Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: ROZRABIAĆ

Następne hasło: ROZRACHOWANIE »

ROZRACHOWAĆ (6) vb pf

Oba o oraz oba a jasne.

Fleksja

inf	rozrachować

praet
	sg
1	m	-em rozrachowåł
3	m	rozrachowåł

imperativus
	sg
2	rozrachuj

inf rozrachować (3). ◊ [fut 3 sg rozrachuje.] ◊ praet [1 sg m -em rozrachowåł.] ◊ 3 sg m rozrachowåł (1). ◊ imp 2 sg rozrachuj (1). ◊ part praet act rozrachowawszy (1).

Sł stp, Cn brak, Linde XVI (dwa z niżej notowanych przykładów) i XIX w.

Znaczenia

1. Oszacować, wyliczyć (o kosztach, wysokości opłat, potrzebnej ilości czegoś) (3)
2. Policzyć, ustalić ilość a. liczbę czegoś (1)
- a. [O czasie]
3. Przemyślawszy, dojść do jakichś wniosków, zdecydować w jakiejś sprawie (2)

1. Oszacować, wyliczyć (o kosztach, wysokości opłat, potrzebnej ilości czegoś); computare PolAnt; supputare Vulg; describere Mącz; animadvertere Modrz (3):

rozrachować co (1): Kiedy chceſz ſtáynią oſádzić/ Maſz ſie pirwey mieſzká rádzić. [...] Rozráchuy to brácie miły/ Być nie przyſzło ná zgoniny. RejZwierc 237v. Cf [Zwrot].

Ze zdaniem dopełnieniowym [ile (1), ([jak]) wiele (1)] (2): Mącz 375a; A przetoż Vrząd ná to wyſádzony/ obacżywſzy vrodzay zboża/ á rozráchowáwſzy wiele zboża Rzecżpoſpolita ták dla śiebie/ iáko dla przychodniow potrzebuie/ niech poſtánowi pewną licżbę wywożenia ModrzBaz 33v; [będzie mu to wolno [Izraelicie zaprzedanemu w niewolę cudzoziemcowi] odkupić ſie/ tylko zráchowawſſy látá od záprzedánia ſwego/ aż do Miłośćiwego liátá: takieſz policży y pieniądze zá ktore był záprzedan/ wedle lidżby lath/ y rozráchuie wiele przychodzi ná sługę ktory zmytá służy Leop Lev 25/50 (Linde); A przez siedm całych niedziel trwał zjazd i wesele, Rozrachujże, jak to kosztowało wiele. StryjPocząt 387].

W połączeniu szeregowym (1): Describere pecuniam in civitates, Ile które miáſto ſzácunku ma dáć rozráchowáć rozrządźić/ roſpráwić. Mącz 375a.

[Zwrot: »rozrachować nakład«: Abowięm ktory zwás chcąc budować wieżę nie rozrachuie przedzyi nakładu vśiádwſzy/ będźieli miáł potrzeby ku dokonaniu MurzNT Luc 14/28 (Linde).]

2. Policzyć, ustalić ilość a. liczbę czegoś [co] (1): Iák ich [gwiazd] wielé porządkiem ſwoim rozſádzonych/ Bieży tymiż drógámi lat niepowśćiągnionych: Których ieſcze dotychmiaſt nikt nie rozráchował KochPhaen 15.

a. [O czasie: [pop ruski mówi do księdza rzymskiego:] Twierdzicie by i [lege: ji] [św. Piotra] Nero zabył/ A Piotr poniem ſſeść lat żyw był. Gdy byś iedno dobrze zliczył/ Gdzie a kędy Piotr święty był/ Lży byś ſwei doświatſſył. [...] Trzeba łgarzowi pamiętać/ Dobrze wſſyſtko rozrachować RozprKsiędza D8v.]

3. Przemyślawszy, dojść do jakichś wniosków, zdecydować w jakiejś sprawie (2):

rozrachować co (2): Chcąc tedy tákowému vpadku/ y ſzkodźie [żup solnych wielickich i bocheńskich] zábieżeć: iż należy ná opátrznégo Páná przeſzłych rzeczy pámięć máiąc/ pilno przeglądáć przyſzłé/ á ná wſzyſtko ſie dobrze rozmyśliwſzy/ potym kożdą rzecz zoſobná dobrze rozráchowáć [salubri dispositione dirigere JanStat 48]. SarnStat 369 [idem] 382.

[Ze zdaniem dopełnieniowym: PismaPolit 485 cf Zwrot.

Zwrot: »sam u siebie rozrachować«: sam to oglądasz, że tego w sobie nie ma ani takim królem być może ani Piast, ani domak, ani z Niemców kto bądź [...]. (–) Jużem ci sam u siebie rozrachował, słuchając owych własności króla wam potrzebnego, że na żadnego z nich te opisania nie przypadają PismaPolit 485.]

Synonimy: 1., 2. obliczyć; 2. policzyć, rozliczyć, zliczyć; 3. obaczyć, rozebrać, rozeznać, rozrządzić, rozważyć.

Formacje współrdzenne cf RACHOWAĆ.

Cf ROZRACHOWANIE, [ROZRACHOWANY]

MPi, SBu