Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: OBŁUPICIEL

Następne hasło: [OBŁUPIĆ SIĘ] »

OBŁUPIĆ (27) vb pf

o jasne.

Fleksja

inf	obłupić

praet
	sg		pl
2	m		m pers	obłupiliście
3	m	obłupił	m pers	obłupili

plusq
	sg
3	m	był obłupił

imperativus
	sg	pl
2	obłuṕ	obłupcie

inf obłupić (7). ◊ fut 3 sg obłupi (3). ◊ 3 pl obłupią (1). ◊ praet 3 sg m obłupił (2). ◊ 2 pl m pers obłupiliście (1). ◊ 3 pl m pers obłupili (2). ◊ plusq 3 sg m był obłupił (1). ◊ imp 2 sg obłuṕ (3); -ṕ (1), -(p) (2). ◊ [2 pl obłupcie.] ◊ part praet act obłupiwszy (7).

Sł stp notuje, Cn s.v. darty, Linde XVI – XVIII w.

Znaczenia

1. Obedrzeć kogoś lub coś z zewnętrznej powłoki, obrać (22)
- W przen (4)
2. Wyrządzić szkodę materialną, obrabować (5)
- W przen (2)

1. Obedrzeć kogoś lub coś z zewnętrznej powłoki, obrać; glubere Mącz; excoriare Po!Ant, Cn (22): Maſc na paraliz. Wezmi gąſiora á włoż weń węgorza obłupiwſzy y wſztucżki z ſiekawſzy FalZioł V 116; SienLek 169v.

obłupić co (8), kogo (4) [= kto lub co jest poddany(-e) obłupieniu]: Wezmi iaie czo naſwieſſe mozeſz mieć/ vwarz ie twardo/ potym ie obłup/ y rozkroy na poły FalZioł II 19b; Wezmi Migdałow á obłup ie cżyſcie FalZioł II 22v, I 115d, IV 26a; BielKron 305; Mącz 146d; SienLek 60; RejZwierc 56; Y obłupi (ono) cáłopalenie [Et excoriabit holocaustum]/ y rozbierze ie wedle cżłonkow iego. BudBib Lev 1/6. Cf »obłupić [kogo, co] z skory«.

obłupić co [= co jest zdarte] z kogo, czego (4): pochlebcá/ prokurathor/ nágániácż/ ábo ten ktoryby vmiał y s kámieniá łyko obłupić. RejZwierc [193]. Cf »obłupić skorę [z kogo]«.

obłupić komu co z czego (1): gdy iuſz ieden był zdrowia pozbáwion/ á drugiego wiedziono ku nágrawániu/ tedy mu obłupili ſkorę z głowy y z włoſy [Et capitis pellem cum capillis abstrahentes] BudBib 2.Mach 7/7.

[obłupić komu [= dla kogo]: Pan oćiec dał mi ty ſliwy/ tę gruſzkę/ to iábłko/ obłubćie mi á zárzudzćie łupiny. Der herr vater hat mir die pflaume geben/ die birn/ den apffel ſchalt mirs/ und werfft die ſchalen weck. Wokabul 1539 N8v, Q3.

obłupić komu [= dla kogo] co: Obłupćie mi to iábłko. Schel mir den apffel. Wokabul 1539 Q3.]

Zwroty: »obłupić skorę [czego, z kogo, z czego], [kogo, co] z skory« = detrahere pellem Vulg; excoriare, pellem abstrahere PolAnt (3:3): y obłupiwſſy ſkorę oney offiáry [Detractaque pelle hostiae]/ zrąbią członki w kęsy Leop Lev 1/6; BielKron 456; SienLek 161; BudBib 2.Mach 7/4, 7; GDy przed nim [okrutnym królem] powiedzyano ná iego Sędzyego/ Iż był nieſpráwiedliwie oſądził drugiego/ Kazał go wnet obłupić támże s ſkory iego PaprPan Hh2v.

»[kogo] żywo obłupić« = żywcem obedrzeć ze skóry (3): Kiedy s przygody do nich przyidźie Máchometan ktory/ tedy go żywo obłupią s ſkory. BielKron 456; Turek [...] proſiwſzy go [Stefana Bośnieńskiego] ná cżeść poimał go i żywo obłupił BielKron 305; RejZwierc 56.

W przen [w tym: kogo (2)] (4):

Zwroty: »dom obłupić« = obedrzeć dom z dachu (1): A kiedy deſzcż/ tedy wſzędy opátrzyć/ [...] A gdyby kędy ciekło/ á Włodarz álbo Młynarz tego nie doyźrzał/ dom iego obłupić. GostGosp 22.

»obłupić z skory« = zabić lub obrabować z całego dobytku (3): Trudno ſie domowego/ maſz vſtrzedz złodźieiá. Ktory [...] Twoy dobytek ſplundrował/ y obłupił s ſkory. BielSat G; Skoro mu [wilczkowi] głod dokucży bá wnet iáko głupi/ Y pánią mamkę s ſkory bárzo rad obłupi. HistLan F3v; BielSen 14v.

2. Wyrządzić szkodę materialną, obrabować; despoliare Vulg [kogo, co] (5):

Zwroty: »grzbiet obłupić« (1): Ale iedno doiedz tám/ miły chłopye głupi/ Vźrzyſz ieflić ten Cżuban [pasterz wołoski]/ grzbyetá nie obłupi. RejZwierz 110v.

»obłupić z odzienia« (2): On wás na puſſcży cżterdzieſci lát kármil/ gdzie ſie odzienijé waſſe niekazilo/ a wy ninijé oblupiliſcie z odzieniá ſyna mégo. OpecŻyw 116; Cżłowiek niekthory ſzedł z Ieruzalem do Ierycho/ y wpadł miedzy łotry/ kthorzy go obłupiwſzy z odzyenia iego [despoliaverunt eum Vulg Luc 10/30]/ á nádawſzy mu ran/ odeſzli go nápoły żywego. RejPos 208.

W przen (2): [O postnym piątku] A niéwydzyales też pyątka Obiedzonego do ſczątka. [...] Bo go onioblupyly Czo wen czaſem niepoſczyly. RejKup g8.

Zwrot: »obłupić ze wszytkiego« (1): A zgwałćiwſzy ſumnienie ono iey [duszy ludzkiej] niewinne/ á odárſzy y obłupiwſzy ią ze wſzytkiego/ márnie á ſrodze zránili ią onemi ſproſnoſciámi á grzechy nieznośnemi ſwiátá tego/ iż ią nápoły żywo zoſtáwili. RejPos 210.

Szereg: »odrzeć i obłupić« (1): RejPos 210 cf »obłupić ze wszytkiego«.

Synonimy: 1. obedrzeć, obrać, odrzeć; 2. okraść.

Formacje współrdzenne cf ŁUPIĆ.

Cf OBŁUPIENIE, OBŁUPIONY