[zaloguj się]
[pdf]

OPISOWAĆ (396) vb impf

-s-, -ſ- (383), -ss-, -ſſ- (9), -ſz- (4).

Oba o oraz a jasne.

Fleksja
inf opisować
indicativus
praes
sg pl
1 opisuję opisujemy
3 opisuje opisują
praet
sg pl
1 m m pers opisowalismy
3 m opisowåł m pers opisowali
fut
sg
1 m będę opisowåł, opisować będę
conditionalis
sg pl
3 m by opisowåł m pers by opisowali
f by opisowała m an

inf opisować (13). ◊ praes 1 sg opisuję (13). ◊ 3 sg opisuje (239). ◊ 1 pl opisujemy (4). ◊ 3 pl opisują (42). ◊ praet 3 sg m opisowåł (7). ◊ 1 pl m pers opisowalismy (1). ◊ 3 pl m pers opisowali (5). ◊ fut 1 sg m będę opisowåł (1) RejPs, opisować będę (2) NiemObr, SarnStat. ◊ con 3 sg m by opisowåł (1). f by opisowała (1). ◊ 3 pl m pers by opisowali (1). ◊ part praes act opisując (66).

Sł stp brak, Cn notuje, Linde XVII w. s.v. opisać.

1. Przedstawiać w mowie lub piśmie, pokazywać; omawiać, wykładać; opowiadać, dawać świadectwo; describere Modrz, Cn; circumloqui, circumscribere Mącz; memorare Modrz; deformare, depingere, designare, informare Cn [w tym: kogo, co (327)] (347): KromRozm I D2v; A O troich doctorach abo vczonych wzákonie v świętych Euangeliſtwów [!] czytamy/ ale tilko zrzeczy imiona ich wſpominaią właſnie ich nieopiſuiąc MurzNT 173 marg; Yudaſz Thádeus [...] opiſuye fáłſſywe á przewrotne vczyćyele álbo kácerze/ ná przeſtrogę ludźi krzeſciyáńſkich. KromRozm II e4v, e, h4; Dawid owe zwycięſtwá nád nieprzyiaćioły iego zá pomoczą Bożą/ opiſuie/ y vrzędniki iego. Leop 1.Par 18 arg; Powiáda Bog Iopowi wielkie rzecży o ſwym ſtworzeniu/ y opiſuie wielu zwierząth przyrodzenie. Leop Iob 39 arg, Ex 20 arg, Lev 1 arg, Num 2 arg, Ps 17 arg, 100 arg (15); Opiſuie niczemność człowieczeńſtwá/ przyrownywáiąc ie liſtowi y źdźbłu. BibRadz I 278d marg, 1.Cor 15 arg, 2.Tim 3 arg, Apoc 22 arg; KwiatKsiąż P2v; Mącz 374d; BiałKat 346; Ktho śię wpátrzy pilnie/ obacży łácno iż tę rozmowę opiſuie Lukaſz/ kthorą Kryſtus Pan mowił miedzy thrzemá mężmi. GrzegŚm 58, 62; KuczbKat 205; WujJud 19v, 22v, 46, 63v, 104v, 136v, 226v; Przetoż niektórzy wykłádácże nie dobrze cżynią/ ktorzy Kryſtuſá ták z iedney ſtrony opiſuią/ bez wſzech dárow/ bez śiły żywotney WujJudConf 258; iż Koſcioł Páná Kriſtuſow Apoſtolſki prawdziwy y ſtárádawny doſtátecżnie opiſuie/ á opiſány ku vważániu przed ocży wſzem pokłáda. RejPosWstaw [1432], [212], [414]; StryjWjaz A2; To tedy wiedzieć maſz/ iż Apoſtoł opiſuiąc zacnosć kroleſtwá Chriſtuſowego [...] w tym ią záſadza/ y záleca/ gdy cżłowieká Iezuſá Chriſtuſá obrázem Bogá niewidziánego názywa CzechRozm 37v; Tákże y Apoſtoł Páweł/ opiſuiąc też dźień on ſądny: to też o nim powieda/ iż Bog káżdemu odda wedle vcżynkow iego. CzechRozm 213v, 117v, 118 [2 r.], 118v, 119v, 126v (19); TRoiáki Rzecżypoſpolitey ſpoſob opiſuią Filozophowie [Tres autem memorantur a philosophis formae rerum publicarum]/ ktore ſpoſoby przezwiſká ſwoie máią wedle roznośći pánuiących oſob ModrzBaz 3, 108v; Oczko 21v; StryjKron 16, 31, 36; Páweł z godnie z Ewánielistámi Potomká Dawidowego ſyná Bożego opiſuie. CzechEp 314 marg, 87, 94, 166, 191 (22); O cżym też Ian w Ziáwieniu świádcży/ opiſuiąc Ieruzálem ono niebieſkie przypomina mury iego NiemObr 36; Duch Boży opiſuiąc Antychriſtá/ nie iednę oſobę znácży/ ále ſtolicę/ ábo páńſtwo niezbożnośći opiſuie NiemObr 163, 23, 34, 43, 51, 72 (19); iż biádá téy rzeczypoſpolitéy/ o którą tácy ludźie rádzą/ iákie tu Poetá opiſuie KochWr 37; LatHar 325, 377; Nákoniec moc y śiłę złey pożądliwośći/ mieſzkáiącey w człowiecze [...] opiſuie. WujNT Rom 7 arg, s. 84, Matth 23 arg, s. 304, Ioann 10 arg, s. 471 (28); WysKaz )?(2v; SarnStat 288; PowodPr 11, 26, 77; iáko ś. Grzegorz świádczy/ y Bedá/ ktory y krolá Oſwáldá cudá czyniącego opiſuie. SkarKaz 419a, 122a; Dla tegoż tenże Iákub ś. mądrość od Bogá opiſuie/ iż ieſt pełná miłośierdźia y vczynkow dobrych. SkarKazSej 662a, 661b.

opisować bez czego [= bez posługiwania się czym] (1): Iż poiąć nie mogę boſtwá Páná Chriſtuſowego/ iákie on [ksiądz] bez ſłowa Bożego ſzcżyrego y iaſnego opiſuie CzechEp 68.

opisować wedle czego (1): Iż Dániel prorok/ tym ſtrychem w rzecży ſwey poſtępuie/ iáko y inſzy piſarze ſtárego Teſtámentu/ to ieſt/ iż gdy opiſuią rzecż ktorą wedle litery y ćiáłá/ iáko rzecż znácżnieyſzą y porozumnieyſzą/ tedy też tám poſpolićie záraz/ iákoby nieco wedle duchá/ iáką inſzą iuż nie ták znácżną wyſtáwuią. CzechEp 365.

opisować komu (17): SarnUzn F8; RejAp 172, 188; RejPos 343; Przetoż y on Zácháriaſz/ ktorego nam Lukaſz ſwięty opiſuie/ nádchniony Duchem ſwiętym/ nie zániechał tego dołożyć w pioſnecce ſwoiey RejPosWstaw 21v, [212], 22, [1432], [1432]v; A gdy mu cżłeká onego ktorego widział/ opiſował/ poznał Ian S. iſz Páwłowi S. wdzięcżne było iego wykładánie SkarŻyw 87; CzechEp 279, 413; NiemObr 100; Tego tedy miáſtá obywátelow/ [...] nápomina tym liſtem Páweł S. [...] á potym wſzytkich ſtanow ludziom ſpoſob życia opiſuiąc. WujNT 666, 31, 306, 391.

opisować jako kogo, co (3): Páweł záś opiſuie Páná Chriſtuſá iáko iednego małżonká: á Zbor iego/ od niego kąpielą wody przez ſłowo omyty/ iáko małżonkę CzechEp 169; WujNT 576; o czym y pierwſzy káznodźieiá Ewángeliey Ian Krzćićiel ludźie vpewniał/ opiſuiąc go [Zbawiciela] y iáko báránká do zárzezánia zá grzechy náſze/ y iáko lwá do karánia zá niewdźięcznośći náſze. SkarKaz 1b.

opisować przez co [= pod postacią czego] (2): Co ſię też dotycże rogow: y o tych wątpliwośći nie máſz/ z tey ſtrony/ iż przez nie prorok/ Krole ábo moc Krolewſką/ ábo iáką inſzą wielką/ podobną krolewſkiey/ opiſował. CzechEp 371; WujNT 857.

opisować czym (5): SkarŻyw 206; Rozbieránie słow X.K ktorymi opiſuie ántychristá. CzechEp 327 marg, 20; KochPhaen 17; KochSz C4.

opisować o czym (7): RejAp 188; iáko nam Ian s. ſzyrzey o niey [krwi Baranka] powiedáć y opiſowáć racży. RejPos 343, 215v, 331, 349; WujJud 164v; SarnStat 966.

opisować przed kim (1): á káżdego z oſobná káznodzieię/ głoſu y ſpoſobu náſláduiąc/ przed innymi go opiſował. SkarŻyw 308.

opisować gdzie [w tym: w czym (28), na czym (5); z lokalizacją biblijną (9); „tu” (7), „tamże” (5), „między inszymi” (2), „niżej” (2), „tam” (2), „kędy”] (60): Opiſuie támże niektore męki wedle Práwá miánowićie/ przes ćiągnienie powrozmi GroicPorz iiv; Opiſuie [Dawid] w pierwſſym Pſálmie drogę ku wiecżnemu Błógoſláwieńſtwu. Leop Ps 1 arg, 2.Par 12 arg, 3.Mach 4 arg; A za ty nię [!] rozumieſz że tu opiſuię Gniew ſwoy nie vſmierzony ktory w ſobie czuię? Prot A3v; LeovPrzep 13; RejAp 172; RejPos 215v, 349; BiałKat 346; KuczbKat 400; RejPosWstaw [1432]v, [1434]v; Dániel káp: 7ꝟ 13.14. widzenie ſwoie/ ktore miał z obiáwienia Bożego/ opiſuie CzechRozm 180, 117, 120v, 143, 258; ModrzBaz 13; SkarŻyw 337; y iáko ich [narody] Ptolomeus y Iul Ceſar in Comentarijs opiſſuie StryjKron 31; y Miechouius ſam przeciw ſobie opiſuie woyny Litewſkie z Ruſią od 500. lat ná niektorych mieyſcách/ bo v niego káżdey rzeczy iáko w Labirinćie ſzukáć StryjKron 245, 16, 36; Toć go ták tu y owdźie opiſuie/ iáko ſię y przedtym znáć dawáło CzechEp 231; y tenże Apoſtoł ná pocżątku Ewánieliey opiſuie oſobę iego od pocżątku/ Boſką ktora ſię potym z ćiáłem ziednocżyłá. CzechEp 343, 162, 211, 282, 283, 286 (11); Ian też ś. w Ziáwieniu/ beſtią wtorą opiſuie/ ktora miáłá mieć roſzki Báránkowe: á mowić iáko Smok. NiemObr 152, 78, 84, 132; WerGośc 268; W tym oſmym y w dziewiątym rozdziale Ian S. opiſuie przez trąby ſześći ániołow/ ſześćioro prześladowanie haeretykow WujNT 857, przedm 26, s. 187, 306, 838, 849, 868; Iáko w innych tráktaćiéch práwnych piérwéy oſoby opiſowáliſmy: dopiéro do ſámych rzeczy przyſtępowáliſmy: tákże y tu vżywiemy tegóż porządku. SarnStat 645, 14; Ieſzcże na inſzym mieyſcu Pan Bog okrućieńſtwo tego Pogáńſtwá opiſuie PowodPr 8, 42; O ktorey ábyś wiedział położenie rzecży/ Co niżey opiſuię miey wſzytko ná piecży. PudłDydo A2. Cf »w księgach opisować« »w liście opisować«.

cum A cum inf (2): CzechEp 289; Dániel Prorok opiſuie Antychryſtá być Krolem twarzy niewſtydliwey NiemObr 166.

Ze zdaniem dopełnieniowym [w tym z odpowiednikami i zapowiednikami: to (2), tego (2); zaimek względny (12), iż (2), że (2)] (16): KromRozm III H [2 r.], I3v; Opiſuią [księgi] iáko lud był ſpráwowan przez Sálomoná Leop 2.Par 1 arg, Nah 1 arg; SarnUzn F8; Gdźie Auguſtyn S. iáko ſam piſze/ to tylko opiſuie/ co właſnie grzechem ieſt WujJud 63v; gdyż y tu Lukaſz ſ. opiſuie że trwáli w modlitwach RejPosWstaw [1434]v; CzechRozm 92v, 177; NiemObr 78; A Alexánder ták to doſtátecżniey opiſuie: Iż nie tylko pićie mocne było białym głowam práwem zákazáne/ ále ktora przećiw temu wyſtąpiłá: ták ſrodze o to iáko o cudzołoſtwo byłá karána. WerGośc 264; Trzey pierwſzy Ewángeliſtowie doſyć ſzeroce opiſuią/ co Pan Chriſtus czynił w Gálileiey po wſádzeniu Ianowym do więzienia. WujNT przedm 32, przedm 31, s. 391; PowodPr 74.

Ze zdaniem przydawkowym [w tym: z zapowiednikami i odpowiednikami: takiego (2), takim; ktorego (2), iż, jakoby] (4): Páweł też Bogá iednego pokazuiąc/ wſzędy go tákim opiſuie/ iż on ieſt Bogiem y Oycem Páná náſzego Iezuſá Chriſtuſá CzechRozm I3v; Toż piſmo ś. opiſuie páná Iezuſá Chriſtuſá ſyná Bożego tákiego ktory iáko od oycá ſwego ieſt/ y od niego wyſzedł NiemObr 100, 152; Przetoż im ſpoſob opiſuie/ iákoby tych dárow porządnie vżywáli. WujNT 612.

Z przytoczeniem [w tym: tak (8), w ty słowa (7), tymi (jasnymi) słowy (5); opisuje mówiąc (3), pisząc] (25): WujJud 221; WujJudConf 252; CzechRozm 120v; SkarŻyw 337; StryjKron 36, 512; Item/ ꝟ 34. Ianá Báptyſtę ták mowiącego/ nie zárazli też ná pocżątku opiſuię Ewánieliſtá/ w ty ſłowá: Iam tedy widźiał/ y świádcżę/ iż ten ieſt on ſyn Boży? CzechEp 211, 353, 380; Ktorą duch Boży opiſuię w liśćie do Zydow w II. rozdźiale tymi ſłowy. A ieſtći wiárá podſtáćią tego/ cżego ſię nádźiewamy/ okazánim rzecży niewidźiánych NiemObr 68; Bo gdyż oni Chriſtuſá ták opiſuią: iż ieſt wtorą oſobą Boſtwá: ſyn przedwiecżny: z iſtnośći oycowſkiey vrodzony/ który ſię złącżył z cżłowiekiem/ w iednę oſobę NiemObr 110, 78, 83, 84, 96, 132, 146, 152; WerGośc 268; Abowiem iáko męczennik ś. Iuſtinus opiſuie/ ſchadzáli ſię Chrześćijánie w niedzielę: y naprzod piſmá po Graecku czytano WujNT 614, 69, 299, 799; PowodPr 42, 77.

W charakterystycznych połączeniach: opisować Antychrista (12), Boga (4), chwałę [czyją] (4), człowieka (4), Jeruzalem (2). Kościoł (3), Mesyjasza (2), miłosierdzie boże (2), obyczaje (8) rzecz(y) (9), sposob (8), wiarę; opisować dobrze, dostateczme(j) (6), dziwnie, jaśnie(j) (2), jednako, nadobnie, nakrotce, pilnie (pilno) (3), porządnie, szczerze, szeroce (szyroko) (9), szyrzej (4), znacznie (2), znamienicie, zrzetelnie (2).

Fraza: »jako [kto, co] opisuje, opisować raczy« = [przy powoływaniu się na tekst dotyczący omawianego zagadnienia] (13:1): A wżdy nie tylko ábyś mu odpuśćić nie miał/ áleś ieſzcże weźrzał nań okiem miłoſierdzya ſwego/ ták iáko to Ewányeliſtowi [!] opiſuią/ y przywiodłeś go do vznánia iego. RejPos 247v, 343; WujJud 164v; Słyſzeliſmy napirwey iáko nam opiſuie Apoſtol Páweł fwięty Páná Iezuſá Kryſtuſá/ że on ieſt thá łáſká Boża zbáwienna/ kthora fie nam thu okázáłá RejPosWstaw 22; Iáko tho znácżnie opiſuie Ezáiáſz. káp. 13. y 14. CzechRozm 117; CzechEp 286, 353, 413; NiemObr 20, 173; Gdzie naprzod pámiętáć potrzebá v (iáko hiſtoria Dzieiow Apoſtolſkich źrzetelnie opiſuie) że kośćioł Chriſtuſow [...] wſzczepiony był od Apoſtołow nie tylko miedzy Zydy/ ále y miedzy Pogány WujNT 517, 614; SarnStat 651, 966.
Zwroty: »dziwne dziwy opisować« (1): tákże tymże podobieńſtwem mamy ſie ſpráwowáć o tym niewidomym á duchownym Ráiu/ o ktorym tu nam Ian ſwięty dziwne dziwy opiſowáć racży. RejAp 188.

»pod figurą opisować« (2): O cżym známienite świádectwo duch Boży/ w Pſálmie 72. wydał gdźie pod figurą Sálomoná/ opiſuie Meſyaſzá/ prawdźiwego potomka Dawidowego NiemObr 117, 21.

»pod imienim [kogo, czego; jakim] opisować« = przez co co przedstawiać (5): gdyż to poſpolita w piſmie ś. pod imienim poiedynkowym/ cáłe páńſtwo/ ábo kroleſtwo opiſowáć NiemObr 163; iáko Daniel pod imięnim cżterech beſtiy cżtery Monárchie okázował y opiſował. NiemObr 163, 163.

»w księgach (a. książkach) opisować« [szyk zmienny] (5): KwiatKsiąż K3 marg; SienLek a4; W trzećich záś [książkach] nákrotce Antychriſtá opiſuię CzechEp *4v; Cżego w inſzych narodźiech ludzie nie nayduią/ Mądrzy ktorzy w ſwych xięgách wſzyſtko opiſuią. CzahTr G3; PaxLiz Cv.

»w liście opisować« [szyk zmienny] (3): Co wſzytko znácżnie cżłowiekowi prawdźiwemu/ ktorego też Ian w liśćie ſwym opiſuie/ tákże y Obiáwieniu/ ſłuży CzechEp 318; WujNT 576, 751.

»narod, rodzaj, przodki, rod [czyj] opisować« = przedstawiać historię rodu, genealogię [szyk zmienny] (10:4:1:1): Rod też wſzyćiek Ezaow w kxiążętách y w kroloch/ oppiſuie. Leop Gen 36 arg; Item ieſli Máttheuſz y Lukaſz iednáko opiſuią przodki Iozefowe. CzechRozm Av; á przeto [...] naprzod o piſániu Ewánieliſtow mówmy/ ieſli obá iednego Iozefá rodzay opiſuią cżyli nie? CzechRozm 149v; iż Mátheuſz narod Iozeffow/ ktory był mężem Máryey/ opiſuie: á Lukaſz zás małżonki iego Máryey.CzechRozm 150, 150, 152v, 153, 153v [2 r.], 159, 162, *2; WujNT 4 [3 r.], Zzzzzv.

»[kogo] w osobie [kogo] opisować« (1): ktorego [Chrystusa] iuż ná on cżás Prorok w oſobie onego to Cyruſá Krolá opiſował y zalecał. CzechRozm 177v.

»opisować swym piorem« (1): Tych [gwiazd] ſye ia opiſowáć ſwym piórem nie ważę KochPhaen 17.

»pod podobieństwy opisować« (1): iż y on [Daniel] choćiaż pod dźiwnymi podobieńſtwy opiſuiąc odmiány rzecży poſpolitey źiemſkiey/ opiſał też ſwym ſpoſobem y duchowną. CzechEp 366.

»porządkiem swym opisować« [szyk zmienny] (2): Y opiſuiąc tę rzecż porządkiem ſwym/ ták po tym mowi ꝟ 11. Brany twoie záwżdy otwárte będą CzechRozm 120; Opiſawſzy iedné perſony ſądowé: drugie perſony do ſądu przychodzące ze wſzyſtką komitiwą y áppáratem ich dopiéro máterią ſądów porządkiem ſwym opiſuię SarnStat 716.

»[jakim] rymem opisować« (1): Vdátnym rymem opiſuiąc boie KochSz C4.

»([jakimi]) słowy, w słowiech [jakich] opisować« [szyk zmienny] (6:1): Circumloquor, Obmawiam/ Ogradzam/ álbo opiſuię którą rzecz słowy. Mącz 197c; Koſcioł Páná Kryſthuſow Apoſtolſki/ nie thylko nam opiſuie Lukaſz ſ. w ſłowiech námienionych/ ále gi nam przed ocży náſze iákoby wymálowawſzy pokłáda ku oglądániu á pilnemu vważeniu. RejPosWstaw [1432]v; á wżdy onę rzecż ſwą/ y iego też/ ſpániałſzymi ſłowy/ á nie Moyżeſzowymi właſnymi opiſuie. CzechRozm 126; Bo Moiżeſz proſtymi ſłowy/ iáko hiſtoryk wierny/ pocżątek ſtworzenia świátá tego widzeniu y zmyſłom inſzym podległego opiſuie CzechEp 158, 20; Znácznie tymi ſłowy Ignácyus zacność Oycowſką/ y zwierzchność/ ktorą nád ſynem ſwoim ma/ opiſuie. NiemObr 123, 173.

»tym sposobem opisować« (2): gdy ſie opiſániu ſpraw Krolá tego/ [...] pilnie przypátrzyſz/ [...] poznaſz/ że Prorocy/ nie Krolá ćieleſnego tym ſpoſobem opiſowáli/ ále Krolá duchownego CzechRozm 178; PowodPr 38.

»opisować sprawy [czyje]« [szyk zmienny] (5): Leop 1.Mach 2 arg; Kthore [słowa]/ opiſuiąc ſpráwy Apoſtolſkie Lukaſz ſwięthy/ miedzy inſzemi tak wypiſuye. Ktorzy thedy wdzyęcżnye przyięli ſłowá iego/ (tho ieſth Piothrá ſwięthego) okrzćili ſie RejPosWstaw [1432]; wſzákże w żadnym mieśćie/ ktore iedno Lukaſz przypomina y porządnie ſpráwy Páwłowe opiſuie/ bes tego nie było/ áby ktorzy z żydow wierzyć nie mieli. CzechRozm 76v, 26v; WujNT 838.

»opisować acz sprosta, ale ku rzeczy« [z przytoczeniem] (1): Ale Látopiſzce Ruſkie y Litewſkie to poſtánowienie ináczey opiſuią/ ácz ſproſtá ále ku rzeczy w ty ſłowá. A po onym czáſie na źimę ziechał ſię Witołd z Iagiełem Krolem Polſkim w Przemyflu StryjKron 512.

»opisować żywot [czyj]« [szyk zmienny] (6): Moiżeſz opiſuiąc żywoty z láthá pirwſzych ludźi mowi/ Zyw był Adam Dźiewięć ſet lat y trzydźieśći/ A pothym vmárł. GrzegŚm 2; SkarJedn 69; CzechEp 20; Hiſtoryk Papieſki [...] opiſuiąc niektorych Papieżow żywot złośliwy/ ty ſłowá przydał: O, Ludouice vtinam tum viueres. NiemObr 62; iáko świádczy Dámáſus opiſuiąc żywot Piotra ś. y inni WujNT 125, 299.

Szeregi: »opiewać i opisować« (1): á ia zrádoſćią pánu będę ofiárował ofiáry ſwoie á weſołem pieniem będę opiewał y opiſował nieznośną ſwego páná ſławę. RejPs 39.

»(o)powiedać i opisować« [szyk 2:1]: RejPos 343; ktorego [Antychrysta] opowiedáliy [!] opiſowáli: y ktorego tu wſpomina Ian Ś. mowiąc: Słyſzeliśćie iż Antychriſt idźie. CzechEp 353, 352.

»opisować i świadczyć« [szyk 1:1] (2): A iáki tám był ſtrách y okazánie chwały Páńſkiey/ iákie ſercá ludu onego/ to tám o tym hiſtoria ſzyroko opiſuie y ſwiádcży. RejPos 349; SarnStat 966.

»opisować i wysławiać« (1): A Iberowie Aziaticzcy obaczywſzy w Hiſpaniey tákże iáko w ſwoiey Oyczyżnie bogáte gory/ Kruſzcem Złotym/ Srzebrnym y żeláznym/ ktore Iuſtinus lib. 44. opiſuie y wyſławia/ támże oſiedli StryjKron 16.

»opisować i zalecać« [szyk 2:2] (4): CzechRozm 177v; iáko go nam Christus Pan y wſzytko piſmo opiſuie y záleca: Bogiem go ſwym y Oycem Christus názywáiąc y onemu ſię modląc CzechEp 413; Tymi ſłowy duch Boży piſmá świętego ſkutki y pożytki/ známienićie záleca y opiſuie. NiemObr 74, 96.

»opisować i zdobić« (1): Bo cżęſtokroć y kráſomowcy y málárze woienne ſławne ſpráwy/ pięknie w ocżách ſtáwiąc/ iedni mową/ á drudzy málowánim vcżćiwe poſtępki opiſuiąc y zdobiąc: wiele innych ku náſládowániu tákiego męſtwá przywodzą. SkarŻyw 206.

»opisować i znaczyć« (1): Piotr też. pod imienim iednego przećiwniká/ ktory około wiernych krąży/ wiele cżártow opiſuie/ y znácży/ ktorzy ſię wiernym páńſkim ſprzećiwiáią. NiemObr 163.

W przen (43): MetrKor 59/75v; Leop 2.Par 1 arg, 2.Mach arg; Piſmo nam okázuie Melchiſedeká [...] Y opiſuie go/ że był Krolem Salem [...] y Kápłanem Bogá nawyżſzego. BibRadz I 8a marg; GrzegRóżn N2v; to tám o tym hiſtoria ſzyroko opiſue [!]. RejPos 215v, 331v, 349; BiałKat 61; KuczbKat 390; BudBib b4; CzechRozm 35v, 139v, 226; CzechEp 297, 158 [2 r.], 296 marg, 303, 317, 352; Pſalm pod figurą Dawidá opiſuie Páná Chriſtuſá NiemObr 21, 78, 100; Kroniká Cżeſka opiſuie wizerunk chłopá opiłego. WerGośc 244 marg, 268; LatHar 319; Po tym nápominániu do páſterzow/ y do trzod ich/ wtora część kśiąg opiſuie kośćioł y ſtan iego aż do końcá WujNT 837, przedm 31 [2 r.], 41 [2 r.], 5. 4, 69, 124 (12); Vrzędy Márſzałkow porządnie Státuty Káźimierzowe y Alexándrowe opiſuią. SarnStat 308; Iáko o tym wſzyſtkim ſzérzéy Przywiléy ich świádczy/ y opiſuie. SarnStat 966, *6v, 307.
2. Oznaczać, określać, ustalać; zalecać, nakazywać; describere, praescribere JanStat, Cn; tractare Cn [w tym: co (12)] (17): BiałKat 273v; Czym nie roſkázuie/ áby wſzyścy z kielicha pili: ále tylko ſpoſob y obyczay opiſuie/ iż ieſli pić będą/ ábo gdy pić będą/ żeby to czynili ná pámiątkę męki Páńſkiey. WujNT 607; áby káżdy komu potrzebá o tych ſkłádźiéch y ſtárych drógách wiedźiał/ y ták ſie ná nich ſpráwował/ iáko opiſuiemy. SarnStat 288, 134.

opisować komu (4): DiarDop 105; KwiatKsiąż A4v; Nápomina/ áby náśládowáli Chriſtá Páná. [...], A czás odkupuiąc/ báwili ſię duchownym ćwiczenim/ ktore im opiſuie. WujNT Eph 5 arg; Do czego y to muſzę przyłożyć ná więtſzą ſromotę náſzę, że nam Grámmátiki Polſkié cudzoźiemcy opiſuią. JanNKar D2v.

opisować czemu (2): SienLek 124v; áby Séymy Powiatowé ſłuſznym porządkiem gdy tego będźie potrzebá/ mogły bywáć/ obiecuiemy dáć náukę Káncelláriiéy: áby tym Séymóm mieyſcá ſłuſzné y czás ná liśćiéch opiſowáłá [ut eos opportunis locis et debitis temporibus, literis praescribant JanStat 116] SarnStat 31.

Ze zdaniem dopełnieniowym (2): á gdy inſzym co mayą cżynić opiſuyę / tedy ty co ſam przes ſię rad czyniż w ſobie rozeznaway. KwiatKsiąż A4v; Przypátrzże ſie iedno pilnie/ iáko ći bogoboyni Ceſárze mądrze opiſuią/ ktorą wiarę wſzyſcy trzymáć máią WujJud 21v.

Z przytoczeniem (2): VChronieniu powietrza morowégo/ wielką pomoc czyni mierné chowánié/ á wſzákże y temu dla pewnieyſzéy obrony opiſuią lékárze tákowé przeſtrzeżenié: Weźmi ſzáfránu ilé chceſz á tyle dwoie mirry/ thyle troie Aloe/ tłucz tho miałko pofpołu zákrapiáiąc wodką rożáną SienLek 124v; CzechRozm 120v.

W połączeniu szeregowym (1): Aby tedy wiedzieć/ któré kauzy do Duchownégo práwá/ któré do świetckiégo przyſłucháią: tym opiſániém oznáymuiemy/ opiſuiemy/ poſtánawiamy [per hanc illarum descriptionem significamus, describimus et constituimus JanStat 235] SarnStat 213.

W charakterystycznych połączeniach: opisować miejsca, obyczaj, sposób; opisować mądrze.

Zwroty: »czas opisować« (4): A Prorocy Betleem miáſto w ktorym ſie národzić miał vkázowáli y cżás opiſowáli/ To ieſt iż ſie to ſtáć miáło pokiby rzecż ich pofpolita ſtałá CzechRozm 120v, 170v; WujNT 504; SarnStat 31.

»kondycyje opisować« (1): A prosiemy pokornie WKM, abyś nas cisnąć do tego nie raczył, aby nam kto iny kondycyje opisować miał, za ktoremi byśmy tak wielkiej a żałosnej krzywdy cierpieć mieli. DiarDop 105.

»opisaniem opisować« (1): SarnStat 213 cf W połączeniu szeregowym.

»[czemu] opisować [jakie] przestrzeżenie« (1): SienLek 124v cf Z przytoczeniem.

Szereg: »ukazować i opisować« (1): CzechRozm 120v cf »czas opisować«.
W przen (2): gdyż wſzytko piſmo Nowego teſtámentu/ tym ſię nawięcey báwi/ opiſuiąc kroleſtwo Boże/ przy tym vcżąc/ iákim ſpoſobem do niego wchodźić mamy: opiſuiąc drogę wąſką przez práwdźiwe pokáiánie/ y żywą wiárę w Iezuſá Chriſtuſá NiemObr 78.
Fraza: »jako statut opisuje« = sicut statuto describitur JanStat (1): SCrutinia Státutem Króla Olbráchtowym oſobie tylko Królewſkiéy ſą zwierzoné: około których ták ſie záchowywáć będźiemy/ iáko Státut opiſuie SarnStat 772.
3. Dokładnie objaśniać co, definiować; definire Modrz, Calep, Cn [w tym: co (8)] (11): CzechRozm 260; á okrom niego [nadętego serca] pychá/ trudno ma náturę ſwą zátrzymáć: co Auguſtin opiſuiąc pychę opuśćił/ ále ma to być dołożono/ áby ták ná wſzem było doſtátecżne opiſánie pychy. ModrzBaz 58v; Circumscribo – Opiſsuię, okreſſiąm. Calep 199a; Definio – Oznacząm, opiſsuię. Calep 296a, 322b.

opisować w czym (1): Laneus záśię Coniecturalis w Státućie ták go opiſuią. SarnStat 282.

cum A cum inf (1): POzew vczeni w Práwie opiſuią być pięćioráki. GroicPorz pv.

Ze zdaniem dopełnieniowym (1): Bo oni ták to opiſuią/ że Rzecżpoſpolita ſą Zbory á zgromádzenia ludzkie porządnie zebráne/ [definiunt enim illi rem publicam esse concilia coetusque hominum iure sociatos] z rozmáitych ſąśiádow złączone á ku dobremu á ſzcżęśliwemu żyćiu poſtánowione. ModrzBaz 2v.

Z przytoczeniem (1): A poſpolićie Doktorowie ták ie opiſuią: Małżeńſtwo ieſt miedzy porządnymi oſobámi/ Mężá y Niewiáſty Małżeńſkie złącżenie/ ſpolność żywota nierozdźielną máiąc. KuczbKat 250.

W charakterystycznych połączeniach: opisować pospolicie, rozmaicie, włosnie(j) (2); rzecz opisować (2).

W przen (2): wſzákoż/ tho wſzytko należy/ ná iego [dworzanina] właſnym rozſądku/ áby vważył/ ktore ſłowo bárziey ſłuży vſzom Polſkim/ ktore znácżnieyſze/ kthore źrzetelnieyfze/ kthore włoſniey rzecż opiſuie. GórnDworz F5v; ábowiem naydzie tám drugie [słowo]/ iż ták włoſnie rzecż opiſuie/ że włoſniey być nie może. GórnDworz F6.
4. Nazywać, tytułować, określać [kogo (5), co (2)] (7):

opisować kim (2): Y komuż podobniey wierzyć? Aniołowili/ ktory poki pan Chriſtus dźiećięćiem był/ dźiećięćiem go názywa: cżyli X. K. ktory [...] ieſzcże w żywoćie máćierzynſkim mężem go opiſuie. NiemObr 144, 123.

opisować być kim (2): StryjKron 41; Dániel prorok Antychriſtá opiſuie być krolem CzechEp 364.

Zwrot: »tytułem opisować« (1): Cyryllus [...] Piotrá S. kśiążęćiem Apoſtolſkim naywyżſzym zowie. Y na drugim mieyſcu tym go tytułem opiſuie. SkarJedn 70.
Szeregi: »mianować i opisować« (1): Plinius też tę Rzekę tymże imieniem zowie Phut/ á Ptolomeus w opiſániu Swiátá Phtut/ ále mi ſie zda/ iſz ią Plinius lepiey miánuie/ y opiſuie StryjKron 11.

»opisować i okazować« (1): Ale ſą inſze tytuły pánu Chriſtuſowi ſámemu właſne/ ktorymi ſię oná iego niebieſka duchowna ſpołecżność/ ktorą z wierzącymi ma/ opiſuie y okázuie NiemObr 44.

5. Urzędowo zapisywać, przekazywać (w kontrakcie, testamencie); praescribere Cn [w tym: komu co (5)] (6): krom vrzędu y Káncelláriiéy Królá Iego M. y Séymu Koronnego Wálnégo/ gdźie káżdému wolno contrákty ſwé wieczné około imion ſwych opiſowáć komu chce. SarnStat 1166.

W połączeniu szeregowym (1): A gdzieby tęn ktoby przedal zaſtaviel, abo ktorembykolviek obyczayem opiſoval a odbyval imienia, miał zonę, tedy tę zonę będzie povimen ſprziiaczioly iey kv odstąpieniv iey opravy przyvieſcz ComCrac 22.

Zwroty: »opisować w księgi« (1): a tak czy wyſzy opiſzany Iako Lucas y zoną swoyą Anną Tobrowolnyę ſzobyę opiſzuyą wylegi [lege: w kſięgi] naſze za dobrego żywota swego ZapKościer 1583/40.

»opisować [komu] po swej śmierci« (1): Tak ſzę teſz zona yego wlaſzna Anna Tak teſz opiſzuye Męſzewy Swemu Lukasze swą cząſtkę po swy smyerczy ZapKościer 1583/40.

»opisować [komu] na wieki« (1): yſz vczywy Lucas zelaſzko opiſzuyę czyſtkę [!] swoyę wlaſzną, zenye swoy Annye na wyeki ZapKościer 1583/40.

Szereg: »zostawować i opisować« (1): Iagneſcze przerzeczony to wſzytko zoſtawuye y opiſzuye. ZapKościer 1583/54.
6. Zapisywać, notować, utrwalać cos na piśmie; describere Cn (5): á tákże też iuż práwie zániechano było/ nie tylko tych tegodniow pilnowáć/ ále też y potomſtwá Dawidowego pilnie opiſowáć [...] z iáką pilnośćią opiſawáne było/ áż do ſámey niewoley Bábilońſkiey. CzechRozm 170v; Tu też opiſuie Roku 1205. pirwſze obiáśnienie y vsłyſzenie imienia Litewſkiego StryjKron 245.

Z przytoczeniem (1): Tenże záś Aurifaber Lutherow dyſcypuł/ też ſłowá Lutrowe opiſuie: Kiedy Dyabeł w nocy do mnie prziydźie/ [...] tákową mu odpowiedź dawam ReszPrz 51.

W charakterystycznych połączeniach: opisować grammatyki, objaśnienie (2), oznaczenie; opisować pilnie, wiernie.

Zwroty: »słowa [czyje] opisować« (1): ReszPrz 51 cf Z przytoczeniem.

»w kronikach opisować« (1): Ták Długoſus/ Vapouius/ Miechouius/ y Cromerus w ſwych Kronikach Litewskiego narodu leśnego/ y ich dzielności woienney pierwſze obiáśnienie y oznáczenie opiſuią/ Roku od zbáwiennego národzenia Chriſtuſá Páná 1205. StryjKron 244.

Szereg: »uważać i opisować« (1): Ták że znáki grániczne y podobieńſtwá ich vważáć/ y wiernie opiſowáć [...] będę. SarnStat 458.
7. Odpisywać (listownie), przepisywać, na nowo coś opracowywać; rescribere Mącz (2): Rescribo, Opiſuyę/ też oddawam. Mącz 375c.

opisować z kogo co [z czyjego dzieła] (1): A Titus Liuius Hiſtoryk ſławny Rzymſki/ y Lucius Iulius Florus/ z niego opiſuiąc dzieie/ y ſpráwy poſtępkow Rzymſkich/ [...] ták mowi w kſięgach trzećich w roździele trzećim StryjKron 26.

*** Bez wystarczającego kontekstu (1): Perscribo – Opiſſuię. Calep 789b.

Synonimy: 1. okazować, opowiedać, świadczyć; 2. postanawiać; 3. oznaczać; 4. mianować; 5. zostawować.

Formacje współrdzenne cf PISAĆ.

Cf OPISAWAĆ, OPISOWANIE, OPISUJĄCY

AW