[zaloguj się]
[pdf]

POCHWAŁA (96) sb f

o oraz końcowe a jasne, pierwsze a pochylone.

Fleksja
sg pl
N pochwåła pochwåły
G pochwåły pochwåł
D pochwåle
A pochwåłę pochwåły
I pochwåłą
L pochwåle
V pochwåło

sg N pochwåła (15). ◊ G pochwåły (29). ◊ D pochwåle (2). ◊ A pochwåłę (24). ◊ I pochwåłą (19). ◊ L pochwåle (1). ◊ V pochwåło (1). ◊ pl N pochwåły (1). ◊ G pochwåł (2). ◊ A pochwåły (2).

Sł stp: pochwała, pofała, Cn s.v. pochwał, Linde XVII w. (z Cn).

1. Pochwalenie, wyrażenie uznania; comprobatio Calep, Cn; gloria, laus Modrz; elogium Calep; applausus, approbatio, collaudatio Cn (45): Bo [...] niedbać o to co kto o niem rozumie/ nietylko ieſt chłubliwego rzecż/ ále y roſpuſtnego. Páweł też chce/ áby Biſkup miał dobre świádectwo/ y od onych ktorzi znim niedźierżą/ á to co inſzego ieſt iedno pochwałá? ModrzBaz 59, 58v; Calep 229b, 357a.

pochwała kogo, czego (2): ModrzBazBud π6v; Pan Iezuſ [...] chwalić dobre będźie (marg) dobrych pochwałá (-) przed Anyoły SkarKaz 6b.

pochwała od kogo (9): BibRadz *2; GórnDworz Z8, Aa4; Ci żadnym ſpoſobem od ludzi bácżnych w they mierze pochwały mieć nie mogą Phil N, S4; OrzJan 66; WujNT przedm 9; CzahTr F2v; Kiedy ſię ták mężátko po Polſku vſtroiſz/ A tákich ná tym świećie dźiwow ty nie broiſz/ Láſkę Bożą otrzymaſz/ pochwałę od ludźi ZbylPrzyg B2.

pochwała za co (2): á wſzákoż y zá tho ſą [białegłowy] godne wielkiey pochwały GórnDworz Aav, X6v.

pochwała w czym [= zo co] (1): ábowiem kiedy w.m. nie zaźrząc ſławy nikomu/ áni vymuiąc/ tego czo ieſth cżyie właſne/ á wcżym pochwały godzien/ powieſz j wyſłowiſz białychgłow vcżynki/ á ſpráwy ſławne/ wiele ſie ich thym popráwi. GórnDworz Z4.

pochwala czyja [= kto chwali] [w tym: ai poss (2), G sb (1), „cudza” (1)] (4): ieſli pochwałá y świádectwo dobrych/ á mądrych ludźi przyſtąpi do vcżynku náſzego/ tedy tym nietrzebá gárdźić ModrzBaz 59; cudzey pochwały niech ten ocżekawa/ ktory vcżćiwie á dobrze ſie ſpráwuie Phil M3; Albo my do ſpólnégo ſkárbu/ gdźie życzliwa Ludzka pochwałá/ y głos poſpolity wzywa KochPieś 2; SarnStat *3v.

W przeciwstawieniach: »pochwała ... przygana (2), gańba, karanie« (4): bo cżęſtokroć cżłowiek chcąc ominąć ieden doł/ wpádnie w drugi/ á miáſto pochwały/ przygánę odnieſie. GórnDworz N6; Otóż cokolwiek ieſt/ bądź pochwały/ bądź gáńby godné/ bez okrzyku przedśię/ pod Imięniem W.M. mych M. Pánów/ Oyczyznie ſwéy dáruię JanNKar A4; SkarKaz 206b; CiekPotrSzym )?(3v.

W charakterystycznych połączeniach: cudza pochwała, od ludzi (udzka, ludzi) (8), powinna, wielka (nie mniejsza) (6), życzliwa; pochwała dobrych; pełny pochwały.

Zwroty: »pochwałę da(wa)ć; pochwała się daje« = laudem tribuere Modrz (2;1): niemożemy wyćiągać ſrogośći przećiw ſzkodnikom: á nie ſtáramy ſię ábyſmy powinną pochwałę dáli dobrze cżyniącym. ModrzBaz 144; SkarKaz 206b; CiekPotrSzym )?(3v.

»pochwałę odnieść (a. odnosić), otrzymać« [szyk zmienny] (4:1): Anáxágorás Philozof/ też ſtąd pochwałę odnośi/ że ſkromnie znioſł ſmierć ſyná ſwoiego Phil N2, S4; WysKaz )?(3; CzahTr F2v; ZbylPrzyg B2.

»zasługiwać (a. zasłużyć) pochwałę« (2): Phil Q3; Ieſlim przyiacielowi ſwemu co dobrego Vczynił, y o rzeczách iego wiernie rádźił. Nie baczę żebym prze to záſłużył pochwałę CiekPotr 84.

Wyrażenie: »pochwały godzien (godny)« [szyk 11:3] (14): BibRadz *2; A przeto káżdemu ieſt ſmiech luby/ y ten pochwały godzien/ kto go ná cżás/ y dobrym kſtałtem wſkrześić vmie. GórnDworz O2v, X6v, Z4, Z8, Aav, L13; a przetoż co v nich cudnego widzę/ to ſzpecą: co vcżćiwego/ to plugáwią: co pochwały godnego [laudanda]/ to gánią/ á wſzytko ná źle wykłádáiąc/ ábo iáwnie ſromocą/ ábo ieſli niemogą/ we złe mnimánie przywodzą. ModrzBaz 56v; ActReg 47; Phil H2, O3; JanNKar A4; WujNT 293; nie mniéy porządek/ zgodá/ y melodia praw/ godna ieſt pochwały ludzkiéy. SarnStat *3v.
Szeregi: »pochwała i błogosławieństwo« (1): Byłáby to wielka poćiechá moiá/ mowić do ćiebie one ſłowá pochwały y błogoſłáwieńſtwá pełne PowodPr 4.

»cześć a pochwała« (1): á co może być gániebnieyſzego/ iáko kłamliwą gębą złupić pocżćiwą białągłowę z dobrey ſławy [...]? ieſzcże zá iáką przycżyną/ zá thą/ kthora by iey tym więtſzą ieſzcże cżeść/ á pochwałę od ludzi przynieść miáłá GórnDworz Aa4.

»pochwała i podwyższenie« (1): Świeccy krolowie gdy od śiebie vrzędy ſtáwią/ dáią im moc ná zapłátę dobrym y złym/ áby ſądząc kto czego godźien/ dobrym pochwałę y podwyżſzenie/ á złym karánie dawáli. SkarKaz 206b.

»pochwała i (a) podziwienie« [szyk 1:1] (2): Coż záſię ieſth więtſzego do podziwienia y pochwały/ iáko miłość Oycżyzny nád ſámego ſiebie miłość przekłádáć? Phil I4, O3.

»sława i pochwała« (1): A kthorych zdánia y rády dobry koniec y pożythecżny mieć będą/ niech od ciebie ſławę y pochwałę odnioſą. Phil S4.

»pochwała i zalecenie« (1): v wſzyſtkich dobrych wielkąś pochwałę y zálecenie ſłuſznie odnioſłá. Boś w tjm nietylko vcżynek milośierny/ ieden z śiedmi vcżyniłá [...] WysKaz )?(3.

Wyrażenia przyimkowe: »ku pochwale« (1): Opuſzcżam ine/ iako Ianá Lángá Slężaká cżłowieká vcżonego/ y Iákobá Herteliuſa: ktorzi też nieco ku pochwale Fricżá y iego kśiąg piſali. ModrzBazBud π6v.

»z pochwałą« (2): A ſtąd ná przykład [Penelopa] wſzytkim cnotliwym pániam ná ſwiecie ieſt daná/ o ktorych Homerus ſzyroko z wielką pochwałą piſze BielKron 25v; OrzJan 66.

a. Tekst pochwalny (4): Ono lepak zgołá niema być chwalono/ żeby do piſánia tákich oráciy/ miano náśládować owych pochwał [exemplum a panegyricis summendum esse]/ ktore przy wielkiem wſzelákich ludźi zgromádzeniu/ ná wychwalánie iákiey oſoby cżynią. ModrzBaz 61v, 61v.

pochwała kogo od kogo (1): ModrzBazBud π5 cf »pochwała a zalecanie«.

pochwała czyja o kim, o czym (1): ModrzBazBud π6 cf W połączeniu szeregowym.

W połączeniu szeregowym (1): Te ſą zálecánia/ pochwały á świádectwá zacnego mężá Iuſtinianá o náſzem Fricżu y o iego kśięgách ModrzBazBud π6.

Szereg: »pochwała a zalecanie« (1): Ale iuż tych pochwał/ á zálecania náſzego Fricżá/ od zacnych/ á (co dźiwnieyſza) od poſtronnych ludźi w ięzyku Láćinſkim (w ktorym oni piſáli) ſłuchaymy. ModrzBazBud π5. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]
2. Sława, rozgłos (22): á co inſzego ieſt pochwałá [gloria]/ iedno (iáko Cicero powieda) zgodne dobrych wychwalane [!] ModrzBaz 58v; Phil M2.

pochwała czego (1): y one niewiáſty ktore po śmierći tákimże koſztem ćiáło Zbáwićielá náſzego vczćić chćiáły: wielką máią w Ewángeliey/ miłośći y czći ſwey ku vmárłemu dobrodźieiowi y Pánu ſwemu/ pochwałę. SkarKaz 386a.

pochwala czyja [= kto jest chwalony] (1): iż [Jan Tarnowski] pochwały y ſławy wſzyſtkich wielkich Hetmánów onych przed nim dawnych łácno bárzo doſzedł OrzJan 65.

W charakterystycznym połączeniu: wielka (nie mniejsza) pochwała (3).

Zwroty: »w pochwale być [u kogo]« (1): Przeto [Czyżowscy] w Ruśi w pochwale ſą v wſzytkich ludzi PaprPan Sv.

»pochwały dostać« (1): Nie mnieyſzey pochwały theż doſtał Krol Káſtyliyſki ná wſchod ſłońcá/ thák iż ná Kubie iego wyſpie ſześć miaſt záłożono/ ludźi pokrzcżono/ y dobrym obycżáiom náucżono. BielKron 448v.

»pochwałę odnieść (a. odnosić)« [w tym: za co (1), w czym (= za co) (1)] [szyk zmienny] (2): GórnDworz B; Tákiéś ná ten czás dáry/ zacny RADZIWILE/ Y pochwałę w dziélnośći/ y w ſwéy odnióſł śile KochJez A3.

Szereg: »pochwała i sława« [szyk 1:1] (2): á mądremu záſię to należy/ iżby omyſlał dobre poſpolite/ á odnoſząc zá pocżćiwe ſpráwy ſławę y pochwałę/ nie sſzedł milcżkiem s ſwiátá GórnDworz B; OrzJan 65.
Wyrażenie przyimkowe: »z pochwałą« (13): Láta od národzenia Páńskiego 309. GAlleryus y Konſtáncyus Ceſárze obá Rzymſcy/ z wielką pochwałą pánowáli BielKron 154v; BielSpr 26; RejPosWstaw [1432]v; owi záſię którzy ná nieprzyiaćielá niegotowi wyſzli/ z wielką pochwałą wprawdźie/ ále ćiężką náſzą ſzkodą vpádli OrzJan 122; Pan Iendrzéy Báthory, wielkiégo záwołánia człowiek w Koronie Polſkiéy to Biſkupſtwo z wielką pochwałą trzyma SarnStat 1139, 306.

~ z pochwałą czego (1): Potym [Joatan] z wielką pochwałą pámięći vmárł BielKron 88.

z pochwałą czyją [= kto jest sławny] [w tym: pron poss (3), G sb (1)] (3): W Wielkich rzecżach á w przeważnych lud Hiſzpáńſki niedáwnych cżáſow ſwiátu wſzemv ſie okazał/ s pochwałą niemáłą krolow ſwych y s ſwoią/ tákież ſpożytkiem ſwoim, BielKron 445, 253v, 296v.

z pochwałą czyją [= kto sławi] (1): Wáſzá Kró. M. ácz ma ozdób innych niemáło ſwégo pánowánia/ z wielką pochwałą ludzką. SarnStat *3.

W charakterystycznych połączeniach: z lepszą pochwalą, z ludzką (ludzi) (3), z wielką (7); z pochwałą panować, umrzeć, żyć.

Zwrot: »z pochwałą słynąć« (1): A w hiſtoriach záſię ſwieckich ábo pogáńſkich wielu ſławá y dobre imię áż podziśdzyeń z wielką pochwałą ſłynie/ kthorzy tákową miłość á powinowáctwo przećiw rodzicom ſwoim wſzelkim obycżáiem pokázowáli RejPosWstaw [414]v.
Szereg: »z czcią a pochwałą« (1): bo głowá byłá Bábilon/ ktorego Káldei/ Aſſyryani/ Medy/ Perſowie/ Azya máła/ y ine kroleſtwá poſłuſzny były/ ktore Cyrus z wielką cżcią á pochwałą ſpráwował. BielKron 112. ~
a. Pragnienie sławy (1): Tego cżáſu Erázmus z Roterdanu cżłowiek vcżony w greckim y łaćinſkiem ięzyku/ piſał Kſkążęćiu [!] Sáſkiemu zálecáiąc Luterowe Pisánie/ iż to cżyni nie ſpochwały iákiey/ nie złákomſtwá (bo niedba oſwiát) áni z hárdośći áni w żadnych zbytkoch podeyrzány BielKron 195.
3. Chluba, to, za co można być chwalonym; laus PolAnt, Modrz; gloriatio PolAnt, Vulg; gloria Modrz, Vulg (22): A choć Ewánielion powiedam/ niemáſz mnie pochwały. BudNT 1.Cor 9/16, 2.Cor 11/17; Zdrádę/ oſzukánie/ zbytnie pićie/ obżárſtwo/ wſzetecżeńſtwá/ y wſzeláką niemierność zá pochwałę ſobie mamy. ModrzBaz 56, 58v; Phil M; WujNT 572 marg.

pochwała z kogo, z czego (3): Wielkie mam bezpieczeńſtwo do was/ wielką pochwałę zwas BudNT 2.Cor 7/3[4]; kto bowiem ſámego ſiebie chwali/ kto s ſpraw ſwoich iákichkolwiek pochwałę cżyni/ podobny bywa owemu Rycerzowi/ ktory ſie z męſthwá ſwego zwykł chełpić/ áno od niego dálekim ieſt/ y do poſmiewiſká ludzkiego zwykł przychodzić. Phil M3; WujNT 2.Cor 7/4.

pochwała czyja [w tym: pron poss (7), G pron (2)] (9): SPiewayćie Iehowie pieśń nową/ pochwałá iego w gromádzie pobożnych. BudBib Ps 149/1; BudNT 1.Cor 5/7[6]; Pochwałá náſza tá ieſt świádectwo ſumnienia náſzego. ModrzBaz 58v; WujNT 1.Cor 9/15, 15/31, 2.Cor 1/12, 14; ieden táki ná świećie: ieden téż pochwáły wſzytkich bierze, Ioseph czyſtośći pánieńſkiéy. GosłCast 6. Cf »dla pochwały«.

W charakterystycznych połączeniach: niecudna pochwała, wielka (4); pochwałę wyniszczyć.

Szereg: »cnota a pochwała« (1): Nápomina też wſzytkich/ áby o tem myślili/ co do cnoty á do pochwały należy [quae virtutis sunt et quae laudis]. ModrzBaz 59.
Wyrażenia przyimkowe: »dla pochwały [czyjej]« (1): Káżdy dźień vmieram prze wáſzę pochwałę (marg) dla pochwały wáſzey. (–) [per vestram gloriam] bráćia/ ktorą mam w Chriſtuśie Ieſuśie Pánie náſzym. WujNT 1.Cor 15/31.

»ku pochwale [komu]« (1): Między ktoremi świećićie iako świece tego światá/ ſłowo żywotá podáiące/ ku pochwale mnie [ad gloriationem mihi] wdzień Chriſtuſow/ że nie ná prożno bieżałem/ áni ná prożno prácowałem. BudNT Philipp 2/16.

a. Człowiek będący czyimś przedmiotem chluby [czyja] (1): Niedoſtąpionéy godnośći/ Y pánieńſkiéy wzór cudnośći/ Zacnych rodźiców pochwało ZawJeft 44.
b. Zaleta, dobra strona [czyja] (1): Nie idźie to przedśię zá tym, áby ſwego [języka] zániedbáć. Ma Láćińſki, Grécki ſwoię pochwałę, ma Włoſki, ma y Polſki ſwoię: káżdému vdźielona miárká pewna, ná któréy zoſtáć może. GosłCast 5.
4. Cześć religijna (2):

pochwała kogo (1): Y tákowa przyśięgá/ należy też do pochwały Páná Bogá/ iáko iſtney prawdy PowodPr 47.

pochwała komu (1): SkarKaz 353b cf W przeciwstawieniu.

W przeciwstawieniu: »pochwała ... pohańbienie« (1): Od ćiebie wſzytko/ y do ćiebie niech ſię ná chwałę twoię obraca wſzytko. Tobie Pánie pochwałá: á nam poháńbienie twarzy náſzey. SkarKaz 353b.

5. Przepych, wspaniałość (2): było poświącánie kościołá z wielką á niewymowną pochwałą á vcżćiwoſcią y nakłádem tákież ofiárámi BielKron 77.
W przen [czyja] (1): Błogo tobie Izráelu/ kto podobny tobie o ludu zbawiony przes Iehowę tarcżą pomocy twey/ y miecżem pochwały twey [gladius excellentiae tuae] BudBib Deut 33/29.
6. Aprobata (2):
Wyrażenie przyimkowe: »z pochwałą [czyją; w tym: ai poss (1), G sb (1)]« (2): y owſzem z wielkimi dzięki, wdźięcznośćią, y pochwałą ludzką to [statut] odemnie, ták ná ſéymikoch, iáko y ná Wálnym Séymie przyięto. SarnStat *7v, 70 marg.
*** Bez wystarczającego kontekstu (1): Collaudatio – Pochwała, pochwał. Calep 214a.

Synonimy: 1. uznanie; 2. sława; 3. chłuba, poczciwość; 4. cześć, poczciwość, uwielbienie; 5. pompa, przepych, wspaniałość; 6. aprobacyja, potwierdzenie.

Cf POCHWALENIE, POCHWAŁ

MP