[zaloguj się]
[pdf]

NIEDBALEC (35) sb m

Zawsze w pisowni łącznej.

Oba e prawdopodobnie jasne (tak w nie- oraz -ec); a jasne.

Fleksja
sg pl
N niedbalec niedbalcy
G niedbalca niedbalc(o)w
D niedbalcowi, niedbalc(o)m
A niedbalca niedbalce
I niedbalcy
L niedbalcu
V niedbalcze

sg N niedbalec (10). ◊ G niedbalca (4). ◊ D niedbalcowi (3). ◊ A niedbalca (5). ◊ L niedbalcu (1). ◊ V niedbalcze (3). ◊ pl N niedbalcy (3). ◊ G niedbalc(o)w (1). ◊ D niedbalc(o)m (1). ◊ A niedbalce (2). ◊ I niedbalcy (2).

Sł stp brak, Cn s.v. niedbały, Linde XVI w.

1. Człowiek niestaranny, nie troszczący się o nic, leniwy; supinus Calep, Cn; discinctus, incuriosus, indiligens, negligens, oscitans, remissus animo, securus, socors Cn (34): RejWiz Cc3; Figowe drzewo piękne [...]. Ano ie ſkubą Sroki/ latáiąc á Wrony/ Bowiem to ich co vkráść/ Zwycżay przyrodzony. Tákżeć náſzym niedbálcom/ práwie toż dzyáłáią RejZwierz 116v; To ſobie z oną roſkoſzą náſieieſz ziołek potrzebnych/ rzodkiewek/ ſáłatek/ rzeżuſzek. [...] Ale naydzieſz drugiego tákiego niedbálcá co mu ſie to bárzo trudno widzi/ y powieda więc: Oy wolałbych ia tu gnoiu náwoźić á ięcżmieniá náſiać. RejZwierc 107v, 71v, 232v; RejZwiercTrzec Aaa2v; SkarŻyw 36; káżdy Vrzędnik pewny niedbálec/ cżego nie obacży bez Páná zá długi cżás/ co Pan gdy przyiedźie zárázem. GostGosp 12, 4, 12, 155.

W połączeniach szeregowych (3): niech będzye niedbálec/ leniwiec/ plugáwy/ Alić z niego pochwili [= pod wpływem cnoty] Eurialus práwy. RejWiz 3v; RejZwierc 144v; Calep 1034a.

W porównaniu (1): Iáko ná Ieżu ná niedbálcu wełná RejZwierc 221v.

Wyrażenia: »leniwy niedbalec« (1): Albo też rydzykow náſolić/ grzibkow náſuſzyć/ á coż to zá praca? [...] ále leniwemu niedbálcowi wſzytko ſie trudno widzi. RejZwierc 110v.

»niedbalec nikczemny« (2): (nagł) O poććiwey pracy á o prożnowániu. (‒) CO ieſt niedbálec nikcżemny ná ſwiecie/ Iáko wieprz w chlewie ták ſwoy żywot gniecie. RejZwierc 221, 221.

Szereg: »niedbalec a nikczemnik« [szyk 1:1] (2): lepſze ſą bácżnego á vważnego cżłowieká trzeźwego á zwycżaynego pięć ſłow/ niżli owego nikcżemniká á niedbálcá czo nicz áni widał/ áni ſłychał/ thylko że ſwo cżáſy iáko páięcżynę po wiátru roſpuśćił RejZwierc 145, 17v.
a. Człowiek nie wykazujący gorliwości religijnej, nie przestrzegający zasad moralnych; czasem może: grzesznik (9): RejPs 26; RejWiz 44v; Słuchayże ty záſię niedbálcże/ á co iáko ſwiniá we błocie 1eżyſz w niedbáłoſciach ſwoich/ á nie ſie nie Itáraſz albo nie dbaſz áby takie błogoſłáwieńſtwo albo takie [...] roſkoſzy miáły na cię przypáść od Pana twego RejAp 178v; nie nas nie ruſzą áni ty ſrogie przegrożki Páńſkie/ [...] ktore ſą ná tákie ſwowolne ludzi á ná tákie niedbalce/ przez ſwięte vpominánie iego vcżynione RejPos 185v; Pátrzayże [...] co tho zá fortá/ ktora bywa zámykána przed tymi niedbálcy RejPos 341.

[niedbalec czego: Inżeś ſłyſzał iedny niedbálce słowá BOżégo którzy dopuſzczáią ie deptáć/ to ieſt myślámi rozmáitémi zátłumiáć. BiałPos 294 (Linde).]

niedbalec o co (4): ſłuchay co Pan do thákich niewiernikow á do thákich niedbálców o ſłowá ſwoie przez Ezechielá zacnego Proroká thymi ſłowy wſkázowáć racży RejAp 192; ſłuchay iáko ty niedbálce o ten poććiwy żiwot ſwoy piſmo rozlicżnemi przezwiſki zowie. RejZwierc 130v, 258v marg, Bbb.

b. Człowiek działający ze zwloką w dziedzinie czynności prawnych, nie zachowujący terminów sądowych, narażający sprawę na przedawnienie (5): Ktoby komu pożyczył żytá á nie czyniłby o nie przes cżtery latá/ táki niedbálec choćby po tym chćiał czynić o nie tedy ie iuż dawnośćią tráći. UstPraw G4v, G4 [2 r.], G4v, H4.
2. n-loc Prawdopodobnie fikcyjna nazwa miejscowości (1): Datá z Zamku z Nyedbálcá/ dniá ſiodmego Mieſiącá Máiá. RejWiz A8v.

Synonimy: 1. gnojek, gnuśnik, leniwiec, leń, niepośpiech, nikczemnik, odkładacz, przedłużacz, trąd.

Cf NIEDBAK, NIEDBAŁY, NIETBALCA

MM