[zaloguj się]
[pdf]

NIEDBAŁY (156) part praet act

W pisowni łącznej (151), w rozłącznej (5).

e oraz a jasne (w tym w a 2 r. błędne znakowanie).

comp i sup (6+1) (nå)niedbałszy (7).

Fleksja
sg
mNniedbały fNniedbałå nNniedbał(e), niedbalsz(e)
Gniedbałégo Gniedbał(e)j Gniedbał(e)go
Dniedbał(e)mu Dniedbał(e)j D
Aniedbał(e)go A A
Iniedbałym, niedbałszym, niedbał(e)m I I
Lniedbałym L L
Vniedbały V V
pl
N subst niedbał(e)
G niedbałych, niedbalszych
D niedbałym
A m pers niedbałé, niedbalsz(e), niedbałych
subst niedbał(e)
I m niedbałymi, niedbałémi
L niedbałych
V subst niedbał(e)

sg m N niedbały (53). ◊ G niedbałégo (5); -égo (2), -(e)go (3). ◊ D niedbał(e)mu (1). ◊ A niedbał(e)go (9). ◊ I niedbałym, niedbałszym (11), niedbał(e)m (2) RejPs, GliczKsiąż. ◊ L niedbałym (1). ◊ V niedbały (1). ◊ f N niedbałå (1). ◊ G niedbał(e)j (2). ◊ D niedbał(e)j (2). ◊ n N niedbał(e), niedbalsz(e) (4). ◊ G niedbał(e)go (2). ◊ pl N m pers niedbali, (nå)niedbałszy (31). subst niedbał(e) (2). ◊ G niedbałych, niedbalszych (7). ◊ D niedbałym (3). ◊ A m pers niedbałé, niedbalsz(e) (7) KromRozm II, WujJudConf, WujNT, SarnStat (3), SkarKaz, niedbałych (1) NiemObr; -é (3), -(e) (4). subst niedbał(e) (2). ◊ I m niedbałymi (4) KrowObr, RejPosWstaw, CzechEp, NiemObr, niedbałémi (2) ModrzBaz, SarnStat; -émi (1), -(e)mi (1). ◊ L niedbałych (2). ◊ V subst niedbał(e) (1).

Składnia comp: niedbalszy jako kto, co (2).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVII w.

1. Zwykle w funkcji przymiotnika (funkcja imiesłowu teraźniejszego ‘nie dbający' w połączeniach z niektórymi dopełnieniami): Niestaranny, nie przykładający się, byle jak wykonujący obowiązki; niezapobiegliwy, nie troszczący się o nic; leniwy; mało gorliwy; nie przeciwdziałający złu; oscitans Mącz, Modrz, Calep, Cn; negligens Mącz, Modrz, JanStat, Cn; incuriosus Mącz, Calep, Cn; discinctus, remissus, socors, supinus Mącz, Cn; indiligens Calep, Cn; cunctans, deses, piger, reses, segnis, somniculosus Mącz; omissus Calep (154): RejPs 67; BielKom D6; Wſzákże dłużnik który ták niedbały ieſt/ iże zápłáćiwſzy dług/ zapłáty ſwey od Credytorá quitu niebierze/ gdyby raz álbo dwá tákową niedbáłoſć s ſwą ſzkodą odnioſł/ byłby potym w ſwey ſpráwie czuynieyſzy. GroicPorz y; gdyż nie dbálſzych ludzi nie máſz iáko Polacy/ á coby ſie w ſwym ięzyku mniey kochali. RejWiz A4v; Leop *A3v, Gen 42/1; Lecż coż po tákich ludzyoch/ niedbáłey Koronie RejZwierz 80v, 89; Sługo zły y niedbáły/ wiedźiałeś iż żnę gdziem nie siał BibRadz Matth 25/26, I 216b marg; OrzRozm C2 marg; BielKron 14, 346; Remollesco, Poczinam záś lenieć/ niedbáłym być. Mącz 230a, 53c, 73a, 188b, 227a, 230a (9); GórnDworz D2; Coż zá pożytek chłopá niedbáłego/ Iákoby Wołu chował leniwego. RejZwierc 221v, 68, 100, 133v; ieſliby kthore z rodzicow obacżyli być niedbáłymi/ áby ye z vrzędu ſwego w dobry rząd wpráwowáli. RejPosWstaw 42; á záśię zleniáłość/ roſkoſzy/ obżárſtwo/ cżyni żołnierze niedbáłemi ModrzBaz 118; KochPs 178; SkarŻyw 331; Bo widząc niektorych [papieży] niedbáłych/ ważył ſię pro autoritate ſua, wiele rzecży ſtánowić y reformowáć. NiemObr 61; Calep 524b, 527b, 729b, [741]b; GostGosp 60; KochFrag 18; áby Stároſtowie y Mytnicy/ którzy ſtróżéy ſłuſznéy zániedbawáią/ [...] byli karáni winą ſtá grzywien/ wedle Státutów o niedbáłych Stároſtách vczynionych SarnStat 512, 195, 275, 285, 342, 355 (12); vpomináć ſię tego v drugich PP. Bráćiey ſwych niedbálſzych/ áby z nimi weſpoł ćwicżeni y gotowi byli GrabPospR K2v.

niedbały do czego [= mało gorliwy] (1): Bo ſą niektorzi do obráżenia drugich bárzo prędcy: á do iednánia ábo leniwi/ ábo zgołá niedbáli. ModrzBaz 65v.

niedbały około czego [= mało gorliwy] (3): Nyema ſie tedy żaden cżłowyek ná co kwápić/ yaſliby głádką á nyerządną żonę chcyał poyąć/ około cżego ocyoc káżdy nyedbałem nyema być GliczKsiąż P8v, E6v; KrowObr 186v.

niedbały na co [= mało gorliwy, zaniedbujący coś] (4): RejWiz 11; BielKron 387; Iuż y w domu móy rząd máły/ Bom ná wſzyſtko ieſt niedbáły. KochMRot B4; GostGospSieb +2.

niedbały o co [= zaniedbujący coś] (1): Omissior ab re, Niedbáły o goſpodárſtwo/ nie pilny ſwey rzeczy. Mącz 226c.

niedbały o co [= nie pragnący czegoś, nie troszczący się, któremu nie zależy na czymś] (3): bowiem będzie nie dbały o dobrą maięthnoſć maiącz nadzieię w czudzim opatrzeniu y też pomoci. GlabGad M5v; BielKron 103v. Cf Wyrażenie.

niedbały w czym [= mało gorliwy, zaniedbujący coś] (10): RejZwierc 7v, 83, 185v, 226; ModrzBaz 74v, 99v; zá ktorą ráną/ áni gniewliwym y ſroſzſzym ſię sſtał/ áni theż niedbálſzym w othocżeniu y dobywániu Miáſtá Phil M2; SarnStat 271 [2 r.], 285.

niedbały w czym (a. in aliqua re) [= nie robiący czegoś na czas] (16): A iż téż Stároſtowie ſą niedbáli in executione tych retnt/ tedy zámiérzamy im krés do Swiątek SarnStat 355, 209, 345, 545, 563, 801 (16).

W połączeniach szeregowych (9): Vſzy długie [...] cżłowieka grubego, leniwego znamionoią [!]/ grubey karmiey y rozumu/ złey pamięci, niedbałego/ plugawcza y niebacżnego. GlabGad O8; Mącz 54a, 380c, 402a; ieſlibyś páná vyrzał iákim żywotem ſwowolnym/ niedbáłym/ álbo niepobożnym żywącego/ ázażbyś go też ſłuſznie s tego przeſtrzedz nie miał? RejZwierc 46v, 2v; BiałKaz Iv; GórnRozm Kv; SarnStat 899.

W przeciwstawieniach: »mądry, pilny, porządny, prędki, roztropny ... niedbały« (5): RejZwierc 2v; ModrzBaz 65v; Vbeśpieczenie czyni człowieká gnuśnego/ niedbáłego/ nie poſłuſznego! á boiaźń/ opátrznego/ poſłuſznego/ porżądnego GórnRozm Kv; Złodźiey mądry dłużey trwa niż niedbáły: wſzákoż obá vpádną GostGosp 20; SarnStat 310.

W porównaniach (3): Tullia podwiodłá mężá Tárquiniuſá pyſznego/ áby cżynił o kroleſtwo s Serwiuſem ſtárym mowiąc/ żeś ieſt iáko bábá niedbáły o ſwą oycżyznę BielKron 103v; RejZwierc 221, 226.

W charakterystycznych połączeniach: burmistrz niedbały(-a, -e, -li), chłop, człowiek, dłużnik, dworzanin, dzierżawca (2), dziewki, kapłan, komendor, Korona, krol (2), ludzie (3), ociec, ogrodnik, pan, panowie bracia, poborca (2), rodzice, rzemieśnik, sędzia (2), sługa, starosta (11), szafarz, urzędnik (4), wojewoda (2), złodziej; na budowanie miast niedbały, w czynieniu egzekucyjej, w (u)czynieniu sprawiedliwości (3), w dobywaniu miasta, o gospodarstwo, do jednania, o majętność, o ojczyznę, w płaceniu, w postanowieniu ceny (2), w powinności (powinowactwie) (2), około rozmnożenia chwały, na rozum swoj, w sprawach swych (2), w urzędzie (3), około wychowania, w wypełnieniu rzeczy.

Wyrażenie: »niedbały ni ocz« [szyk 1:1] (2): Powiadał też że cżłowiek ma być niedbały niocż, godowanie nalepſze dobro ieſt. BielŻyw 103; RejZwierc 2v.
Szeregi: »leniwy, (a, i, a(l)bo) niedbały« = tardus vel negligens Modrz, JanStat; negligens aut incurabilis JanStat [szyk 6: 3] (9): Mącz 65b, 97d, 299a, 434c; ModrzBaz 65v; leniwe á niedbáłe [panienki klasztorne] rozmáićie nápráwowáłá. SkarŻyw 142; SarnStat 285, 898, 930. [Ponadto w połączeniach szeregowych 4 r.]

»niedbały, (i) niepilny« (2): Mącz 226c; A nie dbáły y niepilny ſzkodę vcżyni/ ták wielką iáko ten co krádnie GostGosp 155.

»niedbały i nieposłuszny« (1): áby Ráycé Miaſt y ini Mieſczánie nie byli niedbáli y niepoſłuſzni [negligentes et inobedientes JanPrzyw 45] w wykonywániu vſtaw SarnStat 944.

»niedbały a nikczemny« [szyk 1:1] (2): PaprPan Hh3; iż też choćiabyśćie byli nanikcżemnieyſzi/ á wpowinnośći wáſzey naniedbálſzi [inertissimi et in vestro officio negligentissimi]/ żaden około was dobrego porządku vcżynić niemoże. ModrzBaz 99v.

»prożnujący albo niedbały« (1): ktore [milczenie] wſſeteczne ludźye pobudza/ á proznuyące álbo nyedbáłe odpycha KromRozm II h4v.

»niedbały albo (a) śpiący (a. ospały)« [szyk 1:1] (2): RejPos 244; Náſzych czáſów ludźie oſpáli á bárzo niedbáli/ nie ſą áni chcą być ták dowćipni/ áby pracą o tym táką czynili Oczko 11. [Ponadto w połączeniach szeregowych 2 r.]

W przen (1): Tu iuż dáley Pan mówi iákoby do owiecżek twoich/ áby ſie cżuły/ chociay máią páſterzá niedbáłego. RejAp 36v.
α. W funkcji rzeczownika; dormitator Mącz (7): Nie pomoże to nigdy/ pewnie niedbáłemu/ Chociay ſie y ocżymá/ przypátrzy wſzyſtkyemu. RejZwierz A5v, 116v, aa2v; Procurrentem retrahat et cunctantem producat, Aby wykraczáyącego zádzierżał/ á niedbałego pobudził Mącz 74d; RejZwierc B3v, 232v.

niedbały w czym [= mało gorliwy] (1): Dormitator, Spik. Oſpáły/ to yeſt Nie dbáły w ſwych rzeczách. Mącz 94d.

a. Nie troszczący się o sprawy wiary, niegorliwy w wierze (23): LubPs ee6v; RejPos 190v, 342 [2 r.]; ſrodze gánimy wſzyſtki niedbáłe álbo przykryte y obłudne Krześćiány/ ktorzy mową tylko odzywáią ſie do ſłowá Bożego. WujJudConf 112; KochPieś 2.

niedbały czego [= zaniedbujący coś] (1): Co on mowił nieiako ſzálony/ ani iako ludźie ſwego zbawięniá niedbali ale zwielkiem wzdychaniem MurzHist Kv.

niedbały o co [= zaniedbujący coś] (1): Tym też przyiáchánim krolow poháńbić chćiał P. Bog niewdźięczne Zydy/ y niedbáłe o ſwoie zbáwienie wzbudźić SkarKaz 517a.

niedbały o co [= obojętny na coś] (1): Ale kogo znaydzyecie krnąbrnego/ zuchwałégo/ á nic niedbáłego o miłoſierdzye moie/ [...] iuż mu możecie pewnie powiedzyeć/ iż [...] RejPos 303.

niedbały o kogo (1): Lod z Dyámentu ſtoṕ/ y zátwárdźiáły Z záſtárzáłych nałogow/ Co ták ſerce ziął/ żem o ćię niedbáły GrabowSet G.

niedbały w czym [= zaniedbujący coś] (1): ktorey [chwały bożej] powinniſmy przyſtrzegáć: niechcemyli ſię pokázáć [...] niedbáłymi w powołániu náſzym. CzechEp 47.

W połączeniu szeregowym (1): RejPos 303 cf niedbały o co.

W charakterystycznych połączeniach: niedbały(-li) katolik (2), krześcijanin, ludzie (3); niedbały o miłosierdzie, w powołaniu, zbawienia (o zbawienie) (2).

Szeregi: »gnuśny i niedbały« (1): ále więcey ſię o to fráſował/ iż gnuśnymi y niedbáłymi byli/ nie ćwicżąc ſię w vſtáwicżnym rozmyſlániu ſłowá Bożego NiemObr 90.

»mdły i niedbały« (1): ktorych [heretyków] zdrády/ mdleyſze y niedbálſze Kátholiki oſzukiwáć nigdy nie przeſtáią. WujNT przedm 3.

»oziębły i niedbały« (1): Oſtydły/ ktory nie ieſt áni haeretykiem áni Kátholikiem: ábo oziębły y niedbáły Kátholik. WujNT 848.

»prożnujący a niedbały« (1): iżby [czas wasz] was też nie záſtał iáko w dzyeń Sobotni/ to ieſt/ prożnuiących á niedbáłych. RejPos 260v.

W przen (5): O ſwięty á błogoſłáwiony páſterzu/ iákaż to ieſt dobroć twoiá/ iż ty tey błędney á niedbáłey owce ſam ſzukaſz RejPos 168v; á iákoż ſie thu nie ma iáko dyabeł z niedbáłey duſze roſkocháć? RejZwierc 185v.
Wyrażenie: »niedbałe serce« [szyk 2:1] (3): RejPos 64v [2 r.]; Ktoż tedy ták ſercá niedbáłego/ znáiąc táką łáſkę Páná tego/ iż ią ſamże tráći dobrowolnie ArtKanc P3.
α. W funkcji rzeczownika (4): Potym niedbałym grozi potępienim WróbŻołt ff8v; RejPos 30v.
Szereg: »niedbały i występny (a. występujący)« (2): WujJudConf 157; ieden ná gromienie niedbałych y wyſtępnych/ á drugy ná poćiechę y pobudkę boiázliwych y ſtroſkanych/ ſwych darów vżywał. SkarŻyw 298.
b. Lekceważący (9): ieſliby pozwány był ták niedbáły/ iżeby téy ſkaźni doyć vczynić niechćiał/ [...] iuż ma bydź ſkazano vadium iudicale SarnStat 1150.

niedbały czego [= lekceważący coś] (1): ktory by [anioł] byl tako ſmialy/ ſwé ſwiątoſci niedbaly/ ktory by pana ſwégo niechciál widzietz wcielonego OpecŻyw 16v.

niedbały czego [= nie troszczący się o czyjeś dobro] (1): Był leniwy niedbáły Poſpolitey rżecży PaprPan Dd3v.

niedbały ku czemu (1): Pewnieby ták niedbáli/ że nie rzekę zápámiętáli/ ku oyczyznie ſwey nie byli/ áby o iey dobrym [...] nie mieli rádźić. VotSzl A2v.

niedbały na kogo, na co [= nie troszczący się o czyjeś dobro] (3): cżemuſcie ták niedbáli ná oycżyznę á krewne ſwoie? BielKron 129; GrochKal 23 [2 r.].

niedbały na co [= nieposłuszny wobec czegoś] (1): Záś żołnierz/ ácżkolwiek wielem rzecży zſtawa ſię krnąbrny/ y ná roſkazánie niedbáły/ wſzákże niemniey/ gdy go niekarzą ModrzBaz 114v.

niedbały o co [= nieposłuszny wobec czegoś] (1): Oćiec miał ſyná młodego/ O ſwe kaźni niedbáłego BierEz R.

W połączeniu szeregowym (1): O nieużyte/ twárde/ zákámiáłe Dźieći koronne/ ná mátkę niedbáłe: Niedbáłe mowię? mogę rzec okrutne/ Przywiodſzy ná nię tákie rzecży ſmutne. GrochKal 23.

c. Działający ze zwłoką w dziedzinie czynności prawych, nie zachowujący terminów sądowych (3): ktora męzátká [...] nie czyniłáby o ono imienie práwem ták długo iżby ie ktho ſpokoynie dzyerżał przes dzyeśięć lat czáſu pokoiu/ ták niedbáłey niewieśćie ſkázuiem iż od tákowego imienia odpada. UstPraw G4.
α. W funkcji rzeczownika (2): Gdyby kto miał iákiekolwiek práwo ná dzyedzictwo á [...] ieſliby komu dopuśćił go ſpokoynie pożywáć á trzymáć przes trzy láthá y trzy mieśiące o nie niepozywáiąc/ tedy táki niedbáły do dzyerżawce ono imienie tráći. UstPraw G3v.
Szereg:»niedbały i leniwy« (1): ábo [lege: aby] to przypiſowali ſwéy gnuſnośći wſzyſcy niedbáli y leniwi [desides et lenti JanStat 619] którzy w nágrodzeniu ſwéy ſzkody nie ſtáráli ſie áby czuyni byli. SarnStat 700.
2. W funkcji biernej: Niedbale wykonany lub wykonywany (2): Inelaborata oratio Niedbáła rzecz. Mącz 181a.
a. Wykonywany jakby od niechcenia, łatwo (1): żem W. miłoſciam chciał pokázáć/ iáko przemierzła rzecż ieſt/ wydwarzánie/ á ná drugą ſtronę/ iáko ſzcżyrość/ á niedbáłe iákieś cżynienie rzecży/ ma grácią. GórnDworz G.

Synonimy: 1. gnuśny, leniwy, mdły, niepilny, nikczemny, ospały, prożnujący, śpiący; α. gnojek, gnuśnik, leniwiec, leń, niepośpiech, odkładacz, przedłużacz, trąd; 2. nieforemny, niewyrobiony.

Cf DBAŁY, NIEDBAK, NIEDBALEC, NIEDBALEWY, NIETBALCA

MM