Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: [POMYK]

Następne hasło: POMYKAĆ SIĘ »

POMYKAĆ (22) vb impf

o oraz a jasne.

Fleksja

indicativus
inf	pomykać
praes
	sg	pl
1	pomykåm	pomykåmy
2	pomykåsz
3	pomykå	pomykają

praet
	pl
3	m pers	pomykali

imperativus
	sg
2	pomykåj

conditionalis
	pl
1	m pers	bysmy pomykali

inf pomykać (1). ◊ praes 1 sg pomykåm (4). ◊ 2 sg pomykåsz (1). ◊ 3 sg pomykå (5). ◊ 1 pl pomykåmy (2). ◊ 3 pl pomykają (3). ◊ praet 3 pl m pers pomykali (1). ◊ imp 2 sg pomykåj (1). ◊ [con 1 pl m pers bysmy pomykali.] ◊ part praes act pomykając (4).

Sł stp, Cn notuje, Linde także XVII (z Cn) – XVIII w.

Znaczenia

1. Poruszać coś, zmieniać położenie czegoś przez poruszanie (15)
- Przen (1)
2. Odwlekać, przedłużać, odraczać, prolongować (6)
3. Podsuwać, podszeptywać, napomykać (1)

1. Poruszać coś, zmieniać położenie czegoś przez poruszanie; demovere, propellere, provolvere, semovere Mącz; promovere, provehere Cn [w tym: czego (9)] (15): Provolvo, Potaczam/ powaliam/ pomykam dáley. Mącz 507b, 234c, 287c; Weźmi kwiećia wiérzbowégo/ á nátłucz go ze pśim ſádłem [...] thymże ón włóśień pomázuy pomykáiąc áż wypádnie. SienLek 171 v; połóż oko náLiniéy a.c. pomykayże go ták długo po niéy/ áż przez kóniec laſki/ to ieſt/ przez e. vźrzyſz b. kóniec téy dálekośći. GrzepGeom P3v; [záwlecż koniowy włośień ná pierśiach álbo tákież ná vdźiech/ áby ták zá cżęſty^m poćiągánim pomykáiąc więcey ropy wychodźiło Cresc 1571 529].

pomykać czym (1): ma matka onego dziecięcia palczem naciſkać na dziąſla, na Cżeluſtki/ pomykáiąc palczem y tam y ſam/ aby ona wodnoſć ſlona wypłynęła FalZioł V 38.

pomykać w czym (1): muśi być włośień dwá kroć dłuſzſzy niż oná podſkórna ráná: á to dla tego/ ábyś mogł on ſnur nakáżdy dźień w ránie pomykáć SienLek 171v.

pomykać gdzie (1): Siłá gwiazd Pánná wſtáiąc ná morze pomyka: W ten czás Lutnia/ y Delphin/ w ten czás ſtrzałá znika. Znimi Lábęć po ogón/ y część Eridaná/ Y łeb końſki/ y ſzyiá śięga Oceaná. KochPhaen 21.

Zwroty: »pomykać granic« = przesuwać granice, rozszerzając teren; proferre a. propagare ſines Cn (2): A o tymże sie pracują Zęby i nokti siłują, By onego przyczynili, Czego łakomie nabyli. A pomykając swych granic Nie mają sobie krzywdy za nic BierRozm 17; KochOdpr Cv.

[»kart nie pomykać« = nie odwracać kart księgi: ZEm téż pod czás mieyſcá gołégo niemało [...] zoſtáwił/ tom czynił dla tego/ áby kożdy gdy ſie Conſtitucya nowa iáka tráfi [...] miał iuż mieyſcé/ gdźieby ią ſobie kożdy łácno przypiſáć mógł. Albo więc kiedy ſie zá lat kilkánaśćie y dáley Conſtituciy nowych námnoży/ [...] było mieyſce dla nich/ kart wſzytkich nie pomykáiąc. JanStat ***2.]

»korda, miecza, rohatyny pomykać« = okazywać chęć walki [szyk zmienny] (2:1:1): RejWiz 13; Powiedz mi w ktori ſpoſob korda pomykali Starzi Polacy/ kiedy ſłow pańſkich ſłuchali? KochSat B; Prot C2v; Miedzy zbóycy (nieſtetyż) ieſt mieſzkánié moie [...] Mnie mił pokóy/ á oni w zwádźie ſye kocháią/ A gdy zgodę wſpomionę/ mieczów pomykáią [cum loquebar illis, impugnabant me gratis Vulg Ps 119/6]. KochPs 187.

»na stronę pomykać« (1): Semoveo, Na ſtronę pomykam/ Odmykam/ też odłąezam. Mącz 235a.

Przen (1):

W porównaniu (1): Nigdy w swoiey mierze Chćiwość władze niestoi: záwżdy/ iáko powodź/ Pomyka swoich gránic nieznácżnie/ áż potym Wszytki polá záleie. KochOdpr Cv.

2. Odwlekać, przedłużać, odraczać, prolongować; extendere JanStat, actionem denegare, actionis intentionem circumducere, iudicium non dare a. recusare, nullius rei actionem dare, a iudicio dictato repellere Cn (6):

Zwrot: »pomykać czasu (czasow)« [w tym: komu, czemu (4)] [szyk zmienny] (6): Dźiwna ieſt dobroć Boſka kthorey nic y nawiętſsze złośći niezáwádzáią/ gdyż oto ſtho y dwádźieśćia lath cżáſu ludźiem pomyka ku vznániu. BibRadz I 4a marg; ćierpiał nam Bog bluźnierſtwá wielkie/ folguiąc nam/ y pomykáiąc [!] czáſu vznániu náſzemu OrzRozm G2; RejAp 5, 31; W Vſtáwie od czáſu pod wypráwą woienną/ [...] gdy ſłudzy od pánów ſwych chcą odéydź/ któréy ſześć niedźiél ieſt zámierzón/ w którym opuſczenia y odeſzćia v panów ſwych prośić maią: tedy tego czáſu do dźieśiąći niedźiél pomykamy [ad decem septimanas extendimus JanStat 581]. SarnStat 649, 943; [Zebyſmy nie pomykáli cżáſu/ ále tey dowory pátrzyli/ kiedy nam łáſká Boża ſwieći/ ábyſmy nie byli beſpiecżni/ ále thego pilni żebyſmy w dobrych vcżynkach náſze dni/ poko żywiemy/ trawili/ áże do ſmierći. GilPos 195 (Linde)].

3. Podsuwać, podszeptywać, napomykać (1):

Zwrot: »rady pomykać [komu]« (1): Y kazał [Fiedur] Kſiędzu/ drogą Rycerzową/ Náiecháć krzywym ſkokiem ná Krolową. Rzecże mu Borzuy/ tym mię nie oſzukaſz/ Rácżey w cżym inſzym ſwoię biegłość vkaſz. On iákoby ſie w tym był nie obacżył/ Vpomniał kſiędzá/ żeby názad racżył. Iuż mu ná ręce pilniey poglądáią/ Y rády cżáſem dwiemá pomykáią. KochSz B2v.

Synonimy: 1. popychać, poruszać, potaczać, ruszać, toczyć; 2. oddalać, odkładać, odwlakać, odwłaczać, odwłoczyć.

Formacje współrdzenne cf MKNĄĆ.

Cf POMYKANIE, POMYKANY