[zaloguj się]
[pdf]

ROZSIEWAĆ (78) vb impf

rozsiewać (75), rosiewać (3); rozsiewać : rosiewać BielKron (10:3).

rozſ- (36), rozś- (29), rosſ- (6), rozs- (3), rozſz- (1).

o oraz a jasne (w tym w a 1 r. błędne znakowanie); -e- Mącz (6), -é- (1) KochPs.

Fleksja
inf rozsiéwać
indicativus
praes
sg pl
1 rozsiéwåm
2 rozsiéwåsz
3 rozsiéwå rozsiéwają
praet
sg pl
1 m -m rozsiéwåł m pers
3 m rozsiéwåł m pers rozsiéwali
n rozsiéwało subst
imperativus
sg
2 rozsiéwåj
conditionalis
sg
3 m by rozsiéwåł
impersonalis
con by rozsiéwåno
participia
part praes act rozsiéwając

inf rozsiéwać (13). ◊ praes 1 sg rozsiéwåm (10). ◊ 2 sg rozsiéwåsz (1). ◊ 3 sg rozsiéwå (15). ◊ 3 pl rozsiéwają (4). ◊ praet 1 sg m -m rozsiéwåł (1). ◊ 3 sg m rozsiéwåł (18). n rozsiéwało (1). ◊ 3 pl m pers rozsiéwali (4). ◊ imp 2 sg rozsiéwåj (2). ◊ con 3 sg m by rozsiéwåł (3). ◊ impers con by rozsiéwåno (1). ◊ part praes act rozsiéwając (5).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI (dwa z niżej notowanych przykładów) – XVIII w.

1. Rozsypywać, rozrzucać; spargere Mącz, PolAnt, Calep; disserere PolAnt, Cn; disseminare, dissipare Mącz; perserere, proseminare Calep; dispergere, seminare Vulg [w tym: co (19)] (26): Dissipo, Roſpraſzam/ rozmietam/ roſtrącam/ rozſiewam. Mącz 396a, 381c; Spargo – Rozſiewam, rozrzuczam. Calep 995a, 790a, 864a.

rozsiewać gdzie (1): Leop Iudic 9/45 cf Szereg.

Szereg: »rozsiewać a rozsypować« (1): [Abimelech] dobywał miáſtá: ktore dobywſzy wybił wſzyſtkie ktorzy w niem mieſſkáli/ y ſámo zborzył/ ták że ſol w niem rozśiewał á rozſypował [ut sal in ea dispergeret]. Leop Iudic 9/45.
Przen [po czym] (2):

W porównaniu (2): Który [Pan] śniegiem/ by wełną/ polá odźiéwá/ A śrzéż [= szron] po źiemi/ iáko popiół/ rozsiéwa [Vulg Ps 147/16]. KochPs 213 [przekład tego samego tekstu] LatHar 383.

a. Rozrzucać nasiona, aby wyrosły rośliny (18): Leop Luc 8/5; Izali [oracz] zrownawſzy oblicże iey [ziemi] tedy ſieie wykę/ y rozſiewa kmin BudBib Is 28/25; [ábowiem gdy widzi ſiodłacżek [tj. wieśniak]/ iże Pan Bog dawa wzroſt zbożu/ ktore s pracą rozſiewał/ iſcie z weſelem ná to pogląda GilPos 200v].

rozsiewać czego [funkcja supinum = do rozsiewania] (1): on [Pan] [...] wyſzedł tu ná ten ſwiát rozſiewáć tego wdzięcżnego naſienia ſłow á náuki ſwiętey ſwoiey. RejPos 64v.

rozsiewać na czym (1): ſtára ſie pilno [czart]/ áby co nawięcey ná zyemi rozſiewał kąkolu tego [tj. swojej nauki] RejPos 52v.

rozsiewać po czym (2): A ten kąkol rozſiewa [czart] po tey ziemi/ á po thym wdzięcżnym kroleſtwie Páná náſzego RejPos 54; LatHar 120.

rozsiewać gdzie (1): Y Bárnábás vcżeń Chryſtuſow w Rzymie teſz naśienie ſłowá Bożego rozśiewał SkarŻyw 408.

[Przysłowia: Ktorzi rośiewáią we łzach/ w rádoſći żąć będą. PsKrak 1532 125/6[5].Káżdy będźie ſkąpie żął/ kto ſkąpie rozśiewa [Vulg 2.Cor 9/6] ProtJałm 6v.]
Zwrot: »rozsiewać nasienie, nasienia (G sg)« = spargere semen Mącz; seminare semen Vulg [szyk zmienny] (11:1): Oto ći ze co ze łzámi ſwą ſiewbę zácżęli/ Idąc s płácżem naſienye ſwoye rozſiewáli LubPs cc5v; Ten ktory rozſiewa dobre naſienie: ieſt ſyn cżłowiecży. Leop Matth 13/37, Luc 8/5; Ráno rosſieway naſienie twoie/ tákież y wiecżor/ bo niewieſz ktore lepiey wzeydzie BielKron 82; Mącz 403d; Wyſzedł ten ktory miał rozſiewáć naſienie ſwoie. RejPos 62, 62, 64v; KuczbKat 425; SkarŻyw 408; LatHar 120, 128; [Leop Matth 13/3 (Linde)].
W przen (9): Leop Matth 13/39; RejPos 51v, 52v, 54, 64v; KuczbKat 425; SkarŻyw 408; Nápiſał to o S. Páwle Lukaſz Ewángeliſtá w Dźieiach Apoſtolſkich/ iż rozśiewáiąc po Syryey y Cylicyey przenawybornieyſze naśienie ſłowá Bożego/ roſkázował chowáć przykazánia Apoſtołow S. y ſtárſzych. LatHar 120, 128.
2. Rozgłaszać, rozpowszechniać; szerzyć; seminare HistAl, PolAnt; disseminare, divulgare Mącz, Cn; spargere Modrz, Cn; dispergere, dissipare, infamare, pervulgare, rem vulgo ferre, vulgare Cn [w tym: co (47)] (49): Ten błąd [że biskup nie ma władzy nad innymi biskupami i kapłanami] niż ná on czás Aeryus Aeryuſow vczeń rozſyewał/ [...] chćyał Ceſarz on dobry [tj. Konstantyn] vſtáwą álbo przykazánim á ediktem ſwoim powſcyągnąć. KromRozm III P2; LubPs ee2v marg; Po Melliſeuſie Iowiſz był/ ten ieſzcże tych modlarſtw więcey rozſiewał chodząc po ſwiecie. BielKron 24v, 196, 197v, 198, 202, 218, 326v; á błędliwey náuki zápomniáwſzj/ Katolicką y Apoſtolſką przykłádem innych wſzytkich rozśiewáli. SkarJedn 397, 391; Przyimieſz y żale/ co ten świát rozśiewa GrabowSet Mv; A ná ten czás [heretyk, w którym starzy doktorowie widzą Lutra] otworzył ſtudnią przepáśći/ kiedy wſzytkim vſłał drogę/ y dał dozwolenie ſtáre kácerſtwá wznáwiáć y rozśiewáć. WujNT 860, 607; SkarKaz )(2, 118b, 241b; SkarKazSej 679b; Slepa [fortuna] procz bráku rozśiewa ſzkody SzarzRyt D4; [BielKron 1551 151; powiáda Mędrzec/ że ſye tákim brzydźi Pan Bóg/ który zwády rozśiéwa. BiałPos 198 (Linde)].

rozsiewać czego (składnia zależna od „przestać”) (2): iákoby Luter ktory nowe rzecży kuie w Niemcech/ ſwoich błędow przeſthał rozſiewáć BielKron 193v, 196.

rozsiewać komu (2): BibRadz Mar 4/15; Krol Gránátſki Máchomá Tureckiey niewiernośći/ ſłyſząc o cudách iego [św. Wincentego]/ piſał liſt do niego/ proſząc áby do iego páńſtwá przyſzedł/ á Ewánielią wolnie ludu iego rozśiewał. SkarŻyw 310.

rozsiewać miedzy kogo (1): Divulgo, Rozsławiam/ rozſzerzam/ rozſiewam co miedzi poſpolſtwo. Mącz 511d.

rozsiewać przez kogo (2): Pan Bog tego dopuſzcża zá grzechy ludzkie cżártowi/ iż on tu ma záwżdy wiele ſwych fáłſzywych Prorokow/ przez kthore rozſiewa fáłeſzną náukę woley Páńſkiey ſprzeciwną RejPos 64; WujJudConf 69v.

rozsiewać miedzy kim (6):[Didimus pisze do Aleksandra:] Ty międzi pokornemi ludzmi záwżdi niezgodę rozſiewaſz HistAl I8; áby tákowych mow vſzcżypliwych á nieprzyſtoynych [...] miedzy ludem rozśiewać niedopuſzcżał ModrzBaz 20; SkarŻyw 435; StryjKron 457; SkarKaz 638b; SkarKazSej 684a; [ŁaszczRecepta 56].

rozsiewać po czym (6): Socrates z nieba mądroſci doſięgnął, á po miaſtach ią rozſiewał. BielŻyw 45; SkarJedn 206; y iezdził święty od miáſtá do miáſtá/ rozśiewáiąc ſłowo zbáwienne/ po Noryku/ aſz do niżſzey Pánnoniey SkarŻyw 231, 356. Cf »rozsiewać po świecie«.

rozsiewać gdzie (7): ANdrzey ſwięty Symoná Piotrá brát/ w Scytyey álbo w Tátárzech ſłowo Boże rosſiewał BielKron 144, 144v; RejPos 54v; GDy Piotr S. w Rzymie kazanie Ewánieliey rozſiewał miedzy innemi Senatorſkiemi y zacnemi niewiáſtámi/ vwierzyłá teſz w Iezuſa Chryſtuſa Plántyllá SkarŻyw 435, 486. Cf »rozsiewać wszędzie«.

[Ze zdaniem dopełnieniowym: począłeś między ſwoimi bábámi rozśiéwáć/ że ſie niegodźi ináczéy krzćić tylko przez ponurzánié ŁaszczRecepta 56.]

W charakterystycznych połączeniach: rozsiewać bluźnierstwa, błąd (błędy) (5), ewanjeliją (3), fałsz, kacerstwa (2), kazanie ewanjelijej, kłamstwo, kłopoty, mądrość, modlarstwa, mowy uszczypliwe i nieprzystojne, naukę (9), niebezpieczeństwa, niesprawiedliwości, niezgodę (2), oziębłość, pokoj, roznice, rozterki (2), sławę, słowo (7), szkody, uciski, (błędliwą) wiarę (4), wymysły, zakon boży, zgodę, zwady.

Zwroty: »rozsiewać po świecie (a. po światu), na ziemi, na świecie« [szyk zmienny] (2:2:1): Apoſtołowie ſłowo Boże po wſzytkim świátu rozśiewáli LeovPrzep C4v; RejAp 74; [czart] ſnádnie może głuſzyć to wdzięcżne naſienie Páńſkie/ rozſiewáiąc ná tey nędzney ziemi rozmáite wymyſły/ roſterki/ rozlicżne kłopoty/ dziwne vćiſki/ dziwne nieſpráwiedliwośći á wielkie niebeſpiecżeńſtwá RejPos 52v, 63v; WujJudConf 69v.

»rozsiewać wszędzie« [szyk zmienny] (2): [Łukasz] s Pawłem s. chodził áż do końcá rosſiewáiąc ſłowo Boże wſzędzye BielKron 143v; ReszList 180.

Szeregi: »rozsiewać a (i) mnożyć (a. rozmnażać)« [szyk 2:1] (3): ten turbuje, ktory choć w najwiętszem uspokojeniu ludzi złą nauką [lege: naukę] rozsiewa a mnoży DiarDop 103; RejPos 63v; SkarJedn 206.

»roznosić albo rozsiewać« (1): A iż thá oziębłość byłá z ogniem zmieſzaná/ tho známionuie chytrość gorącość á vporność wymyſlácżow tych kthorzy ią mieli roznośić álbo rozſiewáć ná ziemi. RejAp 74.

»rosławiać, rozsiewać« (1): Dissemino, Rozſiewam. Et per translationem, Nieyáką sławę rosławiam/ rozſiewam. Mącz 381c.

[»szczepić a rozsiewać«: Apoſtołowie ſwięći [...] nie tylko prawdziwą wiárę ſzcżepili á rozſiewáli/ ále też ludzi wiernych do ſtátecznego w tym trwánia nápomináli GilPos 13v.]

»nie uczyć ani rozsiewać« (1): Przeto potrzebá tego/ áby [...] nic przećiwnego woley Bożey y iego ſłowu świętemu nie vcżono áni rozśiewano. WujJudConf 214.

W przen (1): Drudzy záſię tłumią tho niewinne á wierne naſienie Páńſkie [tj. wiernych pańskich]/ rozſiewáiąc w nim fáłeſzne náuki/ fáłeſzne wymyſłj/ á omylne podobieńſtwá RejPos 54v.
*** Bez wystarczającego kontekstu (3): Dissero, Rozſiewam. Mącz [388]a; Dissemino – Rozsiewąm. Calep 332b, 332b.

Synonimy: 1. rozmiatać, rozmietować, rozmietywać, rozpraszać, rozsypować, roztrząsać; 2. rozgłaszać, rozkrzewiać, roznaszać, roznosić, rozsławiać, rozszerzać, roztrząsać.

Formacje współrdzenne cf SIAĆ.

Cf ROZSIEWAJĄCY, [ROZSIEWAN], ROZSIEWANIE

MN