[zaloguj się]
[pdf]

ODPOCZYNEK (53) sb m

Oba o oraz e jasne.

Fleksja
sg pl
N odpoczynek
G odpoczynku
D odpoczynku odpoczynk(o)m
A odpoczynek
I odpoczynki(e)m
L odpoczynku

sg N odpoczynek (11). ◊ G odpoczynku (26). ◊ D odpoczynku (2). ◊ A odpoczynek (9). ◊ I odpoczynki(e)m (2). ◊ L odpoczynku (2). ◊ pl D odpoczynk(o)m (1).

Sł stp brak, Cn notuje, Linde XVII (z Cn, XVIII) w.

1. Zaprzestanie robienia lub doznawania tego, co jest odczuwane jako trud lub cierpienie, głównie dla nabrania sił na nowa, ulga; requies Vulg, PolAnt, Calep, Cn; cessatio Modrz; interstitio, remissio Calep; laxamentum, otium, quies, requietio, vacatio Cn (48): LubPs N6v, X6; SNie [...]. Vſpi ná chwilę to śmiertelne ćiáło: A duſzá ſobie niech pobuia máło. [...] Niech ſię náćieſzy niebogá do woli/ A ćiáło/ któré odpoczynek woli/ Niechay tym czáſem teſknice nieczuie KochFr 57; WisznTr 9; prżyrodzenie dáło nam ćiáło ku náſzey ſkáźie/ ktorego roſkoſzy kroćiuchne y ſkryte ſą/ [...] á boleśći záśię gorzkie ſą/ á długie z máluczkiem odpoczynkiem. GórnRozm A3; Calep 555a, 910a, 915b; RZekł Pan: [...] Podźćie do mnie wſzyścy/ pracą zmordowáni/ Bo v mnie tákowym odpocżynek tani. GrabowSet D2, K3v; Niewdzięczny żywot ludzki/ w wſzytkim cugu iego/ Niémáſz nic odpoczynku GosłCast 24; towárzyſze twoi odpocżynek wolą/ Niżli tám tę ná morzu vćirpieć niewolą. PudłDydo B5.

odpoczynek od czego (1): Nie mam odpoczynku/ nie mam y wytchnienia/ Od iego potwarzy/ y iego trapienia. KochPs 82.

odpoczynek w czym [= od czego] (2): RejAp 124v; Opánował ſerdecżny bol ſtrapione ſerce/ Odpocżynku w żáłośći vżycżyć mi niechce. WisznTr 13.

odpoczynek czyj (1): KochPs 202 cf W przeciwstawieniu.

W połączeniach szeregowych (2): A thák pomázániec Boży [...] ſtárać ſie będzie [...]/ iżby owe ludzie zniewolić mogł/ ktorzy złym przyrodzeniem ſwym niewolej ſą godni, á wſzákoż tą myſlą/ żeby przed ſię pod dobrą ſpráwą záżywáli pokoiu/ odpocżynku/ y pociechy. GórnDworz Hh2; ModrzBaz 11.

W przeciwstawieniu: »chód ... odpoczynek« (1): Chód móy/ odpoczynek móy/ tobie wiádomy KochPs 202.

Zwroty: »da(wa)ć odpoczynek« = dare requiem Vulg [szyk zmienny] (6): Leop Ps 131/5; wnet ſie myſzy ze wſząd zebráły á nań ſie rzućiły chcąc go zieść/ nie dawáiąc mu odpocżynku we dnie y w nocy. BielKron 285; máło á iákoby nic nie dawaią odpocżynku [Modicum tanquam nihil in requie] BudBib Eccli 40/6, b2; SkarŻyw 581; GrabowSet C4v.

»odpoczynek mieć« [w tym: nie mieć odpoczynku (8)] = requiem habere Vulg [szyk zmienny] (9): gdyſmy przyſſli do Mácedoniey/ żádnego odpocżynku nie miáło ćiáło náſſe/ áleſmy ćierpieli wſſeláki vćiſk Leop 2.Cor 7/5, Iob 30/27; BibRadz Thren 3/49; RejAp 123, 124v; KochPs 82; GrabowSet O2; LatHar 162; WujNT Apoc 14/11.

»szukać odpoczynku« = quaerere cessationem Modrz; quaerere requiem Vulg (2): przyrodzenie ludzkie ták ieſt ſpráwione/ iż poſpolićie po roboćie ſzukamy odpocżynku/ igry/ y iákiekolwiek [!] ochłody ModrzBaz 11; WujNT Luc 11/24.

W przen (7): Wnętrza moie iuż wywrzáły niemáiąc żadnego odpocżynku [absque ulla requie] Leop Iob 30/27; damli odpocżynek cżáſom [= skroniom, Cf CZAS 8.a.] moim Leop Ps 131/5; Oko moie opływa bez przeſtánku/ iż odpocżynku nie má [non esset requies]. BibRadz Thren 3/49; BudBib b2; cżęſto w kośćiele y w zimná wielkie nocuiąc ná murze wſpártey głowie trochę odpocżynku dáłá SkarŻyw 581; Gdy ſtrapionému ſercu odpoczynek máły Przyſzedł GórnTroas 33; LatHar 162.
Przen (2): O święta Páni Czyrkwi/ krolá twego/ Proś/ niech gorcżycá ma łan z ćiáłá mego. Proś niech gáłązki iey ſię rozſzerzáią/ Ziarna ſzcżerośći niech ſtrącżki oddáią/ Ptacy niebieſcy/ nayświętſzy Anyeli Z rádośćią ná nich odpocżynek mieli. GrabowSet O2.
Zwrot: »w odpoczynku być« (1): O málucżki cżás proſzę Eneaſu miły/ Iedno żeby ſie wiátry ty vſpokoiły. A miłość ma żeby też w odpocżynku byłá/ A ćirpieć ſie cięſzkośći po woli vcżyłá. PudłDydo B5.
a. Spokój, ukojenie (9): Bo ſię nieda [miłość] wypłoſzyć nigdźiéy z ſercá mego/ Ani mi odpoczynku pozwoli żadnego. KochFr 81.
Przen: O rzeczach chwilowo nie używanych (1):
Zwrot: »odpoczynek mieć« (1): Nawy wiátr nieśie/ wioſłá odpoczynek máią. KochPhaen 6.
α. O umarłych: ukojenie po trudach życia, zbawienie wieczne (7): Zycżyłbym śmierći ſobie/ Lecż y w grobie/ odpocżynku nie cżuię. GrabowSet H2v, H3v.

odpoczynek od czego (1): oná [śmierć] ieſt od pocżynek od vdręcżenia BiałKaz B4v.

odpoczynek czyj (1): Zchodzenia z ſwiátá/ y przyſzłego odpocżynku ludzi ſpráwiedłiwych/ złoſliwi rozumieć niemogą Leop Is 57 arg.

W wyjaśnieniu przenośni (1): będźie święcił Sobotę/ to ieſt/ wiecżnego odpocżynku vżyie KuczbKat 345.

Wyrażenie: »wieczny odpoczynek« (2): KuczbKat 345; Miéy wieczny odpoczynek/ o ſzláchetné ćiáło/ Duſzy/ wiém/ że prze cnotę dobrze ſye doſtáło. KochPam 88.
Szereg: »odpoczynek i sen nieprzespany« (1): odpoczynek/ y ſen nieprzeſpány/ Ták pánóm/ iáko chudym zgotowany. KochFrag 14.
b. Przerwa w działaniu (5):

odpoczynek od czego (1): W zadłuzenie odpisow, nie moie Lenistwo [...] ale [...] kaszel a zniego alteratia, azatym od wszytkich przez dni kilka spraw odpoczynek KIM przyczyną ActReg 127.

odpoczynek czyj (1): ActReg 127 cf odpoczynek od czego.

Zwrot: »odpoczynku nie mieć« = requiem non habere Vulg [szyk zmienny] (2): Leop *2v; A to czworo źwierząt [...] odpoczynku nie miáły we dnie y w nocy/ mowiąc: Swięty/ Swięty/ Swięty Pan Bog wſzechmogący WujNT Apoc 4/8.
Wyrażenie przyimkowe: »bez odpoczynku« (2): Przez dzień y przez noc będę wołał bez odpoczynku moy pánie/ á ſnadz nie vſlyſſę łáſkáwey odpowiedzi twoiey. RejPs 31; LubPs P4v.
2. Miejsce odpoczynku; requies Vulg (5):

odpoczynek czyj [pron poss] (3): obrał ſobie Pan Syon/ obrał ią ſobie zá mieſſkánie. Tho odpocżynek moy ná wiek wiekow Leop Ps 131/14, 2.Par 6/41; KochPs 196.

Szereg: »pokoj a i odpoczynek« (1): powſtáń Pánie Boże ná pokoy á y odpocżynek twoy/ ty ſam y Archá mocy twoiey Leop 2.Par 6/41.
Przen [czyj] (1): Weſzłá piękna látorośl/ z korzeniá Ieſſego/ Tá wdźięcżnie zakwitnąwſzy/ wzgorę ſię wynieśie/ Y będźie odpocżynkiem Duchá wſzechmocnego GrabowSet F3.
a. Miejsce odpoczynku dusz zbawionych, niebo (1): Iákiey záś poćiechy duſzá ma vżywa? W iákim odpocżynku przed Pánem przebywa? WisznTr 34.

Synonimy: 1. ochłoda, ochłodzenie, odetchnienie, wytchnienie; a. pokoj; b. przestanek, przestanie.

Cf ODPOCZNIENIE, ODPOCZYNIENIE

MM