[zaloguj się]
[pdf]

POSTANOWIĆ SIĘ (42) vb pf

sie (32), się (10).

Oba o oraz a jasne (w tym w a 1 r. błędne znakowanie).

Fleksja
inf postanowić się
praet
sg pl
3 m postanowił się m pers postanowili się
f postanowiła się m an
n postanowiło się subst
imperativus
sg
2 postan(o)w się
3 niechåj się postanowi

inf postanowić się (21). ◊ fut 1 sg postanowię się (1). ◊ 2 sg postanowisz się (1). ◊ 3 sg postanowi się (7). ◊ 3 pl postanowią się (1). ◊ praet 3 sg m postanowił się (5). f postanowiła się (1). [n postanowiło się.] ◊ 3 pl m pers postanowili się (2). ◊ imp 2 sg postan(o)w się (1). ◊ 3 sg niechåj się postanowi (1). ◊ part praet act postanowiwszy się (1).

Sł stp brak, Cn notuje, Linde także XVII – XVIII w. s.v. postanowić.

I. Znaczenia niezwiązane z kategorią strony (23):
1. Osiągnąć właściwy, pożądany stan (11): Ale ieſli ogrodnik dobry [tj. wychowawca] nie przyſtąpi/ [...] thedy/ iáko drzewo ogrodne w leśne ſie obráca/ [...] ták y cżłowiek prędko zdzicżeie/ y nigdy ſie nie poſthánowi GórnDworz D2.

W porównaniu [w nawiązaniu do znacz. ‘stanąć, zatrzymać się’] (1): Ná ktorym [Chrystusie] iż I.M.X.K. przeſtawáć ćále [!] nie chce/ przetoż iáko retro gradi planetae nie mogąc ſię poſtánowić/ tám y ſám myśli ſwe rozpuſzcżáć muśi CzechEp 198.

Zwrot: »dobrze się postanowić« (1): gdyż té lékárſtwá [...] do tąd máią być dawáné/ áż znáczna popráwá przyydźie/ to ieſt/ że ſye chorobá wypędźi/ á náturá dobrze poſtánowi. Oczko 27.
a. Wybrać sobie sposób życia, ustabilizować się życiowo; usamodzielnić się; capere alicuius vitae institutum, collocare se aliquo statu a. in aliqua vita, constituere vitam a. sibi aliquae vitae modum a. in aliquo statu, figere a. habere statum, ponere sibi finem vitae Cn (6): A przeto [...] ma ſie káżdy poſtánowić/ á ſtan ſobie ſluſſny wybráć GliczKsiąż O3v, I4v, O2; Ierzy Kxiążę á ſtárſzy dźiedźic Kxięſtwá tego/ Skoro ſię poſtánowił według ſtanu ſwego. Wźiąwſzy ſobie w małżeńſtwo [...] Woiewody kráiu Podláſkiego. Corkę [...]. Tego z świátá nieſzcżeſna Lácheſis porwáłá KołakCath Bv.

[postanowić się na czym: który by się na tymże rzemięśle postanowić chciał, ten ma mieć list od urodzenia poczciwego WilkPozn III 1581 nr 77.

postanowić się przy czym: Wszelaki towarzysz rzemiesła naszego miechowniczego, ktory by się chciał postanowić przy cechu naszym w mieście Poznaniu, takowy kożdy towarzysz [...] będzie powinien zupełny u jednego mistrza rzemiesła naszego robić. WilkPozn III 1576 nr 71.]

Zwrot: »dobrze a statecznie się postanowić« (1): Bywa to w źyemyáńſtwye [...]/ że tákowi Synowye máyąc tákyego oycá/ cżęſto im kriyomko konye s ſtáyen wywodzą/ gdy inſſe z márnosći poutracáyą/ co wſſytko zá tem pochodzi iż ſie dobrze á ſtáthecżnye nye poſtánowili GliczKsiąż O3v.
Szereg: »postanowić się i umiarkować« (1): A ták gdy iuż pan młody przydzie do lat ſwych doſkonálſzych/ tho ieſt/ do lat wieku śrzedniego/ nielza iedno iż ſie iuż muśi ſtáráć [...] iáko ſie poſtánowić y vmiárkowáć RejZwierc 30v.
b. Uspokoić się (2): ále młody pies/ nádziewam ſie iż ſie ieſzcże poſtánowi. RejZwierc 90.
Szereg: »uspokoić się a postanowić« (1): ále then pan ſláchethny pan gniew długo wirzga iako podgorſki źrzebiecz/ á długo ſie vſpokoić á poſtánowić nie może. RejZwierc 80.
2. Zatrzymać się na dłuższy pobyt, zamieszkać, osiedlić się; considere Mącz, Cn; mansionem figere Miech; ponere sedem Mącz; collocare a. figere sedem, constituere [aliquid] suum Cn [w tym: gdzie (7)] (9): A przijechawſzy do Pannoniey gdy ſie im tam wino y obkwitoſć ziemie ſpodobała tam ſie poſtanowili MiechGlab 53, *2; Alexander thedy poſtánowił ſie tám z woyskiem ſwym [castrametatus est ibi] HistAl H8v; Antequam aliquo loco consedero literas a me non expectabis, Nie nádzieway ſie ode mnie liſtów/ áliſz ſie ná którym mieyſcu poſtánowię. Mącz 379b, 309c, 378d; [WilkPozn III 1571 nr 65].

cum inf (1): In solitudine considere, Na puſzczy vſieść/ to yeſt poſtánowić ſie mieſzkáć. Mącz 379b.

Przen (2): A ty powſtań miły pánie á niemieſzkay też poſtanow ſie iuż ná mieſcu ſobie przebranem RejPs 199; ále człowiekowi/ Kiedy ſie raz ná twarzy źimá poſtánowi/ [...] gęſta Wioſná minie/ Niżli z głowy przeźiębłéy ten źimny rok zginie. KochFrag 21.
3. Stanąć, pokazać się [przed kim] (1):
Szereg: »okazać się a postanowić« (1): Dayże ábychmy ſie záwżdy w niewinnośći ſwoiey przed tobą okázáć á poſtánowić mogli RejPos 332v.
4. Umocnić się (1): ieſli zá namową/ á rozumnemi wywody/ zácżąć ſie/ y poſtánowić w pánie cnoty máią/ cży zá zwycżáiem. GórnDworz Hh3v.
5. Przygotować się (1): áby ten co do tákich wód iedźie/ myśl/ y ſerce ſwé/ co nabárźiéy vſkromił [...]: á iáko Bráſſáuolus mówi/ ták ſye niechay poſtánowi/ iáko kiedyby do Sákrámentu/ á dáru wielkiégo Bożégo przyſtąpić miał Oczko 24.
6. [Ustać się:
Szereg: »postanowić się i utwierdzić«: Tedy ktorego z tych [tj. narkaffy albo cytryny] do faſy wpuść przed nálanim winá/ tákże w nim vwiązawſzy niechay aż ſie wino poſtánowi y vtwierdźi. SienHerb 620b.]
II. W funkcji zwrotnej (2):
1. Mianować samego siebie [cum inf „być” kim] (1): Ani żaden z nás Biſkupem ſie być Biſkupow poſtánowił/ ábo ſtráchem okrutnikow ku potrzebie poſłuſzeńſtwá thowárzyſzow ſwych przymuśił RejPosRozpr c3v.
2. Załatwić swoje sprawy (1): Facile res tuas collocabis, Snádniuczko ſie poſtanowiſz. Mącz 114a.
III. W funkcji wzajemnej: Dojść do ugody [z kim] (1):
Szereg: »i rozsądzić się i postanowić« (1): gdy będzieſz żył pobożnie/ [...] á s káżdym ſie ſam bez práwá/ bez przymuſzenia/ [...] y rozſądził y poſtánowił. RejZwierc 35v.
IV. W funkcji strony biernej (16):
1. Zostać przekazanym do powszechnego przestrzegania (14):
a. Zostać ustanowionym, uchwalonym (7): Przecż od dawnych cżáſow nic ſie ſłuſznego v nas poſtánowić nie może. RejZwierc B3 [idem] 194, 194 marg, Bbb; SkarJedn 338; iż ſię káżda rzecż z tych piąći [przykazań kościelnych]/ y mądrze y przyſtoynie y pożytecżnie bárzo poſtánowiłá. LatHar 121; SkarKazSej 693b.
b. Aktem prawnym zostać powołanym do istnienia, wprowadzonym, utworzonym; constitui Modrz, JanStat; sanciri Modrz (7): tylko to, co się teraz postanowi, niechaj dłużej nie trwa, jeno do drugiego sejmu. Diar 92, 67; A gdy ſię ten porządek ſpraw poſtánowi/ niebędźie żadney ćiżby áni mieſzániny ná mieyſcu ſądowem ModrzBaz 90v, 59, 121v; iż tu ná ten czás nie możemy wiedźiéć położenia mieyſc ſłuſznych/ przez któré przeiazd y ztąd y z owąd mogłby ſie pożytecznie y ſłuſznie poſtánowić SarnStat 1236, 193.
2. Zostać doprowadzonym do dobrego stanu (2):
Zwrot: »w dobrej sprawie, słusznie się postanowić« (1:1): y gránicá w lepſzey ſpráwie y wiádomośći mogłáby ſie poſtánowić/ á nieprzyiaciel vſtráſzony być RejZwierc 186, 30v.
3. [Zostać uzgodnionym: Posłał tedy Stároſtá posły ſwe do Szkánderbegá/ áby z nim wſzytko ſtánowili/ [...] co gdy ſię poſtánowiło/ nátychmiaſt y Turcy wyſzli z miáſtá BarlBaz 38 (Linde s.v. postanowić).]

Synonimy: I.2. osiedlić się, osieść, zamieszkać; 3. okazać się, pokazać się, stanąć; 4. umocnić się, utwierdzić się; 5. przygotować się; 6. ustać się; II.1. mianować się; III. pogodzić się, pojednać się, pomierzyć się, porownać się, rozsądzić się.

Formacje współrdzenne cf STANOWIĆ.

KW, ZCh, KO