[zaloguj się]
[pdf]

NOC (2206) sb f

-c (580), -cz (185), -tz (13), -ć (6), -cż (4); -c- (1286), -cz- (115), -ć- (7), -cż- (1); skróty (9).

o jasne.

Fleksja
sg pl
N noc nocy
G nocy nocy
D nocy
A noc nocy, nocy
I nocą noc(a)mi
L nocy
V nocy
inne sg G a. L - nocy; pl a. du N - nocy

sg N noc (232). ◊ G nocy (356) [w tym: -i (23), -j (1)], noc(e)j (1); -y : -(e)j Mącz (11:1) [cf też POŁNOCY]. ◊ D nocy (18). ◊ A noc (556). ◊ I nocą (59). ◊ L nocy (888) [w tym: -i (83), -j (2)]. ◊ G a. L nocy (1). ◊ V nocy (3). ◊ pl N nocy (10) [w tym: -i (3)]. ◊ G nocy (39). ◊ A nocy (33) [w tym: -i (1)]. ◊ I noc(a)mi (1). ◊ pl a. du N (cum nm) nocy (2) Mącz 25b, 252a. ◊ A (cum nm) nocy (3) LibMal 1553/177v, SienLek 111v, SkarŻyw 583. ◊ indecl (w zestawieniu) (4).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI – XVIII w.

1. Czas od zachodu do wschodu słońca; część doby podczas której słońce znajduje się pod horyzontem; nox Murm, Mymer1 Miech, Vulg, PolAnt, Mącz, Calag, Calep, Cn (2159): BierEz A3; PatKaz I 7v; Murm 12; Mymer1 3; FalZioł IV 18d; Gwiazda ieſt malowanie nieba, rządzenie żeglarſkie, noci okraſzenie. BielŻyw 136; Takież zimie noci bywaią barzo wielkie y ciemne MiechGlab *4, *3v, *5; WróbŻołt 73/16; RejPs 109; LubPs ee; Leop Ex 14/20, Sap 18/6; Iáko ſługá prágnie ćieniá (marg) To ieſt nocy áby odpoczynął. (‒) á iáko naiemnik czeka zapłáty zá pracą ſwoię. BibRadz Iob 7/2, II 138a marg; Goski A5v, A6, A6v, A7v, A8v (14); BielKron 250, 294v, 295, 433; Recognosce mecum tandem illam superiorem noctem, Roſpámiętay ſie yedno ná onę przeſzłą noc. Mącz 251a, 251d, 432c; RejAp 75; HistRzym 10; Widziſz że dźień w noc/ á noc w dźień vſtáwicżnie ſie ták mienić á záwżdy ſie mieſzáć muſzą. RejZwierc 171v, 171v; Koch Mon 19; BudBib Iob 7/2, Sap 18/6; CzechRozm 148v; A iż noc do ſpánia tákiemu należy/ wierzę że go ſprácowánié ónégo dni/ do ſpánia vpomni. Oczko 28, [42]v; Calag 360b; KochPs 110, 199; Wiem dobrze że nie długo zemną téy roſkoſzy: Bo to wizytko pochwili trzéźwia myśl roſpłoſzy: Ale witay mi tá noc wolna od fráſunku: Któż wiedźiał/ by ták wielé należáło w trunku? KochFr 76; KochPhaen 20, 24; ArtKanc T4; Concubium – Pierwoſpy, ta czeſzcz nocy ktorey ſzie każdą rzecz vſpokoią. Calep 234b, 34b, 357b, 705a; GórnTroas 24, 33; Ták y mnie/ wielkie á głębokie rány/ Cżynią/ grzechy brzydliwe: Stąd. mi noc przykra/ dni nie pożądliwe. GrabowSet H4, C4v, Ov; LatHar 517; Bo ſtárzy ná czterzy ſtraże, z ktorey káżda miáłá trzi godziny, noc dzielili. WujNT 102 marg, Apoc 8/12, s. 857 marg; Ná co więc noc ieſt nalepſza/ gdy ludźie iáko vmárli leżą/ gdy gwiazdy świecą/ y máieſtat ſię w nich Bozki dźiwny vkázuie SkarKaz. 609b, 609b; GosłCast 19; SzarzRyt A4v.

W połączeniu z liczebnikami głównym [w tym: liczebnik + noc (47), noc + liczebnik (1)] (48): OpecŻyw 37, 37v; Murm 13 [3 r.]; TarDuch B2; LibLeg 10/147; RejPs 134v; Na on czaſz gdi zida Michała wzyąli yeſth ſzyą chował wkobilnyczy dwye Noczy aſch gim franck ſchten piſſarzs prziſchedſchi powyedzial o yachanyv zidowym LibMal 1553/177v; GroicPorz aa2v; y ſtał ſie deſzcż ná ziemi cżterdzieśći dni y cżterdzieśći nocy. Leop Gen 7/12, 1.Reg 30/12, Mar 1/13; BibRadz Deut 9/9, 11; á ták [Nero] więtſzą połowicę miáſtá ſpalił/ gorzáło ſześć dni y ſześć nocy. BielKron 145, 4v, 32v, 35, 85, 92, 138v; Trinoctium, Trzy nocy yedna po drugiey, Mącz 465b, 25b, 252a [2 r.], 311b; SienLek 111v; GórnDworz Aav; HistRzym 11v; RejPos 69v, 70v; BudBib Ex 24/18; HistHel C3v; Cięſzkie to zimno: ále w dzięcżne niebo: zá iednę noc wiecżney roſkoſzy doſtániemy. SkarŻyw 207, 481, 583 [2 r.]; CzechEp 301; LatHar 200, 273, 337, 350; WujNT Matth 4/2, 12/40 [2r.], Mar 1/13; KlonWor 34.

W połączeniu z liczebnikiem porządkowym [w tym: liczebnik + noc (4), noc + liczebnik (2)] (6): Gdy tedy cżternaſta noc nádeſſlá [quartadecima nox supervenit]/ á myſmy ſie wieźli po morzu Adryátſkim o pułnocy Leop Act 27/27; BibRadz Act 27/27; Mącz 447c; BudNT Act 27/27; śmierći namniéy ſye nie zbraniam bo wolę vmrzéć/ niżli tákiéy drugiéy nocy czekáć KochWz 141; WujNT Act 27/27.

W połączeniu z zaimkiem liczebnym (1): Chłop myſląc o pieniądzach/ kilká nocy nie ſpał RejFig Aa5v.

W połączeniach szeregowych (3): WróbŻołt hh7; Ale noc y dzień/ ſłońce/ y kſiężyć [!]/ látá/ mieſiące/ y dni/ ty mogą być wiecżnymi názwáne/ iż ſie od ſtworzenia świátá nie odmieniáią CzechRozm 84; GrabowSet V v.

W przeciwstawieniu: »dzień ... noc« (13): iż [słońce] yeſt ćyáło okrągłe á ſwyátłe ná nyebye [...] bytnoſćyą ſwoyą dźyeń/ nyebytnoſćyą noc czynyące KromRozm III B6v; LubPs X6 marg, dd5 marg; Y rzekł Bog: Niechay ſie ſtánye ſwiátłość/ Y ſtáłá ſie ſwiátłość. Vzrzawſzy Bog ſwiátłość że była dobra/ oddzielił ſwiátłość od ćiemnośći. Y názwał ſwiátłość dzień/ á ćiemnośći noc. Leop Gen 1/5, Gen 1/16; RejZwierz 37v; BibRadz Gen 1/5, 16; BielKron 1; BudBib Gen 1/5, 16; [Pan Bóg] vcżynił dźień ná zabáwy/ á noc ná ludzkie odpocżynienie SkarŻyw 258; PudłFr 31.

W porównaniach (10):

Jako comparandum (9): WróbŻołt aa4; RejPs 134v; Iako ieſt rozni dzień od noczy/ tak też rozna ieſt mſza ktorą Chriſtus vſtawił odemſzey papieſkiey SeklKat Y3; KromRozm I I4v; tegoś ſtworzył ſwiátłego iáko dźień/ mnie y mężá tákież dźieći cżarne iáko noc BielKron 458v; CzechEp 321; NiemObr 88, 175; SkarKaz 7b.

Jako comparatum (1): Cyemne nocy yák dzyeń yáſny ſie záwżdy sſtawáyą LubPs eev.

W charakterystycznych połączeniach: noc ciemnochmurna, pożądana, przykra, straszliwa, wesoła; nocy część (2), godziny (2), okraszenie, przespanie, sny; noc oświecać (oświecający, oświeciwszy) (4), przeleżeć.

Przysłowie: álbowiem to ieſt Páńſkie roſkazánie/ y poſtánowienie/ áby dźień był do roboty obrocony á noc do ſpánia. ReszPrz 51.
Frazy: »bierze się ku nocy« (1): Cadunt umbrae. Bierze ſie ku nocy/ Poczina ſie zmierſkáć. Mącz 28d.

»(a, już, teraz) noc (jest), była itp.« = noctescit Murm; erat nox Vulg, PolAnt [szyk zmienny] (10): BierEz R2v; OpecŻyw 104v; Murm 13; Leop Ioann 13/30; BibRadz Ioann 13/30; A gdyż iuż noc byłá/ prośił áby z nim Krol ſzedł ná doł/ ná towárzyſką bieśiadę OrzRozm I4; HistRzym 85; teraz noc/ drogi niewidzieć/ á y wednie trudna SkarŻyw 244; WujNT Ioann 13/30, Act 27/27.

»noc nadchodzi, przybliża się, przychodzi (a. przychadza), idzie, nastaje itp.« = nox adest Miech; nox appetit Mącz, Modrz [szyk zmienny] (21): Zoſtáń s nami/ botz ſie kwiecżoru bliży/ a nachylon ieſt iuż dzień/ ij przybliżá ſie notz. OpecŻyw 168, 63, 157, 157v; FalZioł IV 17c; MiechGlab 54; Obacżywſzy młodzyeniec/ iż iuż noc przychodzi/ A iż káżde źwirzątko iuż ná pokoy godzi RejWiz 176v; BibRadz Iob 34/25; BielKron 312v; Mącz 295c; Ale iuż nádchodźi noc/ á to y pro pace zwónią/ czás wſtáć OrzQuin Aav; Iuż teraz więcey mowić niechcę: bo ſie iuż ſpozniło/ y noc ſie przybliża CzechRozm 40, 10v; ModrzBaz 47; KochOdpr D2; KochPieś 18; ArtKanc T12v; GórnTroas 8; GrabowSet G4v; KochFrag 16; SzarzRyt B2.

»dzień za nocą płynie« (1): Niechay Bóg Izráelſki ná wſzyſtek świát ſłynie/ Poki kołóm niemylnym dźiéń zá nocą płynie. KochPs 61.

»noc przeminęła; przeminęła [= miniona] noc« [szyk zmienny] (3;1): Potem gdy przeminęłá n[oc] [transacta nocte] Sálo. zmętzony od tzućia położył ſie ná ſm mieſcu. March2 D3; KochPieś 28; ArtKanc T4; LatHar 44.

»nocy przybywa« (1): Ten prośi Bogá/ by rychley ſwitáło/ Ow rácżey/ żeby nocy przybywáło. KochSz C2v.

»noc przyszła, nadeszła, nastąpiła, stała się, wstała« = nox supervenit Vulg, PolAnt [szyk zmienny] (3:2:1:1:1): WróbŻołt 103/20; Leop Act 27/27; A w tym dzyeń sſzedł/ noc ná iego mieyſce náſtąpiłá/ Swemi ſkrzydły wſzytkę zyemię y niebo záćmiłá. KochZuz A3v; BibRadz Act 27/27; Ceſarz ná ten cżas wytrwał ich ſtrzelániu/ á gdy przyſzłá noc/ opátrzył ſie lepiey/ y okopánie głębſze dał vcżynić BielKron 227, 378v; BudNT Act 27/27; KochPs 44.

»kiedy (a. poki) noc roście« (2); á máią ie [maty] robić poki noc rośćie/ przed Godj opatrzyć dwie niedźieli GostGosp 90, 72.

»noc zachodzi (a. zachodziła, a. (była) zaszła, a. zajdzie)« = noc zbliża sięt nastaje; nox instat a. intervenit, noctescit Mącz [szyk zmienny] (10): Walká ſtałá bliſko pułtory godziny/ vćiekáiącym noc kthora iuż byłá záſzłá y deſzcż wielki ná pomocy był y rátunku. BielKron 308, 59, 403v, 406, 454; Noctescit, Mrok páda/ Noc záchodźi. Mącz 252a, 418d, 483a; BielSpr 26v; PaxLiz C3v.

»noc zapada, padnie [= zachodzi); zapadnienie nocy« = nox ruit, noctis interventus Mącz (1;1;1): Vertitur interea coelum et ruit Oceano nox, W tym ſie czáſie niebo obráca y noc zápáda. Mącz 486a, 361c, 483a.

»noc [kogo] zasźłá [= zaskoczyła]« (1): záſzli dáleko w lás zá źwierzęćiem/ noc ie záſzłá/ leżeli tám przez noc w nędzy bez poſłánia ná źiemi BielKron 354v.

»noc zejdzie, upłynie itp.« = minie, przejdzie [szyk zmienny] (3): Zaden dźiéń bez twéy chwały v mnie nie przeminie/ Zadna noc bez pámiątki twoiéy nie vpłynie. KochPs 103; Wſwą miárę przedſię zeſzłá noc/ á potym Swiát ſie roſwiećił wſzytek ſłońcem złotym. KochSz C2v; PudłFr 31.

Zwroty: »noc ze dnia sobie czynić« (2): Iáko pijánice noc ze dniá ſobie cżynią. RejZwierc A6v [idem] 61v.

»(do)czekać nocy« (6): Teras lezę bes pomoczy Wie bog doczekamly noczy. RejKup f5v; BielKom E8; BielKron 380; Strum I; SkarŻyw 134; KochWz 141.

»obracać dźień w noc« (1): Iż biedá wam wſzetecżnicy ktorzy obrácacie dzień w noc/ á cżynicie s ſwiátłośći ciemnośći [ponentes tenebrositatem lucem et lucem tenebrositatem PolAnt Is 5/20]. RejZwierc 63.

»całe nocy z dniami porownawać« (1): Trzebá wiedźieć/ iż tych cżáſow Niemcy w bieśiádach bárzo ſą mężnemi y walecżnemi: zwłaſzcżá gdy pijąc cáłe nocy z dniámi porownáią PowodPr 73.

»[jak] noc przespać; [jakie] nocy przespanie« (3; 1): Więc iż było o gromnicach/ kiedi wilcy ſtádem chodzą/ rádzili miedzy ſobą/ iákoby noc tę przeſpáć/ á wilcy żeby ktorego z nich nie ziedli. GórnDworz P5; ArtKanc T5v; LatHar 44, 71.

»noc przetrwać« = noctem ducere, pernoctare, noctem interponere Mącz [szyk zmienny] (3): Ducere noctem iucundis sermonibus, Miłemi rozmowámi noc przetrwáć. Mącz [95]d, 252a, 311b.

»noc(y) (s)trawić, tracić; noce stracone« = noctes consumere Modrz [szyk zmienny] (6;1;1): GórnDworz Aav; KuczbKat 370; ModrzBaz 42v; KochPam 86; Dni ſwoie w żáłośći/ nocy trácę łzámi GrabowSet B2v, Fv; WujNT 26; A owi iáko ſię wymowią ktorzy noc ná wieczerzách trawią? do pułnocy ie odwłocząc/ á dźień ná ſpániu do ſpraw y świátłość wrodzoną gubią. SkarKaz 609b

Wyrażenia: »boża noc« (2): Ze to żadna Boża noc nigdy nie minęłá/ Abych kiedy okrutnych rázów nie podięłá Od tych ſproſnych pijánic KochPieś 28, 30.

»całe nocy (a. cała noc)« (104): GórnDworz Aav; KuczbKat 370; Nie zákázuieć Pan długiey modlitwy: gdyż y ſam ná przykład nam/ cáłe nocy ná modlitwie trawił WujNT 26; PowodPr 73. Cf »całej, wszytkiej nocy«, »całą, wszytkę noc«, »na całą, wszytkę noc«, »przez całą, wsży(s)tkę noc«.

»cicha noc« (2): Nox tranquilla, Cicha noc. Mącz 462c; GrabowSet T3v.

»ciemna (a. (najciemniejsza), niewidoma noc« = obscura nox HistAl; fusca nox Mącz; illunis nox Calep, Cn [w tym: personifikacja (1)] [szyk 20:7] (25:2): FalZioł IV 25d; A tak im noc ciemnieyſza tim lepiey takie zwierzęta widzą, y daley z ich ocżu ſwiatło widome pochodzi. GlabGad B6v; Perſowie tho obacżywſzy wſzyſcy z wielkim hurmem zbroyni ná konie wſiadſzy ſćigáli co naprędzey Alexandrá/ ále iż noc byłá ciemna pocżęli błędzić HistAl F3, L5; LubPs R3, eev; Mącz 141c; KochPs 203; KochTr 22; CzechEp 167; Iużći wierzę żeśćie corki Herebowe/ Z cięmney nocy ſpłodzone plemię ſurowe. KlonŻal Dv; KochPieś 18, 72; KochTarn 74; ArtKanc P14; Ták ſye człék ſtráchów ćiemnéy nocy boi, ZawJeft 6; Calep [505]b; GrabowSet G4v; GosłCast 68; SapEpit A2; SzarzRyt A3v. Cf »ciemną nocą«, »w ciemną noc«, »w ciemnej, niewidomej nocy«.

»co noc« = in noctibus PolAnt [w tym: co noc to (1)] (3): BudBib Cant 3/1; KochPs 6; Pſalmy/ modlitwy/ Letánie/ y co noc trzyſtá paćierzy odpráwował: y wiele piſmá S. pámiętał. SkarŻyw 293.

»czarna noc« [w tym: personifikacja (2)] [szyk 2:1] (3): GórnTroas 8; Znowu noc czarna dźiéń biały obwiéra/ Do ſłodkiégo ſnu gdy wrotá otwiéra. GosłCast 68, 31.

»noc długa, dłuższa, nawiętsza [= najdłuższa]« = nox longa Cn [szyk 4:3] (5:1:1): RejJóz C8v; KromRozm II a3; W niedzielę pan s koſciołá przydzie áż ſpi ſługá/ Więc go kijem mowiąc mu/ wſzák doſyć noc długa. RejFig Dd8; GórnDworz T2; Zimie maſz cżás ná długiey nocy. RejZwiercTrzec Aaa2v; Oczko 29; Máty/ y do Komieg kicżki/ kulki/ gwoźdźie/ to ma bydź robiono kiedy nawiętſza noc GostGosp 84.

»długie [= całe] nocy« (1): Ale náſzey Sláchty więtſza cżęść opácżnemi dumámi ieſt záráżoná. [...] w pracy ſą niećierpliwi: ná koſtkách y kuflu długie nocy trawią [longas consumunt noctes] ModrzBaz 42v.

peryfr. »noc dzienna« = mgła (1): Mgła ieſt noc dzienna á pracza ocżu. BielŻyw 136.

»gwiaździsta noc« (1): KochPs 211 cf W przen.

»jasna noc« (1): Lucida nox, Iáſna noc. Mącz 201a.

»koniec, ostatek nocy« (1:1): Spał [św. Wincenty] pięć godzin ná ſłomie ábo iákim wełniánym máteracu vbogim/ oſtátek nocy na modlitwie y cżytániu tráwił. SkarŻyw 309; KochPhaen 12.

»krotsze nocy« (1): Contractiores noctes, Krótſze noci. Mącz 461c.

»noc nie(prze)spana« [w tymi personifikacja (1)] (2): Częſtokroć/ ón nieſczęſny/ dla ludzkiégo dáną Vlżenia/ w ćiężkim płáczu ſtrawił noc nieſpáną. KochPam 86; Mych niewczáſów lituią nocy nieprzeſpáné: Lituią pełné gwiázdy/ wiátry niewytrwáné KochPieś 29.

»niespokojna noc« (1): Nox inqnieta, Nieſpokoyna noc. Mącz 341d.

»noc pole nocy« = noc w noc (1): Ale ieſli mię ſmutną [furtę] ćiężkié rázy bolą/ Niemnieyſzą mam przed owym nędznikiem niewolą/ Co tu noc pole nocy płácze mi nád głową/ Ani mi ſpáć dopuśći ſwą żáłoſną mową. KochPieś 29.

»noc podejzrzana [=wzbudzająca niepokój, trwogę]« (1): Cżuyćie ſtroże: noc idzie: noc podeyzrzána. Wielki ogień ma powſtáć/ ták wielki ogień Ze wſzytko/ iáko w biały dzień/ widáć będzie KochOdpr D2.

»nocy pracowite« (3): LubPs hh6; Thákżeć y mnie iákoby práwem dźiedźicznem przyſzły Mieſiące prożne/ á nocy prácowithe [noctes laboriosas] ſą mi náznáczone. BibRadz Iob 7/3; BudBib Iob 7/3.

»prawa [ = głęboka] noc« (1): Concuhium et conticinium, Práwa noc gdy yuſz wſziſcy ſpią. Mącz 88a.

»przesiedziana noc« (1): Lucubrata nox. Robiąc przeſiedziána noć. Mącz 198c.

»przyszła noc« [szyk 7 : 3] (10): A gdy mi to [Pan] powiedał/ otom pomálucżku poglądał ná tego co przed nim ſtał Ktory tak rzekł ku mnie/ Podźże ábych ći vkázał cżás nocy przyſzłey [tempus venturae noctis]. BibRadz 4.Esdr 6/30; Twoie nadobné lice ieſt podobné zarzy: Która nád wielkim morzem ráno ſye czérwieni [...] Przed nią gwiazdy drobnieyſzé po iednéy znikáią/ Y ták iuż przyſzłéy nocy nieznácznie czekáią. KochPieś 9. Cf »przyszłej nocy«.

»puł nocy« = dimidium noctis Mącz (3): OrzRozm H2v; Mącz 213c; ktory to p. pisarz [...] przez puł nocy chodząc po mieście ... upiwszy się kazał strzelać na gospodę ZapMaz II G 97/90.

»rośna [ =pełna rosy] noc« (1): nox roscida. Rośna noc. Mącz 358c.

»spokojna noc« (1): Sprawił ludzyom k odpocżynku tu ná wſzem ſpokoyną noc LubPs X6.

»szczęśliwa noc« (1): Precor tibi felicem noctem, Sprziyam ći ſzczęſliwey nocy Mącz 320b.

»wielka [= długa, glęboka] noc« (1): á kiedy noc rośćie/ áby to było [przędziwo] rozdawano prząść kmiotownam/ dla łatwicyſzey ich pracey/ y poki wielka noc. GostGosp 72.

»noc (wigilijej) Bożego Narodzenia« (3): A zwłaſzcża iż wiotyſſ mieſiącza zaięła noci wigiliey Bożego narodzenia LudWieś A4v. Cf »w nocy Bożego Narodzenia«.

»zimowa noc« (1): Ani ſię też godzi [...] iżeby [kto] z źimowymi nocami ſpania ſwoye rownać miał KwiatKsiąż D2v.

»zrownanie nocy ze dniem; (gdzie) rowny (a. rowno), jednakiej długości dzień nocy (a. z nocą) (jest); dźień się z nocą rowna (a. miarkuje); dzień rownać z nocą« [o wiosennym lub jesiennym zrównaniu dnia z nocą; o równiku] = aequinoctium HistAl, Mącz, Calep [szyk zmienny] (1;4:2;2;2): FalZioł V 54; HistAl [I3]v; Mágielláńus [...] Płynąc wielkim morzem/ obácżył y wywiedźiał ſie nie daleko być Molukas ná wſchod ſłońcá bliſko equatorá/ tho ieſt/ gdźie rowny dźień nocy. BielKron 445v, 270, 445v, 447v; Aequinoctium Czás gdy dzień s nocą yednákiey długośći yeſt. Mącz 4c; Oczko 29; KochPhaen 19; Calep 34b; Z Ianem Chrzcżącym dni vbywa/ Z Rodzenim Páńſkim przybywa. Benedykt dzień rowna z nocą/ Y Máttheuſz z Bożą pomocą. LatHar ++7.

Szeregi: »noc i (a) ciemności (a. ciemność); noc z ciemnościami« [szyk 3:2] (3;2): WróbŻołt aa4; ISlándia wyſep ktory ſie od innych wyſpow oddálił dáleko ná pułnocnym morzu ſiedzi/ á ledwa ij znáią żeglarze. Tám nie bywa nocy puł roká/ od S. Witá áż do S. Luciey/ á záſię dniá nie bywa od świętey Luciey/ iedno ćiemności á noc BielKron 294v; KochPs 203; ArtKanc T4v; SzarzRyt B2.

»dzień, (i, a, takież, albo, li) noc; dźień z nocą« = dies et nox Vulg, PolAnt, Mącz [w tymi personifikacja (2)] [szyk 330:78] (401;7): BierEz G3; OpecŻyw 37, 37v; TarDuch B2; LubPs R3 marg; GroicPorz aa2v; Tho mowi Pan/ Ieſli ſie może náruſſyć vmowá moiá ze dniem/ y vmowá moiá z nocą/ żeby niebył dzień/ y noc cżáſu ſwego Leop Ier 33/20, Gen 1/14, 18, 7/12, 1.Reg 30/12, Ier 33/20 (9); BibRadz Gen 1/3, 14, 8/21, Deut 9/9, 11, Ps 74/16; BielKron A5v, 4v, 32v, 35, 85 (8); KwiatKsiąż P4v; Dies civilis, Cás [!] do obrócenia słońcá/ to yeſt/ Cztery y dwádziesćią [!] godźin. Noc y dzień weſpołek Mącz 88a, 4c, 450d, 493c; RejAp 75, Dd3v; HistRzym 11v; RejPos 69v, 70v; RejZwierc 151v; Y położył ie [dwie świetle wielkie] Bog ná powietrzu niebieſkiem áby świećiły ná ziemię: Y áby rządziły dniem y nocą BudBib Gen 1/18, B4, Gen 1/14, Ex 24/18; HistHel C3v; CzechRozm 148v; Dźiéńli po niebie wiedźie/ nocli ſwoie kónie/ On vſtáwicznie w Páńſkim rozmyśla zakónie. KochPs 3; SkarŻyw 481, 546, 583 [3 r.]; StryjKron 155; CzechEp 247, 301, 321; NiemObr 126; W tym [kole] do roku dźiéń dwákroć z nocą ſye miárkuie/ Raz ná Wioſnę/ raz/ kiedy Láto vſtępuie. KochPhaen 19, 1; KochMRot C; KochPieś 72; ArtKanc P14; Crepusculum ‒ Mrok, cżgſten [lege: czas ten] ktorego ſzie łaczy noc zedniem poſpoliczie nawieczor. Calep 269a; GrabowSet B2v, Fv; LatHar 200, 273, 337, 350; WujNT Matth 4/2, 12/40 [2 r.], Mar 1/13; PowodPr 71, 73; SkarKaz 578a; KlonWor 34. [Ponadto w połączeniach szeregowych 2 r.; w przeciwstawieniach 40 r.] Cf »dzień (i) noc (A)«, »dniem i nocą«, »przez dzień i noc«, »w dźień i noc«, »za noc, za dzień«; »we dnie i w nocy«.

Personifikacja (39): á pod cieniem drzewowym leżąc knim rzekł [Dyjogenes], odeyczcie proſzę was, á wiedzcie żeć ta noc albo mie zwyciężycielem vcżyni, albo mie przemoże. BielŻyw 77; RejPs 27; BielKom Dv; LubPs E2v; Leop Ier 33/20, 25; BielKron 31v, 397, 412; Dżiéńli po niebie świátło ſwe roźleie/ Nocli świát płaſzczem czarnym odźieie KochPs 139, 3, 26 [2 r.], 139, 197; KlonŻal Dv; Ná ten ołtarz Noc dawna ſtrzegąc ludzkiéy ſzkody/ Włożyłá znák widomy przyſzłéy niepogody. Bo to iéy żáłość/ widźieć okręty rozbité KochPhaen 16, 23; KochPieś 29; PudłFr 50, 71; Wnet [wojsko] przed ſtráchem táiemnym z wſtydem tył podáło. Drugié záś doganiáło mężnie śiły ſwémi/ Aż ich noc obroniłá ſkrzydłámi czarnémi. ZawJeft 14, 7; Ieſt Bog ná niebie inſzy bez ktorego áni Prędki dźień może wieść ſwoich koł vzłoconych/ Ani noc ſkrzydeł ruſzyć zábrudzonych. WitosłLut A6; KmitaSpit B3; GosłCast 31, 68; SapEpit A4.

Frazy: »noc rozwadziła, rozwiodła [kogo]« = noc rozdzieliła, rozłączyła (2:1): z obu ſtron bitwá iednáko trwáłá áż ie noc rozwiodłá BielKron 105v, 57, 58v.

»noc rozwiodła, rozjęła [co]« = noc rozstrzygnęła (2:1): Hektor zábił Beoten y Archelauſá y Protenorá/ áż bitwę noc rozięłá BielKron 57v, 58v, 252.

Wyrażenia: »czarnowłosa noc« (1): A wſkok czarnowłoſa noc przed nim [słońcem] viéżdżáłá/ Iáſnym promienióm iego ſtáwić ſie nie śmiáłá GórnTroas 17.

»noc nienaspana [= nie nasycona spaniem]« (1): Pochwili ćmy czarné wſtáną/ Co noc noſzą nie náſpáną. KochPieś 35.

peryfr. »oko nocy« = księżyc (1): Mieſiąc ieſt [...] oko noci, zaćmienie chmur. BielŻyw 135.

»piękna noc« (2): O Piękna nocy nád zwyczay tych czáſów/ Pátrz ná nas iáſno w pośrzód tych tu láſow KochPieś 15; KochSob 56.

W przen (29): RejPs 87; Ano skaczą pląſzą drugie Nie wadzą im noci długie Iako chczą tak ich vkroczą A cżaſem ie w dźień obroczą A v mnię y o ſrzod lata Iuż nocz choć ieſzcże poſwiata RejJóz C8v; Leop Sap 18/14; Iż nieprzyiaciel przyſzedſzy w nocy/ tho ieſt/ chytrze/ ćicho/ á potáiemnie/ rozſiał á rozmnożył ten złośćiwy kąkol/ w wiernym naſieniu iego [Pana] RejPos 54; Słuchayże iáko mu ſie opowiádáią ći wdzięcżni rybitwi iego: Iż miły Pánie teżciechmy pirwey łowili w nocy á w ciemnoſciach/ to ieſt/ w omylnych náukach y w onych ſrogoſciach zakonu ſtárego RejPos 176v, 51v, 176v; BudBib Sap 18/14; Ciebie/ o pánie/ chwálić będą vſtá moie/ [...] ták długo/ póki nieodmiennym Kołem póydźie gwiaźdźiſta noc zá świátłem dźiennym. KochPs 211, 3; Słońce nam záwżdy świéći/ dźiéń nigdy niezchodźi/ Ani zá ſobą nocy niewidoméy wodźi. Twórcę wſzech rzeczy widźiem w iego máieſtaćie KochTr 22; KochMuza 25; OKrągły świát powoźi czás z záwitą głową/ Dwá koniá w woźie idą/ noc y dźiéń ie zową KochMRot C; ReszPrz 5; KochPieś 72; ArtKanc P14; GórnTroas 33, 73; GDy vzdy kłádą/ ná ſłonecżne konie/ Godźiny: noc ſkraca Świtánie: á po ſtronie Wſzelkiey/ świátłem pozłaca Niebo/ y łąkom/ hoyność ozdob wraca. GrabowSet K4v, C4v, Dv, K2v, T3v; O naiáſnieyſzy domu świátłośći/ ktorego noc ćięmnośćiámi nie pokrywa/ ále nawyżſza prawdá záwżdy oświeca. LatHar 600; GosłCast 19; Od wſchodu bieżąc/ áż tám gdźie powſtawa Noc ćiemna SzarzRyt A3v, A3 [2 r.].
Zwrot: »noc ze dniem pogodzić« (1): iáko tedy trudno/ noc ze dniem pogodźić: ták Papieſkie wyznánie/ z piſmy Ireneuſowymi porownáć. NiemObr 126.
Przen (60): Dzień to ieſt zakon nowy, y nocz [Ps 73/16]) to ieſt zakon ſtari WróbŻołt [Z6], 91/3, ff3v, 118/55, [oo3] [3 r.]; Tákowe [sługi] zowie Swiátłośćią áby w tei ćiemney nocy ſwiećili/ iáko ſwiece ná lichtarzách ſwiecą KrowObr 5; OrzQuin Q4v; ktory ſwieći záwżdy ſwiętemi á wiernemi náukámi y ſpráwámi ſwemi błądzącym w nocy/ tho ieſt w ciemnoſciach márnych ſwiáthá tego RejAp 99v, 187 marg, Ee2v; KochPs 21, 181; Wyſzłá z ćiáłá [św. Maria z Egniej] [...] y poſzłá ná lepſzy żywot: gdzie ieſt żywot bez śmierći/ dzień bez nocy/ rádość bez ſmutku/ beśpiecżność bez boiázni/ odpocżynienie bez roboty/ y wiek bez końcá SkarŻyw 584; Czego dáléy chceſz po mnie? czy ieſcze wątpliwa Moiá chęć przećiw tobie? noc w myślách teſkliwa/ Y té ogniſté gwiazdy rozśiané po niebie Swiádkiem/ że nic milſzégo niémam okrom ćiebie. KochFr 98; ZawJeft 34, 44; GórnTroas 18 [2 r.]; LatHar 442, 457; WujNT 888; KmitaSpit B2v; Tyś ieſt [matko stworzyciela] duſz náſzych iák Xiężyc prawdźiwy/ W ktorym wiecznego baczymy promienie Miłośierdźia/ gdy ná nas grzech ſtráſzliwy Przywodźi ſmutney nocy ćięſzkie ćienie. SzarzRyt A2.

W przeciwstawieniu: »dzień ... noc« (1): kośćioł ieſt iego [syna Bożego] w ſłońcu poſtáwiony nie wćiemnośći/ ná dniu nie ná nocy. SkarJedn 13.

Frazy: bibl. »noc (a. nocy) (tam, nigdy, już) nie będzie (a. nie było) itp.« = et nox ultra (enim) non erit Vulg, PolAnt (10): Nocy też dáley niebędzie: y niebędzie potrzebá ludziom pochodnie/ áni ſwiátłośći ſlonecżney/ bo ie Pan Bog oſwieca: y będą krolowáć ná wieki wiekow. Leop Apoc 22/5, Apoc 21/25; BibRadz Apoc 21/25, 22/5; RejAp 185, 186, 187, 187v; WujNT Apoc 21/25, 22/5.

bibl. »noc przeminęła (a. przemija, a. przeszła)« = nox praecessit PolAnt, Vulg [szyk zmienny] (6): BibRadz Rom 13/12; SarnUzn E8; RejPosWstaw [212]v; NiemObr 16; WerGośc 267; Noc przeminęłá/ á dźień ſię przybliżył. Odrzućmyſz tedy vczynki ćięmnośći/ á obleczmy ſię w zbroię świátłośći. WujNT Rom 13/12.

bibl. »przyjdzie, nadchodzi noc« (1:1): Iać muſſę cżynić vcżynki tego ktory mie poſlał/ poki dzień ieſt: Prziydzieć noc [venit nox]/ kiedy nikth nie będzie mogł ſpráwowáć. Leop Ioann 9/4; WujNT Ioann 9/4.

Zwrot: »chynąć się ku nocy« = przybliżyć się ku śmierci (1): Prze twóy gniéw ſurowy (boś mną zápáłczywy z góry dał o źiemię) wiek móy nieſzczęśliwy Chynął ſye ku nocy/ iáko ćiéń wieczorny: Y vſechłem práwie/ iáko kwiát vgorny. KochPs 151.
Wyrażenia: »ciemna noc« = zapomnienie (1): Iam ieſt/ ktorey dał ſyn piękney Látony/ Ná wiecżne cżáſy głośnobrzmiące ſtrony. To moy vrząd ieſt/ y to mam w ſwey mocy/ Ná świátło ludźie dźwigáć z ćiemney nocy GrochKal 4.

»noc niewiadomości« (2): Yeſli ták zacny prorok [Dawid] wyznawa ćyemnoſc nyeumyeyętnoſci/ coż mnimaſz/ yáką nocą nyewyádomoſci my máluczcy/ á ktorzy yeſſcze yákmirz śśyemy/ yeſteſmy ogárnyeni? KromRozm II ov [przekład tego samego tekstu] SkarKaz 81a.

»nie sądu Bożego« (1): Widziſz iſz ći świátło ná wſchodzie zgáſło: Obrocżę ſię ná zachod/ gdzie dłużey trfa/ y trfáć áż do nocy ſądu Bożego będzie. SkarJedn 393.

»twarda noc« = to, co nieznane, niedocieczone, niezgłębione (2): KochPs 140; A przyſzły czás Bóg ma w mocy/ Pogrężony w twárdéy nocy. KochPieś 47.

»wieczna, niezbyta, ogromna noc« = śmierć; kraina zmarłych [szyk 4:2] (4:1:1):Pánie/ wołałem ku tobie/ A tyś mię wſpárł w méy chorobie: Dodáłeś mi ſwéy pomocy/ Zem nie vyźrzał wiecznéy nocy KochPs 40, 73, 142; Tákli moiá Orſzulá/ ieſzcze żyć ná świećie Nieumiawſzy [...] Poſzłá niebogá widźiéć kráiów nocy wiecznéy KochTr 4; ArtKanc P15v; ZawJeft 47.

Szeregi: »noc ani ciemność« (2): ArtKanc A16v; ábowiem wſzyścy wy/ ieſteśćie ſynowie świátłośći/ y ſynowie dniá: nie ieſteſmy nocy áni ćięmnośći [filii ... non sumus noctis neque tenebrarum]. WujNT 1.Thess 5/5.

»noc i koniec świata tego« (1): Ku końcu y zachodzie Swiátá thego/ ſtráćiłeś Słońce Kośćiołá Bożego: ktore tobie ná wſchodzie świećiło: ktore iſz ná zachodzie dłużey trfa/ y tám ſię przenioſło ku nocy/ y końcu świátá tego proſzę ćię/ ná zachodne kośćioły obroć oko twoie SkarJedn 386.

α. W funkcji przysłówka (363):
αα. G »nocy«; (in) hac (a. illa, a. ipsa, a. ista, a. qua, a. ea, a. eadem) nocte Miech, HistAl, Vulg, PolAnt, Mącz; [w tym: tej (że) (113), onej(że) (34), jednej (25), niektórej (2), każdej (1), tamtej (1)] (238): BierEz G2v, Lv; OpecŻyw 97v [2 r.], 109, 133; PatKaz III 114; HistJóz Bv; Vmarł ten Virgilius iakoż powiadaią they noci ktorey sie Pan Chriſtus narodził BielŻyw 124, 4, 75; March2 Dv; MiechGlab 57; RejJóz A6, K7v; SeklKat C2, C3v, C4v; LibMal 1548/ 145v, 1550/153; HistAl A4, A4v, B6v, Cv, E8v; KrowObr 21; Leop Gen 26/24, 2.Par 1/7, 4.Esdr 12/4, Dan 5/33, Matth 26/31 (9); BibRadz Gen 31/24, 40/5, Num 22/20, Iudic 6/25, 40 (18); Turcy byli ſtrwożeni niewiedząc co cżynić/ [...] máiąc o thym ſpráwę/ iż káżdey nocy niebędą mieć pokoiá przed nim. BielKron 250; oneyże nocy mordy/ ták po miáſtecżkách iáko po wſiách wielkie Turcy cżynili BielKron 308v, 15, 30 [2 r.], 42 [2 r.], 42v, 47 (27); Somnum hercle ego hac nocte oculis non vidi meis, Nie miałem tey nocy ſnu na ſwych oczách. Mącz 401d, 337d, 417c, 494a; SienLek 27v; RejAp 147v [2 r.]; HistRzym 8, 31, 80v [4 r.], 81v, 133; RejPos 6v, 82v [2 r.], 103, 158, 192v (9); RejZwierc 55v, 64v, 101, 200v, 264; BudBib Gen 32/13, 21, 22, 41/11, Ex 12/8 (11); BudNT Act 12/6, 27/23; CzechRozm 236v; KochPs 159; Tey nocy po ktorey názáiutrz wiácháć miał w miáſto/ widział S. Theodorus przez ſen/ iſz był gdzieś ná wyſokim domie SkarŻyw 187, 21, 70, 107, 160, 167 (30); Ale Iágeło złamawſzy przyſięgę ſwoię/ Kieyſtutá Stryiá teyże nocy łáńcuchámi y pętámi okowáć kazał StryjKron 467; KochJez B2v; KochPhaen 21; KochWz 140; PudłFr 68; LatHar 51, 71, 72 [2 r.], 73, 191 (9); WujNT Matth 26/31, 34, Mar 14/27, 30, Luc 12/20 (10); PowodPr 75; SkarKaz 551b; CiekPotr 67.

W połączeniu z liczebnikiem porządkowym (23): A rozmyślał śiedząc ſobie/ O tey niewiáſty żáłobie. A potym więc nocy drugiey/ Szedł śię tákież nápić do niey BierEz Q4v; OpecŻyw 85v; LibLeg 11/140v; BielKom G6v [3 r.]; BibRadz 4.Esdr 6/36; thám Keyſtut poiman á do Krewy poſłan/ do wieże ná doł wſádzon/ á tám piątey nocy vdawion BielKron 380, 97v [7 r.], 456v; HistRzym 76v, 82v; BudBib 4.Esdr 7/1; SkarŻyw 277, 565, 566; StryjKron 467.

Wyrażenia: »całej, wszytkiej nocy« = totam noctem HistAl; noctes totas Mącz [szyk 8:1] (6:3): OpecŻyw 116; BierRozm 25; WróbŻołt E6v; HistAl Nv; MurzHist Dv; Tey nocy wſzytkiey krol nie mógł ſpáć BielKron 115; Pervigilat noctes totas, Przeczuye cáłą noc/ cáłey nocy nie ſpi/ nie poſtoyi mu ſen ná oczu przes cáłą noc. Mącz 496b; SkarŻyw 193; Trzymay ſye [dzbanie] ná mocy/ Bo ćię ćáłéy nocy Z rąk niewypuśćim/ áż dźiéń iako trzebá Gwiazdy roſpędźi co do iednéy zniebá. KochPieś 4.

»dzisiejszej nocy« = hodie in nocte Vulg; in nocte hac PolAnt [szyk 3:2] (5): Item powyada yſch on ſſam dziſzyeyſchey Noczi budą kupieczką Chczial wilupicz schlopczem, kthori ſznym yeſth pogimann LibMal 1547/128V, 1550/151; Y rzecżemu Iezus: Záprawdę powiádam tobie/ że thy otho tey dziſieyſſey nocy/ pierwey niż kur dwá kroć zápoie/ trzy kroć ſie mnie maſz záprzeć. Leop Mar 14/30; BibRadz Iudic 13/17 [2 r.].

»jutrzejszej nocy« (1): á tego prochu ſye z winem álbo s piwem nápić/ ná onęż noc gdy to ſobie włożyſz/ á iutrzeyſzey nocy ſye przyłęczyć maſz. SienLek 112.

»onganszej [= wczorajszej] nocy« (1): Iſch zAnna Grzegorza Hawrzego czudzolozil. [...] y za thąſch namowa yey onganſchey Noczi do domu malzonka yey przerzeczonego Nocznym obiczayem wſchedſchi LibMal 1549/150v.

»nocy ostatniej« [o Ostatniej Wieczerzy] (1): A ty rzecży ktore o prawdźie tey Ofiáry Kościół Powſzechny nam podał/ poiął ie z Páńſkich ſłow/ kiedy oney nocy oſtátniey/ tę Swiątość Apoſtołom zálecáiąc ták mowił: To cżyńćie ná pámiątkę moię. KuczbKat 190.

»przeszłej [= minionej] nocy« = nocte praeterita PolAnt (8): RejPs 64; LibMal 1551/158; BibRadz Gen 19/34, 31/29, 42; SkarŻyw 336; Przeſzłey też nocy widziano ná Niebie przy okręgu Mieſięcznym/ Krolá y Mnichá ſpołnie ſię bijących StryjKron 532; ArtKanc T5v.

»przyszłej [= następnej] nocy« = nocte subsequenti HistAl; sequenti nocte PolAni, Vulg [szyk 6:2] (8): OpecŻyw 159; Nocy thedy przyſzłey widział weſnie Alexander/ iż trzymał w ręku iagodę HistAl B8v; BibRadz Act 23/11; Dáli cżás y mieyſce ku wzyęciu Troiey zdrayce Eneás y Antenor Grekom przyſzłey nocy/ ktorzy pod miáſto z woyſki ſwemi przyciągli. BielKron 59v, 458v; HistRzym 427v; SkarŻyw 74; WujNT Act 23/11.

»nocy wielkonocnej« (1): Tegoż roku nocy Wielkonocney Rádoḿſkie miáſtecżko w Sierádzkiey źiemi pogorzáło BielKron 417v.

ββ. A »noc (a. nocy)« [w tym: w połączeniu z zaimkiem (3), z przymiotnikiem (1)] (89): LibMal 1544/80v, 1546/111; BielKron 15; A ták zmieſzkayćie tu proſzę ieſzcże tę noc/ ábym wiedźiał co ieſzcże Iehowá mowić będzie zemną. BudBib Num 22/19; SkarŻyw 581; Ze Krzysztoph Zborowski teraz ostatnie noc z Pragy wyiachał ActReg 160.

W połączeniu z liczebnikiem porządkowym (3): Więc wſiadſſy nań [na konia] chce by ſkákał On/ by vmiał/ ſnadzby płakał Bo to iuż nieiadł drugą noc Zginęły mu ſkoki y moc RejRozpr I2v, Hv; SkarŻyw 324.

W przeciwstawieniu: »w(e) dzień (dnie) ... noc« [szyk 1:1] (2): Cżała nocz pjł ą wdzien ſuſſy RejKup R; BudBib Ps 78/14.

Wyrażenie: »całą (a. caluchną, a. caluczką), wszytkę noc« = tota nocte Vulg, Pol Ant; (perpetem) noctem, noctes totas Mącz (69:5): OpecŻyw 33; FalZioł III 3a; BielŻyw 108; RejRozpr I2; RejKup g5, R; gdyś ſie cáłą noc włocżył po vlicy/ Tyś mnimał by to dobrze/ áno ſzydzą wſzyſcy. RejWiz 45, 12, 137; I gdy wyćiągnął Moizeſz rękę ná morze/ wyſzuſſyl ie Pan/ wianiem wiátru gwałtownego y palącego cáłą noc Leop Ex 14/21, Iudic 19/25; RejFig Bb5v, Bb7v; Pánowie poſiedziawſzy kęs/ cáłą noc pili. RejZwierz 100v, 73; BibRadz Ios 10/9; BielKron 31, 52v, 66, 250, 406, 460; Luna pernox est, Xiężic cáłą noc świeći. Mącz 252a, 252a, 292d, 447b, [460]d, 496b; GórnDworz S, T2; RejPos 18, 173v, 175v, 176 [2 r.], 225v [3 r.] (10); HistLan C2v, C3; RejZwierc 114; BielSpr 67v; BudBib Iudic 16/2 [2 r.], 19/25, 1.Reg 31/12, Ps 77/14; CzechRozm 115; ModrzBaz 26v [2 r.]; KochPs 30; SkarŻyw 51, 107, 160, 324, 518 (8); KochTr 7; Cáła [!] noc tá okrutna niepogodá trwáłá. Názáiutrz/ kiedy zorzá z wody powſtawáłá/ Rozchodźiły ſye chmury KochPam 85; KochPieś 29, 30; PudłFr 13; ArtKanc D12v; ZawJeft 6; LatHar 511; WujNT Bbbbbb3v; SiebRozmyśl H2; ZapMaz II G 97/90v; KmitaSpit B3; KlonWor 75.
Szereg: »dzień, (i) noc« = nocte et interdiu Miech; in die et in nocte PolAnt; diem et noctem Mącz [szyk 9:3] (12): Ty prochy zmieſzay z oliwą á tim obmaży kurowi wſzythkę głowę/ thedy dla wielkiego weſela czały dzień y czałą nocz nieprzeſthanie piać. FalZioł III 3a; MiechGlab 33; BibRadz Gen 1/18; Continuare diem et noctem opus aliquod, Cáłą noc y dzień yákiey roboty z ręku nie puśćić. Mącz 447b; SienLek 170v; SkarŻyw 324 [2 r.], 461; GórnTroas 13; GrabowSet M3v; Robi dźień y noc/ y konny y pieſzy/ Przedśię ſię z tego chćiwy Pan nie ćieſzy KlonFlis C4; KlonWor 75. [Ponadto w przeciwstawieniu 2 r.]
γγ. I »nocą«; nocte PolAnt, Vulg; per noctem Vulg (36): LibLeg 6/191; A vkradſchi the rzeczy nyoſl ye do Cząmpynya noczą na konyu LibMal 1544/90, 1543/77; Leop Iudic 9/32, 2.Esdr 6/10; RejZwierz 32v; BibRadz Matth 27/64, 28/13; BielKron 11v, 47v, 222, 228v, 233v (9); BudBib 2.Reg 17/1; BudNT Ioann 19/39; SkarŻyw 244, 303, 566; obaczywſzy [Kiejstut] iż z więzienia vćiekł/ á nie ſmieiąc dla pogoniey we dnie iść/ wſzyſtko nocą wędrował przez gęſte láſſy piechotą StryjKron 442; WujNT Matth 27/64, 28/13, s. 490, Act 23/31; KlonWor 19.

W przeciwstawieniu: »we dnie ... nocą« (1): Tráći ślad/ myli drogę/ we dnie ſpi/ á nocą Pędźi/ áż ſię od biegu podiezdkowie pocą. KlonWor 21.

Wyrażenie: »ciemną nocą« (1): Zdrádą, prośbą, vkradkiem y też ćiemną nocą/ Zmyślny Iudaſz nárabiał; maiąc worek zſzyty/ Z rozmáitego leſzu y z dżiwnymi ſznity. KlonWor **2.
Szeregi: »dniem (a. we dnie), (i) nocą« [szyk 4:1] (5): RejPs 129v; IEhowo Boże zbáwićielu moy/ dniem y nocą [in die et nocte] wołałem przed oblicżnośćią twoią. BudBib Ps 88/1 [87/2]; SkarŻyw 455; á ták dniem y nocą vbiegáli/ y wiele ich potonęło w Narwi. StryjKron 309, 51. [Ponadto w przeciwstawieniu 1 r.]

»nocą i wieczorem« (1): Ták złodźiey przyrodzony/ właśnie wilcżym torem Dybie ná cudze dobro nocą y wiecżorem.KlonWor 5.

β. Wyrażenia przyimkowe (1325):
»(aż) do nocy« [w tym: z liczebnikiem porządkowym (1)] = ad (in) noctem Vulg, Mącz (14): TarDuch D8v; RejKup e3v; LubPs ddv; Cżęſtho ſie kroć przydawa Krolom y wielkim Pánom/ iż muſzą nieieść aſz do nocy KrowObr 140; Od ſtraży poránieyſſey aż do nocy: niech duffa Iſráel w Pánie. Leop Ps 129/6; BielKron 97v, 251 [2 r.]; Extractum certamen usque ad noetem, Aſz ſie do noci bitwá prezwliekłá. [!] Mącz 462a, 448b; LatHar 169.
~ Wyrażenie: »do samej [= pełnej, głębokiej] nocy« (1): pocżąl mowitz iawnie Iezus mily przed ſwą milą matką/ ij ſwymi zwoleniki o ſwé przyſſlé ſmierci przedlużaiątz ono powiedanié/ aże do ſamé nocy OpecŻyw 86.
Szereg: »od rana aż do nocy« (2): Trwáłá walka od ráná áż do nocy/ poſzcżęśćił Pan Bog Krześćijánom/ iż żadny niezginął choćia było wiele ránnych. BielKron 460; KochPs 128. ~

»śr(z)od (a. (w) pośr(z)od) nocy« = w nocy, w późnej, głębokiej nocy; media nocte Vulg (7): [Kogut] Ieſt ptak ludziem towarżyſki, ktori ſrzod noczy ſwem ſpiewaniem ludzi ku praczy pobudza FalZioł IV 18d; LubPs L4; Leop Ps 118/62; Intempesta nox, Pośród noći/ álbo głęboko á twárdo w noc. Mącz 443d; KochPs 63; Zá cżym/ y śrzod nocy/ porywam ſię z łoża/ Dźiwuiąc ſię/ iáko wielka twa moc Boża GrabowSet O2v; SarnStat 1315.

»z nocy« = po nocy, rano (1): Wyciął tedi [Mojżesz] dwie tablicy kámienne ná kſtałt pirwſzych/ á z nocy wſtąpił ná gorę Syná [!] [et de nocte ... ascendit in montem Sinai Vulg Ex 34/4]. BielKron 35.

»ku nocy« = do nocy; przed nocą, z nastaniem nocy (5): Gdy ſie woyſká podkáły Atylowy z Ekiuſem Rzymſkim Hethmanem á z Theodorikiem Krolem Gotſkim w Gálliey v Tholozy/ bili ſie od wſchodu ſłońcá áż ku nocy BielKron 298, 227v; KochPhaen 11; TAmy ſye porwáły/ ſrodze ſzumi wodá/ Wierę ku nocy teraz ieźdźić ſzkodá. PudłFr 25. Cf »bierze się ku nocy«.

»na noc, na [którą, jaką] noc« = (in) nocte Vulg, PolAnt (230:5): OpecŻyw 28; Wezmi ciemierziczo dwie dragmie/ vcżiniwſzi proch ſniei á zawiązawſzi wchuſtkę włoż na nocz w wodkę mlecżową iże tak poſtogi ſpięć godzyn/ á pothym cżyſcie wyciſni á wypiy na ſwitaniu FalZioł I 45d, I 11b, 12c, 13c, 15b, 16d (90); GlabGad I3v; Iſch przed pulthorem lyath paſz srebrny za 14 cząthek v Wolſkiego Wpiſdrach ſpyącz tham na nocz zloza vkradl LibMal 1547/128v, 1544/88v, 93v, 1546/111 [2 r.], 1547/127v, 1550/154; RejKup f7v; MurzHist I3; Bo iuż tá nie przebiera/ Kroguloc álbo Gil/ Niech lata kędy racży kiloby ná noc był. RejWiz 38v, 176v; Leop Iudic 20/4; BibRadz Gen 19/5, 33, 34, 35, 24/54 (8); BielKron 42v, 112v, 384v, 456v; Kiedy obrok woźnice na noc koniom bierzą. KochSat A3; SienLek 53, 56, 56v, 64, 64v (38); GórnDworz T2; Y przydáło ſie cżáſu tego że był iednego pielgrzymá ná noc przyiął HistRzym 70; KwiatOpis C3v; BielSpr 7v, 53v, 54; Oczko 27v, 28v; Y zoſtał poſeł w kłaſztorze [!] ná onę noc. SkarŻyw 212, 160, 183 [2 r.], 374, 573 [2 r.]; KochJez B2; Z Wieczorá ná cześć Xiędzá záproſzono/ Ale mu ná noc máłpę przywiedźiono. KochFr 23; GostGosp 22, 28, 48, 56, 64, 166; KmitaSpit C6; CzahTr L2, L3; Iać teraz vſtáwicżnie po polach ſie báwił/ Sieiąc: ták záledwiem ſie ná noc do dom ziáwił. PaxLiz Bv, D2v.

~ W przeciwstawieniach: »na noc ... poranu (4), na dzień (3), na południe (2), na zarań« (10): wezmi kwiatkow grzybieniowych/ á włoż ie w proſtą wodę na nocz, á poranu napiy ſie oney wody FalZioł I 92a; LudWieś B4v; BielKron 380; á thą máśćią pomázuy gdźie włoſy chceſz mieć: [...] á to czyń ná noc: á ná zárań/ záś omyy ćiepłą wodą SienLek 47, 97, 109v, 134; ktoremu ná kożdy dźień ſerce orżeł wyiada/ ktore też w niem ná kożdą noc odraſta GórnRozm N3; SarnStat 622, 1173.

W charakterystycznych połączeniach: na noc (z)osta(wia)ć (ostawszy) (13), położyć się (2), przyjąć [kogo] (2), przyść, stanąć.

Zwroty: »na noc być [gdzie]« = nocować gdzie; pernoctare PolAnt [szyk zmienny] (2): SMierć s Kupidem gdy ná noc w iedney budzie byli/ Ráno wſtáiąc więc ſobie ſtrzały odmienili. RejFig Dd3; BibRadz Gen 19/2.

»być (a. spać) na noc [u kogo]« = nocować u kogo (2): Item zeznał yſch wtkidzien po ſzwyethym Marczinye [...] ydącz ſſwarzendza ſluſzby wolowczy, bill na Nocz v paſthuchi wzalyaſzowye LibMal 1548/ 138, 1548/139v.

Wyrażenia: »na całą, wszytkę noc« = tota nocte PolAnt (2:1): BudBib 2.Reg 4/7; SkarŻyw 252; Posłałem nacała noc ludzie przed sobą zanimi mogaligo oblec w Byczynie. ActReg 56.

»czepek (a. czepiec) na noc« (3): Poscziel Soſta z blekitnem Jadwabiem a ſ czerwonim Gieſlko s perłami, rekawi a ſzamo czirzane. i czepek na nocz perlowi. WyprKr 105v, 106v [2 r.].

»na każdą (a. kożdą) noc« (11): Sprácowałem ſię w płáczu moim/ ná káżdą noc [in omni nocte] opływa poſćiel moiá/ á łoże moie mokre ieſt od łez. BibRadz Ps 6/7; In noctes singulas, Na kożdą noc. Mącz 167a; SienLek 189; Aſło ná każdą noc rozdawa Trębácż dla ſzpiegow iákich záwżdy. BielSpr 70v; KochPs 9; SkarŻyw 140, 309; KochPhaen 20; ReszPrz 47; GórnRozm N3; LatHar 159.

Szeregi: »(i) poranu, (i, albo) na noc; z rana i na noc« [szyk 13:5] (17:1): á tak zmieſzay thy rzecży z ſiropem Makowym [...] pożyway po troſzcze poranu y na nocz/ abowiem to ieſt dobry Lektwarz naprzeciwko ſuchotam. FalZioł I 104a, I 35b, 48b, 83b, 135a, III 2d (15); SienLek 119v, 149v; Záśię kto páznogietek/ zechce mieć rumiány/ [...] Z ráná tákże y ná noc/ cegłą práwie świeżą/ Trzeć mocno/ do tąd: áż weń cżerwonośći wbieżą PaxLiz D3. [Ponadto w przeciwstawieniach 4 r.]

»na noc i (na, w) zarań« (3): FalZioł IV 19a; Warz bábczánégo korzenia garść/ w wyſtałym ſtárym piwie/ á to chorému pić day/ ná noc y ná zárań. SienLek 149, 83, 88v, 97, 121. [Ponadto w przeciwstawieniu 1 r.] ~

»przez noc, przez [którą, jaką] noc« = nocte PolAnt (124:4): ty wſzytki zioła zſiekay poki ieſzcże zielone/ ſkrop ie ocztem winnem/ á day mu thak ſtać przez nocz FalZioł V 70v, I 30b, 56a, 62c, 102d, 128d (14); BielŻyw 77; LibMal 1546/112v, 1547/127v; KromRozm II yv; Powſtawſzy wnet młodzyeniec/ iął Bogu dzękowáć [!] Iż go racżył s pokoiem przez onę noc chowáć. RejWiz 177; BibRadz Num 22/19, Ps 134/1; BielKron 15v, 111v, 263v, 354v; Placuit noctem que instabat ibidem capere, Zdáło ſie ym przes tę noc zoſtáć która nádchodźiłá. Mącz 418d; SienLek 15v, 51, 65, 67v, 116v (9); Iż chłopi/ idącz ze wśi ná iármárk kthory był w kilku milach/ opóźnili ſie/ że w boru zoſtáć przez noc muſieli. GórnDworz P5, P5v, R5v; Y ſtáło ſie cżáſu iednego że Konrat Ceſarz iáchał ná łow do onego láſá a tám przez noc w oney budzie nocować muſiał. HistRzym 133, 8v, 85v; BudBib Deut 1/33; SkarŻyw 107, 493; Leſek ktori zdrada doſtal Panſtwa tilko przes noc panował PaprUp A4v; Pernox – Przeznocz trwaiąci, przeznoczny. Calep 786b; PudłDydo A4.

~ W połączeniu z liczebnikiem głównym (20): BierEz G2v; FalZioł II 18c; LibMal 1553/177v [2 r.]; BibRadz Gen 7/4, 12, Deut 9/18, 1.Reg 19/8, Esth 4/16; Trinoctio mansimus eo, Przcs trzi noćy. Mącz 252a, 44b; SienLek 63v, 112; Ktorá [chwała] iák trawá piękna zyeleniąc ſie we dnie/ Gdy ná nię mroz vderzy przez iednę noc zwiędnie. HistLan F5v; RejZwiercTrzec [276]; SkarJedn 47; SkarŻyw 82, 598; KochWr 33; SkarKaz 635b.

W przeciwstawieniu: »przez dzień ... przez noc« (2): Vſtáwicżnie był słup obłocżyſty przez dzień/ á słup ogniſty przez noc [per noctem]/ przed ludem. Leop Ex 13/22; SienLek 63v.

W charakterystycznych połączeniach: przez noc leżeć (2), nocować, spać.

Zwrot: »[gdzie] trwać przez noc« = przenocować (1): A ták Skrzyniá Páńſka obeſzłá miáſto w krąg ieden raz/ á oni ſie wroćili do obozu y támże trwáli przez noc [pernoctarunt]. BibRadz Ios 6/11.
Wyrażenie: »przez całą, wszy(s)tkę noc« = tota nocte HistAl, PolAnt; per totam noctem PolAnt, Vulg; noctes omnes PolAnt; noctes totas Mącz; per singulas noctes, toto noctis tempore Vulg [szyk 34:1] (23:12): OpecŻyw 32v, 78, 79, 86, 115, 116; TarDuch C3; FalZioł IV 17c; RejPs 112v; Tá rzeká [...] cżáſu zimy iteż wioſny przez wſzyſtkę noc zámárzła ſtoi HistAl F; LubPs B5; Leop Ex 14/20; BibRadz Ex 14/20, 21, 1,Reg 15/11, 31/12, Tob 10/7, Luc 5/5; BielKron 65; Pervigilat noctes totas, Przeczuye cáłą noc/ cáłey nocy nie ſpi/ nie poſtoyi mu ſen ná oczu przes cáłą noc. Mącz 496b, 52d, 252a, 290d; SkarŻyw 135, 161, 207, 252; StryjKron 161, 315; GrabowSet T3; LatHar 49, 124; przez cáłą noc prácuiąc/ niceſmy nie vłowili WujNT Luc 5/5, s. 479; SiebRozmyśl H2.
Szereg: »przez dzień i (a, albo) (przez) noc; przez [ile] dni i (przez) [ile] nocy« = die et nocte PolAnt, Vulg [szyk 26:5] (25;6): Cżarney cżemierzycze korzenie w vſzy włożone tak przez trzy dni albo noczy w vſzach poniechane/ daie oſtroſć ſłuchu FalZioł V 79v, I 39d, II 1d, IV 23b, V 117v; RejPs 31; BibRadz Gen 7/4, 12, Ex 10/13, Deut 9/18, 1.Reg 19/8, Esth 4/16, Ion 2/1; BielKron 30v, 97, 113v, 115, 145; Perdius atque pernox stabat Socrates, Przes cáły dzień y noc ſtał Socrátes. Mącz 290d; SienLek 53, 55, 151, 178, 181v [2 r.]; SkarŻyw 31, 82, 441, 598; o onym chłopie opiłym/ ktory ono przez noc y przez dźień iedno był Ceſárzem. WerGośc 244; WujNT 2.Cor 11/25. [Ponadto w przeciwstawieniach 2 r.] ~

»w noc, w [którą] noc« = nocte Cn (49:2): BierRozm 25; RejJóz I7v; Swiety Andrzey mą taką moć Kto paczierze mowy wtę noć. Gdy mabyc dzien iego ſwiety Kazdy malſzonke ſwa virzy. RejKup 15; Gdi bylo o wtorych kurzech w noc [Cum autem esset secunda vigilia noctis]/ bárzo nagle przypádli ná nię lwowie biali HistAl H6v; BielKron 331v.

~ Wyrażenia: »w ciemną noc« (1): nieinákſſą mi iáſnoſć dawáią iáko iáka pochodnia wćiemną noc RejPs 183.

»długo (a. nadłużej), głęboko, daleko w noc« = nox intempesta a. multa a. profunda Mącz [szyk 15:1] (8:5:3): LibMal 1543/76v; Profunda nocte, Dáleko w noc. Mącz 140b, 96d, 236a [2 r.], 252a [2 r.], 393b, 443d, 496a; RejZwierc 260; SkarŻyw 328, 580; ZAłość moiá długo w noc oczu mi niedáłá Zámknąć KochTr 20; KochPhaen 20; WisznTr 30.

»godzina w noc« [w tym: z liczebnikiem porządkowym (21), z liczebnikiem glównym (1); z elipsą „godzina” (1)] = hora noctis PolAnt, Vulg; vigilia (noctis) HistAl, Mącz (22): ze go przeor zmuru ſpuſzczil ſchamowtor poſli o trzeczi godzinye wnocz znyedzielye na ponyedzialek LibMal 1548/141v, 1544/80, 1548/141v, 1551/163, 1552/166v, 1554/185, 194 [2 r.], 194v; Gdy było o wtorey álbo o trzeciey godzinie w noc/ Anektánábus przez cżárnoxięſtwo pocżął ſie przemieniáć w oſobę ſmokową HistAl A4; BibRadz Act 23/23; á ták wnocy o wtorey godzinie w noc przebrawſzy co godnieyſze/ vderzył ná cżęść Tureckich namiothow BielKron 250, 264, 405v, 422v, 458v; Mącz 400b; Tá ſtrzelbá pięć godzin w noc práwie ſtráſzna trwáłá. StryjWjaz C, B4v; ActReg 56, 157; WujNT Act 23/23.

»w noc pierwomiesięczną« (1): Ieſli kiedy/ w pogodną noc piérwomieśięczną/ Pátrzáiąc ná niebieſką kraſę bárzo wdźięczną/ Vyźrzyſz tám drógę/ Białomléczną názywáią KochPhaen 18.

»w pogodną noc« (1): KochPhaen 18 cf »w noc pierwomiesięczną«.

»twardo, dobrze w noc« = późną nocą (4:1): Intempesta nox, Twárdo w noc. Mącz 88a; Producere noctem vino, Dobrze w noc ſie nápiyáć. Przy winie ſiedzieć. Mącz 96d, 78b, 393b, 443d.

»w noc wielkopiątkową« (1): y ná ſáme Apoſtoły/ [...] w noc wielkopiątkową/ y trwogi/ y pokuſy ták vderzyły/ że ie też cżęśćią o odſtąpienie/ cżęśćią o záprzenie Páná ſwego przypráwiły. LatHar 251.

»w zimną noc« (1): Dla cżego táko prácuieſz/ W tę źimną noc bárzo cżuieſz? BierEz S4.

Szereg: »w dzień i noc« (1): a też niezawżdy walcżemy/ tedy wżdą w każdy dźień y każdą źimową noc/ tak wiele czażu [!] zbywa KwiatKsiąż Gv. ~

»za (jednę) noc« = przez noc, w ciągu nocy; sub una nocte Vulg; una nocte PolAnt (7): ktory [bluszcz] zá iednę noc wyroſl/ y zá iednę noc vwiądł. Leop Ion 4/10; BudBib Ion 4/10 [2 r.]; WysKaz 1.

~ Szereg: »za noc, za dzień« (2): [Tatarowie] zá noc/ zá dźień/ iáko wiele vbieżą wſzyſcy dobrze wiemy BielKron 439v, 92. ~

»przed [jaką, którą] nocą« = sub noctem Mącz (2): Iuż ſię zdrowia nienadziewai [...] Yſczie vmrzes przet ta noczą. RejKup c4v; Mącz 425a.

»po nocy« = w nocy, przez noc (13): Noctivagus, Tułáyący ſie po nocy Ceklownik. Mącz 252a; ReszList 173; Nie ná żadną kradźież godzę/ Choćia ták po nocy chodzę KochPieś 24; PaprUp D4; GrabowSet R4v; CiekPotr 13, 21.

~ W połączeniu z liczebnikiem głównym lub zaimkiem liczebnym (6): FalZioł II 18c; SienLek 111v, 112; SkarŻyw 87 [2 r.]; Wczorá mi páni piſáłá/ Ze po trzy nocy nie ſpáłá. KochFr 29.

W charakterystycznych połączeniach: po nocy chodzić (2), tułać się; po nocy przechadzka. ~

»w nocy« = (de, in) nocte Miech, HistAl, Vulg, PolAnt, Mącz, Modrz, Calag, JanStat, Cn; noctu Vulg, PolAnt, Mącz, Modrz, Calag, Calep; per noctem PolAnt, Vulg; noctis tempore, tempore nocturno JanStat (858): ListRzeź w. 28; ZapWar 1512 nr 1902, 1550 nr 2674; A ták w nocy nie mogąc ſpáć/ Myſlił iáko miod miał przedáć BierEz Q3, H3v [2 r.], K3, M, N3v, P4v (12); OpecŻyw 40, 54, 67, 116; OpecŻywList C2; HistJóz Ev; TarDuch A2v; TEgo ptaka [lelka] drudzy krolem nocznyin zową, iż w noczy więczey latha paſtwy ſzukaiącz FalZioł IV 25d, *4, I 33a, [I152]b, III 35c, IV 21d (17); BielŻyw 99, 132; GlabGad B6v; March2 D2; thak w noci weſpiącki [Atila] niemoczą kthorą zową Apoplexia zdechł nagle. MiechGlab 57, 15, 71, 91; WróbŻołt 16/3, 76/3, 7, 103/20, pp7 (8); LibLeg 10/147; RejPs 84v, 148; Item zeznał yſch znyedzielye na ponyedzialek wnoczy [...] wilupili pywnyczą LibMal 1554/184, 1543/67, 72 [2 r.], 74v, 75, 76v (41); Y kur będzie mało/ bo w wigilią Bożego narodzenia w noci mało było gwiazd LudWieś B; HistAl A3v, L5v; MurzNT Matth 28/13; BielKom G2; LubPs D3, V2, Yv, dd3v, dd5, hh6; GroicPorz 11v; Mieſiąc też tákże wſzytkim prácuiącym w nocy/ Iáko ieſt s twoiey łáſki ná wielkiey pomocy. RejWiz 2v, A2, 2v, 11v, 12, 63 (8); Leop Gen 22/3, Num 11/9, Iudic 9/34, 3.Reg 3/19, 20 (25); UstPraw E4v, I3, I3v [2 r.]; RejFig Aa4, Bb6, Bb8v [2 r.], Dd4v; RejZwierz 8, 37, 37v, 39v, 100v, l01v, 120; BibRadz Gen 14/15, 20/3, Num 11/9, Deut 1/33, 1.Reg 26/7 (15); Weſzli do miáſtá Grekowie w nocy táiemnie/ á wſzedſzy ognie wielkie vkazáli BielKron 59v, 24v, 30, 44v, 54v [2 r.], 55 (113); KwiatKsiąż N4; De nocte vigilare, W nocy czuć. Mącz 78b, 34a, 37b, 52d, 59a, 78b (12); OrzQuin Lv; Ale wnocy tedy ſpánie zdrowe/ w ktorym mądrzy táki zakon vſtáwuią. SienLek 11, 11, 46v, 68; RejAp 99v, 187; GórnDworz K4v, S8v, Tv, Bb4; HistRzym 20v, 22, 31, 37v, 92 (10); RejPos 5v, 25v, 50, 151, 152, 283; BiałKat 21, 61; BielSat M4, N; Bo ſłońce ieſli w nocy zá gorę zaydzie/ tedy tám przedſię inym narodom ſwieći. RejZwierc 68; Gorſzy pochlebcá á niżli Wilk w leſie/ Ten krádnie w nocy/ á ten iáwnie nieſie. RejZwierc 217, 100v, 114, 154v, 158, 163 (12); BielSpr 7v, 8, 9v, 37v, 38v (10); WujJud 262; BudBib Num 22/20, Iudic 20/5, 1.Reg 26/7, 2.Esdr 2/12, 13 (14); BudNT Act 18/9; Ludzi choć w nocy było wſzytki mieyſcá pełne StryjWjaz C, C3v; CzechRozm 201, 202; ModrzBaz 36, 118v, 130v; Oczko 20v; Calag 86b; KochPs 51; SkarŻyw 56, 62 [2 r.], 70, 74, 99 (41); MWilkHist B4, D2, D2v, D3; Tákże w nocy bez wieśći w pierwſzego ſnu czáſſy/ Ná beſpieczne Pogáńſtwo vderzyli náſzy. StryjKron 632, 26, 315, 437, 572, 602, 632, 637; CzechEp 34, 276; KochFr 8; KochPhaen 12; KochMRot A4; ReszPrz 45, 51; ReszHoz 126; WerGośc 251; BielSjem 34, 36; Więc [kot] łowiec niepoſpolity/ [...] Ktemu rzadko vſnie w nocy KochSob 60; Rádzę ráczéy pilnuyćie/ kiedy owo w nocy Zoná wſtawſzy od ćiebie/ do inſzégo kroczy. PudłFr 37; Gwiazdy nie ſą ták cudné/ co więc świécą w nocy/ Iáko iéy té ogniſté y przyiemné ocy. [!] PudłFr 70, 8, 25, 73; ArtKanc D11, N3, Q8v, Q9; á zaſz to nie niewola gdy v moich okien w nocy kto ſtrżelá/ wola/ huczy/ pije/ wykrżyka/ trąbi w bębny kołáce/ á mnie ſpáć nie dopuſcza? GórnRozm A3v, F2; KochWr 33; PaprUp I3, I3v, Lv; ActReg 15, 29, 86; Gallicinium ‒ Czas ten w nocy, gdi kurowie poczinaią piąc. Calep 447a, 193a, 580a, 705b [2 r.], [991]b; GostGosp 116, 142; Wzdycham ku tobie w nocy/ á niż ſłońce wſtánie/ Vprzedza ćię prośbá ma GrabowSet F, F2v, H; LatHar 62, 304, 377, 520, 531 (9); KołakSzczęśl C2v; WujNT przedm 34, Matth 2/14, Mar 1/35, s. 144, Luc 21/37 (18); SarnStat 258 [2 r.], 657, 678 [3 r.], 699; KmitaSpit A4; PowodPr 11; Ieſli w nocy naść ma ná ćię nieprzyiaćiel/ nie záſypiay SkarKaz 7b; KlonWor 9, 23.

~ W połączeniu szeregowym (1): Z wyecżorá s poránku w połudnye y w nocy/ Powyem á zwyáſtuyę o tey Páńſkyey mocy LubPs O.

W przeciwstawieniach: »w nocy ... w (na, przez) dzień (we dnie, na dniu) (41), w południe, rano« (43): ale zawżdy maſz mieć dwa worecżki/ czo ieden będzieſz przykładał we dnie, á drugi w noczy na ranę FalZioł V 101, IV 5d, 32d, V 35v; á krol ma w noczi myſlić o ſprawie ludu ſwego, á wednie to myſlenie ma ku vcżynkowi przywieſć. BielŻyw 166; GlabGad B5 [2 r.], B6v; LubPs R6, cc2v; GroicPorz p4v; RejWiz 12; Leop Ex 13/21, Deut 1/33, Tob 12/12; BibRadz Gen 31/40, Iudic 6/27, Ier 36/30, Sap 10/17, Luc 21/37; BielKron 35v, 46, 261v, 264, 276v [2 r.] (9); SienLek 21; LeovPrzep Dv; RejZwierc 95v, 202v; BielSpr 42, 67v; ModrzBaz 36; co widźiém ná oko/ że w południe gorąco/ á w nocy źimno Oczko 29; KochPs 115, 159; wſzákże Wołoſzy mężnie ſię bronili/ á gdzie náſzy dziurę we dnie wybili/ to oni w nocy gnoiem drzewem y kámieniámi zátáráſowáli. StryjKron 673; W nocy złodźiéy ſye tái/ którégo záś ráno Inſzy złodźiéy wymáca/ wźiąwſzy inſzé miáno. KochEpitCat 110; ArtKanc E9v; SkarKazSej 660a.

W porównaniach (5): Acż y zá mego wieku wołali Prorocy/ Ale ſie to nam zdáło iáko ſłońce w nocy RejWiz 185v; Abowiem ſámi doſtátecznie wiećie/ iż dźień Páńſki / ták przyidźie/ iáko złodźiey w nocy. WujNT 1.Thess 5/2, s. 710, 2.Petr 3/10; WysKaz 45.

W charakterystycznych połączeniach: w nocy (za)blądzić (2), budzić [kogo] (3), czuć (czując) (2), legać, (nie) spać (sypiać, (u-, za)snąć, śpiąc, spanie) (11), śnić się, (ro)świecić (się) (świecący) (17), uciec (2), wstać (wstawając, (po)wstawszy) (12).

Wyrażenia: »w nocy Bożego Narodzenia« (2): Bo naſzy podgorzanie w noci Bożego narodzenia widzieli po leſiech mnoſtwo żagwie na drzewie pałaiącey/ czo ieſt znak pewny obpkitego kruſzcu. LudWieś B; BielKron 177v.

»w ciemnej, niewidomej nocy« (3:1): RejPs 203; Olbracht w oney ćiemney nocy odłącżył ſie od ſwoich BielKron 397; A to gdy vźrzyſz ſłońce/ mieſiąc/ gwiazdy ánoć ſwiecą/ áno cie ſłończe ogrzewa/ áno cie mieſiąc w niewidomey nocy prowádzi RejAp 54; RybGęśli B4v.

»długo, głęboko w nocy« (1:1): GDy pán iezus wſtąpil w lodzią ij zwolenicy iego/ pan Iezus zaſnąl/ ijż dlugo w nocy na modlitwach trwal. OpecŻyw 44; LibMal 1546/114.

»dziś w nocy« (1): A oſtrzegala yą wczorą thaſz slyoſſarka y dzyſz wnoczi yey movila abi przeſchla. LibMal 1552/172.

»godzina w nocy« [w tym: z liczebnikiem porządkowym (3)] = hora noctis Vulg [szyk 4:1] (5):Iſch myąſchkayącz v Maliſzky na przedmyeſczyu v Wronyeczkiey bramy vkradla yey zloza wnoczi o ſzyodmey godzinye dwa worky pyenyedzi LibMal 1551/164v; KrowObr 186; BielKron 306v, 417; WujNT Act 16/33.

Szeregi: »((a)ni, i, jak(o), lub(o), tak, też) we dnie (i (też), jako (i), albo, (a)ni, lub, tak, ale i) w nocy« = die ac (et) nocte Vulg, PolAnt, Mącz, Calag, JanStat; dies noctesque Mącz, Modrz; nocte dieque Mącz, Calag; (per) noctem et diem PolAnt, Mącz; in diebus ae noctibus, tam in nocte quam in die Vulg; dies et noctes, diu noctuque, neque diem neque noctem Mącz; noctes diesque Modrz; diebus noctibusque JanStat [szyk 220 : 60] (280): Iuż mię dáley nie kłopocy/ Skárżąc ſie we dnie y w nocy. BierEz B3v, F3, I, Q4v; OpecŻyw 30v, 111, 131v, 141v, 159v [2 r.]; OpecŻywPrzedm C3; PatKaz II 63; PatKaz III 112v; TarDuch A4v, E2v; FalZioł IV 40d; BielŻyw 47, 124; BierRozm 10; WróbŻołt 1/2, 31/4 [2 r.]; LibLeg 10/146v; RejPs 46; LibMal 1554/184v; LudWieś B4v; SeklKat X3v; RejKup p2v, ſ7v, t6, z8v; HistAl M7v; MurzNT 138v; GliczKsiąż K7v; LubPs Bv, Fv, H3v, L4, O (12); GroicPorz gv, g2; KrowObr 90v [2 r.]; RejWiz 50, 62v, 113v, 135, 147v (10); Leop Lev 8/35, Ios 1/8, 1.Reg 25/16, 2.Esdr 1/6, Ps 1/2 (11); RejZwierz 100, 132; Cokolwiek też vkrádźiono thák w nocy iáko we dnie tegoś ſię ty mnie vpominał. BibRadz Gen 31/39, I 121b, 1.Reg 8/59, 2.Esdr 1/6, Ier 16/13 (10); OrzRozm I4, O3, R3v; BielKron 37v, 45, 73, 77v, 244v (14); Mihi ante oculos dies noctesque versaris, Wiyeſz mi ſie w noci y we dnie ná oczu/ nie możeſz mi z myśli zeyść/ wypáść. Mącz 486b, 88b, 91a, 226c, 252a [2 r.], 282c (12); Myſliłem we dnie w nocy iáko wynidź z długu Prot Bv; SienLek 176, 176v; RejAp 49, 69v [2 r.], 70 [4 r.], 101, 119 (19); GórnDworz P3v, Gg5v; HistRzym 28, 91v, 126; RejPos Bv, 28v, 283, 314v; BiałKat 23v; BielSat Ev; GrzegŚm 28; HistLan B4v, E3v; RejZwierc 42, 262; BielSpr 42, 56v, 76; BudBib 3.Reg 8/29, 2.Par 6/20, Is 34/10; BudNT Mar 5/5; CzechRozm 120, 205; PaprPan A3v; Niemniey też do tego żołnierze ćwicźyć [!] trzebá/ iáko ſtraż we dnie y w nocy trzymáć ModrzBaz 111, 32, 40, 75v; Oczko 21v; Calag 476b; KochPs 81, 131; wednie y wnocy muśiałem w drodże [!] być SkarŻyw 89, A3v, 22, 30, 31, 118 (27); Też od dwudzieſtego dniá Czerwcá począwſzy/ áż do pułſierpniá Mieſiącá/ deſzcz gwałtowny/ w nocy y we dnie bez przeſtanku ſzedł StryjKron 345, 400; CzechEp 112, 213, 235, 284; KochPhaen 13; ReszHoz 116; ReszList 171, 174; Prácuy we dnie/ prácuy w nocy/ Prózno bez Pánſkiéy pómocy KochSob 57; KochTarn 75; ArtKanc B6v, E14, K4, L10, N13v (10); BielRozm 10, 33; GórnRozm M3v; KmitaPsal A2v; W Mieśćie/ w domiech/ ták w nocy iáko wednie/ żadnych rzecży nie kupowáć pokątnie/ iedno iáwnie ná rynku GostGosp 146; GrabowSet G3, H3, O, Q4v, S3v; KochFrag 51; OrzJan 35, 82; LatHar 18, 51, 88, 141, 154 (12); KołakSzczęśl A3; WujNT przedm 28, Mar 4/27, s. 138 marg, Mar 5/5, Luc 2/37 (21); Bo iáko zegárek gdy go przewroćiſz/ ćiecże bez przeſtánku/ áż do końcá wyćiecże. Ták żywot náſz vſtáwicżnie we dnie y w nocy do śmierći bieży WysKaz 45; Stáſzek odpowiedźiał/ iż ten Fráńciſzek w téyże wsi w nocy/ y we dnie oblicznie był weſpołék z nim SarnStat 678, 678, 1070, 1120; KmitaSpit A3; PowodPr 58; SkarKaz 611b; CiekPotr 19; CzahTr H2v; SkarKazSej 697b, 703b, 706a; KlonWor 30; PudłDydo B; SzarzRyt A4v. [Ponadto w przeciwstawieniach 35 r.]

»w nocy i rano« (2): ćiebie ia y w nocy/ Y ráno wielbię KochPs 90; LatHar 274. [Ponadto w przeciwstawieniu 1 r.] ~

a. Zestawienie w funkcji pozdrowienia: »dobranoc« (18): Widzę iſz go kdomu teſſno A zatym pánie dobra noc RejRozpr Kv, K2; RejKup n5v; KromRozm I P3; OrzQuin Aa5; Iuż teraz więcey mowić niechcę: bo ſie iuż ſpozniło/ y noc ſie przybliża: á ták iuż dobra noc: iutroć ſie záś da Pan Bog ſtáwię. CzechRozm 40; KochPieś 25; WyprPl C4; CiekPotr 4.
Fraza: »miejcie dobrą noc« (1): Zá tym mieyćie dobrą Noc. Prot Ev.
Zwroty: »dać dobrą noc« [w tym: niech ci Pan Bog da dobrą noc (5)] [szyk zmienny] (7): Idąć ſpać maią [dziatki] dać dobrą noc ſwoym ſtarſzym SeklKat C4; A ták iuż teraz niechći Pan BOG da dobrą noc. (‒) Y tobie też niech da Pan dobrą noc/ idźże iuż w pokoiu/ á Pan niechay będzie z tobą. CzechRozm 10v, 40, 66v, 256; Iuż Matká droga/ Nas pożegnáłá/ Dobrą noc dáłá WisznTr 21.

»dobranoc rzec« (1): A ia zátym wam wſzyſtkim/ iuż dobranoc/ rzekę. ZawJeft 44.

2. Ciemność, mrok; nox Vulg (9): Ale gdzieżem/ prze bogá? świátłá nie widzę/ Noc mi iákaś przed ocży nagła vpádłá. KochOdpr Dv; StryjKron kt; Krzyk w okręćie/ á chmury nocy przydawáią/ Swiátá nie znáć/ wiátry ſye ſobie ſprzećiwiáią. KochPam 85; Szedł zá nią y do piekłá: gdźie trwa noc ná wieki KochTarn 76.

W przeciwstawieniu: »światłość ... noc« (1): Leop Sap 17/20 cf »ciężka noc«.

W porównaniu (1): O wſzechmogący Boże/ świátłośći ſzczęśliwa/ Sercá náſze ośiadłá rdzá grzechow płáczliwa/ Skąd choćiay nas oświecaſz/ żywiemy iák w nocy SzarzRyt B3.

Wyrażenia: »noc dwoista, gęsta« = głęboka ciemność (1:1): KochPs 158; Pátrząc ná ćię wſzytkę władza ſtráćiłém ſwoię: Mowy niemam/ płomięń po mnie táiemny chodźi/ W vſzu dźwięk/ á noc dwoiſta oczy záchodźi. KochFr 106.

»ciężka [= uciążliwa] noc« (1): Bo wſſyſtek okrąg źiemie/ przezrocżyſtą był oſwiecan ſwiátłośćią/ y nieprzekázytelnemi ſpráwámi był trzyman á záchowan. Thylko onym ſámym położoná byłá ćięſzka noc [gravis nox]/ obraz ćiemnośći/ kthory miał ná nie przyść. Leop Sap 17/20.

W przen (1): Oblókł ſye w noc/ ſwą ſtolicę mgłámi oſádźił/ Chmury wkoło/ y ogrómné burze zgromádźił. KochPs 23.
3. Zestawienie w funkcji nazwy botanicznej: »noc i dzień« = Melampyrum nemorosum L. (Rost); pszeniec gajowy; pari(e)taria FalZioł, SienLek, Mącz, Calep; helxine, herba muralis Mącz, Calep; (herba) perdicium, victriolum Mącz; cittampelos, urceolaris herba Calep (38): Też ſok liſcia Nocz y dzień s ſokiem lakricijey piti ciepło/ kaſzel przeſtaie od tego. FalZioł I 99d, +4b, I 99b [2 r.], c [6 r.], d [5 r.], 119a (22); Helxine alia herha quae Latine parietaria dicitur. Noc y dzień álbo ſwiętego Piotrá ziele. Mącz 154c, 238b, 278b, 290d; Noc y dźień má dwoie kwiećie/ ná wierzchu żołtce/ ná dole brunatne. SienLek 64v, 64v [2 r.], 67v, 139v [2 r.], 253v, Xxx3; Calep 202b, 476a, [756]a, 1142a.

Synonimy: 2. ciemność, cień, czarność, czerń, ćma, mrok, mrokota, zaćmienie; 3. szczmiel, »świętego Piotra ziele«.

Cf [CAŁONOCNY], CZTERONOCNY, CZWORONOCNY, NOCLEG, [NOCOBŁĘDNY], NOCOŚWIETNY, POŁNOC, POŁNOCNY, TRZYNOCNY, WIELKANOC, WIELKONOCNY

MŚ