[zaloguj się]
[pdf]

PODPIERAĆ (176) vb impf

podpierać (148), podpirać (28); podpirać RejKup, KromRozm II (2), KromRozm III (6), RejPosWstaw, PaprPan; podpierać : podpirać Mącz (15:1), RejAp (4:1), RejPos (15:14), RejZwierc (2:1).

o oraz a jasne; -é- (7) KochPieś, KochFrag, OrzJan, JanNKar, SarnStat (3), -e- Mącz (15).

Fleksja
inf podpiérać
indicativus
praes
sg pl
1 podpieråm podpiråmy
2 podpiéråsz podpiéråcie
3 podpiérå podpiérają
praet
sg pl
1 m podpiéråłem m pers
3 m podpiéråł m pers podpiérali
fut
sg pl
2 m będziesz podpiéråł m pers
3 m podpiérać będzie, będzie podpiråł m pers będą podpiérać, podpiérać będą
imperativus
sg
2 podpiéråj
3 niech podpiérå
conditionalis
sg pl
1 m m pers byśmy podpiérali
2 m byś podpiéråł m pers
3 m by podpiéråł m pers by podpiérali
n by podpiérało subst
con praet
sg
3 m by był podpiråł

inf podpiérać (30). ◊ praes 1 sg podpieråm (21). ◊ 2 sg podpiéråsz (8). ◊ 3 sg podpiérå (22). ◊ 1 pl podpiråmy (2). ◊ 2 pl podpiéråcie (1). ◊ 3 pl podpiérają (26). ◊ praet 1 sg m podpiéråłem (1). ◊ 3 sg m podpiéråł (10). ◊ 3 pl m pers podpiérali (8). ◊ fut 2 sg m będziesz podpiéråł (3). ◊ 3 sg m podpiérać będzie (2) Leop, KochOdpr, będzie podpiråł (1) RejZwierc. ◊ 3 pl m pers będą podpiérać (1) RejPos, podpiérać będą (1) ReszPrz. ◊ imp 2 sg podpiéråj (2). ◊ 3 sg niech podpiérå (2). ◊ con 2 sg m byś podpiéråł (2). ◊ 3 sg m by podpiéråł (1). n by podpiérało (1). ◊ 1 pl m pers byśmy podpiérali (2). ◊ 3 pl m pers by podpiérali (3). ◊ con praet 3 sg m by był podpiråł (1). ◊ part praes act podpiérając (25).

Sł stp: podpierać, podpirać, Cn notuje, Linde XVI – XVII(XVIII) – XVIII w.

1. Podtrzymywać od dołu lub z boku, chronić przed upadkiem; fulcire Vulg, Mącz, Calep, Cn; statuminare, submittere, sustentare, sustinere Mącz, Calep; adminiculari, suffulcire Calep, Cn; suggerere, supplantare Mącz; confulcire, sepire Calep; palare, praefulcire, supponere Cn (25): Supplanto, Podſzczepiam/ Podpieram. Mącz 303a; Sustineo, Podeymuyę/ podpieram Mącz 448b, 448c; Adminiculor, fulcio, adiuvo – Podpierąm, pomocz daie. Calep 25a, 240a, 1003b, [1019]a, 1027b, 1038a.
Przen (1):
Zwrot żart.: »szkutę podpierać« = załatwiać się do wody, kucając na brzegu szkuty (1): A ieſzcże zdraycá/ gdy ćię będźie wzbierał/ Będźie rzkomo broń ze krwie oćierał/ A ty od ſtráchu będźieſz obumierał/ Sżkutę podpierał. KlonFlis H.
a. Podstawiać coś, na czym opierałby się ciężar (10): Submitto, Podkłádam/ podcziniam/ podſádzam/ poſtáwiam/ podpieram. Mącz 227b; Statumino, Tknąć tyczy/ podpieráć. Mącz 412c, 59d, 145b; Calep [749]a.

podpierać co (5): orż, ſzcżep, Siey, winnicze naprawiay, budowania v padaiacze potpieray FalZioł V 52; Stał kościoł Sálomonow od záłożenia iego przez Sálomoná do Tytuſowego zborzenia oſtátecżnego 1102. Acżkolwiek też był ſkáżon przez ine nieprzyiaciele/ ále go záſię Zydowie podpieráli. BielKron 147v. Cf podpierać co czym.

podpierać co czym (3): Orthostata, [...] Nunc arrectarium lignum vocant, Podporá/ Kloc/ Pień/ álbo dil/ którym co podpieráyą. Mącz 270c, 455c. Cf Zwrot.

Zwrot: »podporą podpierać« (1): Pedamen, Pedamentum, Podporá/ Tycz/ wſzeláka podporá którą drzewá podpieráyą. Mącz 286b.
b. Podtrzymywać własnym ciałem, swoimi ramionami (5):

podpi(e)rać czego (1): ATlás ácż tu tym ſłynie że podpirał niebá PaprPan Kv; [VergKoch 108 (Linde)].

podpierać czego a. co (1): Będzie ſie podpierał domu ſwego/ á nie oſtoi ſie: podpieráć go będzie/ á nie powſtánie Leop Iob 8/15.

Zwrot: »podpierać ramionami(-ony) [co]« [szyk zmienny] (2): ATlás Prometeuſow brát [...] był známienitym Aſtronomem/ przeto Poetowie piſali o nim/ iż podpierał niebo rámiony. BielKron 23v; Mącz 19a.
Przen [co] (1): [święci] ſą filárámi w kośćiele Bożym/ podpieráiąc gi WujNT 846.
[Zwrot: »podpierać ściany« = nie mieć poparcia, powodzenia: młody choć głupi/ przećię vmié wſzyſtko: godny choć wié y vmié/ przećię podpiéra śćiány JanWróż 62.]
2. Wspomagać, wspierać, dodawać sił; sustentare PolAnt, Cn; sustinere Mącz, Cn; adminiculari, fulcire, praefulcire Calep, Cn; sublevare JanStat, Cn; suppeditare, retentare Mącz; adiuvare, perfulcire, roborare Calep; iuvare Modrz; adminiculare, suffulcire Cn (47): Mącz 434c; Perfulcio, bene fulcio et roboro – Dobrże podpierąm. Calep 780a, [833]b.

podpierać kogo (5): Mącz 448b; Bo rámioná niezbożnikow połamią ſię/ lecż ſpráwiedliwe podpiera Iehowá. BudBib Ps 36/17, Ps 3/4[6]; SarnStat 1070; [Naprzod sługą iy [Chrystusa] Bog ſwoim zowie [...]. Potem obiecuie ſie nim podpieráć/ álbo (iáko niektorzi przekładaią) iego podpierać. [...] Przeto/ ponieważ Chriſtus ieſt sługá Boży/ y ten ktorego Bog podpiera/ albo ſie naniem w ſpiera [...]/ tedyć ſie iáſnie okazuie/ że nie ieſt onym wiecżnym Bogiem BudArt Ov]. Cf podpierać kogo czym.

podpierać kogo czym (1): BibRadz Is 41/10 cf W przen.

Szereg: »wspomagać, podpierać« (1): áni dopuſczą tegóż Swidrygałá [...] ſzkód [...] zádáwáć: áni onégo iáwnie álbo potáiemnie przez ſię álbo napráwné oſoby wſpomágáć/ podpiéráć [iuvare aut sublevare JanStat 846] którymkolwiek ſpoſobem. SarnStat 1070.
W przen (1): nie trwoż ſię bom ieſt Bog twoy/ vmocniłem ćię y rátowáłem ćię/ á podpierałem ćię práwicą ſprawiedliwośći moiey. BibRadz Is 41/10.
Przen [co] (1):
Przysłowie: (did) Sors przydzie s koſtkámi. (–) [...] Możeſz ſzczęſcia ſkuśić z nowu/ [...] Iedno ſie gráiąc nie lękay/ A gráć s káżdym nie odrzekay/ Smiáłość fortunę podpyera BielKom F2.
a. W dziedzinie zdrowotnej, materialnej i politycznej (9):

podpierać czego (1): Cervicibus suis Rempub. sustinere, Rzeczypoſpolitey podpieráć. Mącz 448b.

podpierać co (8): Thák mowi Pan/ Y ći też ktorzy podpieráią Egipt polegą BibRadz Ez 30/6; RejPos 43v. Cf podpierać kogo, co czym.

podpierać kogo, co czym (6): MetrKor 38/287; bo też ná nich [Szwancarach] wiele zależy gdy ſą skráin niemieckich/ powinni potpieráć Ellektory głoſſy ſwemi gdy ſie Ellektorowye niezgodzą. BielKron 194v; SienLek 32; BudBib I 346d marg; Wáſzá Kró: M. [...] przyiąć to będźieſz raczył odemnie [...] iáko Máieſtat Królewſki/ y ſerce poważné/ zwykło prziymowáć od tych/ którzy dobro poſpolité [...] czym mogą podpiéráią. OrzJan 4. Cf podpierać kogo czym w czym.

podpierać kogo czym w czym (1): áby W.M. w kole Senatorſkim ſiedząc/ Kośćiołowi Bożemu długo ſłużył/ [...] y zdrową rádą ſwą Krolá I.M. we wſzyſtkich ták do wiáry powſzechney chrześcijáńſkiey/ iáko y rzecży poſpolitey w ſpráwách podpierał ReszList 188.

b. W dziedzinie duchowej i umysłowej (29):

podpi(e)rać czego (15): A iáko Páweł ſwięty piſze/ iż Duch Páńſki w prośbach náſzych podpira mdłości náſzych RejPos 68v, 81; Bo gdy temu wiernie dufáć będziemy/ będzieć Pan pewnie podpirał káżdey ſtałośći náſzey RejZwierc 206, A5, 4v; SkarJedn 296. Cf podpierać czego kim, czym; komu, czemu czego.

podpi(e)rać kogo (G a. A) (6): iżebyſmy zgodę miłoſć/ y yednoſć myędzy ſobą záchowuyąc/ [...] wedle potrzeby yeden drugyego podpiráli/ [...] yeden drugyego wſpomagáli/ y ku bogu ſpoſabyáli KromRozm III B2, A7. Cf podpierać kogo czym; kogo w czym.

podpierać czego a. co (1): KochFrag 18 cf W przen.

podpierać co (2): GórnDworz Ff7v; á ludzi nápomináć/ áby ſię vcżyli/ ile mogą/ prawdę podpieráć ModrzBaz 86.

podpierać czego kim [= czyimi słowami], czym (6): A też trzebá rozumu podpyeráć bacżeniem RejWiz 100v; RejAp 115v; Podpirayże ſobie o nim nádzyeie ſwoiey tym ſwiętym Apoſtołem iego: iż on ná cię tákież záwoła RejPos 121, 63, 131v; KochPieś 9.

podpierać kogo (G a. A) czym (2): A iżby nam Pan náſz w tym vpáść nie dał/ obiecuie nas tu podpieráć łáſką á pomocą Duchá ſwiętego RejPos 130; ArtKanc L2v.

podpirać kogo (A) czym (1): RejPs 125 cf »podpirać a opatrować«.

podpierać kogo (A) w czym (1): Niech dar duchá twoiego z łáſki twoiey odnoſzę. Który mię w mym weſtchnieniu káżdym niech podpiera CzahTr B2v.

podpi(e)rać kogo (G a. A) w czym (2): Abowiem káżdy wierny właſnie ſie ma rozżalić vpadku bliźniego ſwego/ á kędy może w tym podpiráć iego. RejPos 29v; SkarŻyw 319.

podpierać komu, czemu czego (3): y vſtáwicżnie piſze/ ten wſzechmogący Pan/ [...] vcżąc [...]/ iáko łáſkáwy á dobrotliwy ociec mdłego á ſłabo rozumieiącego ſynacżká ſwego/ á podpieráiąc mu tego mdłego á záráżonego y rozumu y przyrodzenia iego. RejPos 337, 69, 347v.

podpi(e)rać czym (11): cf podpierać czego kim, czym; kogo czym; czym, ze zdaniem.

podpi(e)rać czym, ze zdaniem dopełnieniowym [zawsze: zaimek względny] (3): RejKup Ddv; Wiárą podpiráć mamy/ cżego rozum doſiądz nie może. RejPos 148v marg, 153v.

Szeregi: »bronić i podpierać« (1): co więcżſza cżęść oycow poſtánowi/ ná tym przeſtáwáć y tego bronić y podpieráć potrzebá SkarJedn 296.

»forytować i podpierać« (1): A ták áffekty te/ ktore mierność vthemperowáłá/ nie ſą kęs ieden cznocie przećiwne/ y owſzem ią forytuią/ y podpieráią GórnDworz Ff7v.

»podpirać a opatrować« (1): porucżył ią [owczarnię] á zwierzyć ſie iey racżył páſterzom á namiáſtkom ſwoim [...]/ ktore racży Duchem ſwoim ſwiętym podpiráć á opátrowáć RejPos 125.

»podpierać i poprawować« (1): gdyż ten Pan chce ſercá wiernego/ [...] á tákiemu ſercu iuż on podpiera y popráwuie oney zácżętey/ chociay z dáleká/ wiáry iego. RejPos 69.

»podpirać, (i) wspomagać« (2): á yeden drugyego wſſelákim obyczáyem podpiráyąc y wſpomagáyąc/ yego/ páná/ ſtworzyćyelá/ y dobrodźyeyá ſwego yedynego znali KromRozm III A7, B2.

W przen (3): KochPieś 9; Bo prożne wſzyſtko náſze byłoby ſtáránie: Byś [...] mdłych ſam nie podpierał ręką twey możnośći. ArtKanc L2v; Nádźieiá dobrá ſercá niech podpiéra KochFrag 18.
3. Dodawać znaczenia [czego czym] (4): To iuż iákie zbroie [...] tá beſtia ma ná ty ſwięte Proroki Páńſkie/ iuż to wſzyſcy wiemy. Bo wnet dekretały rozlicżne/ zophiſtrie/ á fáłſzywe pogadki [...]. A iż ſą nikcżemne á bárzo znácżne/ wneth ich podpieráią klątwámi/ interdikty/ á potym miecżem RejAp 92; Ale pátrzay co ty vcżyniſz zá pożytek w tym ſtadku Páná twego [...]/ gdy im będzyeſz ſzáfował to wierne páſtwiſko ſwiętych ſłow iego [...]. A iż tego będzieſz podpirał cnotámi ſwemi RejPos 123v, 123v; vśiadłem ná oyczyſtéy roli/ nie ábym próznował [...]. Ale ábym żywot ſkromny wiodąc/ y ná mále przeſtáiąc: naprzód zaſługi zaſługámi podpiéráć JanNKar A2v.
4. Potwierdzać, uzasadniać, udowadniać, przytaczać na poparcie; asserere Mącz (97):

podpierać czego (86): ZapWar 1527 nr 2376; Podpieráiąc pychy Papieżowey/ przywodziſz ony ſlowá Páná Kryſthuſowe/ kthore mowił do Piotrá Swiętego. Tyś ieſt Piotr/ álbo Opotzyſty/ á ná tey opoce zbuduię kośćioł moy. KrowObr 13v, 19v, 35v, 140, 142, 214v; Mącz 246a; RejAp BB6, 177, 193v; A rycerz łákomy podpieráiąc prze ſwey vkazał liſt zápiecżętowány piecżęćią rycerzá vmárłego/ kthory opiewał ono kupienie. HistRzym 74; RejPos 84, 154; CzechRozm 69, 186v; StryjKron 41; CzechEp 249, 410; Ktorego wykłádu y Páweł podpiera/ mowiąc: iż káżdego robotę/ iáka by byłá/ ogień ſprobuie. WujNT 13, 783. Cf podpierać czego z czego; czego komu; czego kim, czym.

podpierać co (7): A iż teſz ten błąd twoy podpieráiąc ieſztze przywodziſz Ieronimá/ ktory náprzećiwko Wigiláncyuſowi piſał. KrowObr 216v, 180; WujNT 726. Cf podpierać co czym.

podpierać czego a. co (3): Diar 93; Przetoż nic to mieyſce nie podpiera oney oſobney wiáry Luterſkiey/ ktorą chcą być pewni/ że ſą w łáſce Bożey. WujNT 550; [Respons C4v]. Cf podpierać czego a. co czym.

podpierać czego z czego (1): z ktorego piſmá S. mieścá [...] náſzych odpuſtow dawno podpierał S. Chryzoſtom LatHar 287.

podpierać czego komu (1): Tego nam podpierá Lukaſz ſwięty mowiąc: Błogoſláwieni ći ktorzy ſlucháią ſlowá Bożego Leop *A3v.

podpi(e)rać kim, czym (68): cf podpierać czego kim, czym; co czym; czego a. co czym.

podpi(e)rać czego kim [= czyją wypowiedzią lub czyim przykładem], czym (63): KromRozm I M2, M4v [2 r.]; KromRozm II o2v [2 r.]; KromRozm III A4, C7, E7v, H8; Obwiniony powodną ſtronę Gwarem wiąże/ zá tym odpowiáda/ á odpowiedźi ſwey rozmáitymi dowody podpiera GroicPorz Cv, x4v, gg2; tzemuſz ty tedy podpieraſz pychy Papieżá Rzymſkiego/ temi Doktormi KrowObr 14; Prozno teſz tego błędu ſwego podpieraſz/ onym wężem miedziánym/ ktorego był Moiżeſz [...] vtzynił y poſtáwił KrowObr 112v, 18, 20v, 179v, 207v; A ták byłá tego potrzebá/ áby był Pan Kriſtus cudámi podpirał ſwiętey náuki ſwoiey. RejPos 41, 9, 46v, 89v, 142, 149 (10); WujJud a6; Aleby tego wſzyſtkiego nie trzebá takimi dowody filozowſkimi podpieráć CzechRozm 62, 21 [2 r.], 64v, 67, 124v, 135v (12); Bo y my tegoſmy v ludzi pewnieyſzy/ cżego nam zapiſem ábo przyśięgą podpieráią. SkarŻyw 347, 389, 479 [2 r.], 600; ZapKościer 1581/22; CzechEp 115, 139, 140, 206, 249 (9); NiemObr 122; iż z Pánem zbáwićielem náſzym diſputuiąc/ nie gołymi ſłowy/ ále BOżymi/ y piſmem świętym/ ſwoiey rzecży tenże ſam ſzpetny ſzátan podpierał. ReszPrz 10, 17; SarnStat 710; SkarKaz 275a; [Jedno stąpaniem też tego podpieram, Żem żyw: acz konam, jeszcze nie umieram Otwin(?)Erot 10]. Cf podpierać czego czym, ze zdaniem dopełnieniowym.

podpi(e)rać co czym (4): Abowiem pod ſlońcem/ niemáſz niepoſluſznieyſzych/ y ſwowolnieyſzych ludzi/ iáko ſą Mniſzy. Wiem dobrze otym/ iż też to poſluſzeńſtwo ſwoie podpieraćie piſmem ſwiętym s kxiąg Krolewſkich KrowObr 138v; RejPosWstaw [1433]v; CzechRozm 186v; ReszPrz 10.

podpierać czego a. co czym (1): Bo yeſt ich wyele/ ktorzy gdy ſye czego imą/ niczym inym tego nye podpyeráyą/ yedno iż ten álbo on ták piſał. KromRozm I A2.

podpierać kogo (A) w czym (1): Ktemu mię téż w tym mniémániu niepomáłu podpiéra, że miáry ſpoſób z Fránciiéy, álbo z Niemiec Polacy wźięli. SarnStat 283.

podpi(e)rać czego czym, ze zdaniem dopełnieniowym nawiązującym do dopełnienia w zdaniu nadrzędnym (2): áby wierni náucżyciele á ſzáfárze ſłowá Bożego/ chociay nie dziwy/ ále dobrym á cznotliwym żywotem/ podpiráli nauki tey/ iż ieſt prawdziwa RejPos 46v; CzechRozm 190.

W charakterystycznych połączeniach: podpierać błędu (6), buntow, długu, dumy (2), ewanjelijej, fałszu (3), kazania, nauki (6), nieprawdy, obietnic (2), odpowiedzi, ofiary, pisma, podobieństw, poselstwa, powieści, prawa, prawdy (3), propozycyjej, prze, pychy (5), rzeczy (7), słowa, ślubow, uporu, wiary (4), wolej, wykładu, wyznania, zakonu, zdania, zrozumienia; podpierać błąd (2), posłuszeństwo, prawdę, rzecz; podpierać cudami (cudy) (8), doktorem (2), dowodem (3), dziwy (2), kapłanem, krolem, ludźmi, pisarzmi, pismem (13), prawdą, przykłady (2), przysięgą, rozumem, słowem (7), świadectwem (6), świątobliwością, wywody, zapisem, znaki (3).

Zwrot: »mocniej, pewniej podpierać« (1:1): Pan ieſzcże nám pewniey podpieráiąc obietnic ſwoich [...] o rádoſciach náſzych/ ták Ianowi ſwiętemu powiádáć racży. RejAp 177, 193v.
Szeregi: »bronić a podpierać« (1): tedy tego będą fáłecżnemi á obłudnemi wywody bronić á podpieráć/ iáko naiáſnieyſzey prawdy. RejPos 340.

»dowodzić (a. wywodzić) i podpi(e)rać« [szyk 3:2] (5): KrowObr 20v; A to wſzytko wywodzi y podpira ſwiádectwy piſmá ſwiętego. RejPosWstaw [1433]v; CzechEp 140, 410; Co nie dla tego cżynię/ ábych wiáry/ y wyznánia mego/ ludzkimi piſmy podpieráć/ y dowodźić miał NiemObr 122.

»podpirać a poświadszać« (1): Iáko to tu tego y ſámże Piotr ſwięty piſmy dawnemi Prorockiemi/ podpiráć á poſwiadſzáć racży. RejPos 301v.

»podpierać i szczycić« (1): choć y Doktorámi dumy ſwoie podpieráć y ſzcżyćić [heretycy] będą/ namniey ſię tym nie trwożcie ReszPrz 10.

»twirdzić (a. potwierdzać) a (i) podpierać« (2): Abowiem y przykłády/ y ſwiątobliwoſcią żywotá ſwego/ tedy to záwżdy twirdził/ á podpierał tego/ iż tho ieſt nieomylna prawdá/ cżego on vcżył RejPos 84; WujNT 726.

5. Popierać, opowiadać się za czymś [czego] (2): przydał też knim [doktorom pisma św.] drugich ſześć/ ktorzyby ich rzeczy przyſłucháli á podpieráli/ ty ktorzyby prawdziwſze piſmo powiádáli. BielKron 218v; Y mnie żal/ żem ćię o co kiedy prośił. Vfam ſwym Bogom/ że y krom twey łáſki Naydę/ kto rzecży mych podpieráć będźie. KochOdpr A4v.
*** Bez wystarczającego kontekstu (1): Fulcio, Munio, sustento, fortifico – Podpieram, vmoczniąm, podsadzam. Calep 439a.

Synonimy: 2. forytować, pomagać, wspomagać; 4. dowodzić, poświadczać, potwierdzać.

Formacje współrdzenne cf 1. PRZEĆ.

Cf PODPIERAJĄCY, PODPIERANIE, PODPIERANY, PODPORAJĄCY

AL