Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: ROZNORYMY

Następne hasło: ROZNOSIĆ SIĘ »

ROZNOSIĆ (41) vb impf i pf

impf (40) [w znacz. I.], pf (1) [w znacz. II.].

Oba o jasne.

Fleksja

indicativus
inf	roznosić
praes
	sg	pl
1	roznoszę
3	roznosi	roznoszą

praet
	pl
3	m pers	roznosili

fut
	sg		pl
3	m		m pers	będą roznosić
	f	będzie roznosiła	m an
	n	roznosić będzie	subst

imperativus
	pl
2	roznoście

conditionalis
	sg		pl
3	m	by roznosił	m pers	by roznosili

inf roznosić (8). ◊ praes i fut 1 sg roznoszę (6). ◊ 3 sg roznosi (6). ◊ 3 pl roznoszą (4). ◊ praet 3 pl m pers roznosili (3). ◊ fut 3 sg f będzie roznosiła (1). n roznosić będzie (1). ◊ 3 pl m pers będą roznosić (1). ◊ imp 2 pl roznoście (2). ◊ con 3 sg m by roznosił (1). ◊ 3 pl m pers by roznosili (3). ◊ part praes act roznosząc (5).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI (jeden z niżej notowanych przykładów) – XVIII w.

Znaczenia

I. impf (40)
- 1. Powodować przemieszczenie się wielu lub wszystkich rzeczy w różne strony (10)
  - Przen (1)
  - a. Niosąc w ręku; przen (1)
  - b. Powodować, że nie zostanie na miejscu, rozpraszać (5)
    - Przen: Uprowadzać, rozkradać (1)
    - α. W powietrzu (2)
      - Przen (1)
- 2. Czynić powszechnie jawnym, znanym, sławnym, rozpowiadać, propagować (30)
  - a. Rozsiewać złośliwe i nieprawdziwe wiadomości o kimś, zniesławiać (1)
II. pf Zabierając dla siebie częściami, nic nie zostawić (1)

I. impf (40):

1. Powodować przemieszczenie się wielu lub wszystkich rzeczy w różne strony; differre Mącz, Cn; digerere Mącz [w tym: co (8)] (10):

Zwroty: »po światu roznosić« (1): (marg) Więcei vmárłich ludzi ſzukamy niż żywego Páná ſwego. (–) do ich grobow biegáiąc/ kośći ich czáłuiąc/ po ſwiátu roznoſząc/ ktorym roſkazano być w pokoiu. RejPos 144v.

»roznosić i tam i sam« (2): Differo, Odkłádam ná ynſzi czás/ też roznoſzę y tám y ſám. Mącz 123b, 145b.

Przen (1): [Merkury] Skrzydełká ma v głowy/ ſtrzałkę w ręku nośi/ A gwiazdá mu v głowy promienie roznośi. RejWiz 142v.

a. Niosąc w ręku; przen (1):

Zwrot: »wici roznosić« = dążyć do wojny, prowokować ją (1): Ale ſye Niemcy czegoś więcéy domagáią. Znowu wići roznoſzą KochProp 9.

b. Powodować, że nie zostanie na miejscu, rozpraszać (5):

Zwrot: »po światu roznosić« (2): ták iż pśi właśni ich łeptáli kreẃ ich/ á ptacy á źwirzętá po ſwiátu roznośili kośći y śćirwy ich. RejPos 264v, 175v.

Przen: Uprowadzać, rozkradać [komu] (1): Słyſzeliśćie o wilkách iák pſy zwoiowáli/ Iáko ſię im hániebnie y ſprośnie znáć dáli. Ktorzy ták y po dźiś dźień biorąc á w pokoiu/ Roznoſzą nam bárány tłuſte ták bez boiu. CzahTr E3.

α. W powietrzu (2): [czarownica] Burzą thak roznoſzy [tu zaklęcie]. LibMal 1544/89.

Przen (1):

Zwrot: »wiatry [I] roznosić« (1): gdyż niezgodá nic do kupy nie nieśie/ ále wſzytko roſpraſza/ y rożnemi wiátry roznośi. SkarKazSej 673a.

2. Czynić powszechnie jawnym, znanym, sławnym, rozpowiadać, propagować; enuntiare PolAnt; dissipare, promulgare, propalare, vulgare Mącz [w tym: kogo, co (26)] (30): Promulgo, Roznoſzę/ yáwno/ poſpolito czinię wſzem. Mącz 235c, [273]a, 511c; nie wiem kto to tákie rzecży o Ceſárzu nie pewne roznośi. BielKron 224; Iż idźcie po wſzytkiey ſzyrokośći zyemie/ á roznoſcie ſłowá moie RejPos 318v, 318; Bo ták długo ſobie ludzie będą ſzeptáć á poćichu rády ſwe roznośić/ że s tego potym śiłny ſie ogień rozniećić może. RejZwierc 147; Ciebie wybráni twoi chwálić nieprzeſtáią. Zacność króleſtwá twégo/ y twé dźiwné śiły Roznoſząc/ áby iáwné ná wſzytek świát były. KochPs 210; ReszList 182.

roznosić komu, czemu (3): RejZwierz 35v; A gdy Piotr S. naprzod od Páná Bogá ſpráwiony/ pocżął narodom Pogáńſkim Ewánielią roznośić [...] SkarŻyw 536. Cf »roznosić światu wszytkiemu«.

roznosić przed kim (1): á iá go vcżynię ſobie nacżyniem przebránym/ w ktore wleię ſłodką wonność imienia mego/ áby ią roznośił po wſzytkim świećie: przed Krolmi/ y narodámi/ y ſyny Izráelſkimi SkarŻyw 82.

roznosić po czym (8): Inforo, In foro traducere, fori fabulam facere; sicut incomitiare, per comitium divulgare. – Po rinku roznoſzę. Calep 534b. Cf »roznosić po światu«.

roznosić dokąd (2): Z tąd twoia pańska ſława będzie ſie mnozyła Y w poſtronne narody ſlawę roznoſiła RejJóz Q2v. Cf »roznosić na wszytki strony«.

roznosić gdzie (2): Roznoſząc Ewángelia [!] w oney ziemi/ tráfiło mu ſię w polu nocowáć nád rzeką Oráhá. SkarŻyw 518. Cf »roznosić na ziemi«.

Zwroty: »głosy roznosić« (1): ktora [nieśmiertelna sława] y zá żywotá twego poććiwe głoſy o tobie roznośi/ y po ſmierći nigdy vmrzeć nie może. RejZwierc 102.

»sławę, chwałę roznosić« = rozsławiać (2:1): RejJóz Q2v; Gdyż ono ſámo [srebro] milcży/ by oni [przyjaciele] mowili/ A twą ſławę pocżćiwą/ ludziom roznośili. RejZwierz 35v; Thego mądrość narodowie wyſłáwiáć będą/ á káżde zgromádzenie chwałę iego roznośić będźie [laudem eius enunciabit ecclesia]. BibRadz Eccli 39/12.

»roznosić na wszytki strony« (1): Y ſprawy iego [Pana] świátu opowiádyćie. Iemu rym/ iemu ſłużćie weſołé ſtrony/ Iego cudá roznośćie ná wſzytki ſtrony. KochPs 157.

»szeroko roznosić« (1): zá ktore dobroći powinien káżdy ſzeroko roznośić ſławę imieniá páńſkiego y náukę iego po wſzytkiey ſzerokośći zyemie. LubPs ccv marg.

»roznosić po (wszytkim) światu (a. świecie), światu wszytkiemu, po wszytkiej szerokości ziemie, po szyrokości rozmaitych krain i narodow, na ziemi« [szyk zmienny] (5:1:1:1:1): LubPs ccv marg; ktorzy roznośić muſzą po ſwiátu á latháć s tą nieomylną prawdą Páńſką RejAp 120, 74; RejPos 222, 288; RejZwierc 22v; A gdy Apoſtołowie roznośić mieli Ewánielią y zbáwienie świátu wſzytkiemu: Philippowi świętemu doſtáłá ſię Azya y ziemiá Tátárſka SkarŻyw 385, 82; SkarKaz 122b.

»wieść roznosić« (1): Rumorem dissipare, Wieść puścić/ roznośić. Mącz 360b.

Szeregi: »roznosić a obwoływać« (1): áby po ſwiátu roznośili á obwoływáli ono ſwięthe Boſtwo iego. RejPos 288.

»roznosić a (głośno) opowiedać« (2): áby to co ſłyſzeli z głoſu ſzcżyrego Páńſkiego/ áby to głośno obwołáli ſwiátu/ áby tho roznośili á głośno opowiádali cokolwiek od tey ſtráſzliwey trąby głoſu Pańſkyego ſłyſzeli álbo rozumieli RejAp 11v; A wielbiąc Páná Bogá roznośili á opowiedáli on wielki dziw á onę nádzyeię przyſzłych obietnic ſwoich/ po ſzyrokośći rozmáitych kráin y narodow. RejPos 222.

»roznosić albo rozsiewać« (1): kthorzy ią [fałszywą naukę] mieli roznośić álbo rozſiewáć ná ziemi. RejAp 74.

W przen (3): RejJóz Q2v; Abowiem ſzyrokie iey kroleſtwo ieſt/ ktore oná głośna ſławá iáko trąbá brzmiącza po ſwiátu roznośi. RejZwierc 22v.

roznosić miedzy co [= między kogo] (1): Roſpuſzcżę Boże ták opływáiące Miłośierdźia twe/ lutośći niezmierne/ Roznoſząc/ miedzy ſercá tobie wierne. GrabowSet I.

a. Rozsiewać złośliwe i nieprawdziwe wiadomości o kimś, zniesławiać (1):

[roznosić o kim jakoby o kim: Do tego Piotr ſwięty vpomina nas wſzytkich: Obcowánie máiąc między Pogány vcżćiwe/ áby tho co o nas roznoſzą iákoby o złocżyńcoch/ z dobrych vcżynkow ktoreby vyrzeli/ wielbili Bogá w dzień náwiedzenia. GilPos 27v.]

[Ze zdaniem dopełnieniowym nawiązującym do dopełnienia w zdaniu nadrzędnym: BudArt H8v cf »roznosić a hydzić«.]

Zwrot: »po światu roznosić« (1): To ieſt gorſze niżli wrzod niżli ſcijátyká/ Gdy po ſwiátu roznoſzą márnego nędzniká. RejWiz 5v.

[Szeregi: »roznosić a hydzić«: Ieſt przeto Chriſtus ſyn Boży iedynorodny/ pirworodny y właſny/ á nie iáko inſzi ludzie zá ſyná przyięty. A iż tak o niem trzymamy y wyznawamy/ tedyć nas nie słuſznie Goniądz roznośi á hydzi/ iakobychmy iy zá takiego ſyná mieli/ iácy ſą ludzie święći. BudArt H8v.

»roznosić a sławić«: Ale Iozeff mąż iey/ będąc cżłowiekiem ſpráwiedliwym/ niechćiał iey roznośić á ſlawić [nollet eam traducere]/ ále rácżey chćiał ią potáiemnie opuśćić. Leop Matth 1/19 (Linde).]

II. pf Zabierając dla siebie częściami, nic nie zostawić [co] (1): Nie cżyń koſztu więtſzego niż dochody znoſzą/ Boć potym twoie dobre dłużnicy [tj. wierzyciele] roznoſzą. BielKom C5.

Synonimy: I.2. rozgłaszać, rozkrzewiać, rozsiewać, rozsławiać, rozszerzać, roztrząsać.

Formacje współrdzenne cf NIEŚĆ.

Cf ROZNOSZĄCY, ROZNOSZENIE, [ROZNOSZONY]