[zaloguj się]
[pdf]

ODPOWIEDAĆ (867) vb impf

odpowiedać (549), odpowiadać (318); odpowiedać ZapWar (6), March1 (2), OpecŻyw (26), PatKaz I (6), PatKaz II, PatKaz III (19), HistJóz (2), March3 (5), RejPs, SeklWyzn, RejKup (9), MurzHist (4), KromRozm III, GliczKsiąż, LubPs, BibRadz (15), Mącz (18), RejPos (9), KuczbKat (3), WujJudConf, BudNT (30), ModrzBaz (11), CzechEpPOrz, ArtKanc (2), GórnRozm (3), Calep (2); odpowiadać MetrKor (9), FalZioł, BartBydg, LibLeg (3), ComCrac, HistAl (2), LibMal (6), RejAp, BiałKaz, KochFr, KlonŻal (2), ReszPrz (2), ReszList, ZapKościer, KochWr, Phil, OrzJan, WysKaz (4), SiebRozmyśl, ZapMaz, KmitaSpit, CzahTr, ZbylPrzyg; odpowiedać : odpowiadać BierEz (2:1), BielŻyw(2:2), WróbŻołt (1:1), MurzNT (21:1), GroicPorz (2:38), KrowObr (39:4), Leop (5:32), UstPraw (18:3), OrzRozm (5:1), BielKron (3:12), OrzQuin (1:3), SarnUzn (1:2), GórnDworz (5:1), HistRzym (1:10), WujJud (1:4), BudBib (10:1), CzechRozm (53:5), SkarJedn (4:1), SkarŻyw (2:18), MWilkHist (1:1), CzechEp (36:7), NiemObr (10:10), ActReg (1:1), LatHar (9:7), WujNT (102:8), SarnStat (30:95), PowodPr (1:1), SkarKaz (3:4).

Wszystkie samogłoski jasne (w tym w pierwszym a 7 r., w drugim 3 r. błędne znakowanie).

Fleksja
inf odpowiedać
indicativus
praes
sg pl
1 odpowiedåm odpowiedåmy
2 odpowiedåcie
3 odpowiedå odpowiedają
praet
sg pl
1 m -em, -m odpowiedåł m pers -smy odpowiedali, -chmy odpowiedali
2 m -ś odpowiedåł m pers
3 m odpowiedåł m pers odpowiedali
f odpowiedała m an
n subst odpowiedały
fut
sg pl
1 m odpowiedać będę, będę odpowiadåł m pers będziem odpowiedać
2 m będziesz odpowiedåł m pers odpowiedać będziecie
3 m będzie odpowiedåł, odpowiedać będzie m pers będą odpowiadali, będą odpowiadać, odpowiadać będą
n subst odpowiedać będą
imperativus
sg pl
1 niechåj odpowiedåm
2 odpowiedåj odpowiedåjcie
3 niech odpowiadå niech odpowiedają
conditionalis
sg pl
1 m bych odpowiedåł, bym odpowiedåł m pers
2 m byś odpowiedåł, by odpowiedåł m pers byście odpowiedali
f byś odpowiedała m an
3 m by odpowiedåł, odpowiedałby m pers by odpowiedali
impersonalis
praes odpowieda się
praet odpowiedało się, odpowiedåno
con by odpowiedåno
participia
part praes act odpowiedając, odpowiedaj(o)cy

inf odpowiedać (213). ◊ praes 1 sg odpowiedåm (81). ◊ 2 sg odpowiedåsz (27). ◊ 3 sg odpowiedå (117). ◊ 1 pl odpowiedåmy (12). ◊ 2 pl odpowiedåcie (1). ◊ 3 pl odpowiedają (24). ◊ praet 1 sg m -em, -m odpowiedåł (4). ◊ 2 sg m -ś odpowiedåł (2). ◊ 3 sg m odpowiedåł (40). f odpowiedała (9). ◊ 1 pl m pers -smy odpowiedali (2) WróbŻołt, CzechRozm, -chmy odpowiedali (1) HistJóz. ◊ 3 pl m pers odpowiedali (14). subst odpowiedały (1). ◊ fut 1 sg m odpowiedać będę (15), będę odpowiadåł (1) Leop. ◊ 2 sg m będziesz odpowiedåł (21). ◊ 3 sg m będzie odpowiedåł (5), odpowiedać będzie (1) RejKup. ◊ 1 pl m pers będziem odpowiedać (1). ◊ 2 pl m pers odpowiedać będziecie (3). ◊ 3 pl m pers będą odpowiadali SarnStat (2), będą odpowiadać (1) BielKron, odpowiadać będą (1) NiemObr. subst odpowiedać będą (1). ◊ imp 1 sg niechåj odpowiedåm (1). ◊ 2 sg odpowiedåj (15). ◊ 3 sg niech odpowiadå (2). ◊ 2 pl odpowiedåjcie (2). ◊ 3 pl niech odpowiedają (1). ◊ con 1 sg m bych odpowiedåł (2) BudBib, NiemObr, bym odpowiedåł (1) CzechRozm. ◊ 2 sg m byś odpowiedåł (10), by odpowiedåł (1) BierEz. f byś odpowiedała (1). ◊ 3 sg m by odpowiedåł, odpowiedałby (14). ◊ 2 pl m pers byście odpowiedali (1). ◊ 3 pl m pers by odpowiedali (7). ◊ impers praes odpowieda się (1). ◊ praet odpowiedało się (2), odpowiedåno (1); odpowiedało się CzechRozm; odpowiedało się : odpowiedåno CzechEp (1:1). ◊ con by odpowiedåno (1). ◊ part praes act odpowiedając (202), odpowiedaj(o)cy PatKaz III (2).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI – XVIII w.

Znaczenia
1. Mówić lub (znacznie rzadziej) pisać coś do kogoś w związku z tym, co ten krótko przedtem (w zasadzie bezpośrednio przedtem) powiedział do mówiącego (lub napisał do piszącego); respondere PolAnt, Vulg, Mącz, Calep, Cn; responsare Modrz, Cn; dicere HistAl; dare a. reddere responsum Cn (573): BierEz K2; OpecŻyw 65v, 112; BielŻyw 20, 73; Kto niewyſłuchawſſy rzetzy/ drzewi [= prędzej] odpowieda/ táki vkázuie ſie głupim. March3 V6v; Leop 4.Esdr 8/25; BibRadz Eccli 33/4; BielKron 260v, 384; Mącz 215c, 410b; GórnDworz Hh3v; powiedzćie ktory znas dwu ieſt Ceſárzem? Odpowiedźiáłá napirwey Ceſárzowa rzeknąc: pánie miły mnie wtym pierwey ſluſze odpowiádáć. HistRzym 46v; CzechRozm 2, 22, 68, 109, 244v; CHybá by niewiedźiáłá/ co znáczy twarz bláda/ Y kiedy kto nie grzeczy / Hánno/ odpowiáda KochFr 7; Respondeo — Odpowiedåm. Responso – Vſtawnie odpowiedam. Calep 918a; WujNT 493; Młodemu [...] nie przyſtoi ſtáre náuczáć/ ále ich o rzeczy potrzebne pytáć/ á ieſli o co ſpytáią/ odpowiedać. SkarKaz 42b.

odpowiadać do kogo (1): przyſſedſſy do Krołá ięli mowić o zapowiedzi: [...] Do nich odpowiádáiąc Krol rzecże: [...] Leop Dan 6/12.

odpowiedać z czego [= przytaczając jakiś tekst] (1): gdy [...] przywiedźieſz ie do tego/ żeby z piſmá ś. ná wſzytko odpowiedáli: [...] doznaſz tego iż ći ſię nieoſtoią. CzechEp 132.

odpowiedać z strony kogo [= w sprawie dotyczącej kogoś] (1): Ale żeby to wſzyſcy co ich Krześćiány zową/ od Papy zá wdzięcżne przyimowáć/ y iego w tym ſłucháć mieli/ [...] ná tym ſie bárzo żydowie mylą. [...] To bym im ták z ſtrony Papieżá odpowiedał CzechRozm 81v.

odpowiedać komu (122): March1 A3, A4v; BierEz A4v; OpecŻyw 33,41, 65v, 70v, 74 (9); ktorym on rzekł tzemuſćye ták vtzynili [...]/ ktoremu yudas rzekł/ nyewimý co mamy odpowiedáć pánu naſzemu albo ktorą by my ſię ſprawiedliwośćią mieli bronić HistJóz D3; March3 T7v, V5v; LibLeg 10/153v [2 r.]; RejKup y4v; HistAl K5; MurzHist P4; MurzNT 81 marg, Luc 13/25; LubPs aa6v; KrowObr 196; ktożem ia ieſt/ ábym mu [Bogu] miał odpowiedáć/ á że bym miał mowić ſwemi ſlowy kniemu? Leop Iob 9/14, Ex 19/19, 2.Reg 4/9, 19/43, 3.Reg 10/3, Iob 38/3 (9); To gdy mowił/ thedy ieden z ſług ktory tuż ſtał/ vderzył pálcatem Iezuſá mowiąc: Y także odpowiedaſz nawyzſzemu Kápłanowi? BibRadz Ioann 18/22, Iob 13/22, Is 36/21; BielKron 64; Mącz 41 d, 395b; OrzQuin F2v, S2; SarnUzn F2; GórnDworz S4v; przyieżdzáli ku niey kſiążętá wielkie/ żądáiąc iey áby im ſlubiłá/ ále oná pirwey niżli ktoremu odpowiedáłá/ do oney komnáty wchadzáłá HistRzym 106, 94v, 106; RejPos 164, 209v, 210, 227 marg, 230v, 231; KuczbKat 375; BudBib Iob 30/19, 31/14, Prov 26/4, 4.Esdr 14/22; BudNT Matth 21/27, Mar 9/37, 13/5; CzechRozm 1v, 2v, 12v, 21v, 41v (28); SkarŻyw 160, 184, 189, 331, 566; CzechEp 282, 283; Gdy nas bowiem kto ſpyta/ dla cżego Iezus ieſt ſynem Bożym názwány/ nie będźiem mu odpowiedáć z rozumu ſwego [...]: ále vćiekſzy ſię do piſmá ś. przypomnimy ony ſłowá Anielſkie/ ktore mowił do Máryiey pánny. NiemObr 97, 97, 101 [2 r.], 105; ReszPrz 52 [2 r.]; KochWr 37; LatHar 730, 733; WujNT 84, Matth 21/27, Mar 9/19, 14/20, Luc 23/9 (70); PowodPr 61; SkarKaz 38a, 80a, 241a, 352a; ZbylPrzyg A3v. Cf »odpowiedać pytającemu«.

odpowiedać k komu (1): A odpowiedáiąc knim/ rzekł BudNT Luc 14/5.

odpowiadać ku czemu [= na co] (1): Ku drugiey przycżynie odpowiádam/ iże mnimaſz iżebych ią tho dla żądzey ćieleſney vcżyniłá/ to iáwnie vznaſz iże tego przycżyná tá niebyła HistRzym 5v.

odpowiedáć co [w tym: co (6) – pytajne (4), nieokreślone (2) –, co inszego (1), nie (1), nieco (1)] (9): za pozdrouyenye nycz nyeodpouyedala yeno dzyąky ſchwalą mylego boga PatKaz III 149v; HistJóz D3; Mącz 41d, 410b; Náyduie ſie y oto w tym trefność/ kiedy ktho czo inego odpowieda/ niżby ten chciał/ kto do niego mowi. GórnDworz R4; BudBib Iob 31/14; CzechRozm 77; NiemObr 148; SkarKaz 548b.

odpowiedać na co [= na rodzaj wypowiedzi lub na poruszany temat (cf W charakterystycznych połączeniach); w tym: na to (36), na co (12) (zwykle w sensie ‘na ten temat’] (101): Odpowiedáycie na falſs zydowſki ludzie od złych duchow przez Iezuſa wybawienij OpecŻyw 119, 70v, 113v, 119 [2 r.]; HistJóz C4; BielŻyw 72; gdisz panv memv na yego poſſelſtwo nieodpowiadasz, tedj moy pan na thwe gdj siie przitraffy tobie niebedzie odpowiadał LibLeg 10/153v; LibMal 1551/166v, 1554/187v; MurzHist H, Tv, T2; Leop 3.Reg 10/3; BibRadz Is 36/21; OrzRozm P2; Mącz 410b [2 r.]; OrzQuin D3v; Ciągnie zá ſobą ſmiech y oto to/ gdy kto odpowieda ná tho/ cżego mu nie mowiono GórnDworz Sv, B4v, X4; przeto radbym ſie tedy od ćiebie [...] náucżył: iákobym y ia ſam potym/ onym ná ich powieśći mogł odpowiedáć. CzechRozm 12v, A4v, A7,12v, 16,17v (33); ModrzBaz 46; SkarŻyw 201, 293, 331; CzechEp 132, 141, 283, 348; NiemObr 29, 86, 92, 97, 105; ReszPrz 52; Phil C2; LatHar 695, 709; WujNT Matth 26/62, Luc 5 arg, Mar 14/60, Ioann 10 arg, Act 2 arg; WysKaz 24; PowodPr 61; ZbylPrzyg A3v. Cf »odpowiedać na pytanie«.

odpowiedać za kogo (3): KuczbKat 145; Odpowiedział Piotr [Ioann 6/68]) Piotr zá wſzytki Apoſtoły odpowieda WujNT 333, 179.

odpowiedać za co [= na co] (2): zapozdrouyenye odpouyedayączy dzyąkuymy mouyącz dzyąky bogu PatKaz III 149v, 149v.

odpowiedać czym [= przytaczając coś] (1): Dobrotliwy Pan [...] łáſkáwie á miłośćiwie mu tą powieſcią [...] odpowiedáć racży RejPos 210.

odpowiedać z kim [= przytaczając czyjąś opinię] (2): Rzekl by tu: czemu poſzwyączona gdy przeſz grzechu pyeruorodnego począta yeſt [...] odpouyedam z rycharduſem doctorem [...] yſz rzecz może bycz poſzwyączona dwoym obyczayem PatKaz III 94v, 133v.

odpowiedać o czym (5): GliczKsiąż P5; Leop Dan 3/16, Luc 11 arg; oni go o zakon pytáli/ á on im też o zakonie odpowiedáć racżił RejPos 230v; CzechRozm 224v.

Ze zdaniem dopełnieniowym [w tym z zapowiednikiem: tak (7); iż(e), że (25), zaimek względny (2), zaimek pytajny (1)] (28): OpecŻyw 143; PatKaz I 6v; PatKaz III 94v, 111v, 119v, 131, 133v, 140; iáwniem wam odpowyedał ocoſćie wy mnie potáiémnie proſili RejPs 121v; LibMal 1554/190v; BibRadz II 141a marg; GórnDworz X4; Iużći ná wcżoráyſze pytánie odpowiádam/ przecżem ia tákież niebył weſoł. HistRzym 94v; RejPos 164; CzechRozm 115v, 153v, 203v, 260, 261v; gdy mu po śmierći Ludwiká Krolá/ dawano kroleſtwo Węgierſkie y Cżeſkie/ [...] ták odpowiedał: że ták wiele ludźi miał od Bogá ſobie zlecżonych [lege: zleconych]/ iż życzyłby ſobie tego áby ie mogł dobrze rządźić ModrzBaz 106v; CzechEp 24; NiemObr 29, 86; Iż Tertullus [...] wiárę Chrześćijáńſką názwał ſektą/ [...] przeto S. Páweł odpowieda/ iż nie ieſt żadną ſektą WujNT 495, Ioann 5 arg, s. 358; WysKaz 24; SkarKaz 241a.

Z przytoczeniem (51): WróbŻołt ſſv; MurzHist H; LibMal 1554/190; GliczKsiąż P5; I ieſztze dáley pytaſz [mniszkę składającą śluby]. Obiecuieſz vſtawitznie dziewiſtwo chowáć? odpowieda/ obiecuię. KrowObr 148, 127 [5 r.], 148; OrzRozm P2; BielKron 181 v, 275, 434v; OrzQuin D3v; SarnUzn F2, G7; GórnDworz B4v; HistRzym 113v [2 r.]; KuczbKat 145, 375; WujJud 95; BudNT przedm c6; CzechRozm 16, 17v, 109, 129v, 206v; SkarŻyw 140, 160, 184, 207, 437; gdy ono karmienie mánną ná puſzcży żydowie przypomnieli/ tedy ták odpowieda: Amen amen mowię wam. Nie Moiżeſzći wam dał chleb z niebá: ále [...] CzechEp 189, 243, 282; NiemObr 101, 105 [2 r.]; ReszPrz 52 [2 r.]; wiem co mi rzeczeſz/ á ktożby tych ludźi w polách ſtrżekł/ ktorżyby ſię budowáli? Odpowiedam ći zołnierże/ ktorży [...] GórnRozm Mv; KochWr 37; ActReg 157; WujNT 84; PowodPr 75; SkarKaz 7b, 352a; ZbylPrzyg A3v.

Z połączeniem przytoczenia ze zdaniem dopełnieniowym [w tym z zapowiednikiem: tak (1); zawsze: iż(e)] (6): HistRzym 5v; RejPos 231; CzechRozm 254; Gdy iey powinowáći o roſproſzenie máiętnośći przyimawiáli [!]/ odpowiádáła: iſz ia wam więtſze dziedzictwo zoſtawuię SkarŻyw 139, 334; NiemObr 97.

Z zaimkiem przysłownym (zastępującym przytoczenie, jeżeli ono nie następuje) [w tym: tak (14) jako (2)] (16): Nie doſyćći ná tym/ że ták odpowiedaćie: dowieść tego było WujJud 245; wſzákżebym wżdy y od ćiebie to rad ſłyſzał/ iákobyś im też ty odpowiedał CzechRozm 69, 81v, 136, 145v; NiemObr 100, 101. Cf Ze zdaniem dopełnienio; Z połączeniem przytoczenia ze zdaniem dopełnieniowym.

W połączeniach tautologicznych: odpowiedając (i) rzec (163), (począć) mowić (4), powiedzieć (2), pytać (1), zaśpiewać (1); odpowiedać mówiąc (6), rzekąc (4) [zawsze z przytoczeniem] = respondens ait PolAnt, Vulg; respondens dixit, respondit et dixit Vulg; respondens dicebat (coepit dicere), respondit dicens PolAnt (181): Kryſtus [...] wſſytkim aniolóm weſele zaſpiéwatz kázál: Krolewá niebieſká weſelſie alleluia [...]. Apoſtoli odpowiedaiątz s placżem zaſpiéwali: Pros za nás boga/ Alleluia. OpecŻyw 182, 64 [2 r.], 74, 167v; Gloſzno yeſth go pythal yakobi o Throyczy Naſzwyenthſchey wyerzel y dzyerzal. Nacz Michał odpowyadayacz rzekl. Nyetrzimam ya thelko o thym bogu kthori nyebo y zyemye ſtworzil. LibMal 1554/187v, 1551/166v, 1554/189; Piłat [...] omył ręce przed tłuſzczą/ rzeknąc/ niewinięnęm iá krfie tego ſprawiedliwego/ wy to widźćie A odpowiedaiąc wſzyſtek lud powiedźiáł/ kreẃ iego na nas i na dźieći náſze MurzNT Matth 27/25, Matth 15/13, 15, k. 81, Matth 17/11, 16 (20); Leop 1.Reg 30/22, 2.Reg 4/9, 19/21, 4.Esdr 4/33, 38 (26); BibRadz Matth 13/37, 17/11, 17, 21/30, 25/26, 40, 28/5; BielKron 349; HistRzym 19, 106, 113, 113v [2 r.]; RejPos 208; KuczbKat 145; Opowiedziałem mu wiele dziwow [...]. Tedy on mnie odpowiedáiąc y rzekł/ przyzow kſobie ludu BudBib 4.Esdr 14/22, Dan 4/19, 4.Esdr 4/37, 2.Mach 7/8; Y ſpytáły go tłumy rzekąc. Co przeto vcżynimy? A odpowiedáiąc mowi im. Máiący dwie ſuknie niech da niemáiącemu BudNT Luc 3/11, Matth 11/4, 17/11, 16, 20/6, 21/24 (25); przeto ſie z ſtąd iáſny błąd á wielkie głupſtwo żydowſkie/ pokázuie/ [...] (—) Ale oni ná to ták odpowiedáią mowiąc: Omyłką ſie to iákąś ſtáło CzechRozm 136, 258; MWilkHist I4; CzechEp 141, 249, 283; Phil C2; LatHar 690, 691 [2 r.], 698, 708, 711, 720; zopytał ich mowiąc: Kim mię powiedáią być rzeſze? A oni odpowiedáiąc rzekli Ianem krzćićielem WujNT Luc 9/19, Matth 3/15, 4/4, 8/8, 11/4, 12/39 (68).

W charakterystycznych połączeniach: z ciężkością odpowiedać, często, dostatecznie, gniewliwie, jawnie, krotko, łaskawie, mądrze (2), miernie, miłościwie (2), niedwornie, nie grzeczy, ochotnie, opatrznie, ostro, pokornie, prędko, po prostu, przykro, pyszno, roztropnie, rozumnie, skromnie (skromniuchno) (4), srogo, subtylnie, śmiele, twardo, uczciwie (uczliwie) (2), bez uporu, wiernie; odpowiedać na brednie, na fałsz, na gadki, na kwestyją, na łajanie, na uszczypliwe mowy, na pociechy, na poselstwo, na potwarz, na powieści, na skargi, na szemranie, na wywody (4), na zagadanie (4), na żałoby, na żądanie; odpowiedać na [= na temat] artykuły wiary, na [którą] rzecz (3), na wszytko (wszytkie rzeczy) (5).

Zwroty: »nic nie odpowiedać« = zmilczeć; non respondere (quicquam) Vulg, PolAnt; nihil respondere Vulg [szyk zmienny] (20): Wſzyſcy śię bárzo zumieli. Nic mu nie odpowiedáli/ Iedno ná śię poglądáli. BierEz A4v; FalZioł V 32v; BielŻyw 72; BibRadz Is 36/21, Mar 14/60; OrzQuin F2v; BudNT Mar 15/4; SkarŻyw 566; Iáko Báránek przed ſądem ſtał, nic nie odpowiedał/ práwie iákoby mowy nie miał ArtKanc D17; LatHar 695, 697, 709, 711, 722; WujNT Matth 26/62, Mar 14/60, 61, s. 181 marg, Mar 15/4, Luc 23/9.

»odpowiedać na pytanie, pytaniu, pytającemu« [szyk zmienny] (20:1:1): o z iaką miloſcią matuchna milá ij z Iozefem iego wodzila/ s nijm po oney drodze rozmáwiaiątz/ iego pytaniu vcżliwie odpowiedaiątz OpecŻyw 32, 33, 122; FalZioł V 32v; LubPs aa6v; OrzQuin F2v; HistRzym 94v; RejPos 209; KuczbKat 145; CzechRozm 1v, 21v, 124v, 206v, 254; iuſz ná pytánie náſze odpowiádáć nam nic niechcą. SkarŻyw 566,201; CzechEp 282; doſyćbych ná tym miał/ [...] gdybych ták tylko pytáiącemu odpowiedał. NiemObr 100, 148; WujNT 594; SkarKaz 38a, 80a.

Szereg: »mowić, odpowiadać« (1): Pocżnie dopiero S. Piotr dogániáć fałſzu iego: y wołał nań: mow/ odpowiáday SkarŻyw 373.
Przen (12):

odpowiedać komu (3): Nie piſzeć thu Ewányeliſtá áby mu rzekł kthore ſłowo/ ále piſze iż go wzyąwſzy zá rękę/ y vzdrowił go. O wſzechmocny Pánie/ toż ty vſtawicżnie y dziś odpowiedaſz káżdemu wedle ſercá iego: niewiernemu ták iáko zależy iemu/ á wiernemu chocia nic nie ſłyſzy od cyebie/ ále cichuchno podaſz mu rękę ſwoię z miłoſierdzyem ſwoim RejPos 227; ModrzBaz 28. Cf odpowiedać komu czym.

odpowiedać komu czym (1): Sumnieniu iuż ſlow nieſtawa więċ zatkiem odpowieda Plebanowy. RejKup 15v.

Z przytoczeniem (2): prawdę Bożą w nieſpráwiedliwośći [...] tłumią: nád to ieſzcże Bogu/ prawdę ſwoię do iych ſerc podawáiącemu/ zuchwále onemi słowy odpowiedáią/ Wiádomośći drog twoich niechcemy. ModrzBaz 28; SkarŻyw 14.

W połączeniu tautologicznym: [na co] odpowiadać mówiąc [z przytoczeniem] (1): Niewſtydli was tey ſproſney ſtáynie [...]/ możećieli wierzyć iſz Pan y Bog wáſz ná táką nędzę przyſzedł? Lecż wiárá ich nieprzemożona ná tákie pokuſy odpowiadáłá/ á iáko ogień od wiátru tym ſię więcey ſzerzyłá/ mowiąc: Gwiazdá ná niebie záwieść nas nie może SkarŻyw 27.

Zwrot: »w sercu odpowiadać« (1): Raz iey [szatan] oycowſkie ośierocenie/ [...] y miłość ku oycu przyrodzoną rozwodził y rozpalał/ mowiąc: ták okrutną być możeſz ná oycá [...]. Lecż oná w ſercu odpowiádáłá: ktory miłuie więcey oycá niżli mnie (mowi Pan Bog) godzien mię nie ieſt. SkarŻyw 14.
a) Być autorem tekstu, który przytacza się jako odpowiedź [ze zdaniem dopełnieniowym; w tym z zapowiednikiem: tak (1); iż] (3): PatKaz III 118v; KrowObr 27 v; ſpyta kto/ Iákoż Bog ſtworzył niebo y źiemię? Odpowieda támże Moiżeſz [...] y inſze piſmá ś. iż przez ſłowo. CzechEp 180.
b) O echu [komu] (2): Nie ták nam iáko tobie Echo odpowiáda. KlonŻal Bv, E3.
c) Z podmiotem nieżywotnym (2):

odpowiedać koniu (1): Abowiem y kámienie z murow/ wołáć będą ná ćię/ á drzewá żbudowánia odpowiedáć im będą. BibRadz Hab 2/11.

Ze zdaniem dopełnieniowym (1): To ia od Oká ſłyſząc/ pytam co to ieſt Dryiá? Odpowiáda/ iż Dryiá ieſt trzykątna Figurá OrzQuin H4v.

a. Na własne pytanie (zwykle retoryczne) (30): pytaſzli/ cżekayże też odpowiedzi: á ſam nie odpowieday. CzechRozm 61v.

odpowiedać na co [w tym: na to (5)] (7): Biernat ſwięty mowi tu ku Iezuſowi: O dobry Iezu ij cżemus tak przykro matce twé náſlodſſe rzékl [...]. Sám że na to odpowiedá/ ijż w ten cżas niebyło tam mieſtza ſlodkiégo mowieniá OpecŻyw 148v; PatKaz I 5v; Praesumptio, schema apud Rhetores dicitur, [...] Gdy zwłaſzczá ná to odpowiedamy/ y káźimy coby przećiwna ſtroná mogłá zá ſobą prziwieść. Mącz 433b; WysKaz 22. Cf odpowiedać na co podług kogo; »na swe pytanie odpowiedać«.

odpowiedać na co podług kogo [= powołując się na czyjeś słowa] (1): Uczynimyſz tu myle pytanye O poczyączyu tey myley panny [...] toly telko poczyączye yey ſzwyączymy kyedy począlo ſyą yey przeczyſte czyalo wzyuoczye fzwyąthey hanny [...] Odpouyedam nato podluk doctorow yze [...] PatKaz II 83v.

odpowiadać przez kogo [= ktoś odpowiada zamiast kogoś] (1): Abowiem y Dawid [...] woła do Páná: Y kthoż wżdy moy miły Pánie oſiędzie thy przybytki á thy páłace twoie? Thámże wnet ſam przez Duchá ſwięthego odpowiádáć racży: Iż iedno ten ktory chodzi przez zmázy RejAp 187.

odpowiedać z kim [= używając czyichś słów] (3): poznaymy uyele krocz panna marya yeſt poſzwyączona gdzye zdoctormy odpouyedam yſz troye bylo poſzwyączenye matky bozey PatKaz III 96v, 135, 137v.

Ze zdaniem dopełnieniowym [w tym z zapowiednikiem: tak (3); zawsze: iż(e)] (16): OpecŻyw 148v; PatKaz I 1v, 3v, 4v, 5v, 17v; PatKaz II 83v; roſzmyſzlmy yeſzly nad ynſze wzyuoczye ſwych matek poſzwyączone ta panna uyſſzey yeſt poſzwyączona kczemu mouyącz odpouyedam yſz przeuyſſa panny maryey poſzwyączenye ynſzych wſzytkych PatKaz III 95v, 96v, 119, 126v, 135, 137v, 138; RejAp 187; WysKaz 22.

Z przytoczeniem [w tym z zapowiednikiem: tak (1)] (5): OpecŻyw 149v; Piſał kxięgi Theofraſtus o ożenieniu do Iowiana w ktorych pytanie cżyni, możeli ſie mądry ożenić, á potim odpowiada tak, gdyby piękna była dobrymi obycżaymi okraſzona, [...] tedyby ſie mądry ożenić mógł BielŻyw 108; KromRozm III O2v; WujJud 83v; CzechEp 254.

W połączeniu tautologicznym: odpowiedając(y) mowić (2), mowiąc odpowiedać (1), odpowiedać mowiąc (1) [w tym: z przytoczeniem (3), ze zdaniem dopełnieniowym (1)] (4): Biernát ſwięty/ s placżem narzékaiątz mowi. O náſlodſſy Iezu/ ij tzos vdzialál/ ijżes na takową ſmiertz oſądzon [...]: Tamże odpowiedaiątz ſám mowi. O iáciem mily Iezu przycżyna twé boleſci OpecŻyw 134, 145; PatKaz III 95v, 135.

Zwroty: »sam sobie, sobie samemu odpowiedać« (2:1): Ambroży S. [...] w nyektorym kazányu/ o ſmyerći Pyotrá y Páwłá S. zmyenkę czynyąc/ ták pyta: A ná ktorymże myeyſcu męczeńſtwo podyęli? Y ſam ſobye odpowyeda: W myeſcye Rzymye KromRozm III O2v; Mącz 163a; CzechRozm 62.

»na swe pytanie odpowiedać« (2): Subiectio, [...] Odpowiedź gdy my ſámi ná ſwe pytanie ſobie odpowiedamy. Mącz 163a; CzechEp 254.

Przen: Być autorem tekstu, który przytacza się jako odpowiedź (6):

odpowiedać komu za kogo (1): KrowObr 43 cf W połączeniu tautologicznym.

odpowiedać na co (1): pytam yeſzly marya panna była uyelkyego albo malego zroſtu Na czo voyczyech uyelky odpouyeda yſz myala zroſt ſluſny PatKaz III 118.

odpowiedać gdzie [w jakim tekście] (1): Ale tzo tamo piſál/ odpowiedá ſwięty Ambroży w iedné epiſtole/ ijże piſál ty ſlowa OpecŻyw 78.

Ze zdaniem dopełnieniowym [zawsze: iż] (2): OpecŻyw 78 cf odpowiedáć gdzie; PatKaz III 118 cf odpowiedać na co.

W połączeniu tautologicznym: odpowiedać mowiąc [z przytoczeniem] (1): A coſz ieſt Ewánielia? Powiem/ iedno ſluchay nie mnie/ ále ſamego Syná Bożego/ Páná Iezu Kryſtá/ ktoryć tu zá mię odpowieda/ ták mowiąc. Kto vwierzy będzie zbáwion/ kto nieuwierzy będzie potępion. KrowObr 43.

b. Bez poprzedzającej wypowiedzi rozmówcy (zgadując myśli) (2):

odpowiadać na co komu, ze zdaniem dopełnieniowym (1): Acż to o mnie w oycżyźnie mey kożdy rozumie/ Ktory o twey [ziemio węgierska] wdźięcżnośći powiedźieć nie vmie. Máiąc mię zá hárdego wyſokomyſlnego/ [...] Ná co ia ták kożdemu odpowiádam iáwnie/ [...] Iż wolę v Polaká bydź zá máſztálerzá/ A niżli ſłużyć Węgrom CzahTr 1v.

W połączeniu tautologicznym: odpowiedając rzec [z przytoczeniem] (1): Y poczęli myślić Doktorowie y Pháryzeuſzowie mowiąc: Ktoż ieſt ten co mowi bluźnierſtwá? [...] A Ieſus poznawſzy myśli ich/ odpowiedáiąc rzekł do nich: Coż myślićie w ſercách wáſzych? WujNT Luc 5/22.

c. Wypowiadać się polemicznie w związku z czyjąś uprzednią wypowiedzią nie skierowaną do wypowiadającego się, lecz do nieokreślonych odbiorców (78): piſał Luter ná to po Niemiecku/ á Ian Sturmius po łáćinie odpowiáda BielKron 216v; [prawdą i szczyrością postępować będę] nie ták do końcá cále we wſzytkim/ iákoby I.M.X.K. piſmo záſłużyło/ odpowiedáiąc/ ale iáko ſię mnie godźi prawdę mowić/ á rzecż iey przećiwną tłumić. CzechEp 7, *3v, 223, 421.

odpowiedać komu (21): ia też dziſia tymże obytzáiem wſzyſtkim kxiążętom Kápłáńſkim/ Papieſkim odpowiedam/ Iż muſiemy Bogá być więcey poſluſzni/ á niſſli ludzi KrowObr B4, 2, 20, 85v, 108v, 113v (12); WujJud 197v; BiałKaz E3; Naprzod tedy onym odpowiedam/ co mnimáią żeby piſmo Apoſtolſkie nie było ani mogło być pokáżone. BudNT przedm b2; SkarJedn 239; CzechEp 95,267; NiemObr 173; WujNT 270. Cf odpowiedać komu z czego.

odpowiedać komu z czego [= przy taczając jakiś tekst] (1): tedy nam każeſz kápice y Reguły porzućić? Ná toć ták odpowiedam/ s kxiąg wáſzych właſnych. KrowObr 143v.

odpowiedać na co [= na rodzaj wypowiedzi; w tym: na to (1), na co (1)] (24): PatKaz III 136, 136v; Ale niechay ia tobie [katoliku]/ ná ty wykręty dwoie Dijabelſkie/ nieodpowiedam. KrowObr 228, 2, 227; CzechRozm Av; Ná 19.20.21. [artykuł] niemaſz ná co odpowiedáć SkarJedn 239; ná inſze fárbiczki/ ktorymi ſobie mnie y bráćią moię [ksiądz kanonik] fárbuie odpowiedáć [...] będę. CzechEp 54, *4, 52, 105, 127, 261 [2 r.] (12); NiemObr 6, 35, 91 [2 r.], 93.

odpowiedać na co [= na jaki temat; w tym: na to (23), na co (8)] (38): [Rzeczecie:] Abowiem Iákub Apoſtoł Swięty ták nápiſał. [...] niechay ſie modlą nád nim/ máżąc go oleiem/ w imię Boże [...]. Ná ty ſlowá Iákubá Swietego/ ták odpowiedam iż ty ſlowá Iákubá Swiętego/ nic ſie nieśćiągáią ku temu wáſzemu Oleiowi tzárowánemu. KrowObr 82, 20, 25, 80v, 85, 85v (17); SarnUzn E6; WujJud 197v; WujJudConf 127v; BiałKaz E3; SkarJedn 239; Trzy rzecży ſą w słowách X.K. ná ktore ſię odpowieda. CzechEp 383 marg, 54, 262, 277, 304, 324 (9); CzechEpPOrz *4v; Co też nam X.K. śluby iákieś w łaźni nágo przypomina [...]: Náco mu ia odpowiádáć niechcę NiemObr 173, 63, 133; WysKaz 28. Cf odpowiedáć „co” na co; na co kim.

odpowiedáć „co” na co [= na jaki temat] (1): [po wymienieniu zarzutów stawianych katolikom przez prawosławnych:] Godzili ſię co ná to odpowiedáć á cżas prozno trawić/ bárzom wątpił. SkarJedn 233.

odpowiedać na co [= na jaki temat] kim, cżyni [= przytaczając jakiś tekst] (1): gdym to obacżył/ iż ná trzy rzecży głownieyſze/ y ſłowem Bożym y patreſámi ſtárymi [...] [Czechowic] nie zle odpowieda: chowáćiem tego długo domá w kąćie niechćiał CzechEpPOrz *4v.

odpowiedać z kim [= używając czyichś słów] (3): PatKaz III 136; ieſli [...] nie wedle piſma ſwiętego y Ewangeliei ſwiętei [uczą]/ [...] O tych tak ſ ſwiętym Piotrem rozvmiem/ y odpowiedam/ [...] żem bogv więczei powinien być poſłvſzny/ niżłi [!] cżłowiekowi. SeklWyzn c3; KrowObr 213.

odpowiedać gdzie [= w jakim tekście] (3): Przeto ie tám odſyłam/ gdzie ná to Heretykom odpowiedamy. SkarJedn 239; W pierwſzych [książkach] ná wywod przednieyſzy X.K. odpowiedam CzechEp *4: NiemObr 91.

Ze zdaniem dopełnieniowym [w tym z zapowiednikiem: tak (17); zawsze: iż, że] (25): PatKaz III 136 [2 r.], 136v; SeklWyzn c3; KrowObr B4, 25, 80v, 82, 85 (15); Oni mowią/ że to nie idzie zá tym/ [...] áby ony dwie perſonie miáły być ieden. [...] Ná to ták odpowiedamy/ że to ieſt zła logica. SarnUzn E6; WujJudConf 127v; CzechEp 277, 341; NiemObr 133; WujNT 270.

Z przytoczeniem (11): KrowObr 20, 114v, 143v, 216, 227; że niecżyſtym y niewiernym (iácy oſobliwie wy ieſteśćie/ ták odpowiáda ná to Heretykom Auguſtyn ś.) nic nie ieſt cżyſtego WujJud 197v; BiałKaz E3; CzechEp 339, 348; NiemObr 63; WysKaz 28.

W charakterystycznych połączeniach: dziecińskie odpowiedać, z filozofijej, krotko (4), po łacinie, po prostu (2), porządnie, k rzeczy, szczerze; na bluźnierstwa odpowiedać, na fałszywą naukę, na farbiczkę [= oczernianie kogoś], na filozofiją, na kazania, na kożde miejsce, na obwinienia, na pisanie (2), na potwarzy (2), na wspor(y) (2), na wykręty, na wywod(y) (3); odpowiedać na [= na temat] rzeczy głowniejsze, na rzecz samę, na słowa, na wszytko.

Przen: Być autorem tekstu, który się przytacza jako odpowiedź [w tym: komu (4)] (5): Tym mieyſcem Arianowie/ chćieli wywroćić ono; Ia y Oćiec iedno ieſteſmy. Ale im dobrze Auguſtyn S. odpowieda/ pokázuiąc iż nie rzeczono/ Aby byli iedno z námi/ ále iedno z ſobą WujNT 375.

odpowiedać na co (2): A przeczże/ mowią [sektarze]/ ánioł tego Ianowi czynić nie dopuśćił? [...] Ták Auguſtyn S. ná to odpowieda. WujNT 883. Cf odpowiedać na co miasto kogo gdzie.

odpowiedać na co miasto kogo gdzie [= w jakim tekście] (1): Z ktorych [botów, tj. tego, że Chrystus chodził w butach] X.K. cżyni cżłowiecżeńſtwo Páná Chriſtuſowe (ná co mu też Oecumenius miáſto mnie odpowieda in Mar. 1.) CzechEp 304.

Z przytoczeniem [w tym z zapowiednikami: tak (1), tymi słowy (1)] (2): Poſluchay Páwłá ſwiętego/ iákoć odpowieda/ tymi ſlowy. I coſz tedy rzetzemy/ Zakon grzech ieſt? Vchoway thego Boże KrowObr 228; WujNT 883.

odpowiedać za kogo przeciw komu (1): Boć on [Chryzostom] [...] kto nie ieſt Chriſtyáninem/ choćiaż ſię nim názywa/ bárzo cżyśćie opiſał [...]. Iáko y Bázylius [...] ktorzy X.K. zá mię przećiw niemu odpowiedáią. CzechEp 54.

d. Odzywać się zuchwale [komu] (4): O cżłowiecże/ ktoś ty ieſt żebyś miał odpowiádáć Bogu? Leop Rom 9/20; Mirum quin te adversus dicat, dźywna rzecz yżecz nie odpowieda/ nie przeciwi ſie. Mącz 86b; BudBib Iob 15/13.

Ze zdaniem dopełnieniowym (1): bo to wiem iż temu wáſzy nie wierzą y ták śmiele odpowiedáią/ iż nie wierzą. CzechRozm 61v.

e. Wypowiadać dalszy ciąg tekstu rozpoczętego przez kogo innego (w liturgii lub w śpiewie na 2 chóry) (14): poſtáwili offiárniki vbráne z trąbámi á Lewity [...] z cymbałámi/ áby chwalili Iehowę [...]. A gdy chwalili tedy (drudzy) odpowiedáli wyznawáiąc Iehowę/ iż dobry BudBib 1.Esdr 3/11; iſz pſalmodyą zácżynałá męſzcżyzná/ á odpowiádáły pánienki SkarŻyw 589.

odpowiedać komu (4): KrowObr 101v; OrzRozm M3; áby żaden Kápłan Mſzey mieć nie śmiał/ áżby przy ſobie miał przynamniey dwu/ ktorzyby Mſzey ſłucháli/ y odpowiádáli mu. WujJud 225v; LatHar 122.

odpowiedać na co (2): [biskup mówi:] Podnieśćie ſercá wzgorę/ [...] przeto teſz lud ná tho odopwiedáł. [!]/ mamy ſercá ku Pánu Bogu. KrowObr 196v; OrzRozm M3.

Z przytoczeniem [w tym z zapowiednikiem: tak (1)] (11): KrowObr 100v, 124, 196, 196v; OrzRozm M3; iſz podáiąc kápłan Sákáament przenaświętſzy/ ták mowił: Ciáło Páná naſzego Iezuſa: á przyimuiący odpowiádał: Amen SkarŻyw 320, 320; LatHar 122; WujNT 331, 615 [2 r.].

f. Zgadywać trafnie (3): Ezop [...] Hnet tey gadce porozumiał [...]. Tám ſie wſzyſcy zádziwili [...]: Rzekąc dobrego Miſtrzá ma/ Przetoć táko odpowiáda. BierEz C3v.

odpowiedać komu na co (2): Ieſli mi ná wſſytko będźieſſ odpowiedał/ tedy cye wielkimi bogáctwy vbogácę March1 A3 [idem] March3 T7v.

2. praw. Zeznawać, udzielać wyjaśnień przed sądem lub osobą wydającą wyrok (zwłaszcza będąc stroną pozwaną); respondere Vulg, Mącz, Modrz, JanStat, Cn; defendere se Vulg; causam dicere a. orare Cn (204): obwiezviemy się stacz kazdy s nas na pierwssem roku iako na zavithym y dacz się sandzicz zadnych sobie odwlok nye czyniącz [...] yedno othpowiedacz pod thym ze zakladem ZapWar 1549 nr 2657, 1507 nr 1986, 1520 nr 2248, 1548 nr 2668; ComCrac 16; pozwány y do obcego Sędźiego powinien ſtánąć wedle Reguł Práwnych [...]. A ſtánąwſzy/ do ſwego ſye Práwá wyiąć/ álbo ſłuſzną przyczynę powiedźeć [!]/ przecz by nie winien odpowiádáć. GroicPorz m2v, Cv, ſ2v, ſ3v, t3, t3v [2 r.] (11); náyduiemy iż ſię ten niewymowi á będźie winien odpowiedáć/ á ieſli winien/ Tedy winą ma być karan UstPraw C4v, A3v, Ev, H; Názáiutrz gdy ſie ſtáwił przed Senatem/ rzekł Ekkius/ Luterze w cżoráś niechćiał odpowiádáć/ á teras co mowiż BielKron 196v, 196v; Mącz 410b; GórnRozm H; ActReg 17; WujNT Luc 21/14; Pozwány niech nie odpowiáda, áz Woznégo vyzrzy. SarnStat 575, 61, 391 [2 r.], 395, 402 [2 r.], 432 (36).

odpowiadać z strony czego [= w jakiej sprawie] (1): Ieſliby Imienie miał w onym práwie/ tedy ile s ſtrony Imienia winien odpowiádáć. GroicPorz m3.

odpowiedać komu (21): PErfony Duchowne/ [...] ieſli przed Práwem Swieckim ná kogo żáłuią/ támże też obwinionemu powinni odpowiádáć/ o co by ná nie żáłował GroicPorz t4, f2v, m3, o2, o3v, ſv, t, nn4; BielKron 214; iż żaden z Zupników nie ieſt powinien odpowiedáć tym/ którzy ſie nań ſkárżą/ iedno przed Królem Iego M. SarnStat 379, 392, 490, 567, 753, 800 (12).

odpowiedać na co [= w jakiej sprawie] (15): gdy byli ktemu wezwani od ſenatu/ áby odpowiádáli ná ty ártykuły/ w kthorych ſie okázuie wáſzá náuká błędliwa/ nic nieumieli powiedzieć BielKron 214, 196v, 214; ModrzBaz 46; pozwány będźie powinien iemu ná rzeczy zádáné odpowiádáć. SarnStat 823, 144 [2 r.], 461, 462, 828, 957 (11).

odpowiedać o co (25): ComCrac 16; GroicPorz o2; Człowiek nie ośiádły winien o káżdą rzecz w grodzye odpowiedáć UstPraw H3v, Dv, D4v, Fv, H3 [2 r.], H3v; OrzRozm G4, S2v; O co ná Séymie káżdy z nich ma odpowiádáć zá pozwem SarnStat 1202, 343, 385, 392, 524, 615 (14).

odpowiedać za kogo [= w czyim imieniu; w tym: za się (2)] (4): Przywiodſzy ie poſtáwili przed Rádą. (marg) Piotr iáko głowá, zá wſzytkich odpowieda. (–) WujNT Act 5/28, s. 409 marg, Act 24 arg, k. Cccccc.

odpowiadać za co (1): przedśię zá złodźieyſtwá y ſzkody/ któré dobrym ludźióm y ſpráwiedliwym vczynili/ niech będą powinni práwnie odpowiádáć SarnStat 701.

odpowiedać przed kim (18): GroicPorz m2v [3 r.], nn3v [2 r.]; UstPraw L2; OrzRozm G4; BielKron 193v; We wſzytkim w czym mię winuią Zydowie/ krolu Agrippo/ zá ſzczęśliwego ſię poczytam/ iż dźiś mam przed tobą odpowiádáć WujNT Act 26/2, Act 7 arg; Burgrábiowie álbo Dzierżawcy zamków, przed Vrzędniki króleſtwá náſzégo máią odpowiádáć. SarnStat 490, 243, 343, 392, 577, 841, 884 marg, 957.

W przeciwstawieniu: »żałować ... odpowiadać« (2): Powod może innym ięzykiem żáłowáć/ á pozwány też innym odpowiádáć GroicPorz v4, nn3v.

W charakterystycznych połączeniach: odpowiedać nie k rzeczy, oblicznie; odpowiedać obwinionemu (2), powodowi (3), powołanemu, stronie pozwanej, ukrzywdzonemu; odpowiedać o daninę, o dziedzictwo, na fałszywe oskarżenie, o krzywdę (2), o mężobojstwo, o płacą głowy, na (o) [jaką] (8), o spasienie, o (na, za) szkodę (5), o uczynek, o winę (5), za złodziejstwa; odpowiedać przed arcykapłanem, przed biskupem, przed kasztellanem, przed komissarzem, przed sędziem (sędzią) (7), przed starostą, przed urzędnikiem, przed wojewodą (3); w grodzie odpowiedać (3), na roku (14), na sejmie, na trybunale (2), na wiecach (2).

Zwroty: »prawnie, wedle prawa, w prawie, prawem, przed prawem odpowiedać« = causam dicere, de iure respondere Modrz; iudicialiter a. iure respondere JanStat [szyk zmienny] (20:5:2:1:1): GroicPorz ov, p2; Mężczyzná kthory niema piętnaśćie lat á biała głowá 12 nie winni w práwie odpowiedáć. UstPraw H3v; ModrzBaz 21, 74; ZapKościer 1586/64v; IŻeś mu wyrąbał gwałtownie dźieśięćioro drzewá rodzáynégo/ [...] y tákoś ij wiele vſzkodźił/ práwnie będźieſz odpowiádał. SarnStat 1243, 461, 462, 633, 701, 828 (23).

»w [jakim] prawie, [jakim] prawem, przed [jakim] prawem odpowiedać« [szyk zmienny] (5:1:1): POzwány/ w inſzym práwie powinien odpowiádáć s pewnych przyczyn. GroicPorz m2v, f2v; táki winien przed práwem Polſkim odpowiedáć. UstPraw I3; kożdy z nich będźie powinien práwem ſwym Máydeburſkim odpowiedáć [iure suo Maydenburgen ⟨si⟩ ... respondebit JanStat 1023]. SarnStat 957, 565, 771, 921.

»odpowiadać na pytanie« (1): Powodowa ſtroná [...] onę ſpráwę pozwánému dowodnie ma przełożyć/ y na piſmie będźie powinien oddáć: áby odpowiádał ná tęż rzecz y pytánié [ut respondeatur eidem quaestioni JanStat 542]. SarnStat 144.

»sądownie, na sądzie, u sądu odpowiedać« = iudicialiter respondere JanStat (3:2:1): POwołánemu żaden niepowinien ná Sądźie odpowiedáć/ álbo ſye vſpráwiedliwiáć ná żadne żáłoby GroicPorz o3v, nn4; ták iż onemu co náiechał/ co zábił/ co zgwałćił/ [...] y do dźieśiątego Seymu nie prżiydźie do tego/ żeby ſądownie odpowiedał. GórnRozm C3v; WujNT 409 marg; SarnStat 1243, 1248.

»w sądzie [jakim], do sądu [jakiego], przed sądem [jakim] odpowiedać« [szyk zmienny] (2:1:1): UstPraw D4v; IEſli nieośiádły/ [...] którémukolwiek byłby w czym winien/ ma odpowiádáć w ſądźie Grodzkim [respondebit ... in iudicio castrensi JanStat 583] o káżdą rzecz. SarnStat 524; O ſpáśienié y o ſzkody, do ſądu Ziemſkiégo dźierżawcá królewſkich dóbr odpowiáda SarnStat 675, 1213.

»na pozew, na propozycyją pozwu odpowiedać« = respondere super citationem a. contenta citationis JanStat [szyk zmienny] (14:1): UstPraw C3v, H3, H4v; OrzRozm S2v; ma przymuśić tákiégo pozwánégo ku odpowiedániu/ to ieſt/ ſkazáć áby odpowiedał ná pozew SarnStat 1163, 433, 753, 800, 825, 827 (11).

»na żałobę, na skargę (a. oskarżenie) odpowiedać« = querelis respondere JanStat (9:3): LibLeg 11/81v; ná żáłobę ſtrony ſkarżącey/ obwiniony zárázem poki Sąd trwa/ odpowiedáć/ to ieſt znáć álbo przeć powinien/ o co będźie obwinion GroicPorz i4v, p2, q, ſ3 [2 r.], v4, v4v, aa3; SarnStat 343, 532; Stephan przed Arcykápłanem/ ná fałeſzne oſkárżenie długo odpowieda. WujNT Act 7 arg.

Szeregi: »odpowiedać i sprawować się« (2): tylko o té rzeczy odpowiedáć y ſpráwowáć ſie będźie powinien/ któré dotykáią ſie gwałtu domowégo SarnStat 649, 1156.

»odpowiadać i usprawiedliwić się« (1): iż o to mężoboyſtwo kthoby kołwiek go winował/ gotow káżdemu odpowiádáć/ y káżdemu ſye vſpráwiedliwić GroicPorz o2.

Przen: Na sądzie boskim (15): Iużczi prozno bracza moy Teraz ſię bledna myſl broy Dawno ſię było rozmjſlaċ Niż gdy yuż Cżás od powiędać [!] RejKup y7v, z2, z2v [2 r.], Aav; Wyzwány tu ácż nierad odpowiedáć muśi NiemObr ktv.

odpowiedać komu [w tym: za co (4)] (6): Izali mnie zá tho/ w krotkim tzáſie/ przed ſądem Bożym/ niebędzieſz odpowiedał? KrowObr 240v. Cf odpowiedać komu na co, »(Panu) Bogu odpowieć«.

odpowiedać komu na co (1): Pomnićie/ iż przed ſądem Bożym/ wkrotkim tzáſie ſtánąć muśićie/ y odpowiedać mi ná tho będziećie KrowObr 220.

Zwroty: »(Panu) Bogu, Panu Krystusowi odpowiedać« [w tym: za co (3)] (3:1): izali zá to Pánu Kryſthuſowi dniá oſtatetznego odpowiedáć niebędziećie? KrowObr 206, 207v, 227; był nieſzczeſnym Krolem/ hániebnie żył/ hániebną też ſławę po ſobie zoſtáwił. [...] Bogu. teraz/ y Kroleſtwu ſwemu odpowiáda. OrzRozm C2.

»przed sądem (bożym), przed sędzią (a. sędziem) odpowiedać« [w tym: za co (2)] [szyk zmienny] (2:2): RejKup t4v; I muſićie przed onym ſędzią ſtráſliwym zá nie [bluźnierstwa]/ odpowiedáć/ dniá oſtáthetznego? KrowObr 149, 221v, 240v.

3. Grozić, odgrażać się; minari, ostentare Mącz, Modrz; denuntiare Mącz, Cn; bellum indicere, interminari, intentare Modrz (30):

odpowiedáć komu (21), czemu (2): OpecŻyw 132; Iakom ya onego nyeschegnal srobothi yego [...] anym Iemv othpowiedal ZapWar 1546 nr 2638; LibMal 1557/160; GroicPorz hh3v; rozieżdżamy ſye/ nágániwſzy Kroiá/ á zháńbiwſzy Rády/ odpowiedáiąc ieden drugiemu OrzRozm C3; BielKron 236v; Mącz 222a; RejPos 189; SkarJedn 135; ModrzBaz 32, 94v, 102v; Tobieć ieſzcże cżárćie nie freyt Nieledáć kto przepráwi gleyt. (–) Biádaſz mnie/ coż ieſzcże gadaſz Ták ſrogo mi odpowiádaſz. MWilkHist Fv; CzechEp 46,204, 385. Cf Zwroty.

odpowiedać czym (3): Choćiaż ſię bárzo przećiw mnie X.K. śierdźi/ y drapániem nákoniec páznoktámi odpowieda CzechEp *3v. Cf »odpowiedać ogniem«

Ze zdaniem dopełnieniowym (1): Minatur illi mortem, [...] Odpowieda mu że go chce zábić. Mącz 222a.

W połączeniach szeregowych (5): tedy tákiego klnie: odpowieda mu: poddáne przeciw niemu pobudza CzechEp 385,46, 388; OrzJan 77; ZapMaz II G 91/90.

Zwroty: »odpowiedać [komu] na głowę, na gardło« = minari mortem, ostentare periculum capitis Mącz; interminari mortem Modrz (3:1): Mącz 222a, 232b, 445c; Cżemuż tymże obycżáiem ten niebywa karan/ ktory komu odpowieda ná gárdło ModrzBaz 81.

»odpowiedać ogniem (i mieczem) [komu, czemu]« = minitari flammam Mącz (2): Mącz 222a; Kto cżyiemu domowi ogniem odpowieda [ignem ... denunciat]/ ſkoro będźie poiman á práwem pokonan/ wnet bywa ná gárdle karan ModrzBaz 81.

»odpowiedać [komu] ku zabiciu« (1): Iako my othim dobrze wiemy ess vn [!] [...] nyewyziual onego sdomu slowy nyeuczliwemy y nye odpoviedal onemu ku zabicziu onego ZapWar 1549 nr 2679.

Szeregi: »gniewać się ani odpowiedać« (1): Ieſt nam Pánem miłośćiwym [...]. Nie wiecżnieć ſię będźie gniewał/ áni wiecżnie odpowiedał. ArtKanc 19v.

»(i) grozić, (i, a) odpowiedać« [szyk 7:1] (8): GroicPorz hh3v; Mącz 222a, 254b; RejPos 189; ModrzBaz 32, 94v; záſtáwowáli ſię zań pilnie/ grożąc y odpowiedáiąc Papieżowi SkarJedn 135: CzechEp 204. [ponadto w połączeniach szeregowych 3 r.]

»odpowiedać i sprzeciwiać się« (1): bo wſſelki tzo ſie dzialá królem/ odpowiedá ij ſprzeciwiá ſie Ceſarzowi. OpecŻyw 132.

W przen (1): okazaliby ſię [...] wiele Káinow co Abele morduią: wiele Izmáelow co z Izáákow ſzydzą: y Ezáuſzow co Iákobom odpowiedáią. CzechEp 46.
4. Oskarżać; przen [na kogo] (2): wárgi też twoie odpowiedáią ná ćię [labia tua testantur contra te]. BudBib Iob 15/6, I 346d marg.
5. Zwracać się do kogoś mówiąc coś, zaczynać mówić; loqui PolAnt; respondere Vulg [w tym w przekładach z Biblii, hebr. (13)] (15):

odpowiedać komu (3): Dam ia tobie rozum y naucżę ćię [...] [Ps 31/8] (koment) Iuż tu pan bog odpowiada cżłowieku pokutuiącemu ktorego ſlubuie tu pan bog byc pilen WróbŻołt K7; BudNT Act 2/14. Cf odpowiadać „co” komu.

odpowiadać „co” komu (1): Na oſtátek tá z Koſą co tám z gory wygląda co nam odpowiádá? A to woła. Mors vltima linea rerum WysKaz 46.

W połączeniach tautologicznych: odpowiedając rzec (10), mowić rzekąc (2) [zawsze z przytoczeniem] (12): MurzNT Mar 14/48; Leop Luc 7/40, AAA4v; TEdy odpowiedáiąc Iezus powtore/ mowił im przez podobieńſtwá/ rzekąc. BibRadz Matth 22/1; A odpowiedáiąc (marg) to ieſt, mowiąc ábo poczynáiąc. Hebráiſm. (—) Piotr/ rzekł do Ieſuſá: Pánie/ dobrze ieſt nam tu być WujNT Matth 17/4; A przyſzedſzy ku niey [fidze]/ nic nie nálazł iedno liśćie, bo nie był czás figam. A odpowiedáiąc rzekł iey: Niech iuż nikt ná wieki nie vżywa owocu z ćiebie. WujNT Mar 11/14, Matth 11/25, 22/1, s. 113 marg, Matth 28/5, Mar 9/5, Luc 14/5.

6. Wyjaśniać, tłumaczyć [komu, ze zdaniem dopełnieniowym] (1): Do cżego też vſtáwicżnie káznodźieie w kośćiołách ludźie nápomináli/ ſzeroko im odpowiádáiąc/ iáko ten Iubilaeus rozumieć ReszList 145.
7. Ponosić odpowiedzialność, móc zostać osądzonym, ukaranym za określone przestępstwo; być ukaranym; praestare culpam Mącz; respondere JanStat (23): A nayakijm kto vṙżęndzie Tak też odpowiedaċ będże RejKup t6v.

odpowiadać komu (5): GroicPorz gg3v; O Pánie Iezu Chryſte/[...] Rácż mię omyć przenacżyſtſzą krwią twoią: odpowiáday (Oycu niebieſkiemu) y vcżyń doſtátecżną nagrodę zá mię. LatHar 71; SarnStat 256, 395, 524.

odpowiedać na co (1): Nihil est sapientis praestare nisi culpam [...] mądri ninacz bárziey nie winien odpowiedáć yáko ná winę prze zeń dopuſzczoną. Mącz 419b.

odpowiedać o co (8): tedy ſam pan o ono co iego ſługá vczynił winien odpowiedáć UstPraw D, D, Ev; SarnStat 256, 395, 404, 524, 756.

odpowiedać za kogo [= zamiast kogo] (4): UstPraw H4; A ieſli ón pan oblicznie o to żądány ſpráwiedliwośći [ze sługą oskarżonym o coś] niezechce vczynić: tedy ſam Pan zań będźie odpowiádáć powinien/ wedle porządku práwá. SarnStat 506 [idem (2)] 648, 933.

odpowiedać za co (9): Ale po śmierći żeniney Mąż to wſzytko przy ſobie záchowáć ma/ iáko ſwe właſne. A żadnemu nie ma być zá tho powinien odpowiádáć. GroicPorz gg3v, dd; UstPraw B; Ieſli tych S. Grekow przodkowie wáſzy ſłucháć niechćieli/ [...] oni zá to teraz odpowiádáią. SkarJedn 353; gdyż oni [duchowni opiekunowie] zá zbawienie moię odpowiedáć máią. SkarŻyw A5; SarnStat 489, 524, 562; Téy krwie winien bydź niechcę: [...] Wam zá to odpowiádáć/ nie mnie SiebRozmyśl H3v.

Szereg: »odpowiedać i dosyć czynić« (1): A v kogo go [nieosiadłego człowieka] zá ſtáną [!]/ tedy go ten winien ſtáwić w tydzyeń w grodzye ku ſpráwie: [...] A ieſli go nieſtáwi [...]/ tedy ſam winien zań odpowiedáć/ y doſyć czynić wedle práwá. UstPraw H4.
8. Być zobowiązanym do płacenia świadczeń; respondere JanStat [komu z czego] (4): WSzyſcy obywatele źiem Kuiáwſkiéy y Dobrzyńſkiéy/ z owſá/ który nam zwykli płáćić/ do dźieśiąći lat tylko nam będą powinni z niego odpowiedáć SarnStat 69 [idem 895]; Iż kupcy [...] máią odpowiádáć Zakonowi z téy dáni tylko ná ten czás: gdyby ſie przydáło/ żeby z ſwémi máiętnośćiámi właſnémi płynęli zá morze. SarnStat 1074 [idem 1111], 895, 1111.
9. Wypowiadać posłuszeństwo, nie dochowywać obowiązku wierności; diffidare BartBydg, JanStat (13): MetrKor 37/1v [2 r.]; BartBydg 218; Téż żadna ſtroná [Polska ani Zakon] nie ma żadnégo álbo żádnych poddánych drugiéy ſtrony w Páńſtwách chowáć y ćiérpieć: którzyby drugiéy ſtronie poddánym álbo poddánému chćieli odpowiedáć/ álbo odpowiedáli [qui alteram partem eius subditos, aut subditum diffidare velit, aut velint, ac diffidant JanStat 896](marg) Ci którzy odpowiedáią/ niech od żadnéy ſtrony nie będą chowáni. (‒) SarnStat 1113.

odpowiedać komu (9): na kthory spozob, krolya yego mylosczy dworzanye na then czaſz panu Mystrzowy odpowyadaly MetrKor 37/1; SarnStat 1113 [2 r.]. Cf odpowiadać komu czym.

odpowiadać komu czym (6): thobye [...] Margraby Brandemburſkyemu [...] Ia M. trzepyenſky Rothmyſtrz krolya yego myloſczy drabſky srothą ſſzwą [...] othpowyadam thym tho lyſthem, do thand do kandby krol yego myloſcz pan moy namyloſczywſzy sthobą walką wyodl MetrKor 34/288 [idem (5)] 34/288, 288v, 37/1, 1v, 2.

10. [Wypowiadać wojnę [komu]:
Zwrot: »odpowiadać woynę, walkę« [szyk zmienny]: (did) Woyſki/ z przykázania krolewſkiego woynę krolu troiáńſkiemu odpowiáda (–) POſlucháy królu ludu troiáńſkiego Odpowiádamći walkę krolá greckiego. SądParysa Dv.]
11. Kontratakować, czynnie odpierać napaść; respondere HistAl (2): Był tedy Krol iuż śmielſzy/ odpowiadał śmiáło/ Widząc/ że mu ná pomoc ludu przybyć miało. KmitaSpit C3v.

odpowiadać komu (1): Nátychmiaſt przykazał Alexander/ áby ſtrzeláli won zamek/ á oni ſie tym więcey kryli. Bacżąc to Alexander iż mu nie chcieli odpowiádáć/ kazał áby [...] HistAl H5v.

Synonimy: 1. oddawać, odkazować, odmawiać, odprawiać; c. odpisować; 3. grozić; 5. mowić.

Formacje współrdzenne cf POWIEDZIEĆ.

Cf ODPOWIADANY, ODPOWIEDAJĄCY, ODPOWIEDANIE

KW, LWil