[zaloguj się]
[pdf]

OSTROŻNIE (64) av

ostrożnie (63), ostrożno (1) FalZioł.

Pierwsze o oraz e jasne; -o- (11), -ó- (1); -o- : -ó- Mącz (3:1).

comp ostrożniéj (10); -éj (3), -(e)j (7).

Sł stp, Cn notuje, Linde także XVIII w.

Z rozwagą, przezornie, roztropnie; bacznie, pilnie; caute Vulg, Mącz, Calep, Cn; custodite Calep, Cn; pedetentim, provide, vigilanter Mącz; cate, prospecte, sagaciter Calep; cautim, circumspecte, curiose, praecaute Cn (64): Dáy mi mądroſtz ſwiata tego/ ktorá ieſt ſſáleńſtwo v ciebie pana mégo/ oſtrożnie oddalitz. OpecŻyw [123]; Diar 85, 87; Strzedz ſie ma oſtrożnye ocyec/ áby [syn] ná byałą głowę ktoraby w nabożeńſtwye ſie nye kocháłá/ nye wpadł. GliczKsiąż P6; Leop Mar 14/44; Ná latho zebrał ſie [Herman] oſtrożniey ná nie/ ále ſámi przyiecháli dobrowolnie ſie poddáli Pruſowie y Pomorzánie. BielKron 349; Trzeba mieśca pewnego ſzukać obozowi/ I oſtrożnie idź przeciw nieprzijacielowi. KochSat Cv; Caute Opátrznie/ Mądrze/ Obronnie/ Rządnie/ Oſtrożnie. Mącz 42a, 495b, 496a; Ale nád wſzythko/ niechay to memu Dworzáninowi tkwi záwdy w głowie/ áby y w tym y w káżdey iney rzecży oſtrożnie pocżynał ſobie/ á rádniey był boiázliwym/ niż ſmiáłym GórnDworz G6v, K6v; HistLan E3; RejZwierc 49v, 50v; BielSpr 67v; WierKróc Av; Był to cżłowiek dáleko naprzod pátrzáiący/ á powinnośći ſwe oſtrożnie vważáiący [rerum muneris sui consideratus aestimator et expensor]/ fortyle woienne y pokoyne vmieiący. ModrzBaz 106v; Nie przepuśćił nikomu ná kázaniu ſwym/ pánom/ krolom/ y przełożonym/ złośći ich y grzechy ná ocży im kłádąc: wſzákże z kśiężą oſtrożniey ſię obchodził. SkarŻyw 310, [237], 317; CzechEp 38; Lecż Chriſtus pan oſtrożnie mowił/ zábiegaiąc wſzytkim dumom/ y wymyſłom ludzkim/ nie vymuiąc cżći y chwały/ Oycu ſwemu niebieſkiemu NiemObr 105; Proſpecte – Oſtroznię, madrzę. Calep [865]a, 173a, 174a, 281a, 937b; GostGosp 58, 62; GrabowSet E4v; LatHar 708; Pátrzćieſz tedy bráćia iákobyśćie oſtrożnie ſię ſpráwowáli: nie iáko niemądrzy/ ále iáko mądrzy WujNT Eph 5/15, Mar 14/44, s. 702; Otóż, gdy ten co pożycza pomoc ſobie może: tedy dozwaláią w téy mierze od tákiégo pożytek álbo lichwę bráć: dla tego oſtrożnie przydáią tę phraſim álbo ſłowo, wedle condiciiéy perſony. SarnStat 1273, 470, 474; KlonWor 12, 54.

W połączeniach szeregowych (2): Ieſli będzie chciał czo mowić około miłości/ ábo piſać/ tedy niechay to ták ſkromnie/ ták bácżnie/ thák oſtrożnie cżyni GórnDworz Cc3v; á prośći gdy obycżáie dobre ſzcżepił/ á złośći wykorzeniał/ y przycżyny ich mądrze/ y łácno/ y oſtrożnie wykłádał: zdumiewáiąc ſię pożytek bráli. SkarŻyw 544.

W przeciwstawieniu: »ostrożnie ... śmiele« (1): pómni nieſczęśliwa Wárná/ gdźie nieśmiertelnéy chwały cnotá chćiwa/ Nie ták oſtrożnie/ iáko śmiele ſye potkáłá/ Y zwyćięſtwo pogánóm z śiebie ſławné dáłá. KochPam 80.

[W porównaniu: Otóż ón widząc wątpliwość tych rzeczy/ którémi fortuná włada/ idźie w rzeczách oſtrożnie iáko po ledźie/ y pewną rádą niepewnym ſkutkóm vgadza. SenekaGórn 218 (Linde).]

W charakterystycznych połączeniach: ostrożnie się obchodzić, poczynać sobie, postępować, strzec się.

Zwrot: »mieć się ostrożnie (a. ostrożno)« = mieć się na baczności, uważać; aspicere PolAnt [szyk zmienny] (10): Iteż temu kto by miał cięſzkoſć wodi puſzcżania/ ieſt [wilcze łyko] dobrą pomoczą/ Iedno ſie miey na tim oſtrożno FalZioł I 76b; MurzHist M3v; Miicie [!] śię oſtrożnie/ czuicie a módlcie śię MurzNT Mar 13/33; Krol Angielſki przez ich poſły/ oſtrzegał Luteriany/ áby ſie mieli oſtrożnie/ bo ſie nánię wſzytcy zbieráią. BielKron 224, 224; BielSat D3; BielSpr 68; CzechRozm 206; SkarŻyw 251, 571; [A gdi ſie roſbieraią obłoczą albo zwłoczą maią ſie oſtrozno miecz. by nagoſczÿ ſweÿ nievkalÿ [!] StatNorb 84].
Wyrażenie: »daleko ostrożniej« (1): Dáleko oſtrożniey trućizny tey duſzney ſtrzedz ſię przyſtoi. SkarŻyw 153.
Szeregi: »ostrożnie i z bojaźnią« (2): Iáko kto miedzy ſzydły y oſtrymi gozdzmi gołą nogą ſtąpa/ bezpiecżności niemáiąc/ oſtrożnie y zboiáznią nogę ſtáwi: ták wſzytki ſpráwy náſze być przed Bogiem máią. SkarŻyw 114, 492.

»z daleka i ostrożnie« (1): [chłopię] wrácáiąc ſię z dáleká y oſtrożnie/ wężá tám wielkiego náláſl. SkarŻyw 325.

»mądrze, (a) ostrożnie« (2): [Lech] Był tu napirwſzym pánem Kroleſtwá Polſkiego. Ktore mądrze oſtrożnie rządził cżás niemáły PaprPan Dd; O ktorych gdy ſię S. Ephrem dowiedział/ iſz ſię ich ſwoiey nierządnicy zwierzył: bieżał do miáſtá/ y mądrze/ á oſtrożnie znaymość [!] z oną iego niewiáſtą wziął: chcąc onę liſzkę rozumem vłowić. SkarŻyw 119.

»ostrożnie a (i) pilnie« [szyk 1:1] (2): Caute cogitare et rem suam tractare, Oſtróżnie á pilnie rzecz ſwą ſpráwowáć. Mącz 42a; IZ Pánowie Ziem náſzych w ſądźiéch Wiécowych oſobę náſzę ná ſobie noſzą: [...] z któréy przyczyny [księgi] z więtſzą wagą pilniéy y oſtrożniéy [cum maiori pondere diligentiusque et cautius JanStat 505] máią bydź chowáné. SarnStat 748.

»poćciwie i ostrożnie« (1): Krol [...] iechał do Ceſárzá do Báberku doſyć poććiwie y oſtrożnie/ y przyięt wdzięcżnie od Ceſárzá BielKron 352.

»ostrożnie i sprawiedliwie« (1): przez niego [Boga] krolowie kroluią/ y mądrzy oſtrożnie y ſpráwiedliwie o ludźiách ſobie poruczonych rádzą. SkarKazSej 660b.

»ostrożnie a znienacka« (1): Caute pedetentimque dicere, Oſtrożnie á z nienacká mowić. Mącz 42a.

Synonimy: czujnie, mądrze, obronnie, opatrznie, pieczołowicie, pilnie, rozumnie, rządnie.

Cf NIEOSTROŻNIE

TG