[zaloguj się]
[pdf]

POPRZYSIĘGAĆ (54) vb impf

o oraz a jasne.

Fleksja
inf poprzysięgać
indicativus
praes
sg pl
1 poprzysięgåm poprzysięgåmy
2 poprzysięgåcie
3 poprzysięgå poprzysięgają
praet
sg
3 m poprzysięgåł
conditionalis
sg
3 m by poprzysięgåł

inf poprzysięgać (3). ◊ praes 1 sg poprzysięgåm (26) [w tym zapis: -ąm (1)]. ◊ 3 sg poprzysięgå (6). ◊ 1 pl poprzysięgåmy (1). ◊ 2 pl poprzysięgåcie (1). ◊ 3 pl poprzysięgają (9). ◊ praet 3 sg m poprzysięgåł (3). ◊ con 3 sg m by poprzysięgåł (1). ◊ pass praes 3 sg poprzysięgå się (1). ◊ part praes act poprzysięgając (3).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI – XVIII w. s.v. poprzysiądz.

1. Błagać zaklinając, usilnie prosić; adiurare Vulg, PolAnt, Cn; obtestari Mącz [w tym: kogo, co (24)] (26):

poprzysięgać przez kogo, przez co [= ze względu na kogo, na co] (16): Leop Cant 2/7; BibRadz Cant 2/7; Poprzyſięgam was cory Ieruſzalimſkie przez ſárny álbo przez łánie polne/ ábyśćie nie budziły/ áni poruſzáły miłośći [tj. osoby ukochanej] poki oná záchce. BudBib Cant 3/5; Przetoż [...] proſzę/ y przez ſtráſzliwy ſądny dźień was poprzyśięgam/ [...] ábyśćie gi [on sprosny obyczaj] iáko iad dyabelſki z wáſzych bieśiad wyrzućili. WerGośc 269; Ciſz [mężni przodkowie]/ ieſliż co po śmierći czuią/ was proſzą y poprzyśięgáią przez kośći przodków wáſzych [...] niepodawayćie [Turkom] [...] tę drogą wolność/ tę Rzeczpoſpolitą OrzJan 17; GosłCast 51. Cf Zwrot.

Ze zdaniem dopełnieniowym [w tym: (a)by (18), bezspójnikowo z orzeczeniem w imp (4)] (22): Poprzyſięgám cie przez boga żywégo/ aby nám powiedziál ieſtlis ty kryſtus ſyn boga żywégo? OpecŻyw 114 [Vulg Matth 26/63; przekład tego samego tekstu RejPosWstaw, LatHar, WujNT, [CzechNT ]]; MurzHist P3; Leop 3. Reg 22/16, Cant 2/7; BibRadz 3. Reg 22/16, Cant 2/7; RejPosWstaw [213]; BudBib Cant 3/5; BudNT Mar 5/7; SkarŻyw 227; WerGośc 269; OrzJan 17, 20, 32, 109; LatHar 695; [zły duch mówił do Jezusa] poprzyſięgam ćię przez Bogá ábyś mię nie męczył. WujNT Mar 5/7, Matth 26/63, 1.Thess 5/27; Tákiego też ſzczęśćia ſam Iozeph ſobie życzył/ poprzyśięgáiąc bráćią áby kośći iego z ſobą ná onoż mieyſce oycá iego wynieśli z Egiptu. SkarKaz 386a; [Jempsar do mamki] Przez twoie ſrébrné włoſy vkocháné moie/ Prze to coś ze mnie znáłá/ kiedy dobro twoie/ Proſzę/ y poprzyśięgam/ rátuy ieſli możeſz GosłCast 51, 64; [Poprzyſięgam was [Obwięzuię was przyſięgą Leop 1561] corki Ierozolimſkie/ ieſlibyśćie potkáły mego miłego/ ábyśćie mu oznaymili żec dla miłości mdleię. Leop Cant 5/8 (Linde); CzechNT Matth 26/63].

W charakterystycznych połączeniach: poprzysięgać po kilkakroć, po wtore i po trzecie.

Zwrot: »poprzysięgać przez, na Boga (żywego) (a. Pana), prze żywy Bog, przez imię Boże, w imię Pana Boga, na świętą Trojcę« = adiurare in nomine Domini (a. per Deum (vivum), a. per Dominum) Vulg, PolAnt [szyk zmienny] (8:1:1:1:1:1): OpecŻyw 114 [2 r.]; Leop 3. Reg 22/16; ábowiem Káifaſz pytał/ Poprzyſięgam ćię przez Bogá żywego/ ieſliś ty ieſt Kryſtus Syn Bogá żywego? GrzegRóżn L3; Obtestor, Prze żywy Bóg proſzę/ poprzyſięgam. Mącz 452d; RejPosWstaw [213]; BudNT Mar 5/7; Káiáfaſz też poprzyſięga Iezuſá Páná/ ná Bogá żywego CzechRozm 5v; Ná świętą ćię Troycą poprzyśięgąm/ nie nábyway klaſztorowi pieniędzy/ áni imion/ á sioſtr rzecżámi świátá tego niezábáwiay. SkarŻyw 227; LatHar 695; Poprzyśięgam was przez Páná/ áby ten liſt przeczytan był wſzytkiey świętey bráćiey. WujNT 1.Thess 5/27, Matth 26/63, Mar 5/7; [MurzNT Mar 5/7 (Linde błędnie Matth 5/7); CzechNT Matth 26/63].
Szereg: »prosić i poprzysięgać« (6): Mącz 452d; [niewiasty i dziatki] z krzykiem wielkim leżą v nóg wáſzych/ ręce ſwé do was wznoſzą/ was proſzą y poprzyśięgáią/ ábyśćie ráczéy/ gdźie ich bronić niechcećie/ ćiáłá ich nieſczęſné popalić dáli OrzJan 20, 32, 109; WerGośc 269; GosłCast 51.
2. Rozkazywać, wypowiadając zaklęcia, czarować; exorcizare Mącz; adiurare Vulg [w tym: kogo, co (7)] (8):

Ze zdaniem dopełnieniowym (2): Poprzyſięgam ćię ſtworzenie Wody/ w imię Bogá Oycá wſzechmogącego/ w imię Iezu Kryſtá Syná iego Páná náſzego/ y mocą Duchá Swiętego/ áby ſie ſtałá Wodą poprzyſiężoną KrowObr 71v, 73v; [HerbNauka Tv (Linde błędnie T2)].

Zwroty: »poprzysięgać przez Boga (żywego) (a. Jezusa), w imię (Boga) Ojca, ([i]) Syna [i Ducha Świętego] (a. mocą Ducha Świętego)« (4:1): Poprzyſięgam ćie ſtworzenie Wody/ przes Bogá żywego/ przes Bogá prawdziwego/ przes Bogá Swiętego. KrowObr 73, 71v, 73v; Poprzyśięgam (marg) Poprzyśięgamy G. (–) was przez Ieſuſá [Adiuro vos per Iesum] ktorego Páweł opowieda. WujNT Act 19/13; [HerbNauka Tv (Linde błędnie T2)].

»poprzysięgać umarłe« (1): Necromanticus, Poprziſięgácz vmárłych/ który zwaſzczá [!] poprziſięgá vmárłe á rádźi ſie ich. Mącz 244a.

Szeregi: »czarować i poprzysięgać« (1): Niewſpominam teſz tu drugiego guſlenia wod iáko tzáruiećie y poprzyſięgaćie Wodę/ w Sobothę przed wielką nocą KrowObr 72v.

»poprzysięgać, (abo, [i]) zaklinać« (2): A kſiądz przedſię począł iakieś geſty ſtroić i duſzné nieprzijaciele wołaiąc poprziſięgać/ abo iako mowią zaklinać/ aby nieborakowi na język wyleźli i mowili MurzHist P3; Mącz 111b; [Poprzyſięga bowiem y záklina kapłan duſznego Nieprzyiaćiela/ w imie Oycą y Syną y Ducha ſwiętego; aby z onego ſtworzenia Bożego/ ktore ma być krzczone/ [szatan] wyſzedł y odſtawił. HerbNauka Tv (Linde błędnie T2)].

3. Zobowiązywać się pod przysięgą; (iure iurando) obstringere, obiurare Mącz (19): Obiuro, id est, iure iurando obstringo, Poprziśięgam/ pod prziśięgą záwięzuyę. Mącz 178d, 257d.

poprzysięgać komu (4): Nie poprzyśięgał Bóg Królom wiecznie chowáć Króleſtwá OrzQuin X4; RejAp 80v, 86v; RejPos 133.

poprzysięgać co (1): Iuż drudzy y chociay ſą ná ſtolicach krolow y inſzych/ przedſię temu krolowi [tj. papieżowi] ſwemu wiárę ſwoię poſlubuią y poprzyſięgáią. RejAp 80v.

cum inf (7): A sjem – już tak zwyczaj odzierżał, ktory nam krolowie polscy naszy tak wieczno dzierżeć poprzysięgają jako i ine przywileje – z tych trzech stanów złożony jest DiarDop 114; OrzQuin X4; RejAp 86v; Królowie Polſcy w ſwych Iurámenćiéch poprzyśięgáią té prrogátiwy ſtanowi tému dochowywáć SarnStat 69, 60, 1292; PowodPr 44.

Ze zdaniem dopełnieniowym (1): RejPos 133 cf Szereg.

Zwrot: »mocnie (a. mocno) poprzysięgać« (2): Y iáko tu mocno wam poprzyſięga nie omylić was w pociechach wáſzych RejAp 86v, 86v.
Szereg: »poślubować (a. zaślubować) i (a) poprzysięgać« (2): RejAp 80v; A ieſzcżeć ktemu [Bóg] záſlubuie á poprzyſięga/ iż ciebie ſámego/ á ni kogo inego zá tobą proſzącego/ wyſłucháć chce RejPos 133.
a. Potwierdzać przysięgą [w tym: co (6)] (7): Tákie y Pan náſz záwżdy powiedáiąc ſwe ſłowá záwżdy ie poprzyſięgáć raczył dekreth vcżyniwſzy: Iż ktho im nie wierzy iż ieſt iuż oſądzon. RejAp 196v; RejPos 132v; ActReg 17; Nárzekał [...] Chryzoſtom ś. ná ſwoie krześćiány/ iż [...] ábo ſámi przyśięgáli/ ábo drugich do przyśięgi dopuſzcżáli. Dawáiąc do tego tę przyczynę/ iż ábo ſie prawdá poprzyśięga/ ábo fałſz: Ieśli prawdá: coż imię Boże prozno do tego przywodźić? Ieśli też fałſz: to ieſzcże obráźliwſza/ prawdę iſtą ktorą Bog ieſt/ do fałſzu przyſádzać. PowodPr 48; [Potym Szpar Podkánclerzy ártykuły cżytał/ Ktore Krol poprzyśięgał ZbylDroga F4v].

poprzysięgać komu (1): prośił ich dla Bogá/ áby oycá iego wyzwolili: obiecuiąc im to y poprzyſięgáiąc/ iż kośćioł Grecki do iednośći y poſłuſzeńſtwá ſtárádawnego przywieść miał. SkarJedn 258.

Ze zdaniem dopełnieniowym [w tym z zapowiednikiem: to (1); iż] (2): Iáko to tu y ſam ſrodze opowiedáć racży/ poprzyſięgáiąc prawdziwą Boſką powieść ſwoię/ iż iuż nigdy táki żadny niewdzięcżnik/ nie ſkoſztuie tey wdzyęcżney wiecżerzey iego. RejPos 160; SkarJedn 258.

Szereg: »(nie tylko) obiecować (a. gruntować obietnicę) (ale) i poprzysięgać« (2): Coż rozumieſz o tym krolu [...]/ w ktorego ſłowiech nigdy żadna omyłká nie byłá nálezioná/ kthory nie tylko proſtemi ſłowy nam grunthuie obietniczę ſwoię/ ále ią y po dwá kroć poprzyſięga RejPos 132v; SkarJedn 258.
α. Zeznawać pod przysięgą [co] (1): kthorzy opiſáli áby Powod nakłády ſwoie po oſzácowániu Sędźiego poprzyſyęgał. GroicPorz dd3.
*** Bez wystarczającego kontekstu (1): Composita, Adiuro. poprzyśięgam Mącz 178c.

Synonimy: 1. prosić, zaklinać; 2. czarować, praktykować, zaklinać; 3. poślubować, zaślubować.

Formacje współrdzenne cf PRZYSIĄC.

Cf POPRZYSIĘGAJĄCY, POPRZYSIĘGANIE, POPRZYSIĘGANY, [POPRZYSIĘŻANY]

MC