Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: POKŁAD

Następne hasło: POKŁADAĆ SIĘ »

POKŁADAĆ (517) vb impf

o oraz drugie a jasne (w tym w a 2 r. błędne znakowanie); w inf pierwsze a jasne; w pozostałych formach -kła- (358), -kłå- (28); -kłå- WierKróc (2), ReszHoz, CzahTr (5), KlonFlis, też Calep (2); -kła- : -kłå- KrowObr (23:2), BibRadz (16:1), Mącz (10:1), BudBib (9:1), MycPrz (1:2), CzechRozm (7:1), SkarŻyw (3:4), ArtKanc (1:5).

Fleksja

indicativus
inf	pokładać
praes
	sg	pl
1	pokładåm	pokłådamy
2	pokładåsz	pokładåcie
3	pokładå	pokładają

praet
	sg		pl
1	m	pokładałem, -m pokładåł	m pers	-smy pokładali
1	f	-m pokładała	m an
2	m	pokładałeś, -eś pokładał	m pers	pokładaliście, -ście pokładali
3	m	pokładåł	m pers	pokładali
	f	pokładała	m an	pokładali
	n	pokładało	subst

fut
	sg		pl
1	m	będę pokładåł, pokładać będę	m pers	będziem pokładać
2	m	pokładać będziesz, będziesz pokładåł	m pers
3	m	będzie pokładåł	m pers	będą pokładać, pokładać będą

imperativus
	sg	pl
1		pokładåjmy
2	pokładåj	pokładåjcie
3	niech pokładå	niech pokładają

conditionalis
	sg		pl
1	m	bym pokładåł	m pers	bychmy pokładali, bysmy pokładali
1	f	bych pokładała	m an
2	m	byś pokładåł	m pers	byście pokładali
3	m	by pokładåł	m pers	by pokładali
3	n	by pokładało	subst

inf pokładać (70). ◊ praes 1 sg pokładåm (46). ◊ 2 sg pokładåsz (11). ◊ 3 sg pokładå (64). ◊ 1 pl pokłådamy (26). ◊ 2 pl pokładåcie (5). ◊ 3 pl pokładają (57). ◊ praet 1 sg m pokładałem, -m pokładåł (15). f -m pokładała (1). ◊ 2 sg m pokładałeś, -eś pokładał (2). ◊ 3 sg m pokładåł (30). f pokładała (7). n pokładało (1). ◊ 1 pl m pers -smy pokładali (1). ◊ 2 pl m pers pokładaliście, -ście pokładali (2). ◊ 3 pl m pers pokładali (52). m an pokładali (1) [cum N: wilcy]. ◊ fut 1 sg m będę pokładåł (4) WróbŻołt, KrowObr (2), LatHar, pokładać będę (1) KochPs. ◊ 2 sg m pokładać będziesz (3), będziesz pokładåł (1) RejPos (3:1). ◊ 3 sg m będzie pokładåł (2). ◊ 1 pl m pers będziem pokładać (1). ◊ 3 pl m pers będą pokładać (1) RejPos, pokładać będą (1) WujNT. ◊ imp 2 sg pokładåj (20). ◊ 3 sg niech pokładå (1). ◊ 1 pl pokładåjmy (3). ◊ 2 pl pokładåjcie (4). ◊ 3 pl niech pokładają (1). ◊ con 1 sg m bym pokładåł (2). f bych pokładała (1). ◊ 2 sg m byś pokładåł (6). ◊ 3 sg m by pokładåł (11). n by pokładało (2). ◊ 1 pl m pers bychmy pokładali (11), bysmy pokładali (6); bychmy RejPs, LubPs, BibRadz; bysmy SeklKat, SeklPieś, BiałKat (2), ArtKanc; bychmy : bysmy RejPos (8:1); ~ -smy (5) SeklKat, RejPos, BiałKat (2), ArtKanc, -śmy (1) SeklPieś. ◊ 2 pl m pers byście pokładali (3). ◊ 3 pl m pers by pokładali (11). ◊ part praes act pokładając (30).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI – XIX w.

Znaczenia

I. W znaczeniu konkretnym: umieszczać gdzieś (56)
- a. Umieszczać na powierzchni, spoczywało siłą bezwładu (50)
  - Przen (1)
  - α. Umieszczać w pozycji leżącej (3)
    - αα. Obalać (2)
      - Przen (2)
      - ααα. [Pokonywać przeciwnika w walce, powalając go na ziemię (1) ]
    - ββ. Umieszczać nowożeńca w łożu małżeńskim (1)
  - β. Kłaść przed kimś, dawać (22)
    - Przen (21)
      - a) Umrzeć, zginąć dla kogoś lub czegoś (17)
    - αα. [Przedkładać, dawać do wglądu]
  - γ. Wykładać, pokrywać, tworzyć warstwę wierzchnią (13)
    - Przen (1)
    - αα. Układać podłogę (2)
  - δ. Rozpościerać; przen (1)
  - ε. Umieszczać według określonego porządku (3)
    - αα. Rozlokowywać, rozstawiać wojsko (2)
  - ζ. O częściach ciała (4)
    - αα. Opierać na czymś (3)
    - ββ. Podkładać, podsuwać; przen (1)
  - η. Znosić, składać (o jajach) (1)
- b. Umieszczać wewnątrz czegoś, wkładać; przen (5)
- c. Siać, obsiewać (1)
II. W znaczeniu umysłowym: o różnych formach ustosunkowywania się do treści, sensu i zjawisk (449)
III. W nawiązaniu do znaczenia part „położony”: spędzać (3)
IV. Bez funkcji semantycznej: w połączeniu z inną częścią mowy tworzy zwroty oznaczające czynność lub stan określony przez tę część mowy (6)
*** Bez wystarczającego kontekstu (3)

I. W znaczeniu konkretnym: umieszczać gdzieś; ponere Vulg, PolAnt, Cn; collocare, deponere, locare Cn (56):

a. Umieszczać na powierzchni, spoczywało siłą bezwładu (50):

pokładać co przed kim (1): A wzyąwſzy onych ſiedḿ chlebow/ vcżyniwſzy dzyęki/ łamał/ y dawał zwolennikom ſwoim áby kłádli: y kłádli przed thłuſzcże ony: Y mieli też trochę rybek/ y ty błogoſłáwiwſzy/ kazał pokłádáć przed nimi. RejPos 182v.

Zwrot: »pokładać [co] na miejsce« (1): Y zebráły ſię tám wſzytkie ſtádá/ y odwaláli kámień zwierſchu ſtudnie/ y napawáli drob y pokłádali kamień ná wierſch ſtudnie ná mieyſce iego [restituebant lapidem ... in locum suum]. BudBib Gen 29/3.

Przen (1):

Zwrot: »pokładać [kogo] pod nogi« (1): á iuż przeſthánie tłuc á tłumić onych krolow á onych niewiernych mocarzow ſwoich/ á pokłádáć ie pod nogi ſwoie RejPos 232.

α. Umieszczać w pozycji leżącej [kogo, co] (3):

αα. Obalać (2):

Przen (2):

Zwrot: »rowno z ziemią pokładać« (1): Bo ty [...] dziwnie ſtany ludzkie przepátruieſz wynoſſąc ku gorze głowy wiernych ſwoich á niewierne rowno z ziemią pokłádaſz. RejPs 161v.

Szereg: »rownać i pokładać« (1): Ten Zephyrus niech żaglem náſzym włada: Niech morſkie ſzturmy rowna y pokłada KlonFlis B3v.

ααα. [Pokonywać przeciwnika w walce, powalając go na ziemię (1): Tatarowie ich z Litwą z łuków przeszywali, Polacy zaś wręcz drugich siekąc pokładali. StryjPocząt 507.]

ββ. Umieszczać nowożeńca w łożu małżeńskim (1): Thalamus – Komora gdzie pokładaią zenicha. Calep 1062a.

β. Kłaść przed kimś, dawać; exponere Modrz [co] (22):

Zwrot: »pokładać u nog [czyich]« (1): Bo ktorzykolwiek dzierżawcámi pol álbo domow byli/ przedawáiąc przynośili ſummy przedánych (rzecży.) Y pokłádáli v nog Apoſtolſkich [ponebant ante pedes Apostolorum] BudNT Act 4/35.

Przen (21):

pokładać u kogo (1): Kto co dobrego czyni w tym żywoćie/ ten to iákoby pokłáda v Páná Bogá/ áby mu to ſchował y oddał po śmierći. WujNT 735.

pokładać na kogo (1): Pokłáday ná Páná Bogá ſtáránie twoie. KołakSzczęśl B4.

pokładać przed kogo (1): A ták rozumiey iżći tu thobie podawáć racży [...] ony to błogoſłáwione dáry ſiedmiorákie Duchá ſwe^go ſwiętego/ á pokłádáć ie tu przed cię racży/ ábyś ie wdzięcżnie przyiął od niego RejPos 185.

Zwrot: »przed nogi [czyje] pokładać« (1): Przetoż ná ten cżás przed nogi iego świętey miłosći iáko zá wdźięcżnieyſzą ofiárę tę naſzę pracą pokłádamy/ oddawáiąc ią ku pożytkom koſćiołá iego świętego BibRadz *6.

a) Umrzeć, zginąć dla kogoś lub czegoś (17):

Zwroty: »pokładać ducha« (11): GrzegŚm 49 cf »pokładać w moc bożą«. Cf »w ręce pokładać«.

»pokładać duszę [za kogo]« (1): Przez to poználiſmy miłość/ iż on położył zá nas duſzę ſwoię: y my pokłádáć mamy duſze álbo żywoty náſze zá brácią ſwą. RejPosWstaw [143⁴].

»gardła [dla kogo] pokładać« (1): ále zá tem pilnośći trzebá przyłożyć/ áby ći/ ktorzi gárdłá ſwoie ná káżdy cżás dla oycżyzny pokłádáią [qui salutem suam ... morti exponant]/ w zapłáćie zmowioney niebyli oſzukáni. ModrzBaz 118v.

»pokładać w moc bożą« (1): Ták tedy rozumiey/ iż gdy Kryſtus pokłádáiąc w moc Bożą duchá ſwego polecał Oycu: nie odłącżał ćiáłá GrzegŚm 49.

»w ręce [czyje] pokładać« [zawsze: ducha] [szyk zmienny] (10): Oycże w ręce thwe pokłádam duchá mego GrzegŚm 22, 44 [2 r.], 45 [3 r.], 46 [3 r.], 47.

»pokładać zdrowie« [w tym: o co (1), za co (1)] = animam ponere PolAnt [szyk zmienny] (4): Iamći ieſt on páſtyrz dobry/ y znam owieczki moie/ á moie też mnie znáią. [...] á zdrowie moie pokłádam zá owieczki. BibRadz Ioann 10/15, Ioann 10/17, 18; tedyby pewnie wiele tyśięcy ſzláchćicow Mázowieckich/ Podláſkich y inſzych/ woleliby z nieprzyiaćielem Koronnym zdrowia ſwe o wſzytkę oyczyznę/ y o te praemia pokłádáć VotSzl C2v.

»pokładać żywot« [szyk zmienny] (2): niechcąc nie ćirpieć dla Kryſtuſowey Ewángeliey/ thrácą ie [żywoty] á nie pokłádáią w ręce Boże. GrzegŚm 46; RejPosWstaw [143⁴].

Szeregi: »pokładać albo chować« (2): W ręce thwe pokłádam álbo chowam Duchá mego. GrzegŚm 46, 45.

»pokładać abo oddawać« (1): Oycże w ręce thwe pokłádam ábo oddawam Duchá mego GrzegŚm 44.

αα. [Przedkładać, dawać do wglądu: P. Lygęza [...] opowiedział się [...], iż był gotów rewizyję w tych Bogucyczach dopuścić, chocia listów na sejmie warszawskim nie pokładał. LustrSand 51.]

γ. Wykładać, pokrywać, tworzyć warstwę wierzchnią; compingere, consternere, operire, sternere, substernere, superinsternere, supersternere Cn (13):

pokładać co [= na co się kładzie] (4): Rudus, Materia áſtrychowa/ to yeſt rozbite á roſtłuczone kámienie s cegłą y s wapnem/ z których áſtrichy czinią/ á páwimenti álbo tła á ziemię pokłádáyą. Mącz 359d. Cf pokładać co czym.

[pokładać co [= co się kładzie]: Kto ią [szałwię] też chce z iednego krzá ſzeroko rozkrzewić/ tedy dobrze ieſt gáłązki długie pokłádáć á źiemią przykrywáć Cresc 1571 255. Cf pokładać co na co; co gdzie.]

[pokładać co [= co się kładzie] na co: cieśli, który pokładał balki na ganku wiertle 2 metr. 2 InwBiskWłocł 1582 306.]

pokładać czym [= co się kładzie] (9): Delapido, Pokładam kamieniem. Mącz 184b, 438b; Asso – Tąrczicamy pokłądąm. Calep 106a; Stercoro – Gnoiem pokładam. Calep 1004b; Tabulo – Delami pokładam. Calep 1044a, 209b; [a [na] drugiem gościńcu powyszej młyna też ścielą gać i przez miasteczko wszytko krzyżową drogą [tj. na krzyż] pokładają drzewem. LustrKrak I 51]. Cf pokładać co czym.

pokładać co czym (3): kiedyby ich zá Bogi v ſiebie niemieli/ nigdy by [...] Złotem y ſrebrem ich nie pokłádáli KrowObr 116v; Pavimento, Czinię tło/ áſtrych/ Aſtrichem ziemię pokłádam. Mącz 285a, 438a;

[pokładać co gdzie: Tákież gnoie dobrze pokłádáć ná wyżſzym mieścu ogrodá Cresc 1571 85.]

Przen [co czym] (1): Sprawy dobre, drugiemi dobrémi ſpráwámi Pokłáday, żeby ná nie zwierzchu nie kápáło. CiekPotr 22.

αα. Układać podłogę (2): BartBydg 229b; Pavimento – Pokładna pawimenczie czinię, tlę pokladam. Calep 764b.

δ. Rozpościerać; przen [co w czym] (1): Abowiem ktory ſię ták ſpráwowáć będźie/ będźie godźien ku wſzytkiemu/ ábowiem śćieſzki ſwe pokłáda w świátłośći Pańſkiey [quia lux Domini vestigium eius]/ ktory pobożne ludźi mądrośćią nápełnia. BibRadz Eccli 50/30.

ε. Umieszczać według określonego porządku (3):

Zwrot: »[co] na swym miejscu pokładać« (1): Ordino, Rzędem rozſadzam/ káżdą rzecz ná ſwym mieyſcu pokłádam. Mącz 268b.

αα. Rozlokowywać, rozstawiać wojsko [kogo] (2): gdzie obtocżyli oboz/ tedy Węgry á Włochy przed obozem pokłádáli/ iáko lekkie ludzi á prętkie ku pierwſzemu pátkaniu [!] BielKron 314; Z Dawná y tych cżáſow ſtarzy walecżnicy Woyſko ná cżterzy gráni ſtánowili/ y po dźiś ták cżynią choćiaż ſie go ſtárzy Hetmáni ſtrzegli ná cżás pokłádáć BielSpr 24v.

ζ. O częściach ciała (4):

αα. Opierać na czymś (3):

pokładać co [= część ciała] na czym (2): Druga záſię w okrutney miłośći będąc/ y pokłádáiąc tylekroć białą ſwą ſzyię/ ná miłey ręce/ [...] iednák ſie obroniłá onemu ogniowi/ ktory wiele mądrych ludzi popalił. GórnDworz Aa8; Pothym pokłáda ręcze obie ná Kſięgach Ewányeliey/ ktore przed nim Arcybiſkup trzyma StryjWjaz Dv.

pokładać co czym [= częściami ciała] (1): Cżáſem wzdycha/ cżáſem też pálcámi pokłáda/ Przezdźięcżną lutnią/ czáſem ná ſtronę odkłáda. KlonŻal B.

ββ. Podkładać, podsuwać; przen [co] (1):

Zwrot: »pokładać rękę« = otaczać opieką, zapewniać ochronę i bezpieczeństwo (1): Gdy pádnie nie powáli ſię/ bo Iehowá pokłáda rękę ſwoię. BudBib Ps 36/24.

η. Znosić, składać (o jajach) (1):

Zwrot: »jajca [w czym] pokładać« (1): [Kukułka] Iaycza ſwoie w czudzem gniazdzie pokłada/ iako v trcinnego wrobla albo v piegzy FalZioł IV 23c.

b. Umieszczać wewnątrz czegoś, wkładać; przen; reponere Modrz, Cn [co] (5):

[pokładać w co: Skárbnicę wſzytkiego dobrá/ w ſámęż ſkarbnicę wſzytkiego dobrá pokłáda. BzowRóż 57.]

Zwroty: »pokładać (głęboko) do serca, w serce, w sercu« = myśleć o czymś z przejęciem; ponere in praecordio Vulg [szyk zmienny] (1:1:1): Leop Sap 4/14; á onę mękę iego y drogą kreẃ iego ktorą cie odkupił [...]/ pokłáday vſtáwicżnie w ſercu ſwoim RejPos 163v; To mamy dobrze znáć/ y głęboko do ſercá pokłádáć [Haec noscenda sunt altaque mente reponenda] ModrzBaz 69.

»w sercu [czyim] pokładać« = namawiać, sugerować (1): y podmioty wſzelákie w ſercu iey pokładáł/ ktoremi by iey vmyſł y przedſięwzięćie/ ábo rozerwáć/ ábo oſłábić mogł. SkarŻyw 14.

»w sobie pokładać« (1): Po wárgach iego bywa poznan nienawiſtnik/ bo w ſobie pokłáda zdrádę [in interioribus suis ponet dolum]. BudBib Prov 26/24.

c. Siać, obsiewać [co] (1): Izali zrownawſzy oblicże iey [ziemi] tedy ſieie wykę/ y rozſiewa kmin/ pokłáda też pſzenice [!] pod miárą/ y ięcżmień známienity/ y orkiż w miedzy ſwey? BudBib Is 28/25.

II. W znaczeniu umysłowym: o różnych formach ustosunkowywania się do treści, sensu i zjawisk; ponere HistAl, PolAnt, Cn; collocare, reponere Mącz, Modrz, Cn; ponendum putare Modrz; locare Cn [w tym: kogo, co (445)] (449):

1. Podawać do wiadomości, przedstawiać (20): Ieſzcże przedśię nie widzę/ dla cże^goby Biſkup Rzymſki/ tym ſucceſſorem być miał? X. K. trzy przycżyny pokłádał NiemObr 51.

pokładać pod czym [= pod jaką postacią] (1): Tu też możemy nic inſzego nie rozumieć iedno ſrogość gniewu Bożego/ gdyż y Dawid y ini Prorocy gniew Boży pod ſrogoſcią grádu pokłádáią. RejAp 139v.

pokładać komu kogo kim (1): Gdybymći Iezuſá Chriſtuſá gołym cżłowiekiem/ iáko ktorego inſzego pokłádał/ [...] tedybyś [...] CzechRozm 65v.

pokładać w czym [= w tekście] (1): Ale Iozephus pokłáda w piſániu ſwoim/ iż [Salomon] krolował ośḿdzyeſiąt lat. BielKron 78v.

Ze zdaniem dopełnieniowym [w tym z zapowiednikiem: tak (1); iż, że] (3): OpecŻyw 52; BielKron 78v; Ták pokłádamy/ że bez nich Krzeſt doſkonáły y ſkutecżny być może. WujJudConf 168.

Zwrot: »pokładać [komu] pod rozum« (1): Co puſzcżam ná bacżenie cżłowieká mędrzſzego/ Pokładáiąc mu pod rozum ten kęs zdánia mego. CzahTr 13v.

W przen (11):

Zwroty: »przed oczy pokładać« [w tym: komu (7)] [szyk zmienny] (10): Czo then Pſalm pokłáda przed ocży náſze. LubPs X2v marg; Tu iuż ia thobie więcey żadnych wywodow przed ocży twoie pokłádáć nie vmiem RejAp 198v, 2; Iuż on bog omylny ciemnośći tych ſwiátá tego zwiedzye á záſlepi ocży twoie/ á będzieć pokłádał nędzne á mizerne nábycie ſwiátá tego przed ocży twoie RejPos 223, 285v; KuczbKat 120; RejPosWstaw [110²], [143²], [143²]v; CzechRozm 111v.

»pokładać przed oblicznością« = mieć świadomość obecności (1): Záwżdym pokłádał Páná przed oblicżnośćią moią/ á gdy on ieſth po práwey mey ſtronie/ nie będę wzruſzon. GrzegŚm 25.

Przen (1):

Zwrot: »pokładać przed sobą« = mieć na uwadze, myśleć o kimś (1): Boże zuchwalcy powſtáli ná mię/ á zbor łotrowſki ſzukáli duſze moiey/ á niepokłádáli ćię przed ſobą [non posuerunt te coram se]. BudBib Ps 85/14.

a. Naznaczać [komu] (1): Item czaſz a dzień y myeſczye kv bithwye ym pokladamy thw wkracowye na dworze naſchym od thego wthorkw nayblyz prziſlego vedw nyedziel MetrKor 26/62v.

2. Przedstawiać jakąś osobę, fakt jako przedmiot swojego osądu, uważać, oceniać (92):

pokładać co jakiego (1): Nic ſobie drogiego nie pokładay czoć lotr odiąć może BielŻyw 130.

pokładać co jako co (2): BielŻyw 146; Te Pſálmy niektorzy ták rozdźieláią/ że káżdy iáko przyſtoyne lekárſtwo iednego z śiedmi głownych grzechow pokłádáią. LatHar 158.

pokładać za kogo, za co, za jaki [w tym: cum inf (1)] (19): A lwicę iáko niepłodną/ Pokłádáłá zá niezgodną: Rzekąc nierowno - zemną chodziſz/ Po iednemu lwięćiu rodźiſz. BierEz K4v; BielŻyw 66, 95, 145; RejPs 23, 46v; MurzHist P2v; otoż on cżłowyek ktory Bogá ſwego/ Nye pokłádał nigdy ſobye zá ſwe wſpomożenye LubPs N5, F2v marg; BielKron 79v; Multi foelicitatem metiuntur voluptate, Wiele ich ſzczęsliwość roskoſzą álbo roſpuſtnośćią mierzą/ To yeſt zá nawiętſzą ſzcześliwość pokłádáyą/ Roskoſzy vżywáć. Mącz 219c; NiemObr 74. Cf »za nic pokładać«, »za niewielką rzecz sobie pokładać«, [»za psa pokładać«].

pokładać kim, czym, jakim (3): K temuż też złośne Samnienie zawżdy to ma przyrodzenie, Nieprzyjacioły pokłada Ony, ktorym krzywdę zada BierRozm 12; GliczKsiąż A2; Biádá tym/ [...] ktorzy pokłádáią ćiemność świátłem/ á światłość ćiemnośćiami WujJudConf 81.

pokładać w kim, w czym (18): Ci ktorzy niecnie dziáłáią/ W śmierći koniec pokłádáią BierEz R2v, I2v; BielŻyw 61, 103; RejWiz A5v, 19v; Dał nam Pan Bog tego Iopá ná przykład/ áby káżdy nie roſpacżał w rzecżach przećiwnych/ á w ſzcżęſciu wielkim żadney wiecżnośći ná tym ſwiecie nie pokłádáli [tj. nie uważali, że szczęście jest wieczne]. BielKron 27v, 202; RejPos 44v, 208v; WujJudConf 61; CzechRozm 135; O iáko to ieſt nędzny cżłowiek/ ktory ſtałość w thák złoſliwych y ſzkárádych rzecżach pokłáda. Phil K3; ktorzy [luteranowie] nie w poświącániu ále w ſámym vżywániu pokłádáią ćiáło y krew Páńſką WujNT 603, 26, 845; SkarKaz 209b; Ci w nicżym bárźi mocy ſwey niepokładáią/ Iáko w wielkośći ludźi ktorych záwſze máią. CzahTr F3v.

pokładać na czym (1): Bo oni ná zwierzchownych tylo vczynkách pokłádáli dobroć y ſpráwiedliwość ſwoię SkarKaz 310a.

pokładać gdzie [= uważać, że jest gdzieś] (1): nie pokłádaymy tu ſobie domu/ gdźie ieſt goſpodá krotka y nie náſz właſny dom/ gdźie śmierć nas ze wſzytkiego wypchnie. SkarKaz 209a.

cum A dupl (2): BielŻyw nlb 4; niechayże tedy ſłucháią duchá Bożego/ ktory/ fundáment zboru nie ſámego Piotrá/ ále dwunaśćie Apoſtołow pokłáda NiemObr 36.

cum A cum inf (10): Sektá byłá iego [Pitagorasa] ſproſna/ ábowiem pokłádał ludzkie duſze poſpołu s ciáłem vmieráć BielKron 121v. Cf cum A cum inf „być”.

cum A cum inf „być” [w tym: w czym (3), za kogo, za co (2), jaki (2), czym, jakim (2), z czym (1)] (9): Pociechá wſzytkim wiernem/ iákie Pan roſkoſzy ſwe wielkye pokłáda być s koſciołem ſwoim/ to ieſt s ſyny ludzkiemi. LubPs Qv marg; OrzRozm B4v, Q2v; Tales [...] pokłádał być ludzkie duſze nieśmiertelne. BielKron 121v; O Moſkiewſkim álbo Ruſkim narodzie/ rozmáicie piſáli ſtárzy Hiſtorykowie/ kthore záwżdy zá Sármáty pokłádáli być BielKron 427, 156; RejZwierc 168v; BielSpr 26v; ktorzy pokłádáią Bogá być przycżyną grzechow WujJudConf 64v; Tákowić dobre/ mężne/y mądre ludźi nienawiſnemi máią/ o ktorych/ choćia milcżą/ tego domnimánia ſą/ iákoby o nich źle rozumieli: y widzą/ że ie ludźie więcey ſobie ważą/ y godnieyſzemi onego vrzędu być pokłádáią/ niżli onych ſámych [videant dignioresque iudicari magistratu, quam seipsos]. ModrzBaz [41]; [A ieſliby tego oboygá pozwoláiąc wątpił izaliby y Duch święty był Bogiem/ tenby iuż pokłádał być dwu Duchow/ iednego/ ktoregoby wierzył być Bogiem/ á drugiego/ o ktorymby wątpił ieſliby był Bogiem. PiotrGonTrzech 11].

[pokładać co, ze zdaniem dopełnieniowym nawiązującym do dopełnienia bliższego: iż choć żadny z Doktorow Krzeſćiáńſkich ták nie vczył/ przedſię oni [sektarze] tę náukę pokłádáią/ iákoby ſye ná niey vgruntowáć miáłá wiárá RodzajLutera F3.]

Zwroty: bibl. »pokładać w głowach wesela« = uważać za największą radość (1): Niech przyſchnie ięzyk moy do podniebienia mego/ ieſlibych ná ćię nie pomniał/ ieſlibym Ieruſzalimá nie pokládał w głowach weſela mego [si non ascendere fecero Ierusalaim in capite laetitiae meae]. BudBib Ps 136/6.

»sobie nie lada jako pokładać« (1): możem ſobie nie ládá iáko pokłádáć polakow/ iáko tych/ ktorzy vſtáwicżnie z pogránicżnym nieprzyiaćielem cżynią ze wſzech ſtron/ zawżdy ſą gotowſzy/ porządnieyſzy/ zwycżáynieyſzy/ niż ini. BielKron [332²]v.

»(nie)lekce (a. lekko, a. lekkoważnie) pokładać« [w tym: sobie (12), u siebie (1)] = lekceważyć, traktować niepoważnie, pogardliwie; gardzić [szyk zmienny] (16): BierEz H2v; Bo iż oni Páná Bogá ſobie zá nic máią/ Więc nas niebożątká ſobie lekce pokłádáią. LubPs gg5v; A przetoż teraz Boże náſz/ [...] nie lekceż ſobie pokłáday tego wſzytkiego vtrapienia [ne diminuatur coram te omnis labor] BibRadz 2.Esdr 9/32, I 2a marg; BielKron 311; GórnDworz Gg7v; BudBib 2.Esdr 9/32; Zacne ſtany tym czáſem wſzak ſie odmieniáły/ Z onych pobożnych ludzi tákimi ſie ſtáli. Lekkoważnie w tym ſobie innych pokładáli/ Byſtrze á popędliwie ná bráćią fukáli. MycPrz I B2v, I [C]2v; KochWr 19; Zadnego z tych grzechow lekko ſobie pokłádáć nie potrzebá. LatHar 119, 122, 252, 285; Wſzákoż lekce v ſiebie wſzytko pokłádáłá/ Prze ſlub ktory pirwſzemu chowáć obiecáłá. PudłDydo A3. Cſ »nie wzgardzać ani lekce pokładać«.

»za nic (nizacz) pokładać« [w tym: sobie (2)] (5): gdyż Anyeli/ gdyż Apoſtołowie/ gdyż ini wſzyſcy ſwięći zá nic pokłádáli doſtoieńſtwá ſwoie/ á owſzem ſpráwy ſwe á doſtoieńſtwá ſwe práwie przezywáli ſmieciem á plewámi przeciwko zacnośći Páná ſwoiego RejPos 13v, 14 [2 r.]; Nizacz ſynow Slacheckich ſobie pokłádáli. MycPrz I B3; WierKróc Av.

»za niewielką rzecz sobie pokładać« (1): a zaprzeć śię zbawićiela ſwego i nauki iego za niewielką rzecz ſobie pokładaiąc/ [...] vmyślił wſzyſtko odwołać MurzHist C3.

»nisko pokładać« (1): SkarŻyw 543 cf W przen.

[»za psa pokładać« (1): Gdy oſthátni cżuie ſie w zacnośći rodu/ máiętnośći/ dignitarſtwem/ doſtátkiem nád inſze vbogáconego/ wnet zá pſá pokłáda vbogiego y tánie názbyt ſzácuie ſtan iego. GilPos 4v.]

»za rowno [z czym], rowno pokładać« = traktować na równi, jednakowo (2:1): RejZwierc 183; Wſzyſtko dobre zá rowno ze złym pokładáią/ A pożytkow ze ſzkodą nic nie roſądzáią WierKróc A4v; Oto maſz trzy perſony w Boſtwie/ ſobie we wſzem rowne. Bo ie Apoſtoł zá rowno pokłáda: y iednáko ich wzywa WujNT 649.

»sobie, u siebie pokładać« [szyk zmienny] (22:4): Ani czo innego za cżeſć ſobie pokładał iedno czo mogł opatrznoſcią á mądroſcią dowieſć BielŻyw 95, 130, 145; Y rozumiałem żem ſobie tem nic pomoc niemogł/ żem taił wyſtępek moy przed oblicznoſćią twoią/ á ták rádſſeiem gi iuż iáwnie obiáwił/ á ſnadzieſz gi od te^go czáſu za mnieyſſą ćięſzkoſć vſiebie niſz pirwey pokłádał. RejPs 46v, 23; MurzHist C3; LubPs N5; RejAp 8. Cf pozostałe Zwroty.

»pokładać na stronie obie« = rozważać za i przeciw (1): Byś ſobie lekce nie kładł ták nieprzyiaćiela/ [...] Te wierſzyki ácż proſte vważ kożdy z wiela. Dokąd go nie bacżyſz. Poważay go ſobie/ Pokładáiąc z pilnośćią ná ſtronie więc obie. CzahTr I3.

»u siebie za śmieci pokładać« (1): Alem to obacżył/ iżem tym nic wygráć niemiał/ á owſzem tho wſzytko v ſiebie zá ſmieći pokłádał RejPos 13v.

»sobie pokładać tanie« = uważać za nieistotne, lekceważyć (1): Zwłaſzcżá z bogi zyemnemi iż miał záchowánie/ Wſzytki ſobie fráſunki on pokłádał tanie. PaprPan Gg4v.

Szeregi: »pokładać albo policzać« (1): In Deos aliquem reponere, Pokłádáć álbo policzáć kogo zá bogá. Mącz 311d.

»nie wzgardzać ani lekce pokładać« (1): A ſtáray ſie ábyś ni w cżym nie wzgárdzał áni ſobie lekce pokłádał ſwiętey náuki Miſtrzá ſwoiego. LubPs A5v.

W przen (1): Ták vmiał wielki on cżłek o náukę/ ktorą iednák miał wielką/ niedbáć: á naniżey ſamego ſiebie w ſwym ſercu pokłádáć. SkarŻyw 543.

a. Zaliczać (8):

pokładać miedzy co (1): owszem miedzyKrolewskie Cnoty y te pokładamy, clementia et benignitate zwyciezac czasem y nieprzyiaciele ActReg 126.

pokładać na miejsce czego (1): Biádá onym [...]/ ktorzy pokłádáią gorzkość ná mieyſce ſłodkośći/ á ſłodkość ná mieyſce gorzkośći. BibRadz Is 5/20.

pokładać pod czym (1): Iż beſtia tá [...] zbuntuie ſie z rozlicżnemi krolmi ſwiátá/ ktore tu pod dzieſiątkiem licżby pokłáda RejAp 144v.

pokładać pospołu z kim, z czym (1): iż Duchá ſwiętego ſwego Pan tu poſpołu z gwiazdámi/ to ieſt s páſterzmi koſciołow ſwoich/ pokłádáć racży RejAp 35.

pokładać gdzie (1): Zywychli cżili martwych ieſt więcey ludzi na ſwiecie, odpowiedział, á gdziez te ktorzy na wodzie ſą pokładaſz, ktorzy ani prawie żywi ſą bowiem bliżu ſmierci, ani też prawie zmarli bo wżdi żywą. BielŻyw 22.

Zwrot: »w liczbę [kogo], w poczet [czego], [z kim] w liczbie pokładać« (1:1:1): Káżdy człowiek kłamcá/ co Pánu Chryſtuſowi przypiſowáć y w liczbę go thych pokłádáć/ rzecz bezbożna y niechrześćiáńſka ieſt. BiałKat 268v; A Piotrá weſpołek z ſobą w iedney licżbie pokłádał/ ták piſząc: Co ieſt Piotr? co ieſt Páweł? iedno ſłudzy Chriſtuſowi. NiemObr 42; PowodPr 51.

3. Upatrywać w kimś albo w czymś źródło albo przedmiot swoich pozytywnych uczuć; oczekiwać, spodziewać się; sibi promittere JanStat [w tym: w kim, w czym (332)] (337): ForCnR Av; Fortitudinem meam ad te cuſtodiam [...]. A ia przezpiecżnoſc y moc moię będę w tobie pokładał WróbŻołt 58/10; RejPs 48, 187v; SeklKat F3v, R2v; HistAl Kv; KromRozm III B5; Ten Pan woley nie pokłáda w mocy koniá rychłego LubPs ff2v, hh5; KrowObr 58, 69, 70v [2 r.], 80v [2 r.], 81v, 185v; Bo iedni w tym nawiętſzą roſkoſz pokłádáią/ Kiedy onych prożnych ſkrzyń worki dokłádáią. RejWiz 11, 19v, 54; BibRadz II 17b marg; Vitae suae partem in vita alterius reponere, Część ſwego żiwotá we zdrowiu cziym pokłádáć. Mącz 311d; RejPos 139v, 303v; BiałKat 266; BielSat M4; Ten wſzytkę sławę/ cześć y ſzcżęśćie ſwe będźie pokłádał w ſpokoynem á ſzcżęśliwem ludu ſwego żyćiu ModrzBaz 22v, 50v; SkarŻyw 486, 508; BielSjem 34; Prżekopſcy Tátárowie/ ći tylko dwie/ ábo trży Miáſteczka máią/ ále w nich nie pokládáią śiły/ áni beśpieczeńſtwá. GórnRozm L4; KochWr 28; Náſzy záś w równym polu przy págorku ſtali: Nie w zbróię/ nie wrinſtunki woienné dufáiąc/ Ale w śmiáłych ſwych ſercách/ rzeczy pokłádáiąc. ZawJeft 12, 32; SkarKaz 82b.

pokładać co jakie [= że będzie jakie] (1): Wiedz ſie być ſmierielnego [!], przeto niepokładay ſobie żywota długiego BielŻyw 20.

W charakterystycznych połączeniach: [w czym] pokładać beśpieczeństwo (przezpieczność) (swą, swe) (2), błogosławieństwo (2), chełpę, chwałę, cześć, część żywota, ćwiczenie, grunt, kochanie (2), mnimanie, moc (3), obronę (3), opuszczenie grzechów (5), pewność, pociechę, radość, rozkosz(y) (7), silę, skarby, szczęście (szczęścia mnogość) (4), uzdrowienie duszne i cielesne, wesele, wolą, zacność (2), zbawienie (6).

Zwroty: »(d)ufanie (a. ufność) pokładać« [w tym: na co (1)] = confidere Vulg; fidem reponere Mącz; ponere spem PolAnt [szyk zmienny] (32): Ale ty vffánie ſwoie wſſytko pokłáday w pánu ſwoiem RejPs 54v; LubPs I, R3v, T [2 r.], hh5v, ii; Gdzieſz ſą Bogowie ich/ w ktorych pokłádáli dufánie? KrowObr 241, 168v, 215, 215v; Leop Ps 145 arg, 2.Mach 8/18; BibRadz *4, Is 66 arg, I 381b marg, Os 12 arg; Mącz 311d; Zátym/ w żadnym człowieku vfánia niepokłádam BiałKat 73v, 81; Ieſlim pokłádał vfność ná złoto moie BudBib Iob 31/24, Ps 77/7; BiałKaz F3v, G2; Przeto maſz mieć wiárę mocną/ á maſz w ſłowie Páńſkim wſzyſtko twe vfánie pokłádáć. KarnNap D2v; KochPs 36; ReszHoz 122; My wtobie ſámym vfánie pokładamy/ bo w ćię vfamy ArtKanc E20v, L11, Q9v; WujNT 248. Cf »wierzyć, nadzieję pokładać«.

»nadzieję pokładać« = sperare Vulg, PolAnt; spem reponere Mącz, Modrz; supersperare Vulg; spem collocare a. habere PolAnt [w tym: w co (2), o czym (1); w Bogu (127)] [szyk zmienny] (255): Ci ktorzy ſą nam nierowni/ Pomocnicy ſą niepewni: Nádzieie w nich niepokłáday/ Godnieyſze ſobie záchoway. BierEz O4, N3; OpecŻyw 1v; Panie boże moy w tobiem pokładał nadzieię moię WróbŻołt 7/2; Niektorzi ſą ludzie czo pokładaią nadzieię ſwą w fortunie, drudzy w mocarztwie, [...] ale my w panie bodze. WróbŻołt G2, 4/6, B6v, 37/16, 43/7, 55/5 (12); a wſzakosz yey tich rad niechcziala bi vziwacz yeno ſprziswolenym ych m. panow vegierskich rad swoych wktorich rekv ſpoczatkv pokladała tak y dzys nadzieye swoye pokłada LibLeg 11/42, 10/114v; choćia o ich mocy wielką nadzieię pokłádáli. RejPs 111v, 23v, 31, 37, 38v, 44 (24); SeklWyzn a2; RejJóz I4v; Ten ieſt kazdego bog iego wczim ſwą nadzieię kto poklada/ wnym dufha/ albo od niego wſpomożenia ząda krom páná Boga wſzechmogacego SeklKat D3, D2v, D4, D4v, Ev [2 r.], F4, N4v, O; RejKup x8v; RejKupSekl a7, a7v; MurzHist K3v; MurzNT 73v; KromRozm II i2; KromRozm III B4; GliczKsiąż C4v; LubPs D2, H3, H4v, N2v, N3v (9); SeklPieś 6v; KrowObr 14v [2 r.], 67, 69, 86, 87v (13); Acż więc drudzy bez ſlubu ty pánie miewáią/ W ktorych też ſwey nádzyeie wiele pokłádáią. RejWiz 59; KochZuz A4; BibRadz I 196b marg, Eccli 2/6; tám ie [Izraelów] Egipcżycy w koło oſkocżyli y obiegli/ [...] przeto żadney inſzey nadzyeie nie pokłádáli ni w kim/ iedno ſie Egipciánom poddáć chcieli BielKron 30v, 63, 220, 338v; Mącz 265d, 311d, 407c; RejAp 123v, 159v; Abo iżby miał w iákie cżárnokſięſthwá á w iákie okázowánie rozlicżnych omyłek ſwiáthá tego/ pokłádáć nádzyeię ſwoię. RejPos 188, 10 [2 r.], 11v marg, 12, 13v [3 r.], 14 (71); BiałKat 33v, 93v; Bo chce Pan Bog iżby wychowáńcy iego/ vſtáwicżnie nań śie ſpuſzcżáli/ á w iego dobroci wſzyſtkę nádźieię ſwą pokłádáli KuczbKat 270, 65; RejZwierc 85v, 198v, 265; BielSpr 65v; RejPosWstaw [110²]; Ieſli wy y dźiatki wáſze dobrze zdrowi/ á rzecży wáſze wam ſię po myſli wiodą/ záto iśćie wielkie dzięki Bogu cżynię pokłádáiąc nádzieię w niebie. BudBib 2.Mach 9/20; CzechRozm 65v, 66 [2 r.], 98v, 207, 265v; KarnNap F; ModrzBaz 85v; Bowiem ia nie pokłádam nádźieie w ſwéy bróni/ Ani mię moiá ſtrzelba w potrzebie obróni. KochPs 65, 89; SkarŻyw 20, 103 [2 r.], 397; Iamći ieſt on obiecány Wam od Bogá náznácżony. Któregośćie tu cżekáli W nim nádźieię pokłádáli. MWilkHist F2v; CzechEp 79, 144, 289; NiemObr 33, 92, 120, 179 [2 r.]; KochPieś 45; ArtKanc H14v, M19, N2; PaprUp E2v; GrabowSet F3v, I4v; OrzJan 96, 110; LatHar 52, 68, 163, 169, 171 (13); WujNT 116, Rom 15/12, Eph 1/12, 1.Tim 4/10, 6/17; gdyż w tych dwu rzeczach winowáycy nádźieię poſpolićie pokłádáią zwłóki. SarnStat 1280; SiebRozmyśl E4v; Nie vczym áby kto wſzytkę nádźieię w vczynkách pokłádał SkarKaz 351a marg, 273b, 351a; CzahTr F4, G3v. Cf Szeregi.

»sobie pokładać« = sibi promittere JanStat [szyk zmienny] (3): RejWiz 110v; A w tákim to ſercu on iuż ſobie wſzytki roſkoſzy ſwe pokłádáć racży RejPos 349v; SarnStat 265.

»wiarę pokładać« = credere PolAnt [szyk zmienny] (14): Ktori niedupha panu bogu nie pokladaiąc w nym ſupełney wiari ſwoiey/ nie wierząc iego doſſić vczinięniu za grzechi naſſe/ ten zle czini SeklKat D4v, D4v; Wielem naty Foſky rozdał Cos ty ych tu ſobą nabrał A wieli wnych nadzeye miał Oſobnam wiarę pokładał. RejKup v8v; BibRadz Eccli 2/6; RejPos 48, 131v, 253v, 336, 341v; Nieſtąpił tedy tám/ kędy byli Káim/ Pháráo/ [...] ále tám/ gdźie byli Adam/ Noe/ Abram [...] y inſzy ná drodze zbáwiennéy: którzy práwą Wiárę y Nadźieię pokłádáli w nim ſámym BiałKat 93v; Lecż trzy Troyce S. perſony/ Oycá/ y Syná/ y Ducha S. ták wierzymy/ iż też Wiárę náſzę w nich pokłádamy KuczbKat 80; RejZwierc 198v; WujNT 248; SkarKaz Ooooa.

»wiele, wszystko pokładać; nic nie pokładać« = omnia [in aliquo] reponere Mącz [szyk zmienny] (1:1;1): Mącz 311d; KochFrag 51; Zydowie ſzláchćie poddáni, nie ſobie w obronie królewſkiéy niech nie pokłádáią [in regia defensione nihil sibi promittant JanStat 1129]. SarnStat 265.

Szeregi: »(nie) (d)ufać, (a, ani, i) nadzieję pokładać« [szyk 10:3] (13): SeklKat D3, N4; Przeklęty yeſt/ kto w człowyecze duffa/ á nádźyeyę ſwoyę w ćyele álbo myeſye pokłáda. KromRozm II q4; KrowObr 241; RejWiz 83; Iozáphát nie dufał modłom cżártowſkim áni w nich nádzyeie pokłádał/ iedno w Pánie Bodze ſwoim. BielKron 84; RejPos 120v, [254]v, 326, 350; Biádá tym ktorzy z ſtępuią do Egiptu o rátunk/ y ktorzy w koniách vfáią á nádźieię w wozách pokłádáią CzechRozm 66; KochPs 116; ArtKanc H15v.

»wierzyć, (i) nadzieję (a. ufanie) pokładać« [szyk 6:2] (8): Synowſką miłoſcią/ iako oicza niebieſkego/ miłowali/ a wnim ſamym (a niewżadnym iniym ſtworzeniv iego) wſzyſtko vfanie y zupełną nadzieię naſzę/ pokładali/ weń mocznie wierzyli SeklWyzn 2; BiałKat 383v; Przeto w ſámego Páná Bogá wierzymy/ w nim ſámym nádźieię zbáwienia náſzego pokłádamy WujJud 58v; CzechEp 74, 106, 169; LatHar 658, 659.

»nie szukać ani pokładać« (1): wſzakoſz thák nákońcu záwżdy zámykamy/ áby żadny tzłowiek wtych vtzynkach ſwoich zbáwieniá nieſzukał/ áni pokladał/ ále [...] KrowObr 63v.

»zasadzać i pokładać« (1): Toć ták Moiżeſz o ſłowie Bożym/ to o zakonie y o wſzytkich vſtáwách y roſkazániach Bożych nápiſał/ zálecáiąc ie: y wſzytko ſzcżęśćie/ wſzytek grunt/ pewność y zacność w nich záſádzáiąc y pokłádáiąc CzechEp 113.

III. W nawiązaniu do znaczenia part „położony”: spędzać [co w czym] (3): Iako Crates, Diogenes miaſto ſklepu w kadzi mieſzkał/ y inni mędrti [!] dziwne a nie roſkoſzne żywoty wiedli iedno wecżcieniu á w naukach ſwe żywoty pokładali. BielŻyw nlb 4; zániechawſzy domów ſwych/ w vpraſzániu iáłmużny oſtátek żywotá ſwégo pokłádáią [n eleaemosynarum suffragiis ... residuum vitae ponunt JanStat 1096] SarnStat 517 [idem] 927.

IV. Bez funkcji semantycznej: w połączeniu z inną częścią mowy tworzy zwroty oznaczające czynność lub stan określony przez tę część mowy (6):

Zwroty: »[z kim] pokładać cząstkę« = współżyć (1): et cu^m adulteris portionem tuam ponebas. [...] z czudzołożniki pokładałes cżąſtkę twoię. WróbŻołt 49/18.

»datę pokładać [skąd]« = datować z miejsca wysłania (1): Cżwarty dowod niechay będźie z liſtow Piotrá ś. ktore on piſał/ do wiernych bráćiey/ [...] y datę liſtu ſwego z Bábilonu miáftá pokłáda. NiemObr 52.

»[czemu gdzie] koniec pokładać« = kończyć (1): Iuż ná ten cżás tym rzecżam tu koniec pokłádam. BielSpr 75.

»modlitwę pokładać [przed kogo]« = modlić się (1): Vſłyſzże modlitwę mnie ſługi twoiego/ Ktorą dziś pokłádam przed cię páná mego LubPs hh3.

»przymierze pokładać [miedzy kim a miedzy kim]« = sprzyć się (1): Toć ieſt znák przymierza/ ktory [!] pokłádam [Hoc est signum foederis, quod ego do] miedzy mną/ á miedzy wámi y/ miedzy wſzem ſtworzeniem żywem ktore z wámi ieſt/ aż ná wieki. BibRadz Gen 9/12.

[»[komu] skargę pokładać« = skarżyć się: A wtem Maria poczęła, gorskosczi bendacz napelnyona oyczv bogv skarga smową pogladacz y tes poczęła gest skarge klascz na Angiola. SprChęd 94.]

»na złość myśli pokładać« = myśleć źle (1): Ale oni złe zá dobre mnye tu oddawáli/ Práwye ná złość wſſytki myſli ſwoye pokłádáli/ Myáſto miłośći nyenawiść ná mye obracáli. LubPs Z.

[»żałobę pokładać [przeciw komu]« = oskarżać: wissedl Pilad knym przed dom y rzekl ym: ktora zalobe pokladaczie przecziw temv człowieku? SprChęd 64.]

*** Bez wystarczającego kontekstu (3): Repono, Pokłádam/ poliecam/ chowam/ odkłádam. Mącz 311d, 309c; Calep 1031a.

Synonimy: I.a.η znosić; c. rozsiewać, siać; II.1.a. naznaczać; 2.policzać, szacować; 3. nadziewać się, oczekawać, spodziewać się.

Formacje współrdzenne cf KŁAŚĆ.

Cf POKŁADAJĄCY, POKŁADANIE, POKŁADANY

EBo, MP