[zaloguj się]
[pdf]

ODKUPIENIE (292) sb n

Pierwsze e jasne; -é (8), -e (1) OpecŻyw (8:1).

Fleksja
sg pl
N odkupienie
G odkupieniå
D odkupieniu
A odkupienié odkupieniå
I odkupienim, odkupieniém
L odkupieniu
V odkupienié

sg N odkupienie (37); -é (4), -(e) (33). ◊ G odkupieniå (96); -å (88), -(a) (8). ◊ D odkupieniu (12). ◊ A odkupienié (94); -é (4), -e (1), -(e) (89). ◊ I odkupienim (13), odkupieniém (11); -im LubPs, KrowObr (7), WujNT; -ém RejPs (2), Leop, SarnUzn, RejPos, BiałKat, WujJudConf CzechEp (2), SkarKaz; -im : -ém CzechRozm (4:1); ~ -ém (1), -(e)m (10). ◊ L odkupieniu (23). ◊ V odkupienié (3); -é (1), -(e) (2). ◊ pl A odkupieniå (3); -å (1), -(a) (2).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI (jeden z niżej notowanych przyładów) i XVIII w. s.v. odkupić.

1. Zapłacenie za coś; redemptio JanStat, Cn (9):
a. Za wykupienie rzeczy własnej z zastawu (3):
Wyrażenie: »odkupienie fantu« (3): Czás odkupienia Fantu. DLużnik gdy ſye Iſtcowi fantem broni w długu/ ma czás s Práwá ſzeſć niedźiel ku odkupieniu fantu ſwego. GroicPorz r, oo.
b. Za uwolnienie z niewoli, więzienia i zasądzonej kary (4):

odkupienie kogo (1): Poſtánowienie o ſiodmym y Miłośćiwym Lecie/ o Lichwie/ o Zniewoleniu/ y o poimánych odkupieniu Leop Lev 25 arg.

W przen (2):
Wyrażenia: »odkupienie duszy« = uratowanie od śmierci (1): Dáry żaden nye vbłaga Páná Bogá ſwego/ Bowyem záwżdy koſſtowne yeſt odkupyenye duſſy LubPs N2.

»odkupienie gardła« = uratowanie od śmierci (1): a yawni zlodzyey zadnym obyczayem nyema bicz dopuſczon kv odkupyenyv gardla ſwego. MetrKor 40/814.

α. O wykupieniu zwłok [czego] (1): Doſłał Krol Boleſław ſkárbow doſyć ná odkupienie ćiáłá [św. Wojciecha] BielKron 344v.
c. Opłacenie haraczu; zaspokojenie czyichś roszczeń [kogo] (1): [list wojewody wołoskiego:] gdi prziyachaly do kxyazeczya moſkyewſkyego on nam obyeczal zalonanya [lege: żałowania ‘darów’ (z rus.)] ſyla na wſpomozenye y naodkvpyenye Czeſarza Tureczkyego LibLeg 11/154.
d. Prawdopodobnie: Przekupstwo (1):

W połączeniu szeregowym (1): obiecuiemy [...]: iż do żadnégo człowieká [...] dla vproſzenia ninieyſzégo pokoiu/ [...] przez śię álbo przez napráwné oſoby Duchowné y świetckié rozerwánia/ odkupienia/ ſkáżenia/ wniwecz obrócenia niebędźiemy ſie vćiekáć SarnStat 1099.

2. Zadośćuczynienie w celu uniknięcia jakiegoś zła lub wynagrodzenia za zło popełnione; redemptio Vulg, PolAnt, Cn (270): Bo zawiſna miłość/ á zápálcżywość mężowa/ nieprzepuśći w dzień pomſthy/ [...] áni prziymie ná odkupienie obfitych dárow. Leop Prov 6/34.

odkupienie czego (1): RejZwierc 186v cſ W przen.

W przen (1): AZażby to nie lepſza byłá chwałá Páńſkiey zwirzchnośći [...]/ iżby to [kadzidła, kropidła, dzwonki] było obroczono ná odkupienie tey niewinney krwie/ zá kthorą Pan náſz roſtocżył hoynie ſwiętą kreẃ ſwoię. RejZwierc 186v.
a. Ofiara Chrystusa za grzechy ludzkie (268): OpecŻyw 99v, 106v; PatKaz III 89; Káżdy człowiek krzeſćyáńſki powynien dziękowáć panu ſwemu zá odkupienie. RejPs Ff3v, 166; Kędy thák powiedaſz/ iż Kryſtus Syn Boży/ ieſt Iednatz y przytzyńcá odkupienia KrowObr 208, 178, 208, 210 [3 r.], 212; Leop Rom 3/24; GrzegRóżn Cv; iż tho ieſt nawdzyęcżnieyſza wola iego/ wierzyć weń y w tego ktorego on zeflał ná odkupienie Kryſtuſá. RejPos 104, 28, 103v [2 r.], 147, 298; KarnNap F3v; SkarŻyw 174; CzechEp 159, 186, 256; ArtKanc K19v, S20v; LatHar 678; WujNT Col 1/14, s. 723, Bbbbbb2; y otwarza mu P. Bog wrotá ſwego miłośierdźia/ dla nadrożſzey męki Syná ſwego/ w ktorym nam hoyne odkupienie zgotował. SkarKaz 384b, 280a, 634a, Oooo2a.

odkupienie od czego (2): Ale niż ſie było wypełniło odkupienie náſze/ od ſrogośći gniewu Páńſkiego/ á od przeklęctwá náſzego/ tedy ſie okázowáć racżył w táiemnoſciach ſpraw Boſtwá ſwego. RejPos 142, 129v.

odkupienie za kogo (2): KrowObr 155; Abowiemći ieden Bog/ [...] cżłowiek Chryſtus Iezus/ ktory ſie dał ſámego odkupieniem zá wſſyſtkie Leop 1.Tim 2/6.

odkupienie czyje [= kogo] [w tym: pron poss (50), G sb i pron (49), ai poss (8)] (107): OpecŻyw 9v, 153v; Iezu ktoris po figurnym baranka pożywaniu naſzego odkupienia wielkę noc pocżął. ſmi. ſie nad nami. TarDuch B8v, C6; Tu prorok przywodzi káżdego krzeſćyáńſkiego człowieká/ áby dziękował pánu ſwemu záodkupienie ſwoie RejPs 95, 69, 99v, 141; LubPs Z4v marg; KrowObr 51v, 69, 158v, 163; To gdy ſię dźiać pocznie/ poglądayćież á podnośćie głowy wáſze/ iżći ſię iuż przybliża odkupienie wáſże. BibRadz Luc 21/28, I 108d marg; GrzegRóżn Gv; RejAp 118v; Ták iáko y ſyn cżłowie[cży] kthory nie przyſzedł by mu ſłużono/ ále áby on ſłużył/ á iżby [dał] duſzę ſwą ná odkupienie wiela ich. RejPos 312, 4v, 7v, 17, 21, 47v [2 r.] (20); BiałKat 348v; WujJud 57v, 226v, 229; WujJudConf 98, 110v; RejPosWstaw 21v, [212]v, [213]v marg, [1434]v; CzechRozm 111v; [Masz] odkupićielá twego miłowáć/ y iemu pokornie dziękowáć/ iż nietylko śmierć podiąć y krew ſwą dla odkupienia twego przelać racżył/ ále też iſte ćiáło y krew ſwoię/ dał tobie oto teraz ná pokarm KarnNap D4; SkarŻyw 92, 337, 358, 398, 479, 598; ReszList 159; LatHar 31, 277, 329; WujNT 194, Luc 2/38, 21/28; będąc Bogiem ich/ y dla nich toś ćiáło ná ſię y náturę ich przyiął/ y w niey odkupienieś ich z wielką ćięſzkośćią odpráwił SkarKaz 7a, 6a, 8a. Cſ »dusz(e) odkupienie«, »odkupienie grzesznych«, »odkupienie narodu ludzkiego«, »odkupienie świata«.

odkupienie czyje [= przez kogo] [w tym: G sb i pron (33), pron poss (14), ai poss (3)] (50): O iakié ij iako wielmi roſkoſſneé weſelé s tego apoſtolowie mieli/ ijż pana ſwégo iuż chwálebnégo widzieli/ dziękuiątz mu z iego odkupieniá OpecŻyw 169v, 103v; WróbŻołt kk7; RejPs 29, 96, 96v, 121, 129, 135, 147v; Bo Pan odkupyenye ſwe poſłał ludu ſwemu LubPs Z4v; KrowObr A4v; RejAp 173 [2 r.]; Iż iuż dziś beſpiecżnie możemy záwołáć Boże Oycże/ gdychmy ſie przez odkupienie Syná iego [...] sſtháli ſynmi iego. RejPos 31v, 14, 16, 20v, 45, 49v (27); Boć żywa wiárá wié: iż wſzeláki człowiek vſpráwiedliwión ieſt [...] odkupieniém páná náſzego Iezuſá Chryſtuſá BiałKat 28v; WujJud 98v; RejPosWstaw 21v, [212]v; LatHar 103, 383; Odkupienie P. Kryſtuſowe v Aryanow wniwecż. PowodPr 35 marg; SkarKaz 7b, 634b.

W połączeniach szeregowych (15): Ci widzieli vcżynki bozkie [Ps 106/24]/ (koment) Czuſz iego ſtworzenia odkupienia odpłaty potępienia WróbŻołt kk7; KromRozm III B2v; LubPs Z4v; KrowObr 109v [2 r.], 113, 178v; RejAp 111v; O coż tedy ty chceſz vcżynić nędzny Thomaſzu/ [...] ktory nie práwie dufaſz á nie práwie wierzyſz w mękę á w odkupienie y w to ſwięte z martwych wſtánie Páná ſwego. RejPos 120v; odkupienie/ vſpráwiedliwienie/ y zbáwienie náſze/ w ſámey łáſce Bożey/ á w zaſłudze Kryſtuſowey należy. WujJudConf 110v; RejPosWstaw [212]v; CzechRozm 8v, 111v; LatHar 558; WujNT 287.

Zwrot: »odkupienie mieć« = być odkupionym (1): Lecż wy o bráćia mili kthorzy prawdę znaćie/ A przez kreẃ Kryſthuſowę odkupienie maćie: Poznayćie że [lege: ze] mną Oycá tego niebieſkiego GrzegRóżn N4v.
Wyrażenia: »dusz(e) odkupienie« [szyk 5:1] (6): Izali Pan Kryſtus/ [...] drwá pokoſztzone/ lekárſtwem zbáwiennym/ duſz odkupienim [...] názywał? KrowObr 109v, 109v [3 r.], 113; SkarŻyw 203.

»odkupienie grzechów, występków, od grzechu, za grzechy« = redemptio praevaricationum PolAnt, Vulg [szyk 9:1] (4:4:1:1): Abowiem tylko przes ſámę krew kryſtuſowę mamy/ y odkupienie y odpuſztzenie/ y omyćie/ od wſzelkiego grzechu. KrowObr 178v, 92; BibRadz Hebr 9/15; RejPos 53v; CzechRozm 260, 261; CzechEp 84; ReszList 150; Y dla tegoć [Chrystus] ieſt nowego teſtámentu pośrzednikiem: żeby zá przyſtąpienim śmierći/ ná odkupienie wyſtępkow tych ktore były pod pierwſzym teſtámentem/ obietnicę wźięli ći ktorzy wezwáni ſą wiecznego dźiedźictwá. WujNT Hebr 9/15, s. 287.

»odkupienie grzesznych« (1): Wſſakożeſli [Chrystus] dlya odkupyenya grzeſſnich ſnyeba s ſt[ą]pyl BierRaj 18v.

»odkupienie przez krew [Chrystusową]« = redemptio per sanguinem Vulg (4): CzechRozm 214v; CzechEp 315; NiemObr 70; W ktorym [Synu Bożym] mamy odkupienie przez krew iego (odpuſzczenie grzechów) WujNT Eph 1/7 [zawsze przekład tego samego tekstu].

»odkupienie męki swej [= przez mękę]« (1): ale pomniąc: iześ ty przez odkupienie męki ſwey: przyiął nas wopiekę ſwoię bylibychmy przeſpieczni RejPs 82v.

»odkupienie narodu ludzkiego (a. człowieczego), ludzkie, człowiecze, człowieka, rodzaju ludzkiego, ludzi, pokolenia ludzkiego, wszytkich narodow« [szyk 17:4] (7:5:2:2:2:1:1:1): KDy od boga oyttza przybliżáł ſie cżas zrządzony ku odkupieniu ludſkiému/ [...] zebrali ſie w radę biſkupowie/ xiążęta żydowſcy [...] przeciw Iezuſowi OpecŻyw 69, [79], 150 [2 r.], 184; PatKaz II 24; PatKaz III 142; WróbŻołt Bv; Ták iż w onym ogroycu [Jezus] [...] wołał do bogá oycá ſwoiego/ áby inſzy kſtałt mogł náleść ná odkupienie tego nędznego cżłowieká/ niżli śmierć iego RejPos 104, 5, 5v, 11v, 75, 88 (10); KuczbKat 9; A ten to Rok pięćdźieſiątny zwano Iubileuſzem/ ktory nic inſzego nie znácżył iedno wolność/ y odkupienie pokolenia ludzkiego [...] przez naydrożſzą mękę y śmierć Páná Chryſtuſowę ReszList 146; ArtKanc C7.

»ofiara odkupienia« = msza św. i Eucharystia (4): Euſebius ią [mszę św.] zowie ofiárą odkupienia WujJud 223v, 226v, 229; LatHar 678.

»odkupienie świata« [szyk 11:1] (12): PatKaz III 152v; RejPos 17v, 28v, 87v, 100, 112, 209, 273v; O Pánie Ieżu Chryſte [...]/ ktoryś [...] dla odkupienia świátá wſzyſtkiego/ ná drzewo krzyżowe wſtąpił LatHar 55, 248; To ieſt báránek/ zábity dla odkupienia świátá. WujNT Apoc 5 arg, przedm 31.

»odkupienie zbawienia« (2): RejPs 73; ták zły duch [...] w vſćiech iego bluźni odkupienie zbáwienia náſzego. OrzList d4.

Szeregi: »krew (a. rozlanie krwie) a odkupienie« [szyk 2:1] (3): Bo ácż tho wiemy iż vcżynki by też były y nalepſze y naſwiętſze nie mogą zbáwić cżłowieká żadnego/ iedno ſzcżyra wiárá náſzá kthorą mamy we krwi á w odkupieniu Páná náſżègo. RejAp 173; RejPos 33, 103v.

»męka a odkupienie« (2): gdy tákie kwiatki á tákie wdzięcżne owoce podaſz temu Pánu ſwoiemu ku oney ſtałey wierze ſwoiey/ którąś położył w męce á w odkupieniu ſwiętym iego RejPos 172, 124.

»miłosierdzie i (a) odkupienie« = misericordia et redemptio Vulg (8): OpecŻyw 103v; Bowiem v pana miłoſierdzie/ á obphite vniego odkupienie. TarDuch E; RAcz miły panie miloſciwie wyſluchac nas znieba [...]: abychmy beſpiecznie powſtac mogli zdoskonalą nadzieią w ſwiętem miloſierdziu twoiem y odkupieniu twoiem RejPs 29; Leop Ps 129/7; RejPos 20v, 130, 152; LatHar 169.

»odkupienie i odpuszczenie grzechow« (1): y przenioſł do kroleſtwá Syná ſwego miłego/ przez ktorego mamy odkupienie j odpuſzcżenie grzechow. WujJud 94.

«odkupienie a wyzwolenie« [szyk 1:1] (2): iż ſie iuż národził on Pan á on zbáwiciel/ ktory miał przyść ná wyzwolenie á ná odkupienie tego ſwiáthá nędznego RejPos 17v, 100.

»zapłata, (a) odkupienie« (2): [jeden jest] tzłowiek Kryſtus Iezus/ ktory dał ſámego ſiebie zapłátą odkupienim zá wſzyſtki. KrowObr 155; RejPos 60.

»(i) zbawienie (a. wybawienie) i (a) odkupienie« [szyk 9:2] (11): iuż ile ſpelnilo poſluſſeńſtwo moie/ ij wolá twoia/ ij wſſytko to tzo kolwie záleżalo na ludſkié zbawienié ij odkupienijé OpecŻyw 150; RejPos 7v, 53v, 273v; WujJud 57v; RejPosWstaw [212]v; ReszList 159; LatHar 329; WujNT 194; Sam Chryſtus ieſt pośrzednikiem do zbáwienia y odkupienia SkarKaz 636b, 634b.

W przen (8): O ſlodkié drzewo/ tys noſilo brzemię przenáſlodſſé/ cialo z boſtwem zlącżoné/ tys ſám był tego doſtoyny noſitz odkupieniá ſkarbu/ náſwiętſſą krwią przelány. OpecŻyw 158; Dał pan Ieſus owocz odkupienia ludskiego y łaski ſwey WróbŻołt Bv; Biorę ćię kupno odkupienia duſze moiey: biorę ćię obroku pielgrzymowánia mego/ dla ktoregom vcżył/ cżuł/ y prácował. SkarŻyw 203,698; WujNT 382.
Wyrażenia: »księgi odkupienia pańskiego« (1): Ale ći kthorzy będą ználezieni nápiſáni w kſięgach odkupienia Páńſkiego/ nie tylko áby mieli być ſądzeni/ ále im tę obietnicę ſam Pan mocno vtwirdzić racżył RejAp 173.

»odkupienia zapłata« [szyk 1:1] (2): poſtánowił á obyáwił ofiárę miáſto Sákrámentu/ kthoraby im byłá znákiem á zápiecżętowániem zapłáty odkupienia przez naſienie obiecáne RejPosRozpr cv; Chwalimy ćię/ o droga náſzego odkupienia zapłáto/ ofiáro pokoy cżyniąca LatHar 98.

Przen: Chrystus (21): A kthemu áby ſie były wypełniły záſlubione Páńſkie obietnice: [...] iż miáło przyść odkupienie z narodu iego narodowi ludzkiemu. RejPos 138, 274; SkarKaz 608b.

odkupienie czyje [= kogo] [w tym: pron poss (6), G sb (3), ai poss (1)] (10): OpecŻyw 26, 71v; WujJudConf 93; CzechRozm 94; O nálezieniu drzewá Krzyżá S./ ná ktorym wiśiáło odkupienie náſze/ hiſtorya SkarŻyw 396, 73; Kryſte tyś náſze odkupienie/ y z BOgiem Oycem poiednánie. ArtKanc F11v. Cf »dusz odkupienie«, »odkupienie świata«.

W połączeniach szeregowych (12): BierRaj 20; KrowObr 109v; SarnUzn B8v; Gdyż ſam tylko Pan Kryſtus Bog y cżłowiek prawdźiwy mogł doſyć vcżynić zá grzechy náſze/ y ieſt doſtátecżnym odkupieniem/ vſpráwiedliwienim/ y zbáwienim náſzym. WujJudConf 93; CzechRozm 40, 94, 143, 173v; CzechEp 271, 299; LatHar 221; WujNT 1.Cor 1/30.

Wyrażenia: »dusz odkupienie« (1): Ktory [Jezus Krystus] on tylko ſam ieſt/ [...] duſz náſzych odkupienim KrowObr 109v.

»odkupienie świata« [szyk 1:1] (2): BierRaj 20; Witay Pánie Iezu Chryſte/ świátłośći niebieſka/ odkupienie świátá LatHar 221.

Szeregi: »zbawiciel a odkupienie« (1): iż iuż miał rychło przyſłáć [Pan Bóg] onego zbáwicielá á ono odkupienie narodowi ludzkiemu RejPos 19.

»zbawienie i odkupienie« (2): tencij ieſt zbawienié naſſe/ ij odkupienijé Izraelſkié OpecŻyw 71v, 26. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]

α. Żywot wieczny ofiarowany ludziom zbawionym (18): BiałKat 26; Każdy kto zá tákim powołániem/ idźie zá nim zupełnym vfániem/ ſwe zásłużenie/ dáruie mu Pan, y odkupienie. ArtKanc F10v.

odkupienie czego (4): KromRozm III D2; my ſami w ſobie wzdychamy/ ocżekawáiąc przyſpoſobienia ſynow/ tho ieſt/ odkupienia ćiáłá náſzego. BibRadz Rom 8/23; WujNT Rom 8/23; SkarKaz 205b.

odkupienie czyje (2): RejPos 5v; Nie záſmucayćie Duchá Swiętego przez ktorego ieſteśćie náznácżeni ábo zápiecżętowáni w dźień odkupienia wáſzego. WujJud 165v.

Wyrażenia: »dzień odkupienia« = dzień sądu i wejścia do królestwa niebieskiego; dies redemptionis PolAnt, Vulg (6): A nie zaſmucayćie Duchá onego świętego Bożego/ przez ktorego ieſteſcie zápiecżętawáni na dźień odkupienia. BibRadz Eph 4/30; BiałKat 51; WujJud 165v; RejPosWstaw [1103]v; BudNT Eph 4/30; WujNT Eph 4/30 [zawsze przekład tego samego tekstu].

»wieczne odkupienie« = aetema redemptio PolAnt, Vulg [szyk 4:1] (5): á więc tho ieſt wierzyć/ iż s ſtolice Bożey y ze krwie báránkowey płynie więtzne [!] odkupienie? KrowObr 67v, 66v; BibRadz Hebr 9/12; KuczbKat 275; WujNT Hebr 9/12.

Szereg: »krolestwo a odkupienie« (1): nic ſie nie lękaycie/ ábowiem iuż bliſko ieſt kroleſtwo wáſze/ á odkupienie wáſze. RejPos 5v.
3. Uchronienie, uwolnienie (12):

odkupienie czego (1): ACZ dla odkupienia vbogich ludźi vtrapienia [pro redimenda pauperum vexatione JanStat 501] Czeſné/ álbo pámiętné/ [...] było odięté SarnStat 817.

a. Ratunek, zmiłowanie (o Bogu Ojcu); redemptio Vulg, Cn (11): Oyteże moy mily/ ienże ies wyſoki w ſtworzeniu/ ſlodki w milowaniu/ miloſierny w odkupieniu OpecŻyw 100, 12v; RejPos 296; LatHar 45; WysKaz 36.

odkupienie czyje [= kogo] (2): ArtKanc A17; Błogoſłáwiony Pan Bog Iſráelſki: iż [...] vczynił odkupienie ludu ſwoiego. WujNT Luc 1 /68.

Szereg: »odkupienie ani ratunek« (1): Tu ſie zmiłuy nádemną wſzechmogączy Boże moy/ gdyż to pewnie wiem iż iuż w piekle żadnego odkupienia áni żadnego ráthunku nie naydzye. RejPos 248.
Przen: Bog Ojciec [czyje: pron poss (2), G pron (1)] (3): Wſſákeś ty yeſt ſam Bog moy odkupyenye moye LubPs E3v, R6v, cc.
*** Bez wystarczającego kontekstu (1): Redemptio, Odkupienie/ Wyſwobodzenie. Mącz 103a.

Synonimy: 1. zapłacenie, zapłata; 2. »dosyć uczynienie«, dosyćuczynność, nagroda, nagrodzenie; a. wybawienie, wyzwolenie, zbawienie; 3.a. ratunek, zmiłowanie.

Cf ODKUP, ODKUPIĆ, ODKUPNO

AL