[zaloguj się]
[pdf]

NIEDOWIAREK (45) sb m

niedowiarek (45), [niedowierek].

Zawsze w pisowni łącznej.

Wszystkie samogłoski jasne (w tym w a 1 r. błędne znakowanie).

Fleksja
sg pl
N niedowiarek niedowiarkowie
G niedowiarka niedowiark(o)w
D niedowiarkowi, niedowierku niedowiark(o)m
A niedowiarka niedowiarki
I niedowiarki(e)m niedowiarki
V niedowiarku niedowiarkowie

sg N niedowiarek (8). ◊ G niedowiarka (2). ◊ D niedowiarkowi (1), [niedowierku]. ◊ A niedowiarka (1). ◊ I niedowiarki(e)m (5). ◊ V niedowiarku (4). ◊ pl N niedowiarkowie (5). ◊ G niedowiark(o)w (2). ◊ D niedowiark(o)m (4). ◊ A niedowiarki (4). ◊ I niedowiarki (7). ◊ V niedowiarkowie (2).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI – XVIII w.

1. Człowiek nieufny, taki, który niedowierza (6): Wzroſt pochyły [...] znamionuie cżłowieka, dowcipnego, taiemnego/ ſrogiego/ ſkąpego/ robotnego, długiego gniewu, niedowiarka á grubo ſie żywiącego. GlabGad M5; RejPos 118.

W przeciwstawieniu: »niedowiarek ... wierny« (1): ogląday ręce moie/ y wyćiągni rękę ſwoię/ wpuśćże w bok moy/ á nie bądź niedowiárkiem/ ále wiernym. MWilkHist Lv.

[Błędny przekład imienia Didimus z gr. δiδυμος ‘bliźniak’ będącego też przydomkiem św. Tomasza: Ktoremv dal alexander lysthi yszebi ye donysl [!] nyedowyerkv [didimo] krolyv Bragmanorum HistAl 1510 353, 354, 357.]

α. W funkcji n-pers: przydomek nadany św. Tomaszowi (3): OpecŻyw [170]v; THomaſz Apoſtoł ſwięty/ rzecżon był niedowiárek/ iż nie rychło vwierzył zmartwych wſtániu Páná Iezuſá BielKron 144; MWilkHist Lv.
2. Człowiek o słabej wierze, który częściowo neguje lub całkowicie odrzuca zasady religii; incredulus Vulg, Cn; diffidens Cn (33): ieſli kto o ſwoich/ á zwlaſztzá Domowych pietzey niema/ wiáry ſię záprzał/ y ieſt gorſzy niſſli niedowiárek KrowObr 64v; Leop Ez 2/6; Bo coż ná tym/ ieſli niektorzy byli niedowiárki [si non crediderunt quidam]/ á zaż niedowiárſtwo ich wynicuie wiarę Bożą? BibRadz Rom 3/3; Ceſarz mieſiącá Lipcá/ dał wywołáć Sáſkie Kſiążę y Lántgráfá iáwnymi liſty/ iáko niepoſłuſzne/ niedowiárki/ roſthyrki ſtroiące/ Ceſárſki máieſtat obráżáiące/ etć. BielKron 226v; Iuż thu nie rozumiey o żydziech áni o Turkoch/ bo tho iuż nie ſą niedowiárkowie ále zgołá nic nie wierzą RejAp 179, 3v, 179 [3 r.], Ee2v; O wieleżby y dziś [...] ználazł thákich niedowárkow [!]/ ktorzy gdy ſłyſzą ſzcżyrą náukę á ſzcżyre ſłowá Páná náſzego/ tedy ią zową nowemi wymyſły RejPos 85v; O nędzni niedowiárkowie/ ieſli nie vźrzycie iákich dziwow ábo znákow/ tedy nigdy nie vwierzycie. RejPos 244, 9v, 13, 85v [2 r.], 86, 120v (12); WujNT Luc 1/17, Cccccc2.

niedowiarek o kim (1): O coż tedy ty chceſz vcżynić nędzny Thomaſzu/ á nędzny niedowiárku o Pánu ſwoim RejPos 120v.

niedowiarek czyj [= komu nie wierzący] [w tym: pron poss (5), G pron (2)] (7): O nędzny ſmrodzie á ſproſny niedowiárku Páná ſwego/ ſłyſzyſz cżym cie tu Pan názywáć racży ſproſnym ſmrodem ſwiátá tego RejAp 192; SLyſzałeś tu dziwną roſpráwę Páná náſzego/ kthorą miał z niedowiárki ſwemi: á podobno y dziś ią vſtáwicżnie miewa/ s tákimiſz niedowiárki ſwemi/ ktoryeh ieſt pełen ſwiát RejPos 84, 4v, 130, 242v, [308]v.

W charakterystycznych połączeniu: niedowiarek dzisiejszy, nędzny (2), sprosny; niedowiarek Jana świętego, Pana; niedowiarek o Panu; być niedowiarkiem (4); z niedowiarkiem na sztych przyjść [= podjąć dyskusję].

Szereg: »uporny a niedowiarek« (1): Moiżeſz/ rzekł wſzytkim: Słuchaycie á pátrzcie wy vporni á niedowiárkowie/ owa thu wodę wywiedzyem s tey opoki BielKron 41v.
3. Człowiek, który nie poznał wiary chrześcijańskiej; poganin (6): opowieda o tákim miłoſierdziu Páná náſzego/ ktore on nád tymi niedowiárki/ kthorzy byli ieſzcże niepráwie poználi ſwiętego Boſtwá iego/ hoynie okázáć racżył RejPos 44v, 45v; mąż niedowiárek przez żonę wierną/ y żóná przez wiáry Chryſtuſowéy/ przez mężá wiernégo poświęceni bywáią BiałKat 368v, 368v; tákowa ieſt niedowiárkow niewierność/ iſz znośnieyſze ieſt wyznánie dyabelſkie SkarŻyw 567.
Szereg:»poganin a niedowiarek« (1): poki kto doſyć tey powinnośći ſwey nie vcżyni [tj. nie ochrzci się]/ pothy ieſt pogánin á niedowiárek RejPos 152v.

Synonimy: 2. heretyk, niewiernik, odszczepieniec; 3. poganin.

Cf DOWIAREK

AŻ