[zaloguj się]
[pdf]

PORZUCONY (40) part praet pass pf

porzucony (32), porzucon (8).

Pierwsze o jasne; w formach złożonych -on- (9), -ón- (1) Oczko; formy niezłożone z tekstów nie oznaczających ó.

Fleksja
sg
mNporzucony, porzucon fNporzuconå nNporzucon(e), porzucono
Gporzucon(e)go Gporzucon(e)j Gporzucon(e)go
A Aporzuconą Aporzucon(e)
Iporzuconym I I
pl
N m pers porzuceni
A m pers porzuconych
subst porzuconé
I m porzuconymi, porzuconémi
inne formy
pl N subst f - porzucon(e), porzucony; pl N subst n - porzucon(e)

sg m N porzucony (7), porzucon (5); ~ (attrib) -ony (1); ~ (praed) -on (5). ◊ G porzucon(e)go (1). ◊ I porzuconym (1). ◊ f N porzuconå (4). ◊ G porzucon(e)j (2). ◊ A porzuconą (1). ◊ n N (attrib) porzucon(e) (2) Mącz, SkarKaz, (praed) porzucono RejPs (2). ◊ G porzucon(e)go (1). ◊ A porzucon(e) (1). ◊ pl N m pers porzuceni (4); -eni (1), -(e)ni (3). subst f (praed) porzucon(e) (3) Leop, ReszPrz, WujNT, porzucony (1) RejPs. n porzucon(e) (1). ◊ A m pers porzuconych (1). subst porzuconé (1). ◊ I m porzuconymi (1) SkarŻyw, porzuconémi (1) OrzJan.

Składnia dopełnienia sprawcy: porzucony od kogo (4).

Sł stp s.v. porzucić, Cn s.v. poroniony; porzutek, Linde XVII w. s.v. porzucić; poza tym w objaśnieniu s.v. porzutek.

1. Rzucony, ciśnięty; proiectus Vulg (13): A oto porzucone ſą [kości ojców naszych] ná gorącu ſlonecżnym/ y ná mroźie nocnym Leop Bar 2/25.

porzucon(y) na co (2): Iezu kthorys nagi na drzewo krzyżowe porzuczon był y okruthnie rozciągan. ſmi. ſie nad nami. TarDuch C5v; FalZioł IV 48d.

porzucony gdzie [w tym: na czym, leda gdzie] (2): iaycza iey [jaszczurki] ledagdzie porzuczone: ſamy ſie lęgą. FalZioł IV 15c; RejPs 105v.

Przen (6):

W przeciwstawieniu: »wyrzucon ... porzucon« (1): RejKup p5 cf »porzucon w kłopoty«.

Wyrażenia: »porzucon w kłopoty« (1): Tu był iuſz Cżłowiek wyrzuczon Oth twey Laſky aporzucon Zewſzech ſtron wdawne kłopoty Gdy niechcział znacz ſwey dobrothy RejKup p5.

»porzucony rowno z ziemią« (1): Porzucenichmy rowno z ziemią náwſſech ſpráwách náſſych [conglutinatus est in terra venter noster Vulg Ps 43/25; adhaesit terrae venter noster PolAnt Ps 44/26] RejPs 67.

a) Poddany (4):

porzucon(y) czemu (2): Y ſnadz wiem y okáżdem ptaku/ y o gniázdzie iego ácz ie kryie wgęſtwie álbo w głębokie ſkáły á cokolwiek ieſt żywiącego náziemi ieſt porzucono możnoſći moiey [Vulg Ps 49/11] RejPs 75; ZawJeft 23.

porzucon pod czym (1): PAnie boze wſſechmogący naſz kthorego ſprawą ieſt ſtworzono niebo y ziemia pod ktorego moznoſcią wſſytki yne mocy ſą porzucony: [...] racz być miłoſciwem obroncą nam wprzeciwnoſciach naſſych RejPs 189v.

porzucon przed czym (1): A káżdy iny nawaznieyſſy ſtan powinowát ſie wyćięgáć ná wſſytki chwały iemu [Bogu]/ znáiąc to iſz wſſytko ieſt porzucono/ przed możnoſćią iego RejPs 151.

a. Położony, leżący (2): A gdy oná [matka] odeſzłá do domu ſwego/ ználázłá iż wyſzło dyabelſtwo/ á dźiewká porzucona leżáłá na łożu. BibRadz Mar 7/30.

porzucony gdzie (1): vpewnia nas Pan ſwoim zmartwychwſtániem/ iż ſię wſzytká náturá náſzá czáſu ſwego nápráwi/ á ćiáło w prochu y źiemi porzucone/ wroćić ſię duſzy [...] muśi SkarKaz 208a.

2. Opuszczony; proiecticius, proiectus Mącz, Cn; dimissus PolAnt; iacentus Vulg; expositicius Cn (26): Proiectus parti, Porzucony. Mącz 162d, 162d [2 r.]; zágniewánie Iehowy ná wſzytki narody/ á zápálcżywość ná wſzytko woyſko ich/ ſpuſtoſzył ie/ dał ie ná rzez. Zránieni ich porzuceni będą BudBib Is 34/3.

W porównaniach (2): A widząc rzeſze/ rozlitował ſię nád nimi: iż były ſprácowáne y porzucone (marg) roſproſzone. (–) iáko owce niemáiące páſterzá. WujNT Matth 9/36; SkarKaz 517a.

Wyrażenie: »porzucona niewiasta« (1): W krotkim tzáſie pothym Innocencyus pierwſzy/ Pápieſz tzterdzieſty/ wſzyſtkiey kxiężey roſkazał/ áby żadny kxiądz wdowy/ álbo porzuconey niewiáſty niepoymował KrowObr 232.
Szeregi: »potępiony, porzucony« (1): Nieczyńże śię tedy i ty potępionym/ nieczyń od Boga porzuconym/ ale śię vciecz do łaſki ktorá ieſt wſzyſtkiem gotowa. MurzHist Fv.

»zaniedbany i porzucony« (1): y nie mieliſmy teſtámentow Bożych/ y iákoby zaniedbani y porzuceni byliſmy SkarKaz 517a.

W przen (1): A ták ia moy pánie w vpádku duſſe moiey porzuconey pokornie wołam/ áby iey był náwſpomożeniu RejPs 62.
Przen (3): TAk mowi Iehowá. Gdzie ieſt liſt rozwodowy mátki wáſzey [tj. Izraela] żem ią porzućił? [...] dla wyſtępkow waſzych porzucona mátká wáſzá. BudBib Is 50/1; SkarJedn 402.
Szereg: »porzucony a umordowany« (1): Cieplice [...] ſą ták ludźióm pomocné/ iż choróby od Bárwiérzów y Doktorów porzucóné/ á inſzémi Lékárſtwy iuż práwie vmordowáné/ y przez vprzykrzenia/ y z wdźięcznośćią iákąś/ vléczywáć zwykły. Oczko A4.
α. W funkcji rzeczownika: »porzucona« (1):

W przeciwstawieniu: »panna ... porzucona« (1): KXiądz żonę pánnę poymie/ á nie wdowę áni porzuconą. KrowObr 232.

a. Pozostawiony bez opieki (3):

porzucon kim [= jako kto] gdzie (1): Porzuconći też był Moiżeſz ná brzegu małym dzyeciątkiem RejPos 280v.

Wyrażenie: »porzucone dziecię (a. dzieciątko)« = proiecta a. proiecticia a. expositicia puella, proiectus, expositicius puer Cn (2): Infans proiectitius, Porzucone dziecię/ nálezionek. Mącz 162d; Y idąc znią przez iedno miáſtecżko/ nápádli ná porzucone dziećiątko/ y nád nim zmiłowawſzy ſię Porphirya/ wezmie ie y chowáłá iáko właſne. SkarŻyw 100.
b. Odrzucony, wzgardzony (9): Toſz ſię známi narody od Izráelá oddzielonymi y niegdy báłwochwálcy porzuconymi/ ſtáło/ gwiazdą ſwoią/ Pan Bog/ to ieſt poſłáńcy ſwymi [...] od Apoſtolſkiey y Rzymſkiey Piotrá ś. ſtolice obwieśćić nas niegodne racżył SkarŻyw 25; GDy Pan Bog obráć miał krolá ludu ſwemu/ ná mieyſce porzuconego Saulá: poſłał Sámuelá Proroká w dom Ieſſe do Bethleem. SkarKaz 346a, 347a.

porzucon od czego (1): RejPs 57 cf W przen.

W połączeniach szeregowych (2): wſzyſcy którzy ieno prowádźić y przyczyniáć gruntów nieumieią/ ſą ludźmi wzgárdzonémi/ lekkiémi/ y porzuconémi. OrzJan 52, 20.

Szeregi: »porzucony i odwołany« (1): Wſzyſtkie Vota, álbo obietnice wſzyſtkie/ nie tylko ſą nie potrzebne/ głupie/ niepodobne/ ále też bezbożne/ Pogáńſkie/ żydowſkie/ potępione/ błędne/ Dyabelſkie/ cżárownicże/ odſzcżepieńcże/ przećiwne wſzyſtkim świętym. Y dla tego máią być śmiele porzucone/ y odwołáne ReszPrz 60.

»wzgardzony, (i) porzucony« (2): których [ludzi] té rzeczy [ojczyzna w której są urodzeni i z grzechów obmyci] nieobchodzą/ wedle rozſądku ichże ſámych y inſzych/ ſą ludźie wzgárdzeni/ y porzuceni. OrzJan 39; GosłCast 61.

W przen (1): Abowiem zdami ſie iż gniew twoy iáko ſrogie ſtrzały tkwi wemnie á porzuconem ieſt od mocney ręki twoiey. RejPs 57.
3. Urodzony przed czasem, poroniony; abortivum, abortivus (fetus), eiecticius, partus eiectus Cn (1): Ectroma – Porzuczoni, niew czas vrodzoni, niedoſzłi. Calep 348b.

Synonimy: 1. ciśniony, rzucony; 2. opuszczony, osierociały, pozostawiony, zapomniany; b. wzgardzony, zaniechany; 3. niedonoszony, niedoszły, poroniony.

Cf PORZUCIĆ

MN