abowiem ſię ráduiemy/ że my ieſteſmy niemocnymi/ á wy ieſteśćie mocnymi. A tego y żądamy/ zupełney napráwy [consummationem] wáſzey. WujNT 2.Cor 13/9.
Szereg: »nauka i naprawa« (2): Maſz piękną zábáwę wdomu [...] gdy co ku náuce y nápráwie domownikow twoich/ dziatek/ y cżeladki vcżynić chceſz. SkarŻyw A4v; SkarKaz 42a.
Wyrażenia przyimkowe: »dla naprawy« (1): Tákżeć ſię niemſći nád námi/ ále Pan karze dla náprawy [ad monitionem flagellat] tych ktorzy ſię máią ku niemu. BibRadz Iudith 8/17[27].

»ku naprawie« (4): SkarŻyw A4v cf Szereg.

~ W połączeniach szeregowych (3): CzechEp 120; NiemObr 73; Wſzelkie piſmo od Bogá nátchnione/ ieſt pożyteczne ku náuce/ ku ſtrofowániu/ ku napráwie/ ku ćwiczeniu [ad docendum, ad arguendum, ad corripiendum, ad erudiendum] w ſpráwiedliwośći WujNT 2.Tim 3/16 [przekład tego samego tekstu CzechEp, NiemObr]. ~

a. O tekście [czego] (1): iako to káżdy z Cegera wyrozumieć może/ ktory ácż ſię ztąd przechwala/ że miał do napráwy Nowego teſtamentu nád ine Cáſtigatory kśięgi ſtárſze/ wſzákże zá na ſtárſze kłádzie ktorym było dziewięć ſet lat BudNT przedm c6v.
3. Spowodowanie, by nie było (skutków) zła [czego] (6): To ſpráwiedliwa iest, ieſliby záwżdy Elekcią przód vprzédzáłá napráwá Exorbitánciy SarnStat 15.
Zwrot: »obiecać [za co] naprawę« (1): cżyńćie ſpráwiedliwość śiroćie/ brońćie wdowy. [...] Y obiecawſzy tám Bog zá to napráwę/ choć z niepodobnych rázow/ tym zámyka: Ieśli też niechcećie a mnie do gniewu będźiećie dáley pobudzáć/ miecż was pożrze. PowodPr 67.
Wyrażenia: »naprawa obłędow, w błędziech« (2:1) pierwey ſię záwżdy/ o wioſki o folwárki/ o dwory/ kámienice/ ſády/ ogrody ſtáráią: niż o napráwę w błędźiech ták grubych CzechEp 50; [prawo jest] poſtánowienie ludźi mądrych: napráwá obłędow modłá podług ktorey ludźie w ſpołecznośći mieſzkáć y żyć máią GórnRozm E2v, E2v.

»upadku naprawa« (1): Napráwá ſpráwiedliwośći/ vpadku przyſzłego náprawą. PowodPr 66.

4. Spowodowanie, by coś było, powstało (8):

naprawa kogo (2): GrzegŚm 57 cf »naprawa zupełna«; CzechRozm 221 cf W przeciwstawieniu.

W przeciwstawieniu: »zniszczenie ... naprawa« (1): y wſzyſtko to doſtátecżnie ſpráwił coby iedno ſłużyło ku zniſzcżeniu Adámá ſtárego/ á napráwie nowego CzechRozm 221.

Wyrażenia: »lepsza naprawa« (2): CzechRozm 99; Wſyſcy [!] ći w tey goſpodźie nocleguią w źiemi/ Y noclegowáć muſzą co idą zá nimi. Bo Náturá ieſt ludzka iák goſpodarz práwie/ Ktora wſzyſtko prowadźi/ ku lepſzey napráwie. KołakCath C3.

»naprawa zupełna« (1): przez zmarthwychwſtánie dokona vcżynku ſwego wnapráwie zupełney nowego Adámá/ ktorego tu zácżął był nápráwowáć gdy pożrze żywot śmiertelność. GrzegŚm 57.

W przen [czego] (1):
Szereg: »zbudowanie i naprawa« (1): ktore [urzędniki] Bog poſtánawia/ y dárow im duchá ſwoiego vżycza: ku zbudowániu y náprawie ćiáłá Chriſtuſowego. CzechRozm 249v.
a. Urządzenie (2):

naprawa czego (1): Roboty dorocżpe wſzelkie. [...] len/ konopie/ młocenie/ mocżenie/ tárćie/ kopánie rzepy/ ogrodow napráwá. GostGosp 164.

naprawa dla czego [= czemu] (1): A gdźieby [myta, cła] były potrzebné nowé y potrzebowáły napráwy dla przeiázdow/ iáko na rzékách/ błotách/ y ieźierzyſkách/ ná mieyſcach nieprzebytych/ tákowé zoſtáć máią SarnStat 401.

b. Przysposobienie do czegoś [kogo] (1):

W połączeniu szeregowym (1): tenże dał iedne Apoſtoły/ drugie záś Proroki/ [...] ku napráwie [ad consummationem sanctorum] (marg) ábo wykonániu. (‒) świętych/ ku roboćie poſługowánia/ ku budowániu ćiáłá Chriſtuſowego WujNT Eph 4/12.

5. Skierowanie ku czemu [czyja] (1): vgodziwſſy ku ſertzu przez náprawę towarzyſſow ſwych/ bo ſám był ſlepy/ otworzył wlocżnią bok Iezuſa milégo OpecŻyw 152v.
6. To, co zostało wykonane, urządzone (2): A ták/ nie zá miecżem ſzły dobrá/ lecż zá brzuchem: Co ſię dźiało máćierze niepocżeſney duchem. Ale temu ná potym zábieżáły Práwá/ By nie płużyłá więcey/ tákowa napráwá. KlonWor 63.
Zwrot: »pokazić naprawy« (1): Amurat [...] vmyſlił [...] kopáć pod zamek á prochy záſádzić w ſkále potáiemnie. Gdy tho vcżynili/ mieſzcżánie [...] W nocy tedy ćicho wyráźiło ſie ich [mieszczan] kilko ſet z miáſtá/ pobili ſtraż y pokáźili ony napráwy BielKron 250v.
7. To, czym się naprawia, środek naprawy (2):

naprawa czyja (1): Tedy on lekarz [...] wżiąwſzy [!] ſwe napráwy y pomázał iedną máſćią koſztowną y wnątrz y zewnątrż ocży onego drugiego lekárza HistRzym 95v.

naprawa na co (1): CzechRozm 88 cf Zwrot.

W przeciwstawieniu: »naprawa ... skażenie« (1): CzechRozm 88 cf Zwrot.

Zwrot: »naprawę dawać« (1): A záś ácżkolwiek ták Bog zakonem onym złość onę cżłowiekowi vkázował: wſzákże w zakonie nápráwj żádney ná ono ſkáżenie iemu nie dawał CzechRozm 88.
8. Namówienie na coś, poduszczenie; inductus, persuasio, persuasus, sermo, suada, suadela, suasio, suasus Cn (17):

W połączeniach szeregowych (3): zakazuie pan Bog á byſmy bliznego naſſego niezabyaly/ ręką naprawą/ radą/ albo vmiſlem złym/ y też ſlowem. SeklKat Iv, M2v; ná żadnégo człowieká prośby/ przywiedźienié/ napráwę [suggestionem JanStat 846]/ rádę/ álbo roſkazánié/ [..,] niebędźiemy ani przywéźdź ſie damy przećiwko temu co czynić SarnStat 1070.

Wyrażenia przyimkowe: »z naprawy [czyjej]« [w tym: G sb i pron (7), pron poss (4), ai poss (2)] (13): I zyeize podobno Naprawy proſſila pawla abi go vſziekl LibMal 1544/88v, 1553/176v; Agámenoná krolá zábił Egiſtus z napráwy żony Klitemneſtry BielKron 60v, 141, 145v, 150v, 159v, 324v, 416; SkarŻyw 89, 142; Krol Węgierſki (z ktorego ſię nápráwy popalenia Miaſt Polſkich w przerzeconey ſuchośći domniemawano) zebrawſzy ſześć tyſięcy woyſká/ [...] ná Podgorze do Polski poſłał StryjKron 652; CiekPotr 85.

»za naprawą [czyją]« (1):

~ Szereg: »za [czyją] namową i naprawą« (1): Nie trzymam tego o żadnym vcżćiwość y cnotę miłuiącym/ [...] áby to kiedy/ komu k woli/ ábo zá cżyią namową y napráwą/ przećiw nam mowić miał. CzechEp 12. ~

Synonimy: 1. odnowienie, odrodzenie, przywrocenie, wrocenie; 2. polepszenie; 8. nakłonienie, namowa, namowienie, poduszczenie.

Cf NAPRAWIENIE, [NIENAPRAWA]

KCh