[zaloguj się]
[pdf]

PEWNOŚĆ (135) sb f

e oraz o jasne.

Fleksja
sg pl
N pewność
G pewności pewności
D pewności
A pewność pewności
I pewnością
L pewności

sg N pewność (27). ◊ G pewności (53). ◊ D pewności (5). ◊ A pewność (30). ◊ I pewnością (6). ◊ L pewności (12). ◊ pl G pewności (1). ◊ A pewności (1).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI (jeden z niżej notowanych przykładów) i XVIII w.

1. Wiarygodność, prawdziwość (62): aby to było polſkiemu iązikowi iawno czo grekowie pirwey, po tim łacinnici ſkricie napiſali piłno ſie około tego badaiąc y pewnoſci doſwiatcżaiącz. GlabGad A3v; KromRozm III B8v.

pewność czego (28): RejPs 84v; KrowObr 54; yż Laćinnicy od Grekow ńiſtoryi ſwych pewnosć biorą. KwiatKsiąż H2v; RejAp 194 marg; RejPos 221v marg; BudNT przedm d2v; Trzym przednieyſze rzecży obacżył/ ktorymi [Żydzi] wiáry ſwey podpieráli [...]. Naprzod/ Dawność obránia ſwoiego [...]: potym/ Zakomu im od Bogá dánego pewność. CzechRozm 67, 68, 133, 266; O byſmy tey słodkośći y pewnośći obietnic Chrzyſtuſowych [!] cżęſto ſmákowáli SkarŻyw 127, 2, 102, 203, 271; CzechEp 108, 130, 237; NiemObr 67, 68, 177; ReszPrz 91; WujNT 188 marg, Luc 16 arg, 2.Cor 1 arg, 2.Petr 1 arg; SarnStat 428; Wiáry náſzey pewność ná ſłowie Bożym y ná świádectwie kośćielnym SkarKaz Oooo3b.

pewność czyja [w tym: G pron (1), pron poss (1)] (2): WIerzymy y wyznawamy wſzyſtki Piſmá święte Prorockie y Apoſtolſkie [...] że ſą prawdźiwym ſłowem Bożym/ á iż poważność y pewność ſwoię nie od ludźi biorą WujJudConf 27v; NiemObr 177.

W połączeniach szeregowych (3): gdy ſię pokázowáć będźie [...] zacność/ powagá/ y pewność nie omyláiąca nikogo ſłowá Bożego CzechEp 108, 113; ReszPrz 91.

W charakterystycznych połączeniach: pewność dowodów, historyj, Kościoła, nauki (3), obietnic(e) (5), Pisma (6), postanowienia słowa Bożego (2), umysłu swego, wiary (3), zakonu.

Wyrażenie: »istotna pewność« (1): o ktorych tych rzeczy [stanowiących przedmiot geometrii] znáiomość roskoſzna ieſt/ y iſtotną pęwność [!] zamyka w ſobie. KwiatKsiąż I3v.
Szeregi: »istota a pewność« (1): Nechaybi yey m. yescze sama ssyebie panow vegierſkich pitala ktora yſtota a czo zapewnoscz yey m. w tich nowich Contractach obieczvyą LibLeg 11/41v.

»pewność i niepochybność« (1): ná náuce Mátki ſwey Kośćiołá Rzymſkiego polegał/ y ſtámtąd pewność y niepochybność náuki ſwoiey bráł. SkarŻyw 203.

»pewność i prawda« (1): Spráwuie ſię/ [...] Zálecáiąc pewność y prawdę ſwey náuki. WujNT 2.Cor 1 arg.

»pewność i uiszczenie« [szyk 1:1] (2): á ták obietnic swoich viſzcżenie y pewność ſługom ſwoim obiáwia. SkarŻyw 102, 2.

»waga i pewność« (1): gdyby nas był Nowy teſtáment Graecki w tey ſzczyrośći doſzedł/ iáko od Apoſtołow ieſt nápiſány: tedyby ſłuſznie był v wſzytkich dáleko więtſzey wagi y pewnośći/ á niżli Láćińſki WujNT przedm 10.

»pewność i wiadomość« (1): ktore [pisma] napiſáne ſą o pewnośći y wiadomośći wiáry ſwiętey krześćijáńſkiei KrowObr 54.

»zacność i pewność« (3): Iuż tedy zá pomocą páńſką wezmę to przedśię/ cżymbych zacność y pewność piſmá ś. okázáć [...] mogł. NiemObr 68, 67, 177. [Ponadto w połączeniach szeregowych 2 r.]

Wyrażenia przyimkowe: »dla pewności« (7):
~ Wyrażenie: »dla lepszej, dobrej pewności« [szyk 5:1] (5:1): ZapWar 1550 nr 2665; w ktorey [Postylli M. Rej] nicżym nie állegował dla lepſzey pewnośći iedno ſtárym á nowym zakonem RejZwierc Aaa, 196v; CzechRozm 129v; dla pewnoszy [!] dobry y liepszy wiary dalismy to w kxęgy nasze w piſzacz ZapKościer 1583/39v; SarnStat 876.
Szereg: »dla wiary i pewności« (3): ZapKościer 1583/39v; A dla wiáry y pewnośći tego wſzyſtkiégo [pieczęć przycisnąć kazaliśmy] SarnStat 428, 876. ~

»ku więtszej pewności« (2): A ku więtſzey pewnośći vmyſłu ſwego [...] to ieſzcże przydał: to cżyńćie ná moię pámiątkę. CzechRozm 266; StryjKron 155.

»na pewność« (1):

~ Szereg: »na świadectwo i pewność« (1): a nalepsse swiadecztwo y pewnoscz thedy Ich Mlcz. panovie obermanovie swe pyeczęczy raczyly prziczisnącz. ZapWar 1550 nr 2665. ~

a. Gwarancja, że coś zostanie właściwie zrealizowane (11): piękne obietnice wáſze ſą y wierzymy ſłowom/ ále wżdy lepiey to pewnoſcią obwárować BielKron 108v.
Wyrażenie przyimkowe: »dla pewności« (10): Mącz 16d, 92a; Arrha – Swiętoianskię, ządatek, dlą pewnoſzczy. Calep 97b; kędy więc dla pewnośći y obwinionégo człeká biorą zſobą ná roki opátrzni Prokuratorowie SarnStat 651.

~ dla pewności czego (1): Imperare obsides, Roskázáć więznie ſtáwić dla pewnośći trzymánia przymiérza. Mącz 380b.

Wyrażenie: »dla lepszej pewności« (5): á dla lepſzey pewnośći oſtáwił ſobie Ceſarz zamek y Komum áż do zupełney zapłáty. BielKron [206]v, 199v, 408v; A dla lepſzey pewnośći/ pobierzem im dzieći. Tedy ſie to łotrowſtwo/ dla nich nie rozłeći. BielSat L4v [idem] BielSjem 28. ~
b. Prawdziwa wiadomość, informacja, wiedza (6): A to ieſt tá pewność kthorą nam obiecáć racżył zbáwiciel naſz/ iż z wámi będę áż do ſkońcżenia ſwiátá RejPosWiecz3 98v; [áby pirwey poſłał Synoná iáko poſłá ſwego do Eneaſzá y Antenorá/ áby ſie od nich pewnośći wywiedzyal HistTroj K6].

pewność czego (5): LibLeg 10/68; áż ſie trzebá z pogáńſkich Hiſtorykow pewnośći lat tych dolicżáć CzechRozm 170; Ieſli też chceſz wrocenia czekáć Skárbkowego, Albo śmierci iego pewności nowiny CiekPotr 58. Cf Wyrażenie przyimkowe.

Wyrażenie przyimkowe: »dla pewności [czego]« (2): iż tá cnotá powſcięgliwość/ potrzebnieyſza byłá tey płći [tj. białym głowom]/ niż ktora ina/ dla pewnośći káżdy ſwego pothomſthwá GórnDworz T8v; StryjKron 416.
c. To, że coś jest prawdziwe, niewątpliwe; w przen [czego] (1): gdyżeś ſie iuż doſyć náſłuchał o pewnośći długu ſwego/ iż gi záwżdy nośiſz á vſtáwicżnie ná ſumnieniu ſwoim RejPos 248v.
2. Silna wiara, przekonanie o prawdziwości; certitudo Mymer1, Calep, Cn; firmitas, substantia Vulg; persuasio Modrz; constantia, fides Cn (54): Mymer1 33v; Przijaćielá ći zemnie ná wieki nie máią/ Którzy w rzeczách niepewnych [tj. bóstwach pogańskich] pewnośći ſzukáią. KochPs 42; Calep 184a; WujNT 552; Wiárá nie ściąga ſię ná pewność prywatną okrom obiáwienia SkarKaz Oooo3a.

pewność czego [= że coś na pewno będzie] (20): KromRozm III B7v; By był w Kośćiele Antykryſtowym prawdźiwy Bog Oćiec y prawdźiwy też Syn Boży ná ktorym ſtoi żywoth wiecżny byłoby też tám odpuſzcienie [!] grzechom y pewność żywotá wiecżnego. GrzegRóżn F3, D4, E, E2, E2v, E3, Fv; RejPosWiecz3 99v; ModrzBaz 109; A Ieſtći wiárá gruntem (marg) podłogą, pewnośćią. (–) rzeczy tych ktorych ſię nádźiewamy WujNT Hebr 11/1, 2.Cor 9/4, 11/17, s. 810, Aaaaaa4, Cccccc3v; O pewnośći tego przyſzćia [Chrystusa na sąd ostatni] vchoway Boże z ſłábą ſię wiárą poſtáwić SkarKaz 1a, 203a, 205b. Cf »pewność wziąć«.

pewność czego [= że jest prawdziwe, że się ziści] (2): RejPosWstaw [1102]v; Pátrzył [...] ná rzecży niewidome/ iáko ná ty ktore okiem widział/ y zwiętſzą ich pewnośćią nádzieie cżekał. SkarŻyw 478.

pewność około czego (1): Więc nie dziw iż złodźieiá imáią/ bo lice przy niem ieſt/ rzecz ktora vkázuie ná oko zły iego vczynek/ ále około náiechánia ná dom/ iż nie máſz tákiey pewnośći/ [...] prżeto imáć ſię tákiego nie godźi/ áż przekonánego práwem. GórnRozm B4v.

pewność o czym (9): Pewność o pociechach wiernych vmárłych. RejPos Ooo3v marg; CzechRozm 164v; WujNT 430 marg, Aaaaaa4; SkarKaz 207a, Oooo2b, Oooo3a. Cf »pewność mieć«.

pewność w czym (4): Toż mowiem o S. Pietrze/ kiedy/ ktorego dniá/ roku/ godziny do Rzymá przyſzedł/ choćiabj w tjm doſtátecżnej pewnośći nie było SkarJedn 99; SkarKaz 383b. Cf »pewność mieć«.

pewność czyja [w tym: G sb (3), ai poss (2)] (5): CzechRozm 164v; Lecż iż ſię o wierze/ y pewnośći prawdźiwego zboru páná Chriſtuſowego/ w trzećiey cżęśći piſánia tego/ [...] nie máło piſáło/ ná ten cżás więcey przydáwáć niechcę. NiemObr 180; Pewność Haeretycka o grzechow odpuſzczeniu niepewna. WujNT 430 marg, 369, Aaaaaa4.

pewność o kim, ze zdaniem przydawkowym orzekającym (1): Tákże j o trzech krolách/ kiedy y ktorego roku do Bethleem przyſzli/ pewnośći żadney nie maſz SkarJedn 99.

Ze zdaniem dopełnieniowym [w tym z zapowiednikiem: tego (1); iż(e), że (3), iżby (1), zaimek względny (1)] (5): WróbŻołt qq3v; A tho żeś po wtore widział ſen ku iednemu cylu bijący: znák ieſt pewnośći/ że ſie ſtánie ſłowo Boże Leop Gen 41/32; w cżym ſię nam znáczy wielka pewność tego co ſię ma ſtáć BibRadz I 303c marg; SkarJedn 204. Cf »pewność mieć«.

Zwroty: »pewność mieć« [w tym: o czym (2), w czym (2); iź] [szyk zmienny] (5): SkarJedn 205; Co ná tey głembi trwamy/ Okrutney: kędy pewnośći nie mamy O cżáśie/ gdy wiátr drogi Páńſkiey/ wprowádźi w wiecżnych gmáchow progi. GrabowSet M3v; WujNT 540, 552; Wielkie y nawyżſze ſzczęśćie/ kto w tym pewność ma nieomylną/ iż zna práwego Bogá SkarKaz 274a.

»pewność wziąć [czego]« (1): gdzie [dusza] pewnoſc wezmie więcżnégo trzymaniá milégo boga. OpecŻyw 187.

Wyrażenia: »mocna pewność« (1): Coż zá przyczyná byłá ták wielkich dowodow/ y ták mocney o tym pewnośći? SkarKaz 207a.

»pewność nieomylna« [szyk 1:1] (2): A ták to mieyſce nie ſłuży onemu beſpieczeńſtwu y nieomylney pewnośći/ ktorą według náuki Luterſkiéy káżdy mieć ma o vſpráwiedliwieniu ſwym przez wiárę WujNT 540; SkarKaz 274a.

Szeregi: »ufność i pewność« (1): Co ieſt przećiw prożney vfnośći y pewnośći/ ábo ráczey dumie Ewángelikow dziśieyſzych. WujNT 369.

»pewność i wiadomość« [szyk 1:1] (2): przez ktorebyſmy [znaki] ku wyádomoſci y pewnoſći nyeyákyey łáſki bożey przećiw nam przychodźili. KromRozm III B7. Cf »dla pewności i wiadomości«.

»wiara i pewność« = fides et persuasio Modrz (2): że Oycowie święći wiele zacnych ſpraw w wierze/ y pewnośći łálki przećiwko ſobie Bożey cżynili ModrzBaz 109; NiemObr 180.

Wyrażenia przyimkowe: »dla pewności« (2): ktore [miejsca w Piśmie Św.] ſobie dla pewnośći przecżytáć możeſz. CzechRozm 160.
~ Wyrażenie: »dla lepszej, więtszyj pewności« (1:1): Wſzakże dlá więtſzyi pewności/ i proſtſzęmu człowiekowi folguiąc/ co wadźi ku każdyi figurze zoſobna/ ſłów kilka naprzykłád przywieść. MurzOrt Bv; GroicPorz 1v.
Szereg: »dla pewności i wiadomości« (1): A dla lepſzey pewnoſći y więtſzey wiádomoſći/ thedy ná táki Sąd wyłożony trzy kroć thegoż dniá po ránu dzwonią. GroicPorz 1v. ~

»z pewnością« (2): z pewnością [in diligentia; może błąd zam. z pilnością] opowiem vmieiętność iego. BibRadz Eccli 16/24; A ták ſpewnośćią bierzmy ćiáło y krew Chryſtuſowę. SkarŻyw 278.

3. Bezpieczeństwo, zabezpieczenie; fidelitas Mącz; veritas Vulg (10): możeſz ſie nie trwożyć/ [...] Boś tu iuż teraz przyſzedł ná wielkie pewnośći RejWiz 180; Tátárowie przedſię nie dbáiąc braterſtwa ſzkody vrywkámi cżynili/ żádney pewnośći ſnimi nigdy nie było. BielKron 410; Murus per translationem dicitur, Moc/ Grunt/ Pewność/ Stałość. Mącz 238b, 126b.
Szereg: »pokoj i pewność« (1): A posłáłá [Ester] liſty do wſzytkich Iehudcżykow [...]/ opowiedáiąc im pokoy y pewność [ut haberent pacem et susciperent veritatem Vulg]. BudBib Esth 9/30.
Wyrażenie przyimkowe: »dla lepszej pewności« [w tym: czemu (1)] (3): też dopiero z niego [czosnku] gąſzcż cżyń do rib białych y twardych, ale dla lepſzey pewnoſci ocżom [tj. aby nie szczypało w oczy]: prziſyp kopru FalZioł IV 45d, I 4b; Nie zwierzay ſzkućie wſzytkiey máiętnośći/ Lecż domá zoſtaw dla lepſzey pewnośći Więtſzą połowę. KlonFlis E.
Przen (2): widziſz iż wſzędy [łódka Zakonu Starego] zdzyuráwiona ieſth/ á żadney pewnośći nie naydzieſz w niey RejPos 174v; Wyrwie z ieźiorá/ moich doległośći/ Wprowádzi ná grunt/ pełny wſzech pewnośći GrabowSet Q3.
4. Stałość, niewzruszoność; stabilitas Mącz; certitudo JanStat (3): Stabilitas, Stałość/ pewność/ gruntowność. Mącz 417d.

pewność czego (2): Y áby miłośći y iednośći więtſza pewność między Naiáſnieyſzym pánem Káźimiérzem Królem [...] á między Miſtrzem Komendory y Zakonem w Pruśiéch [...] wiecznie trwáłá/ vſtáwiamy y rozrządzamy: iż [...] SarnStat 1099; SkarKaz 606a.

5. Prawomocność (2):
Wyrażenia przyimkowe: »dla więtszej pewności« (1): y tę donácią dla więtſzéy pewnośći teráznieyſzą Conſtitucią [...] vtwiérdzarny SarnStat 1208.

»pod pewnością« (1):

~ Szereg: »pod pewnością i mocą« (1): Téż áby tákowégo pokoiu wiecznégo y zgody pod pewnośćią y mocą więtſzą [sub certiori attentionis firmitate et robore JanStat 897] ſtrzęgliſmy y chowáli/ obiecuiemy [...] iż [...] SarnStat 1114. ~

6. Zapewnienie, potwierdzenie; asseveratio Calep (2): Asseveratio – Pewność, twierdzenię. Calep 105a.

pewność czego (1): GDy mi Ambroży brat podárza y vpominki twe przynioſł/ oddał mi záraz y liſt bárzo wdzięċźny [!]/ który tuż z przodku/ przekłáda pewność prziyaćielſtwá/ nád wiárę doſwiádcżoną/ y nową prziaźń nád ſtárą. Leop *B2.

7. To, że coś jest określone, wyznaczone (2):
Wyrażenie: »pewność czasow« (2): Bog [...] ſpráwił z iedney krwie wſzytek Narod ludzki áby mieſzkáli po wſzytkiey źiemi zámierzywſzy pewność cżáſow: ktore przedtym poſthánowił GrzegŚm 3, 51.

Synonimy: 1. istota, istotność, prawda; 3. bezpieczeństwo, bezpieczność; 4. stałość, stateczność, trwałość; 5. moc.

Cf NIEPEWNOŚĆ, PEWNIK

LWil