[zaloguj się]
[pdf]

PRZYSIĄC (492) vb pf

Fleksja
inf przysiąc
praet
sg pl
1 m przysiągłem, -em, -m przysiągł, ja przysiągł m pers przysięgli(s)my, -(s)my przysięgli, przysięgli
2 m przysiągłeś, -eś, -ś przysiągł m pers przysięgliście, -ście przysięgli
3 m przysiągł m pers przysięgli
plusq
sg pl
3 m był przysiągł, przysiągł był m pers byli przysięgli
f była przysięgła m an
imperativus
sg pl
2 przysięż przysiężcie
3 niech przysięże
conditionalis
sg pl
1 m bych przysiągł m pers
2 m przysiągłbyś, byś przysiągł m pers
3 m przysiągłby, by przysiągł m pers przysięgliby, by przysięgli
f by przysięgła m an
con praet
sg
1 m bym był przysiągł
2 m byś był przysiągł
3 m przysiągłby był
impersonalis
praet przysięgło się
participia
part praet act przysiągszy, przysiągwszy, przysiągłszy

inf przysiąc (125) [w tym: zapis: -ądz (81), -ąc (44)]. ◊ fut 1 sg przysięgę (5). ◊ 2 sg przysiężesz (1). ◊ 3 sg przysięże (60). ◊ 2 pl przysiężecie (1). ◊ 3 pl przysięgą (5). ◊ praet 1 sg m przysiągłem, -em, -m przysiągł (29), ja przysiągł (1); -m przysiągł : ja przysiągł KochPs (1:1). ◊ 2 sg m przysiągłeś, -eś, -ś przysiągł (10). ◊ 3 sg m przysiągł (125). ◊ 1 pl m pers przysięgli(s)my, -(s)my przysięgli (2) LibLeg, ComCrac, przysięgli (1) SkarŻyw 519. ◊ 2 pl m pers przysięgliście, -ście przysięgli (3). ◊ 3 pl m pers przysięgli (19). ◊ plusq 3 sg m był przysiągł (11), przysiągł był (1) BibRadz. f była przysięgła (1). ◊ 3 pl m pers byli przysięgli (2). ◊ imp 2 sg przysięż (10). ◊ 3 sg niech przysięże (2). ◊ 2 pl przysiężcie (3). ◊ con 1 sg m bych przysiągł (1). ◊ 2 sg m przysiągłbyś, byś przysiągł (3). ◊ 3 sg m przysiągłby, by przysiągł (39). f by przysięgła (2). ◊ 3 pl m pers przysięgliby, by przysięgli (6). ◊ con praet 1 sg m bym był przysiągł (1). ◊ 2 sg m byś był przysiągł (1). ◊ 3 sg m przysiągłby był (1). ◊ impers praet przysięgło się (1). ◊ part praet act przysiągszy (16), przysiągwszy (3) LeovPrzep, ZapMaz, NiemObr, przysiągłszy (1) LibLeg.

Sł stp notuje, Cn s.v. przysięgam, Linde XVI (XVIII; jeden z niżej notowanych przykładów) i XVIII w.

Złożyć przysięgę, uroczyście zapewnić (często słowami ustalonymi zwyczajowo lub prawnie), odwołując się do Boga lub innych wartości najwyższych, że to, co się mówi, jest prawdą; iurare HistAl, PolAnt, Mącz, Modrz, Vulg, JanStat, Cn; iureiurare Modrz, Calep; deierare Mącz; dicere iuratum, praestare iuramentum JanStat (492): tilko ięzykiem przyſiągł gdyż myſl zoſtała prożna przyſięgi to ieſt nie przizwoliła. BielŻywGlab nlb 10; rękę podnieść ieſt przyſiąc. BibRadz I 8a marg; Audacter iurare, Smiele prziſiąc. Mącz 19d; Liquet mihi deierare, Mogę prziſiąc. Mącz 195b, 178c; Iureiurare – Prziſiącz. Calep 571b.
Zwroty: »przysiąc przez prawdziwego Boga« (1): á kthory będźie przyſięgáł ná źiemi/ przyſięże przez prawdziwego Bogá [iurabit in Deo] BibRadz Is 65/16.

»fałszywie przysiąc« = falso iurare Modrz (2): Przydawáią tę Clauſulę poſpolićie w przyśiędze: Ták mi Pan Bog pomoż/ y wſzyſcy Swięći. [...] á ieſliby fáłſzywie przyśiągł/ przeklina ſie ſam/ y odeymuie ſobie wſpomożenie Boſkie/ y przycżynę Swiętych. WujJud 61v; ModrzBaz 87.

a. Zeznać, stwierdzić coś pod przysięgą (250): Item yeſtliby ktho bil obwynyon o nyeiawne slodzyeiſthwo thedi takovi [...] ma ſſobye dw wybieracz, ſktorimy obvynyoni ma prziſzyąncz. A yeſtli dobrze przyſzyąſze, [...] thedi bandzie ſſobye wolen MetrKor 40/814; A yeſthliby szwyathkow nyemyal then obwynyony, thedi Wathaman ma go poprzyſzyąncz. a gdi przyſzyąnze, thedi on obwynyoni ma placzicz ony dany trzecziego dnya. MetrKor 40/817, 34/134v [3 r.], 135, 40/812, 814 [2 r.], 816, 817, 61/35v; ZapWar 1536 nr 2493, 1550 nr 2666 [2 r.]; LibLeg 6/115v, 116v; SeklWyzn a4; iáko gdy kto ma przyſyądz/ prowádzą go ná Rynek álbo ná pole do znáku męki Páńſkiey GroicPorz z3v, h4, ſ, zv [2 r.], z3v [3 r.], z4v, aa; Gdy krzeſćiánin żydá pozowie o iáką zaſtáwę/ á żyd ſię záprzy oney zaſtáwy/ tedy żyd przyſiągſzy wedle záważnośći/ zbędzye krześćiániná. UstPraw I4v, C3v, D3 [2 r.], D4, D4v, E2v (16); Ten rzekł/ á ktoby pánu rádnemu nie wierzył. On ieſzcże pirwey przyſiągł niżli w rádzie ſiedział. RejFig Cc4; BudBib 2.Par 6/22; ZapMaz II G 61/159-160v; [arcybiskup] ſpytał ich [braci]: á przyſięgliśćie? przyſięgli/ odpowiedzieli. SkarŻyw 519, 346; A poſtępuiąc dáley/ idę do owych świádkow/ co ich owo ná rokách śiłá ſię oźywa [lege: ozywa]/ y chodząc wołáią/ komu świádkow potrżebá/ áwom ia gotow prżyśiądz iedno zápłáć. GórnRozm G3v, F, F2, G4, H [2 r.], Hv, H2 [2 r.]; PaprUp Iv; Mnieś namniéy nieprzegniewał/ mogę przyśiądz śmiele ZawJeft 20; ActReg 72; Ieſli Krześćiánin co v Zydá záſtáwił, á Zyd y ſwé przy tym ſtráćił: tedy Zyd przyśięże, á będzie wolen. SarnStat 252; á przy oſtátnym y narożnym kopcu powód przyśięże z świádki/ nic nie bacząc ná niebytność pozwánégo/ tylko przy bytnośći vrzędu Podkomorzégo. SarnStat 467; áby káżdy ktoby ieno był pozwan do oddánia świádectwá in ſcrutinio, peremptorie ſtánąć/ á przyśięgę/ ábo vczynić/ ábo téż ieſliby niechćiał przyśiądz/ pod wiárą á ſumnieniém prawdę powiedźiéć był powinien SarnStat 614, 159, 237, 472 [2 r.], 559, 616 (19); PowodPr 48; A zły cżłowiek wie cżyie [są zgubione rzeczy]. Przećię mowi: Xięże/ Nie mam/ nie wiem: v Woytá cżáſem y przyśięże. KlonWor 72.

przysiąc czemu (1): ktemu ten co dáie ſpiſowáć/ zwłaſzczá ná ktorego by było iákie domniemánie/ áby pierwey przyſyągł Vrzędowi/ iáko ſpráwiedliwie wſzythki rzeczy dáie popiſowáć. GroicPorz ee4.

przysiąc przeciw(ko) komu [= zaprzeczając czyjemuś twierdzeniu] (3): A gdźieby Inwentarzá Opiekun nie vczynił/ tedy dźiedźic bliſzſzy ieſt przećiw iemu przyſyądz/ iż thák wiele było iáko żáłuie. GroicPorz ee4v; PaprUp I2; SarnStat 251.

przysiąc na co [= w sprawie czego] (26): LibLeg 7/10v; GroicPorz bb2v; Kto kogo pozowie o ſzkodę/ tedy powod ma ná ſzkodę przyſiąc UstPraw D3v; thákowy pozwány nie może roku przekłádáć iedno prawdziwą niemocą/ ná kthorą ma ná roku przyſzłem przyſiądz ſámotrzeć. UstPraw G3v, E2, G3; OrzRozm F4; BielKron 396; ModrzBaz 87; PudłFr 32; A iż tákie ieſt práwo/ że ná rány ma ten prżyśiądz kogo rániouo [!]/ y tego poprżyśiądz kogo obwinił/ prżeto ow nieborak płáćić muśi niewinnie rány GórnRozm I; A ieſliby pozwány ná polu nie ſtánął, tedy przedśię powodowa ſtroná ná gránice przysiądz ma SarnStat 467; A Ieſli pozwány ná przypowieſczonym Roku ſtánie/ y zechce ſłucháć powodá/ gdy będźie przyśięgał ná ſzkody: tedy będźie wolno powodowi ná ſummę ſzkody przyśiądz álbo ná cáłą ſummę álbo ná mnieyſzą SarnStat 827, 148, 250 [2 r.], 251, 300 [2 r.], 465 (15).

przysiąc na kogo, na co [= biorąc kogo, co na świadka] (12): MetrKor 40/813; Bieda wám wódzowie ślepi ktorzy mowićie/ ktoby przyśiągł na kaściół [!] nic nieieſt/ Ale ktoby przyśiągł na złoto kościelné winien ieſt MurzNT Matth 23/16, Matth 23/18 [2 r.]; przyſiągł [Kambers] ná ſwoy máieſtat iż ſie tego [poboru] nád nimi chce pomśćić. BielKron 113; WujNT Matth 23/16 [2 r.], 18 [2 r.]; [jeśli] Krześćiánin proſtym ſłowóm Zydowſkim niechćiałby wierzyć: tedy Zyd ná ták wielką rzecz przyśiągſzy/ iáko ieſt obwinion/ będźie wolen. SarnStat 250. Cf »przysiąc na Jehowę«.

przysiąc przez kogo [= za pośrednictwem kogo] (1): á ieſliby ſam [powód] być niemogł ná roku/ tedy może przyſiąc przes prokuratorá. UstPraw D3v.

przysiąc o co (7): A yeſtliby ten tho zyemyanin abo vrzandnik yego thich lyudzi przed staroſtą nyepoſtawyl powiedayąncz yze ich nyemyal any ma pod sobą vymyenyv, thedi o tho ma prziſziąncz MetrKor 40/823; (nagł) Wáttáman z ſtároſtą przyśięga zá páná w niebytnośći iego. (–) O Co pan/ który tám ſam mieſzka/ ieſliby ſie niezáſtaniem brónił/ ma przyśiądz SarnStat 646 [idem] 502, 642, 719, 757, 770.

przysiąc za co (1): Troiáki Bog/ dwoy Kryſtus/ cżłowiek też ſowity. Ná ktorym fundámenćie/ Cżárt ſwe pánowánie Zbudował był/ á iśćie przyśiągłby był zá nie. Ze ták wiecżnie ſtać miáło w ſwoiey ozdobnośći GrzegŚm Av.

przysiąc przed kim, przed oblicznością czyją (2): idźie przy nim [tym, kto ma przysięgać na rynku] Kápłan/ [...] nioſą przed nim znák męki Páńſkiey/ dzwonią we wſzythki dzwony/ áby ták przed oblicznoſćią wiele ludźi przyſyągł/ ná iákim mieyſtcu wzgorę wydánym/ áby był widźian od wſzytkich ludźi. GroicPorz z3v. Cf »przed sądem przysiąc«.

przysiąc za kim (1): y był o to táki ſpor prżed Sędźiámi że Morſcy zá Morſkiem zołnierżem [że pierwszy wdarł się na mur] wſzyſcy/ á polni też/ zá polnem wſzyſcy prżyśiądz chćieli. GórnRozm G4.

przysiąc na czym [= powołując się na co] (2): pozwał [uciekający złodziej] onego láſu páná [...]/ żeś ty mnie złamał nogę/ y prżyſiągł ná ránách. GórnRozm F2; SarnStat 1181.

Ze zdaniem dopełnieniowym [w tym z zapowiednikami: to (1), w ten obyczaj (1); iż(e), że (74), jako ‘że’ (10), zaimek pytajny (4)] (88): thedy then ktho za ſzlyadem byezi zoną obczyzną ma przyſzyancz yze ſlyad nagnal do oney wſſi. MetrKor 40/812, 34/134v; ZapWar 1550 nr 2666 [2 r.]; Thedy ma prziſzyancz s szyeſczyą szwyathkow, yako thego przeczywko panu ſzwemu nyevynyen LibLeg 6/115v; abi Borzoboathi samotrzecz prziſzyagl yako od pana Woyewodi volow nyekvpowal. LibLeg 11/138, 11/132v; ComCrac 15v [2 r.]; RejJóz O6; A gdi zabywſzy [ludzi] da ſto/ albo dzieſiec grziwien/ prziſiągłby ze iuz zato doſſyc Bogu vczinił SeklKat I4, Y3; MurzHist C4v; KromRozm II p2; Wſzákże Ránny pierwey ma przyſyądz iáko ták wiele mogł zárábiáć. GroicPorz k4; Dźiedźicy powołánego ták go [majątku] doydź mogą/ gdy poki rok y ſzeſć niedźiel niewynidźie przyſyęgą v Krolá/ iże oni Oycowſkiego vczynku áni rádą áni żadną pomocą nieſą winni. GroicPorz o3, q3v, q4v, ſv, ſ2 [2 r.], y3 (14); RejWiz 87; Gdy kto kogo zábije broniąc ſię/ tákowy ma przyſiądz ſámoſzoſt iż go zábił broniąc ſię UstPraw D4; Gdy kto v żydá rzecz ſwoię záſtánie vkrádzyoną/ thedy żyd ma przyſiądz iż nie wiedzyał żeby tá rzecz byłá krádzyona UstPraw I4v; W thákowey rzeczy żyd ma przyſiądz w iákiey ſummie záſtáwiono UstPraw I4v, A4v, D, D4v, E [2 r.], E2v (19); RejFig Cc4v; BielKron 113, 163v; In litem iurare, Prziſiąc że ſie w práwie nic ynſzego nie ſzuka yedno ſpráwiedliwośćy. Mącz 178c; GrzegŚm Av; KuczbKat 290 [2 r.]; RejZwierc 39 [2 r.], 159v; BudBib 1.Reg 19/6; ModrzBaz 85v; SkarŻyw 392; WerGośc 246; PudłFr 13; A prżećię ſtrona woźnem nic nie ſtráći/ ieſłi [!] ná naćięzſzą prżiydźie/ tedy prżyśięże ſtroná/ iáko o pozwie/ y poſtępku prżećiwko ſobie nie wiedźiáłá GórnRozm F4v, Hv, I3v; KochFrag 23; WujNT 493; JanNKarGórn D4; Ale ieſli powód nie zechce przyśiądz/ że niewiedźiał/ áby pozwány był vprzywileiowány: zápłaći pozwánemu przerzeczonému kopę/ którą ſtráćił. SarnStat 62; Ale gdy prziydźie czwarty Rok oſtátni/ tám má przyśiądz: iż nie obłudnie na ten czás niemógł [stawić się w sądzie] SarnStat 769, 62, 251 [2 r.], 327, 433, 465 (19).

Z przytoczeniem [w tym przytoczenie poprzedzone słowami: tymi słowy (1), w te słowa (1), taką rotą (1), rzekąc (1)] (5): tedy ná roſkazánie Sędźiego álbo Stárſzego Przyſyężniká/ przyſyęże thymi ſłowy: Ia. N. przyſyęgam Pánu Bogu wſzytkę prawdę powiedźieć w tey ſpráwie GroicPorz x3; A ieſli o Mężoboyſtwo [jest obwiniony]/ tedy táką rotą przyſyęże. Iákom ieſt obwinion przes tego N. iże bym przyiáćielá iego álbo brátá. N. zábił/ ábo ránił/ tego vczynku nie ieſtem winien. GroicPorz y4v; Y vsłuchał Saul głoſu Ionáthánowego/ y przyſiągł Saul/ żyw Bog [Et iuravit Saul vivit Dominus] iż nie vmrze. BudBib 1.Reg 19/6, Is 3/7; SarnStat 1124.

Z połączeniem przytoczenia ze zdaniem dopełnieniowym [zawsze: iż, że] (6): Rękoymia ták przyſyęże: iże ia wierze [!]/ że nieboſzczyk thákiego długu Powodowi nie ieſt dłużen. GroicPorz ſ, y4v; Gdy ſláchćic ſláchćicowi náłáie y záprzy/ tedy tákowy choćia nierowny/ ma przyſiądz żem niełáiał. UstPraw A4v, Ev, F, Hv.

W charakterystycznych połączeniach: przysiąc samosiodm, samoszost (2), samotrzeć (14); przysiąc z radami, (z) sobie rownemi (3), z ([iloma]) świadki (świadkami) (12), z sobie rownemi świadki.

Zwroty: »przysiąc na Bog żywy, na Jehowę« (1:1): A (ták) przyſiągł krol Solomon ná Iehowę [iuravit rex Selomoh per Deum] rzekąc/ Ták mi niech vcżyni Bog/ y to mi niech przyda/ iż przećiw duſzy ſwey mowił Adonia słowo to. BudBib 3.Reg 2/23; KochFr 107.

»przysiąc cieleśnie [= osobiście]« (2): ZapWar 1537 nr 2494; Tedy na bliſko prziſlich roczech przed tem nizli na mieiſcza ſwe zaſiędą [pisarze i podsędkowie] mayą prziſſiącz czieleſnie iako pravą a niezmiſlioną chorobą na tich roczech niebeli. ComCrac 15v.

»fałszywie przysiąc« (1): Czemu on doſſicz czinyacz ſzwyathki przeczyw yemv o dlug thakovi wyodl, kthorzi falſchiwye prziſzyągli LibMal 1548/142v.

»krzywo przysiąc« [szyk zmienny] (9): [w Egipcie] Ieſli krzywoprzyſiągł/ gárdłem tho zápłaćił BielKron 9v; wſzakeś/ miły oycże/ nikogo nie zábił/ ániś krzywo przyśiągł y niceś ták wielkiego niepopełnił. SkarŻyw 293; KochFr 107; KochPieś 3; Ale żeby ktora ſtroná nieprżyśięglá krżywo/ [...] vczynił mowię táki dekret Scipio/ [...] GórnRozm G4, F2, G2v, H, H2.

»niesprawiedliwie przysiąc« (2): Item yeſly by szya tho thako nalyaſlo yſz by kthory nyeſprawyedlywye przyszyangl a zlodzyey naleszyon byl by wyego ymyenyv kthori przyszyagl Thedy [...] MetrKor 34/134v; SkarŻyw 519.

»prawdziwie przysiąc« (1): Cżemuby rácżey nieprzeſtawano ná przyśiędze tego ſámego/ ktorego ſpráwá idźie: ábo cżemuby nieobrano ludźi ſtátecżnych/ [...] ktorziby przy nim/ gdy przyśięga/ byli: á ieſliby ſię zdáło/ áby też przyśięgli/ iż wierzą/ że on prawdźiwie przyśiągł [illum vere iurasse]. ModrzBaz 85v.

»rotą przysiąc« (1): máią przy ſądźie źiemie onéy/ y przy vrzędźie Stárośćim/ rótą Sędźiégo Ziemſkiégo w Státućie opiſáną przyśiądz SarnStat 853.

»do sądu, przed sądem przysiąc« (2:1): Tóż mieſczánié náſzy/ [...] powinni vczynić/ [...] y świádectwo dáć przed ſądem/ álbo vrzędem przyśiągſzy/ pod winą wysſzéy opiſáną. SarnStat 614; Przy wotowániu áby żaden nie zoſtawał/ oprócz tych którzy do tego ſądu przyśięgli. SarnStat 857, 871.

»słowy przysiąc« = verbis iurare Modrz (2): Obżáłowány namniey ſię niemiał zá krzywoprzyśiężcę: iż poklęknąwſzy/ słowy nieprzyśiągł ModrzBaz 86, 86v.

»sprawiedliwie przysiąc« (3): Ieſliżeś ſpráwiedliwie przyſyągł/ ták tobie pánie Boże pomoż GroicPorz aa2, z3v; GórnRozm I2.

b. Złożyć uroczystą obietnicę, przyrzec pod przysięgą (228): LibLeg 7/11; It[em] [grzeszą przeciwko drugiemu przykazaniu] Ktorzy prziſięgaią/ zabyć/ albo czo złego vczinić blizniemu ſwemu/ á maią to ſobie za grzech/ gdi niewipełnia ſwey haniebney przyſięgi/ y mowią przyſiągłem muſze to vczinic SeklKat Fv; A dla tego nazwano ieſth mieſce ono Berſábee/ iż thám obá dwá [tj. Abimelech i Abraham] przyſięgli/ y vczynili przymierze o ſtudnią pod przyſięgą. Leop Gen 21/31, Gen 21/24; BibRadz Gen 21/24, 31; Przecz on ták/ iáko był ná Koronácyey ſwey przyśiągł/ mieczem ſwym Krolewſkim/ [...] Ołtarzá Swiętego przećiwko kácerſtwu Huſyanowemu niebronił. OrzRozm C2v; RejAp 86 [2 r.], Ee3v; BudBib Gen 21/24, 31; StryjKron 577 marg; A ieſzcze więtſzy/ y nowy grzech ieſt/ táką przyśięgę [przeciwko woli bożej] ábo ślub wypełnić. Iáko vczynił Herod/ zle przyśiągſzy/ á ieſzcze gorzey wypełniwſzy ono co był przyśiągł. WujNT 493; SarnStat 1126.

przysiąc co (13): coś przyſiągł niebátznie/ nietzyń tego. KrowObr 143v; Mniemam iż nam Krol nic więcey nie winien nád to co przyśiągł. OrzRozm E4, S3v marg; BudBib I 419a marg; Co gdy przyśiągł Iozeph [że pogrzebie ojca w ziemi obiecanej]/ pokłonił ſię wierzchowi láſki Iozephowey. SkarŻyw 349; CzechEp 385 [2 r.]; Ten Arcybiſkup przyśiągwſzy Krolowi pánu ſwemu/ wierność y poſłuſzeńſtwo/ [...] potymtego [!] żáłował NiemObr 171; WujNT 493. Cf Ze zdaniem dopełnieniowym, »przysięgę przysiąc«.

przysiąc komu (68): Abiſz nam prziſſyagl y zapyſz. dal po staradewnemv obiczayv yakoſzi przedthem prziſzyegal. LibLeg 11/183v, 11/162, 183v [2 r.], 184; ComCrac 12; HistAl L8v; Iż Oto Ceſarz wielki/ Papiezowi przyſiąc muſiał KrowObr 32, 32v, 37v, 138; Y rzekł Krol do Semei: Nie vmrzeſz. Y przyſiągł mu. Leop 2.Reg 19/23, Iudic 15/12, 1.Reg 20/3, 30/15, 4.Reg 25/24, Ps 131/2, Ier 38/16; Wnidźćie do domu oney niewiáſty wſzetecznice/ á wywiedźćie ią z támtąd ze wſzytkim co ieſt iey/ iákoſćie iey przyſięgłi [!]. BibRadz Ios 6/22, Gen 21/23, 4.Reg 25/24; [Medea do Jazona] ieſli mi przyrzecżeſz poiąć mię zá właſną żonę [...] damći náukę iż doydzyeſz złotego runá bez ſzkody ſwey y towárzyſzow ſwych. Ktorey gdy przyſiągł/ dáłá mu náukę iż ſtraż pobił/ złote runo wzyął BielKron 54v; Rzekł krol do Bethſábee: Zyw Pan Bog/ iákociem przyſiągł tákże vcżynię BielKron 74, 17, 18, 21 [2 r.], 28, 52 (21); Iuratus est mihi, Prziśiągł mi. Mącz 178c, 86b; OrzQuin Sv; BudBib Gen 25/33 [2 r.], 47/31 [2 r.], Iudic 15/13, 2.Par 15/14, Ier 40/9, I 419a marg, 3.Esdr 1/47[48]; SkarŻyw 349; StryjKron 477; CzechEp 385; NiemObr 171; BielRozm 18; ActReg 183; WujNT Mar 6/23; Wóyt Kośćiołá Wármienſkiégo będźie powinien Królowi przyśiąc. SarnStat 1126 marg, 1125 marg, 1126. Cf przysiąc komu za co, »przysięgę przysiąc«, »przysiąc sobie«.

przysiąc komu za co [= co] (2): Vwierzyli im [Gabaonitom] Izráelowie/ Bogá o to nie pytawſzy/ przyſięgli im zá pokoy Iozue/ Eleázár/ y ſtárſzy z narodow. BielKron 47v, 57v.

przysiąc na kogo, na co [= odwołując się jako do najwyższej wartości] (15): Kto tedy przyśięgá (marg) przyśiągł. (–) na ołtárz/ przyśięgáć náń i na wſzyſtko co nanięm ieſt MurzNT Matth 23/20, k. 21; DiarDop 109; A gdy iuż widzyał Izráel cżás śmierći ſwoiey/ wezwał Iozephá k ſobie y kazał mu przyſiądz ná łono ſwoie/ áby go pochował w grobie ſtárſzych ſwoich BielKron 18, [3322]; OrzJan 103; SarnStat 151. Cf »przysiąc na Boga«, »prawdziwie przysiąc«.

przysiąc przez kogo, przez co (8): Ná to/ ázaż nie przyśiągł [Turek] przez thron y máieſtat Céſárſtwá ſwégo? á wżdy/ pátrz Królu/ iáko ſłowo ſtrzymał. OrzJan 103. Cf »przysiąc przez Boga«.

przysiąc k czemu (1): Potym Alexander przyiechał do Ciliciey y do Sawiniey/ w kthorych ziemiach wiele miaſt k iego pánowániu przyſięgli HistAl D.

cum inf (41): hy przisli domnye czterzey naprzoth dobrzi ktorzi naprzoth przysiągli prawdą visnacz za kazanyem moyem ZapWar 1537 nr 2494; LibLeg 10/97v; WróbŻołt 118/106; ComCrac 12; then [...] przyſiągł zabić krola Filipa HistAl B4; Diar 95; Ia átzkolwiek nieprzyſiągłem wiáry dáwáć/ áni Cypryanowi/ áni żadnemu tzłowiekowi/ [...] á wſzákoſz [...] KrowObr 180, 144v; OrzRozm F3, G; Wſzyſcy ie [poselstwo trojańskie] potwirdzili y przyſięgli záchowáć w pokoiu ty ktorzy ſie o pokoy ſtáráią. BielKron 59v, 17, 21 [2 r.], 28, 72v, 73 (13); Iurare in leges, Przyśiąc praw ſtrzedz. Mącz 178c, 86a; OrzQuin O; LeovPrzep G3; RejZwierc 44v, [193]; Vcżynił kazánie iáwne Rycyrſtwu poſpolitemu/ opowiádáiąc poſelſtwo od Lácedemonow/ iż przyſięgli/ ieſli ná nas bitwy wygráią/ wſzyſtek narod męſki wygubić/ á żony z dziećmi pobráć w niewolą y mury do gruntu Thebáńſkie potłuc BielSpr 40; KochMon 28; BiałKaz Bv; StryjKron 477, 647, 687; Támże przywiedźion móy Philozoph ktemu/ Ze przyſiągł doſyć vczynić wſzytkiemu. KochFr 63; BielRozm 18; ZawJeft 33; SarnStat 151, 1094, 1126.

Ze zdaniem dopełnieniowym [w tym z zapowiednikiem: to (1); że, iż (27), aby ‘że’ (3), jako ‘że’ (2)] (32): Piſze też Valerius iż Alexander przeciw miaſtu Lamfatu gniewem poruſzon, przyſiągł że ie zburzyć chciał. BielŻyw 154; LibLeg 11/162, 184; HistAl L8v; KromRozm III I8v; KrowObr 32v, 138; Leop Gen 21/23, Iudic 15/12, 1.Reg 30/15; RejZwierz 41v; BibRadz Gen 21/23, Tob 10/7, 1.Mach 9/71; [rzekł Saul do Dawida] przyſięſz mi iż nie zágłádziſz potomſtwá mego po mnie. BielKron 67; Przyſiągł iey [czarownicy] Saul/ iż dla tego nie miáłá żadney ſzkody popáść [gdy wskrzesi, kogo on każe] [1.Reg 28/10] BielKron 67v; y przyſiągł Assur iż mu [Ezechiaszowi] nie miał ſzkodzić [3.Reg 18/14]. BielKron 89, 18, 52, 67, 68, 69, 74; RejAp 84; BudBib Gen 21/23, Iudic 15/13, Dan 12/7; Helizeuſz záś przyſiągł/ że go [Heliasza] nie miał odeyść HistHel D3; SkarŻyw 349; WujNT Apoc 10/6; Iednák Rotmiſtrze/ Porucznicy máią przyśiądz/ że wiernie mieyſc ſobie náznáczonych ſtrzédz [...] będą. SarnStat 136, 1103.

Z przytoczeniem [przytoczenie poprzedzone słowami: mowiąc (5), rzekąc (1), powiedając (1), temi słowy (1), w te słowa (1)] (9): Także przyſiągł Sedechiaſz Ieremiaſſowi potháiemnie/ mowiąc: Zywie Pan ktory nam vcżynił duſſę tę/ że ćie nie zábiię Leop Ier 38/16, 4.Reg 25/24; Ale Dawid przyſiągł temi ſłowy/ Ták mi niechay Bog pomagá/ iż nie będę iadł by namniey pierwey niż ſłońce zaydźie. BibRadz 2.Reg 3/35, Ios 14/9, 1.Reg 2/23; BielKron 66; BudBib Ier 40/9, 2.Mach 14/32; POmni/ pánie/ Dawidá/ [...] Który tobie w té ſłowá przyśiągł ſwému bogu: Niechcę áni náwiedźić piérwéy ſwégo progu/ [...] KochPs 195.

Z połączeniem przytoczenia ze zdaniem dopełnieniowym (2): Rozumiał Krol iż będzie wnet tu płácżu doſyć/ Przyſiągł iż nie vcżynię/ ocż mię będzie prośić. RejZwierz 41v; WujNT Mar 6/23.

Zwroty: »przysiąc na Boga, na Bog żywy, na boże ciało, na wiecznie żywiącego, przez (Boga) żywiącego na wiek(i) (wiekow), przez Boga, przez Pana, przez moc bożą« = iurare per Deum PolAnt, Vulg; iurare per Viventem in saecula saeculorum Vulg (5:1:1:1:4:1:1:1): MurzNT 21; Thedy rzekł do niego [Egipcjanina] Dawid: Możeſz mię przywieść ku tey Hordzie? on záś rzekł: przyſięſz mi ná Bogá/ że mię niezábijeſz Leop 1.Reg 30/15, Gen 21/23; BibRadz Gen 21/23, 1.Reg 2/23; [Pulcheria rzekła Marcjanusowi] przyſięż mi ná Boże ciáło záćhowáć mię w dzyewicżym ſtánie BielKron 160, 466v; Słuchayże dáley czo Apoſtoł powiáda: Iż then Anyoł ktorego widział ná morzu y ná ziemi ſtoiącego/ podnioſł rękę ku gorze/ y przyſiągł przez Bogá żywiącego ná wieki ktory ſtworzył niebo y ziemię. RejAp 86, 84, 86; Hnet ow ná bog żywy przyſiągł/ y dał rękę obiecuiąc pocżćiwym ſłowem/ nikomu ná ſwiecie o tym nie powiedzieć GórnDworz T4v; A teras przyſięſz mi tu ná Bogá/ Iáko nie ſkłámáſz mnie y ſynowi moiemu BudBib Gen 21/23, Dan 12/7; StryjWjaz A4; WujNT Apoc 10/6.

»w imię [czyje i czego] przysiąc« (1): Otto ceſarz: nietylko w imię Oycá y Syná y Duchá Swiętego/ przysiąc muſial/ ále teſz w imię krzyżá drewnianego/ y w imię Reliquiy ludzi vmárłych KrowObr 33v.

»krzywo przysiąc« (1): Ale ieſliż żaden tego nie powiáda/ ábyś wáſzá Kró⟨lewska⟩ M⟨iłość⟩ tym wiárę miał złamáć/ [...] álbo żebyś miał krzywoprzyśiądz/ kiedy woynę przećiw Turkowi podnieśieſz OrzJan 118.

»prawdziwie [na co przed kim] przysiąc« (1): y ſ vlani Kniaſzy ymvrſamy y ſewſitkymy lyvdzmy moymy y wſzym poſpolſtwem prawdzywye na tho prziſzyegamy y prziſyeglyſmy przed ſtworziczyelem naschim y nyeba y zyemie, [...] wam brathv naſchemv, [...] braczka przyasn prawdzywye dzierzecz LibLeg 10/97v.

»przysięgę, przysięgą przysiąc« [w tym: komu (1)] = iurare iuramentum PolAnt (2:1): [król] ma Przyśięgę ſwą/ którą przyśiągł/ Korony ſwéy przećiwko wſzelákim Nieprzyiaćielom iéy brónić: ma téż y Exekucyą OrzQuin O; Mąſz gdy poſlubi ſlub Iehowie/ ábo przyſięgę przyſięże obwięzuiąc obwiązánim duſzę ſwoię/ nie złamie słowá ſwego BudBib Num 30/2[3], I 419a marg.

»przysiąc sobie (zobopolnie)« (2): A gdy ſye náiedli y nápili/ wſthawſſy ráno/ przyſyęgli ſobie zobopolnie [iuraverunt sibi mutuo] Leop Gen 26/31; BielKron 392v.

Szeregi: »przysiąc i obiecać« (1): ysz pan twoy wſkazal ze ono [przymierze] tak yako prziſſiagl y obyeczal trzimacz y chowacz mocznie chcze LibLeg 10/64.

»przysiąc a przyrzec« (1): Powiedział im [Judejczykom] Sámſon. Przyſiężćie á przyrzeczćie mi [Iurate ... et spondete mihi] to/ że mię nie zábiyećie. Leop Iudic 15/12.

α. O Bogu (72):

przysiąc komu (33): LubPs T5v; KrowObr 143; Y pokoy dał im [Izraelitom] Iehowá w około/ wſzytko iáko był przyſiągł oycom ich BudBib Ios 21/44[42], 5/6, Mich 7/20; KochPs 134; WujNT Hebr 3/11, 18. Cf przysiąc komu co; komu o co; »przysiąc w prawdzie«, »przysięgę przysiąc«, »przysiąc słowem«.

przysiąc komu co (13): po ſmýerci moieý bog wás náwiedzý/ y wywiedzýe wás zýemié [lege: z ziemie] teý do zýemýe ktorą przyſiągł ábrámowij Izáákowi HistJóz E4v; WróbŻołt 88/4; Leop Deut 11/21, 26/3, Ios 1/6, Bar 2/34; BudBib Num 14/23, Deut 8/1, 34/4, Ios 5/6, 21/43[41], Ier 32/22. Cf »przysiąc prawdę«.

przysiąc komu o co (1): Nieś gi ná łonie ſwoiem/ iáko piáſthun nośi niemowiątko/ do ziemie o kthorąś przyſiągł oycom ich BibRadz Num 11/12.

przysiąc na kogo, na co (6): Przyśiągł Adonái Iehowá ná duſzę ſwoię/ mowi Iehowá Bog Cewáoth. BudBib Am 6/8; KochPs 134. Cf »przysiąc na imię«, »na mniem samego przysiągł«.

przysiąc przez kogo, przez co (7): Pan przyſiągł y przez kogo przyſiągł RejAp Ee3v; Pan przyśiągł przez Duſzę ſwoię. GrzegŚm 24, 24; WujNT Hebr 6/13. Cf »przysiąc przez samego siebie«.

przysiąc przeciwko czemu (1): Leop Am 8/7 cf Z połączeniem przytoczenia ze zdaniem dopełnieniowym.

cum inf (10): Leop Deut 11/21, Ios 1/6, Act 2/30; Y wywiodę was też do źiemie/ ktoram Abráhámowi/ Izáákowi/ y Iakobowi dáć przyſiągł BibRadz Ex 6/8, Deut 1/35, 31/23; BudBib Ios 5/6, 21/43[41], Ier 11/5, 32/22.

Ze zdaniem dopełnieniowym [w tym z zapowiednikiem: to (1); iż, że (15), jesliż ‘że’ (1)] (16): Iurauit dominus et non poenitebit eum [...] Przyſiągł pan bog á nie będzie tego żałował iż thys ieſth kapłanem na wieki według obrzędu Melchiſedech. WróbŻołt 109/4, k. eev, ee5, 94/11; LubPs T5v; Leop Ier 44/26, Hebr 3/18; Abowiem iákom przyſiągł żem niemiał więcey ſpuſzcżáć potopu iáko zá Noego ná źiemię/ thák przyſięgam iż [...] BibRadz Is 54/9, Deut 4/21, Ios 5/6; KarnNap C3; Przetom téż przyśiągł gniewem zápalony/ Ze ich miał minąć pokóy namięniony. KochPs 143; záwżdy ten lud błądźi w ſercu: á oni nie poználi drog moich: y przetożem przyśiągł w popędliwośći moiey/ żeć nie wnidą do odpocżynienia mego [Vulg Hebr 3/11]. LatHar 16 [przekład tego samego tekstu] WujNT Hebr 3/11, 18, 4/3.

Ze zdaniem dopełnieniowym nawiązującym do dopełnienia w zdaniu nadrzędnym (5): Wyznawam tho dziś przed Pánem Bogiem twoim/ iżem wſſedł do źiemie kthorą on przyſiągł oycom náſſym/ że ią nam miał dáć. Leop Deut 26/3 [zawsze przekład i nawiązania do tego samego tekstu]. Cf »przysięgę przysiąc«.

Z przytoczeniem [w tym przytoczenie poprzedzone słowami: (tak) mowiąc (3), rzekąc (1), tymi słowy (1), słowem (1)] (13): KrowObr 179v; A przetho rozgniewawſſy ſie Pan ná nie/ przyſiągł ták mowiąc: Ci ludzie ktorzy wyſzli z Egyptu [...] nieoglądáią tey źiemie/ kthorąm pod przyſięgą obiecał był Abráhámowi/ Izáákowi/ y Iakobowi Leop Num 32/10, Deut 1/34; BibRadz Deut 1/34; Y wymiotę iy miotlámi ſkáżenia/ [...] Przyſiągł Iehowá Ceweoth rzekąc/ ieſli nie ták ſię ſtánie iáko vmyſliłem/ y iáko vrádziłem/ ták powſtánie BudBib Is 14/24; BudNT Hebr 7/10; KochPs 170, 195; SkarŻyw 286; ArtKanc T15; GrabowSet E4; Przyſiągł Pan/ á nie będźie żáłował: tyś ieſt kápłanem ná wieki WujNT Hebr 7/21, Hebr 6/13.

Z połączeniem przytoczenia ze zdaniem dopełnieniowym (1): Przyſiągł Pan/ przećiwko pyſſe Iakobowey/ iż niezápomnię áż do końcá wſſytkich ſpraw ich. Leop Am 8/7.

Zwroty: »przysiąc na imię [czyje]« = iurare in nomine Vulg, PolAnt (3): Otom ia przyſiągł ná imię moie wielkie/ mowi Pan: Iż żadnym ſpoſobem nie będzie więcey wzywáne imię moie z vſth kożdego mężá Zydowſkiego/ mowiącego/ Zywie Pan Bog/ we wſzyſthkiey źiemi Egipthſkiey. Leop Ier 44/26; BudBib Ier 44/26; GrabowSet E4.

»przysiąc w majestacie bostwa, w świętym, przez świątość« (1:1:1): Semel iuraui in ſancto meo [...] Bowiem ięden [!] raz prżyſiągłem w ſwięthym moim/ (koment) To ieſt przez ſwiątoſc moię, a nie skłamałem Dawidem (–) iże plemię iego będzie trwało na wieki. WróbŻołt 88/36; LubPs T5v.

»[komu] przysiąc w prawdzie, prawdę« = iurare veritatem Vulg (1:1): ſicut iuraſti Dauid in virtute [Vulg: in veritate] tua. Gdzie ſą miłoſierdzia twoie miły panie dawne a ſtare/ [...] Iakos przyſiągł Dawidowi w prawdzie twoiey. WróbŻołt 88/50; Leop Ps 131/11.

»przysięgę, obietnicę, przymierze przysiąc; pod przysięgą przysiąc« [w tym: komu (9), do kogo (1); ze zdaniem dopełnieniowym nawiązującym do dopełnienia w zdaniu nadrzędnym (4)] = iuramentum a. pactum iurare PolAnt; iusiurandum iurare Vulg (7:1:2;1): OpecŻyw 12v; Aták iż był prorokiem [Dawid]/ y wiedział/ iſz pod przyſięgą/ przyſiągł mu Bog z płodu biodr iego (że miał) ſiedzieć ná ſtołcu iego. Leop Act 2/90; BibRadz Luc 1/69[73]; BielKron 35v; Bo Bog miłoſierny Iehowá Bog twoy/ nieopusći ćię/ y nie roztráći ćię/ áni zápámięta przymierza oycow twych/ ktore im przyſiągł. BudBib Deut 4/31, Deut 8/18, Ier 11/5; ArtKanc A18; LatHar 46; A gdy ſię przybliżył czás obietnice ktorą był przyśiągł Bog Abráámowi [quam confessus erat Deus Abrahae]; rozrodźił ſię lud y rozmnożył w Egipćie WujNT Act 7/17, Luc 1/73.

»przysiąc przez samego siebie, sam przez się; na mniem samego przysiągł« = iurare per semetipsum Vulg [szyk zmienny] (2:1;1): Powtore potym záwołał Anioł Páńſki z niebá ná Abráhámá mowiąc. Przyſiągłem ſam przez ſię [iuravi per me] mowi Pan/ gdyżeś to vczynił/ iżeś nie przepuśćił iedynemu Synowi ſwemu. Będę ćię błogoſłáwił BibRadz Gen 22/16; przyśiągł nam [Pan] przez ſámego śiebie/ że chce przeſtępnośći náſzych przeyźrzeć/ chce náſze ćięſzkie grzechy odpuśćić KarnNap C3; nie tylo mu [Abrahamowi] wroćił ſyná zdrowego/ ále go y innymi więtſzymi obietnicámi vbogáćił znowu mowiąc: ná mniem ſamego przyśiągł/ mowi P. Bog/ yżeś to vcżynił/ [...] vbłogoſłáwię ćię SkarŻyw 286; WujNT Hebr 6/13.

»przysiąc [komu] wiernym słowem« (1): Przyśiągłeś Dawidowi wiernym ſłowem ſwoim/ Potomek twóy vśiędźie w máieſtaćie twoim KochPs 195.

Szeregi: »obiecać i przysiąc« (1): Nápiſſeſz ie [przykazanie] ná podwoiách y ná drzwiách domu twego/ áby rozmnożyły ſie dni żywothá twego y ſynow twoich w źiemi ktorą obiecał y przyſiągł dáć Pan oycom twoim [quam iuravit Dominus patribus tuis] Leop Deut 11/21.

»przysiąc i (a) uczynić ślub (a. zaślubić)« (2): Abowiem iż Pan ſam przyſiądz racżył/ á nie omylnie záſlubił/ iście ieſt tego potrzebá ábychmy my też prawdziwie/ wiernie/ á mocnie temu wierzyli/ iż [...] LubPs Z3; KrowObr 143.

c. Dla podkreślenia prawdziwości własnych słów (z wyłączeniem elementu uroczystej przysięgi) (5):

przysiąc komu za co [= co] (1): Lecz owo duſzká kroczy/ ia w ćieniu vlęgę/ Będźie ſie czemu rośmiać/ zá to wam przyśięgę. GosłCast 16.

przysiąc na co [= w sprawie czego] (1): lepſza bitwá/ kiedy Owiec tyſiąc/ Niż s piącią dzieſiąt Wilkow/ mogłbych ná tho przyſiąc. RejZwierz 26v.

Ze zdaniem dopełnieniowym [że, iże] (3): vkaże [pani] cżáſem troſzkę nogi/ á przyſiągłby drugi/ że to s trefunku/ á nie z vmyſłu. GórnDworz N5v; Podać ták piękne á záfárbowáne ſłowká/ żebyś ty przyſiągł że to ſzcżyra prawdá RejZwierc 83; PudłFr 34.

Synonimy: b. obiecać, przyrzec, ślubować, zaślubić.

Formacje współrdzenne: odprzysiąc, odprzysiąc się, poprzysiąc, przysiąc się, sprzysiąc, sprzysiąc się, wyprzysiąc, zaprzysiąc, zaprzysiąc się; nadprzysięgać, odprzysięgać, odprzysięgać się, poprzysięgać, przysięgać, przysięgać się, sprzysięgać, sprzysięgać się; przysięgnąć, sprzysięgnąć się; poprzysięgawać.

Cf PRZYSIĘGŁY, PRZYSIĘŻENIE, [PRZYSIĘŻONY]

MN