Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: PODRZĄZEK (?)

Następne hasło: PODRZEĆ SIĘ »

PODRZEĆ (24) vb pf

o jasnej w inf e jasne; w formach praet -darł (7), -dårł (2) Mącz, OrzQuin; -darł-, -darl-.

Fleksja

inf	podrzeć

praet
	sg
1	m	-m podarł
2	m	-ś podarł
3	m	podarł
3	f	podarła

plusq
	pl
3	m pers	podarli byli

imperativus
	sg
2	podrzy

inf podrzeć (2). ◊ fut 3 sg podrze (6). ◊ praet 1 sg m -m podarł (1). ◊ 2 sg m -ś podarł (1). ◊ 3 sg m podarł (9). f podarła (3). ◊ plusq 3 pl m pers podarli byli (1). ◊ imp 2 sg podrzy (1).

Sł stp notuje, Cn brak, Linde XVIII w.

Znaczenia

1. Zniszczyć coś drąc na kawałki, poszarpać, rozerwać (14)
- Przen (3)
- a. Zniszczyć przez noszenie, zedrzeć (1)
2. Zedrzeć, ściągnąć skórę na futro (1)
3. Poranić, uszkodzić ciało (3)
- Przen (1)
4. Pozbawić siłą jakichś dóbr (5)
- a. Ograbić, złupić (4)
- b. Ukraść (1)
5. Obrazić, oszkalować kogoś (1)

1. Zniszczyć coś drąc na kawałki, poszarpać, rozerwać; lacerare HistAl; discindere Mącz; scindere PolAnt [w tym: co (13)] (14): ZapWar 1522 nr 2268; pokradl v yednego kmyecza ſchati byalle/ [...] tho poprzedal y thu y owdzie a ſzam oſtathek podarł LibMal 1544/87; wiátr ze wſchodu ſlońcá thák okrutnie á nagle iął wiać iż też wſzytki námioty z woyská rozwiáł y podárł. HistAl G3; RejWiz 30v; BielKron 94v; Prokuratorowi Státut on z ręku wydárłá/ Vderzyłá o źiemię/ á potym podárłá BielSen 9.

Zwroty: »podrzeć szaty, odzienie« [w tym: na kim (2)] = vestem discindere Mącz [szyk zmienny] (2:1): RejRozpr I3; Mącz 342b; Ale [opętana kobieta] ſkoro do niey przyſtąpiłá: ſzáty ná niey podárłá/ y powáliwſzy ią/ mięſo ná niey kąſałá SkarŻyw 226.

»podrzeć szaty« [na znak żalu, rozpaczy] (1): pobił Awſzálom wſzytki ſyny krolewſkie/ [...] Y wſtał krol á podárł ſzáty ſwoie [et scidit vestimenta sua] y legł ná ziemi/ wſzytcy też słudzy iego ſtali: porozdzierawſzy ſzáty. BudBib 2.Reg 13/31.

Szereg: »poszarpać i podrzeć« (1): Quin etiam sectus postquam ludificatus est virginem vestem omnem misere discidit, Nád to yeſzcze bezecnik vczyniwſzy ſwą wolą nád pánną poſzárpał y podarł ná niey odźienie. Mącz 342b.

Przen (3):

W przeciwstawieniu: »podrzeć ... pozszywać« (1): Hoynego krotkie pánowánie bywa/ Co dziſia podrze tho iutro poſzſzywa. RejZwierc 217.

W porównaniu (1): Iż [Bóg] ty márne á omylne ſpráwy/ Snádnie zwalcży iáko rycerz práwy. A ty márne tego ſwiátá ſieći/ Snádnie podrze iáko ſłábe nići RejAp Cc8.

Zwrot: »podrzeć szatki« = pozbyć się, przestać nosić (1): TY młodźiuchna niewiáſtko [...] Biała ábo czerwona ſukienká tá tobie By namniey nie záwádźi/ nie łáiewá ſobie. Szeſnaſte láto twoie/ podrzyże te ſzátki Ktoreć mátuchná dáłá ZbylPrzyg B2v.

a. Zniszczyć przez noszenie, zedrzeć (1):

Przysłowie: A iuż wiedz pápirowych trzewicżkow nie podrze [tj. niedługo będzie w przyjaźni]/ Ten coby z nim tárgował przyiaźń złą bez winy PaprPan L3.

2. Zedrzeć, ściągnąć skórę na futro [co (żywotne)] (1): Rzekłá mátká [lisica] bárdzo mądrze/ Dziatki gdy was kuſznierz podrze: Tenći ſam was będzie ſzácował/ Ktory lepſzy podgárdłek miał BierEz M2.

3. Poranić, uszkodzić ciało [co; w tym: czemu (żywotne) (2)] (3): Bo pan [polując] robot zámieſzka/ ſzkápam podrze boki/ A pśi po cudzym żytku/ idą ná trzy ſkoki. RejZwierz 137.

Zwrot: »podrzeć ciało« (1): Inscribere corpus, Podrzeć ciáło/ nieczym nácechowáć. Mącz 375b.

Przen (1): (nagł) O Sokole [nazwa twierdzy moskiewskiej]. (–) BA mógłći ſobie Sokół wylátywáć górę/ Lecz mu przedśię Mielecki ſzpetnie podárł ſkórę. Zmiéſzał go równo z źiemią PudłFr 43.

4. Pozbawić siłą jakichś dóbr (5):

a. Ograbić, złupić [kogo, co] (4): OrzRozm Ov marg; Káſsius cżłowiek okrutny/ burząc wſzytkę Syryą/ y kośćiołowi nieprzepuśćił/ ktory też przed tym Gábinius Skaurus y Wárrus podárli byli. BielKron 265v; [Druga część tego wojska Mazowsze podarła [...]. Łęczycę, Kowalewo, Władysław opalili [...]. Z plonem się wrócili. StryjPocząt 211].

podrzeć czym (1): RejWiz 191v cf W połączeniu szeregowym.

W połączeniu szeregowym (1): Ano ſtoią ſwiádkowie/ á z ocżu łzy płyną/ Coś iednym gwałtem pobrał/ drugie podárł winą [tj. karą pieniężną]/ A ná drugich wyłudził/ ná drugich wylichwił RejWiz 191v.

Szereg: »podrzeć, połupić« (1): wtárgnął do Ieruzálem/ kośćioł podárł/ połupił/ ſtátki kośćielne pobrał BielKron 265v.

b. Ukraść [co] (1): Iakom ya nyerąmbal Drew Brzozowych wczęsczi gaiu slachetnego Vincentego Sokolowskiego [...] Anym thesz drugich Brzos albo Drzewa podarl waznosczi iako sto kap grossy ZapWar 1549 nr 2659.

5. Obrazić, oszkalować kogoś [kogo] (1): Conscindere aliquem, Podrzeć kogo/ to yeſt nie zoſtawić ná niem czći zá pieniądz. Mącz 372a.

Synonimy: 1. podrapać, poszarpać, potargać, rozerwać.

Formacje współrdzenne cf DRZEĆ.

Cf PODARCIE, PODARTY

KW, LWil