[zaloguj się]
[pdf]

ROZMYŚLAĆ SIĘ (152) vb impf

sie (130), się (22).

o oraz a jasne.

Fleksja
inf rozmyślać się
indicativus
praes
sg pl
1 rozmyślåm się rozmyślåmy się
2 rozmyślåsz się rozmyślåcie się
3 rozmyślå się rozmyślają się
praet
sg pl
1 m rozmyślåłem się, -m się rozmyślåł m pers
3 m rozmyślåł się m pers rozmyślali się
f rozmyślała się m an
n rozmyślało się subst
fut
sg
2 m rozmyślać się będziesz
imperativus
sg pl
2 rozmyślåj się rozmyślåjcie się
3 niech, niechåj się rozmyślå
conditionalis
sg pl
1 m m pers bysmy się rozmyślali, bychmy się rozmyślali
2 m byś się rozmyślåł m pers
3 m by się rozmyślåł m pers
n subst by się rozmyślały

inf rozmyślać się (40). ◊ praes 1 sg rozmyślåm się (8). ◊ 2 sg rozmyślåsz się (1). ◊ 3 sg rozmyślå się (21). ◊ 1 pl rozmyślåmy się (2). ◊ 2 pl rozmyślåcie się (2). ◊ 3 pl rozmyślają się (4). ◊ praet 1 sg m rozmyślåłem się, -m się rozmyślåł (2). ◊ 3 sg m rozmyślåł się (10). f rozmyślała się (1). n rozmyślało się (1). ◊ 3 pl m pers rozmyślali się (3). ◊ fut 2 sg m rozmyślać się będziesz (1). ◊ imp 2 sg rozmyślåj się (21) [w tym: rozmyślaj się każdy (2) może 3 sg]. ◊ 3 sg niech, niechåj się rozmyślå (2). ◊ 2 pl rozmyślåjcie się (2). ◊ con 2 sg m byś się rozmyślåł (1). ◊ 3 sg m by się rozmyślåł (3). ◊ 1 pl m pers bysmy się rozmyślali (1) RejRozm, bychmy się rozmyślali (1) RejPos. ◊ 3 pl subst by się rozmyślały (1). ◊ part praes act rozmyślając się (24).

Sł stp brak, Cn notuje, Linde bez cytatu s.v. rozmyślić oraz w objaśnieniu s.v. rozmyślacz.

Myśleć, medytować, zastanawiać się, rozważać; przypominać sobie; deliberare Mącz, Calep, JanStat, Cn; consultare Mącz, Calep; cogitare Mącz, Cn; aestimare, considerare, meditari, pendere, ponderare, reputare, versare Mącz (152): Cunctanter, Leniwie Rozmyſláyąc ſie. Mącz 72b; Delibero, Rozmyſlam ſie/ rádzę ſie/ też niekiedy wątpię/ niewiem czego ſie yąć mam. Mącz 191b; Reputo, Dobrze poobćinam. Et Metaph. idem quod Deputo, Vważam/ rozważam rozmyślam ſie/ baczę. Mącz 333c, 191c [2 r.], 288b, 309c; PRzetoć dano ty Kſiąſzki ábyś ſie rozmyſlał/ A co ieſt poććiwego ábyś pilno kryſlał. RejZwierc B4; Calep 247a.

rozmyślać się na kogo, na co (28): BierEz Sv; A gdy on [Franciszek Spiera] do Wenecjiéi iácháł/ będąc wdrodze/ iął śię na to dźiwnie rozmyślać [tj. na zamiar zaparcia się wiary]/ począł mu duch panſki w ſercu iego rozważać i wielką go mocą odwodźić/ áby śię zbawiciela ſwego i prawdy iego nie przáł/ ani tam dlá tego iezdźił MurzHist C3; RejWiz 44; A rádzę rozmyſlay ſie/ káżdy ná ſwe ſpráwy/ Chceſzli Bogu y ſobie/ być przyiaciel práwy. RejZwierz 133; Deliberare et consultare de re aliqua, Rozmyſláć ſie ná którą rzecz. Mącz 63d; Haec dum dubitas menses abierunt decem, Gdy ſie ná to rozmyſlaſz/ etć. Mącz [95]c; A cżegoż iuż dáley cżekáć maſz: ná coż ſie iuż dáley rozmyſláć maſz: gdyż widziſz iż cżás twoy záwſze ſtoi przed ocżymá twoimi/ á niewieſz ktorey godziny przypádnie tobie obiecána godziná twoiá. RejPos 6v, 3v, 24v; O cżlowieku poććiwym ná co ſie iuż rozmyſláć ma/ przyſzedſzy ku trzeciemu/ to ieſt/ ſtárſzemu wieku ſwoiemu. RejZwierc Bv; Iáko poććiwy cżłowiek przyſzedſzy k látom ſwoim ma ſtan ſwoy ſpráwowáć/ y iáko ſie ma ná przyſzłą drogę ſwoię rozmyſláć. RejZwierc B2; iż ty dwie rzecży nigdy w niey obumrzeć nie mogą/ iżby ktho rzekł by nawięcey miał iż iuż mam doſyć/ á iżby ſie też kto záſię ná bliſką ſmierć ſwą rozmyſlał/ iedno ták z dáleká ná nię zágląda/ á do ſtá lat ią práwie káżdy vpátruie. RejZwierc 66v; Bo dobrzeć ſie ieſt ná przyſzłe rzecży rozmyſláć/ á o nich ſie z miłemi przyiacioły námawiáć/ iákoby im zábiegáć RejZwierc 87v, 68, 98v, [121] [2 r.], 137; PaprPan X3; SkarŻyw 353; GórnTroas 21.Cf Ze zdaniem dopełnieniowym, Ze zdaniem dopełnieniowym nawiązującym.

rozmyślać się o czym (1): gdy mamy czynić o wſzyſtkim żywocie roſſądek álbo ſie onim rozmyſlać KwiatKsiąż F2.

rozmyślać się w czym (2): Iáko zoſobná y Iozuemu roſkazał Bog/ áby ſię od ſłow iego ná żadną ſtronę nie odchylał: ále w nich ſámych rozmyślał. CzechEp 114, 123.

Ze zdaniem dopełnieniowym [= szukając odpowiedzi] [w tym z zapowiednikiem: na to (4); zaimek pytajny (5), iż(e), że (4), zaimek względny (1), li (1), aby (1)] (12): MurzHist M; RejWiz 157v; Dubitare utrum sit utilius, Rozmyſláć ſie coby ze dwu rzeczi było vżytecznieyſzego. Mącz [95]c; Deliberant utrum traiiciant legiones ex Africa nec ne, Rozmyſliáyą ſie máyąli záſtępy z Afryky przewieść álbo nie. Mącz 191b; iż Krol twoy á Pan twoy/ wroćił ſie záſię do zátrwożonego kroleſthwá ſwego/ [...] Rozmyſláiąc ſie ná to/ iáką pociechęby miáło thákie kroleſtwo káżde vpádłe á záwiedzyone/ gdyby ználázło krolá ſwego ſtráconego. RejPos 113v, 54v; HistLan F4v; Niechże ſie rozmyſla co ten Pan ieſt/ y co zá obycżáiow. RejZwierc 47v; Rozmyſlay ſie káżdy/ Ná co maſz przyść záwżdj. RejZwierc 239; A ty pánie ſąſiedzie rozmyſlay ſie ná to/ Iż záwżdy źimá prziydzie kiedy ſchodzi láto. RejZwierc 241v, 167, 170v.

Ze zdaniem dopełnieniowym nawiązującym do dopełnienia w zdaniu nadrzędnym [na co] (4): RejPs 179; Rozmyſlayże ſie ná to pilnie/ á pátrz ábyś ſie namniey nie wyłącżał od tákowego Páná ſwoiego/ pamiętay ábyś ni w cżym nie przeſłuchał á roſkazánia iego RejPos 3v; A ták trzebá ſie nam pilno rozmyſláć ná tę drogę/ ábychmy ſie po niey nie ledá iáko tułáli/ á nie tám ſzli gdzie nas nioſą ocży/ iáko bydlę zá thrawą RejZwierc 137v, 81v.

Zwroty: »długo się rozmyślać« = diu cogitare Mącz (2): Byłem oſkarżon o wiarę do Legáta/ Ku ktoręmu/ niżem poiacháł/ iąłęm śię sſobą długo rozmyſlać/ com teſz i iadąc vczynił MurzHist M; Mącz 236b.

»dobrze się rozmyślać« [szyk zmienny] (5): Oſtrzegał ie táko mowiąc: Dziećię dobrze śię rozmyślay/ A nie ládá cżego łápay. BierEz L3v; Dobrze ſie ná to rozmyſlał/ Iżby potym nie żáłował. BierEz Sv; A ieſliż to s pilnoſcią ſobie przecżytáły/ Słuſzna áby ſie ná to dobrze rozmyſláły. Ze chociaż ſie to báśni á plotki im zdádzą/ Wſzákoż młodym cżytáiąc iſcie nie záwádzą. HistLan F4v; PaprPan X3; SkarŻyw 504.

»pilnie (a. pilno) się rozmyślać« [szyk zmienny] (4): pilno ſie rozmyſlay/ iże ieſt grzechem záráżono mdłe á krewkie cżłowiecżeńſtwo twoie/ iż cie záwżdy ciągnie á wiedzye więcey ku złemu á niżli ku dobremu RejPos 54v, 3v; A ták káżdy poććiwy ma ſie pilnie rozmyſláć ná káżdą ſpráwę ſwoię/ áby iey záwżdy z nádobnym rozmyſłem á zá rádą ſławnego rozumu poććiwie vżywał. RejZwierc 81v, 137v.

»z sobą, sam w sobie się rozmyślać« [szyk zmienny] (2:1): MurzHist Mv; Multum et diu cogitare, Długo ſie s ſobą rozmyſliáć. Mącz 236b; Animum cogitationibus volutare, Rozmáyicie ſie ſam w ſobie rozmyśláć. Mącz 506d.

a. Namyślać się przed podjęciem decyzji, zwlekać z podjęciem decyzji (61): Przeto ſie trzebá rozmyſláć/ Máłey ſzkody nie bárzo dbác. BierEz Q3v; RejRozpr G4v; A iuż cie oycże proſim nicz ſie nie rozmyſlay A na łaskę pana ſwego tego ſina nam day RejJóz N7; RejKup k5v, m8v; MurzHist C3v; RejZwierz 28v; BibRadz I 138c marg; Serum est in Thalamo cunctari, Nie wczás yuſz kto ſie w położnicy rozmyſla. Mącz 72a; dobrze kréw puſzcżáć. [...] A zwłaſzczá gdy y inemu lekárſtwu czáſu niemáſz: w nagłey rzeczy/ gdźie niemoc nie da ſye rozmyśláć. SienLek 32v; Bo ſie iuż tám trudno będzie rozmyſláć/ bo iáko piſmo powiáda: Iż w then cżás w ocemgnieniu zápali ſie niebo y ziemia RejPos 7; SarnStat 791 [2 r.].

rozmyślać się na co (16): gdyſz to wſzyſtko na co śię tu rozmyślá w Wenecjéi śmiele vczynił. MurzHist Dv; RejZwierc 157; IM Pan Marszałek gotow to czynic iakoz ledwie dotych czasow (nacosię rozmyslał iescze certis respectibus) iuz nie począł ActReg 148; SarnStat 791 [2 r.], 813 [2 r.]; CzahTr D. Cf Ze zdaniem dopełnieniowym, Ze zdaniem okolicznikowym czasu.

rozmyślać się w czym (1): Bog ſie w tey rzecży rozmyſlał/ Bo ludzi więcey miłował: Aby obietnicę ſpełnił BierEz Lv.

Ze zdaniem dopełnieniowym [w tym z zapowiednikiem: na to (3); zaimek pytajny (11), aby (2), jeśli ‘czy’ (2), iż (1)] (16): Iozeph rozmyſla ſie iuż vciekſzy czo cżynić ma z ſobą RejJóz F5v, H8v; A tak dobrze ſie rozmiſliacz Na kazdą rzecz czo maſs dzialacz Bo kto prętko wczo wſkakuie Rzadko tego niezałuie RejRozm 404, 405; Powiedzyał iey/ rozmyſlam ſie ieſlić mam ſwoie miſterſtwo vkázáć/ ktorem od bogow wzyął w Egipcie. BielKron 122v, 309; Diu multumque haesitavi quid facere deberem, Długom ſie rozmyślał com miał czynić. Mącz 91a, 212d; RejPos A2; A ták thu iuż widziſz iż ſie trzebá rozmyſláć komu dobrodzieyſtwá cżynić RejZwierc 101; Trzebá [ſie rozmyſláć] ná to/ Iż nie iutro będzie láto. Nie záwżdy iágod zbieramy/ Ná iutro ſie rozmyſlamy. RejZwierc 232v, 74, 87, 239; SkarŻyw 583; SkarKaz 3a.

Ze zdaniem okolicznikowym czasu [w tym z zapowiednikiem: dawno (dawniej) (2), potym, na to, gdy (4), niż(li) (3) = zanim] (7): Dawniey fię [!] bylo rozmyſlaċ Niż teras gdy kazą wſſyadaċ. RejKup c6, y7v; A ták gdy co cżynić maſz/ rádzęć ſie rozmyſláć/ Niechceſzli po ogonie/ noſem z gębą kryſláć. RejFig Aa7; RejZwierz 51v; Rozmyſalyże ſie potym gdy co maſz z gniewu vcżynić. RejZwierc 81v, 25v, 214v.

W połączeniu szeregowym (1): A thák nic ſie nie trwoż/ nic ſie nie rozmyſlay/ á puſzcżay żagle beſpiecżnie po wiátru ktory cie ciągnie do portu obiecánego twego/ á nie ogląday ſie nic ná młodość á ſpráwy ludzkie ſwiáthá tego RejZwierc 177.

W przeciwstawieniu: »rozmyślać się ... czynić« (1): Poſeł ym powieda yż yuż Cżaſſu niemaſs rozmyſlaċ ſię yéno cziniċ RejKup y6.

Przysłowie: RejZwierc 214v; COkolwiek cżyniſz rozmyſlay ſie záwżdy/ A końcá pátrzay/ ná czo ma przyść káżdy. RejZwiercTrzec Aaa2v.
Frazy: »nic się nie rozmyślając« = bez namysłu (1): Texty dziwne á wirſze rozmáite ták nic ſie nie rozmyſláiąc cżynił. RejZwierc 274v.

»prozno już się rozmyślać« (2): Iuż ſie prozno rozmyſlać/ boć to o nas idzie Boć nam iednak iuż przedſię/ to na złe wynidzie RejJóz A8v, P2v.

Zwroty: »(nie)długo, (nie)wiele się rozmyślać« = diu multumque haesitare, versare diu Mącz [szyk zmienny] (8:2): RejZwierz 51v; BielKron 309; Paratius dimicare, Prętko ſie podkáć nie wiele ſie rozmyśláyąc. Mącz 279d, 91a, 486b; RejPos 9; Mędrcy ſie długo każą więc rozmyſláć/ A rozmyſliwſzy długo nie odwłacżáć. RejZwierc 228v, 25v; Nie długo ſię rozmyſláli/ ſkoro głos Boży zá vyrzenim oney gwiazdy do ſercá ich przyſzedł SkarŻyw 26; CzahTr D.

»nie w czas się rozmyślać; będzie się nie w czas rozmyślać« (3;1): Nuże/ Nuże/ Poſpieſſeycze Iuż ſie nie w Czas rozmyſlacże Niewczas cżý ſię téraz wraczacz Dawno było tego macżaċ RejKup x3, c5v, y6; Pomniſz też ná to iż ſie iuż tám będzye nie wcżás rozmyſláć RejPos 241.

Szeregi: »nie rozmyślać się ani odkładać« (1): Prędko go [baranka] iedzą nierozmyſláią ſię áni odkładáią dzień zá dzień. KrowObr 186.

»rozmyślać się a rozumu się radzić« (1): Y mądrzi tak navczali Abismi ſie rozmiſliali A rozumu ſie radzily Czo biſmi potim ſprawily RejRozm 405.

W przen (1): Y Tu ſie przyrodzenie długo rozmyſláło/ Gdy tę głowę w ſwych ſpráwach/ poſtánowić miáło. RejZwierz 51v.
b. Mieć zamiar, planować (3):

Ze zdaniem dopełnieniowym (1): A [Bóg] wielekroć ſie rozmyſlał áby ſie był ſmiłował nád niemi RejPs 158v.

cum inf (1): Rano gdy ſie Lot rozmyſláł ieſzcże z miáſtá wynidź/ wywiedli go Aniołowie y z żoną y z dziewkámi przed miáſto rzekąc BielKron 12.

Zwrot: »na jutro się rozmyślać« (1): Nie záwżdy iágod zbieramy/ Ná iutro ſie rozmyſlamy. RejZwierc 232v.
c. Przewidywać, oczekiwać (4):

rozmyślać się na co (2): A rozmyſlay iáki tho ieſt ſtrách/ y iáka pomſtá/ gdy rozmyſliſz grzech ſwoy w ſumnieniu ſwoim/ á nie rozmyſlay ſie nic ná przedłużenie cżáſu. RejPos [249], 164.

[Ze zdaniem dopełnieniowym: Perswadowałbych krolowej, aby tam [do Poznania] się nie kwapiła, ale rozmyślam sie, by mojej życzliwej rady w co inego nie obracano; wszakoż pro debito meo [zgodnie z moim obowiązkiem] uczynię, a jeśli repulsy wezmę, cessabo [przestanę]. ListyPol II 1549/309. ]

α. Bać się, że się stanie coś złego [na co] (2):

Ze zdaniem dopełnieniowym (1): tedy on poſtronny krol zábiega temu/ á pilnie ſie ſtára/ iákoby ono potomſtwo krolewſkie á on narod zágubić mogł. Bo ſie ná to pilnie rozmyſla/ iżby ták ſnádnie vpáść muſiáłá zwirzchność iego. RejPos 25.

Zwrot: »pilnie się rozmyślać« (1): RejPos 25 cf Ze zdaniem.
W przen (1): Iż to ſzcżęśliwa Rzecżpoſpolitha co cżáſu pokoiu rozmyſla ſie ná niepokoy á boi ſie trwogi/ bo iuż wſzędy á wſzędy oblany ſą krwią gránice náſze RejZwierc [283]v.
d. Kierować się w swoim działaniu względem na coś, na czyjeś dobro, dbać, troszczyć się (32):

rozmyślać się na kogo, na co (4): Bo ſie ten záwżdy muśi rozmyſláć ná to/ coby áni ſławie/ áni poććiwośći/ áni zdrowiu/ áni wdzięcżney ſwobodzye iego nic nie ſzkodziło. RejZwierc 142; Bych miał twoię młodość tedybych ták vcżynił/ ále ſie muſzę rozmyſláć ná ſtrudzone ludzi/ bo ći dawno ſobie thu leżącz á cżekáiąc nas odpocżywáią. RejZwierc 149v; gdy mu ſie ſyn vrodził/ iuż był pocżął lichwić/ y inemi kſtałty łákomemi nábywáć dobrego mienia ſwego/ rozmyſláiąc ſie ná onego ſyná ſwego. RejZwierc 176, 31v.

α. Z przeczeniem lub przysłówkiem niższego stopnia: nie dbać, nie przejmować się, lekceważyć (28):

rozmyślać się na co (24): RejWiz 175v; RejZwierz 128; Bo y złocżyńcá á rozboynik ſwiátá tego/ chociaż pewnie wie iż ma być wydáne ledá kiedy ná márne męki ciáło iego/ á wżdy ſie máło ná tho á práwie nic nie rozmyſla/ dla onego márnego á mizernego y bárzo krotko trwáiącego pożytku ſwego. RejPos 184v, 4v, 159v, 205v, 230, 260, 275, 280; Nacż ſie máło rozmyſlał ten ſtáruſzek miły/ Ktoremu iſcie więcey dziatki miłe były. HistLan A3; Tákże tez y dziewki gdy kto dawa zá mąż/ theż ſie rzadko rozmyſla ná obycżáie/ ná wychowánie/ kiloby miał połcżwarty wśi RejZwierc 31; A tego nie bacży iż ſobie w onych trudnoſciach á w onych praczach y fráſunkoch wiele cżáſu żywotá ſwego vkracza/ á nic ſie ná przyſzły cżás nie rozmyſla/ iedno nędzney fortunie wſzytki ſwe ſpráwy y ſam ſiebie w niewolą záprzeda. RejZwierc 159v; Lekko idąc támże zaydę/ Y ták prętko wſzytko naydę/ Iáko thy ſkacżąc by Záiąc/ Ni nacż ſie nie rozmyſláiąc. RejZwierc [233], 22, 32, 41 [2 r.], 70v, [782], 134. Cf Ze zdaniem dopełnieniowym.

Ze zdaniem dopełnieniowym [w tym z zapowiednikiem: na to (3); zaimek względny (3), że (2), jeśli(by) (2)] (7): gdy podawaſz zyemi ciáło bliźniego ſwego/ ábo iákiego powinowátego ſwego/ w ręce á w opiekę Páná ſwego/ nie płácżże nic/ rozmyſláiąc ſie ná iákie przyſzłe trudnsośći ſwoie/ ábo ná iákie niebeſpiecżnośći ſwiátá tego RejPos oo4, 85, 205v, 280, 352v; RejZwierc 142; KochDz 105.

Szereg: »mało sobie ważyć a mało się rozmyślać« (1): á z dáleká iáko Orzeł z gory wſzytko co ſie k cżemu ſciąga przepáthruie/ iuż on máło ſobie thych drobnych przypadkow od ſwiátá y od fortuny waży/ á máło ſie ná to rozmyſla. RejZwierc 22.

Synonimy: rozbaczać, rozbaczać się, rozbierać, rozejmować, rozeznawać, rozprawować się, roztrząsać.

Formacje współrdzenne cf MYŚLIĆ.

Cf ROZMYŚLAJĄCY SIĘ, ROZMYŚLANIE, ROZMYŚLANIE SIĘ

KW, RS