Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: [POŚWIĄTNIE]

Następne hasło: POŚWIECENIE »

POŚWIĄTNY (20) ai

o jasne.

Fleksja

sg
m	N		f	N		n	N	poświątné
	G			G	poświątn(e)j		G	poświątnégo
	A	poświątny		A	poświątną		A	poświątné
	I	poświątnym		I			I	poświątn(e)m
	L			L			L	poświątnym

pl
N	subst	poświątné
G		poświątnych
A	subst	poświątné
I	m	poświątn(e)mi

sg m A poświątny (2). ◊ I poświątnym (1). ◊ [f G poświątn(e)j. ◊ A poświątną.] ◊ n N poświątné (7); -é (2), -(e) (5). ◊ G poświątnégo (3); -égo (2), -(e)go (1). ◊ A poświątné (1). ◊ I poświątn(e)m (1). ◊ L poświątnym (1). ◊ pl N subst poświątné (2); -é (1), -(e) (1). ◊ G poświątnych (1). ◊ [A subst poświątné.] ◊ I m poświątn(e)mi (1).

Sł stp: poświętny a. poświątny, Cn notuje, Linde także XVII w.: poświątny, poświętny.

Znaczenia

1. Poświęcony, uświęcony; święty (3)
- a. W religii chrześcijańskiej (1)
  - α. O sakramentach; mistyczny, sakramentalny, tajemny (1)
- b. W religii żydowskiej (2)
  - α. Używany w świątyni (2)
2. Złożony w ofierze Bogu lub kapłanom (17)
- a. W religii chrześcijańskiej; w funkcji rzeczownika »poświętne«: własność, majątek kościoła, dobra duchowne; to, co zostało duchowieństwu nadane, darowane (11)
- b. W religii żydowskiej (6)
  - α. W funkcji rzeczownika »poświątne«: dar złożony Bogu lub kapłanom (5)

1. Poświęcony, uświęcony; święty (3):

a. W religii chrześcijańskiej (1): [Widźimy co ſye z tymi dźieie/ których ten Státut álbo Przywiléy w oczy kole. Pozobawſzy Dźieśięćiny/ ná poświątné Ołtarze/ Klaſztory/ y Kośćioły ſye rzucaią. SolikZiem D4.]

α. O sakramentach; mistyczny, sakramentalny, tajemny (1): [Tu było o złączeniu się poświątnym Ciała Krystusowego z chlebem AktaSynod I 73; A św. Augustyn mówi, iż sacramentum est sacrae rei signum. Wszakoż nie goły znak jest etc., ale mający prawdę poświątną. AktaSynod II 103.]

Szeregi: [»duchowy i poświątny«: Tu było [...] o jedzeniu duchowym i poświątnym etc., którego rozdziału oni nie chcą mieć etc. [...] to jest, iżby tylko duchownie pożywano było Ciało Krystusowo, ale iż i poświątnie od złych i niegodnych. AktaSynod I 73.]

»poświątny albo tajemny« (1): iż [świątości, tj. sakramenty] ſą vpominki táiemnie onych rzecży známionowánych z ktoremi obycżáiem poświątnym álbo táiemny^m ziednocżone bywáią przez vſtáwę pierwſzą y ſłowá Páńſkie WujJud 164v.

b. W religii żydowskiej (2): [A pilnuy thego/ ábyś przeſtrzegał przykazánia Páná Bogá thwego [...] y ſtrzegł Ceremoniey á obrzędow poſwiętnych iego [ut custodias caeremonias eius et praecepta eius] Leop 3.Reg 2/3 (Linde).]

α. Używany w świątyni (2):

Wyrażenie: »szekel poświątny« = jednostka wagi świątynnej; seclus sanctitatus PolAnt (2): Dar iego/ miſá śrebrna iedná/ [...] cżáſzá śrebrna iedná ſiedmdzieſiąt ſzeklow ná ſzekel poświątny/ á obie pełne białey mąki woliwie przypráwioney ná ofiárę śniedną. BudBib Num 7/31, Num 7/37.

2. Złożony w ofierze Bogu lub kapłanom (17):

a. W religii chrześcijańskiej; w funkcji rzeczownika »poświętne«: własność, majątek kościoła, dobra duchowne; to, co zostało duchowieństwu nadane, darowane; curionis fundus, proſanum, sacer ager Cn (11): ComCrac 20 [4 r.]; JanNKarKoch G2; że tá rzecz/ o którą go [duchownego] pozwano/ nie ieſt kośćielna: to ieſt/ iż ón Duchowny więcéy ſobie Poświątnégo [plus sibi dationis, alias poświątnego JanStat 236] przywłaſczył/ [...] przypuśćił więcéy/ nim ná fundáciiéy ſtoi SarnStat 214, 214 [2 r.]; [Ta wieś Stromiecz ma grunt śrzedni, pole trojne, ma włók wszytkich rolej 29, między któremi jest włók: wójtowska 1, a poświątnego 2 włóce LustrMaz I 58, I 104, II 34; Poświątné. – Poświątnego, albo plebańskiej rolej jest niwa niemała InwBiskWłocł 1582 249].

Szeregi: »poświątne abo kościelne« (1): iz gdyby ktori duchowny abo za liftem abo za poſſeſſią dawną ſiedzial wtem Czo mieni bycz poſwiątnem abo koſczielnem, abel ſtego Koſcziol abo oſoba Koſczielna viviedziona nievrzędnie [...] mabycz ſądzon vedlie ſtarego obyczaya ComCrac 20.

»nadania kościelne to jest (alias) poświątne« = Ecclesiarum dotatio a. fundus Ecclesiis dotatus alias poświątné JanStat (2): Wſzákże o funduſzach álbo nádániu kośćielnym/ to ieſt/ Poświątnym/ ták ſie sſtáłá vchwałá SarnStat 214, 214; [HerburtStat 156 (Linde s.v. poświętny)].

b. W religii żydowskiej (6): Ten Sżelomith y bráćia iego (byli) nád wſzemi ſkárby poświątnemi [thesauros sanctificatorum]/ co był poświęćił krol Dawid BudBib 1.Par 26/25; [A Gdy poczniećie źiemię lóſem dźielić/ oddźiélćie piérwiaſtki PANV poświątné z źiemie [separate primitias Domino sanctificatum de terra] WujBib Ez 45/1 (Linde)].

[Zestawienie: »ofiara, obiata poświątna« = ofiara pokarmowa, tj. z produktów rolnych: A nyemąmy wthym to czaſzie kxiązecza/ anÿ proroka [...] neque holocaustum, neque sacrificium/ anÿ zapalney obyathÿ/ anÿ poſzviąthney TomZbrudzPeryk Dan 3/38; DVſzá gdy będzie ofiárować Ofiárę Poświątną [oblationem sacriſicii] Pánu/ mąká biała będźie ofiárá iey (marg) O ofiárze Poświąthney z mąki białey. (–) Leop 1577 Lev 2/1 (Linde).]

α. W funkcji rzeczownika »poświątne«: dar złożony Bogu lub kapłanom; consecratio PolAnt (5): Chleb Bogá ſwe^go zpoświątnych przenaświętſzych [de sanctitatibus sanctitatum]/ y zświętych (dzieſięćin) ieść będzie. BudBib Lev 21/22; wſzelkie poświątne [omne quod sanctificavit ad divisionem] (było) ná ręku Sżelomithá y bráćiey iego. BudBib 1.Par 26/28; [BudBib Lev 27/28 (Linde)].

poświątné czyje (1): Wſzytko też poświątné Sámuelá [omne quod sanctificavit Semuel] widzącego/ y Sżaulá [...]/ y Awnerá [...] (było) ná ręku Sżelomithá y bráćiey iego. BudBib 1.Par 26/28.

Szereg: »poświątne albo cherem« (1): káżdy cżyſty w domu twym będzie ie [pożytki] ieść. Káżde poświątné (marg) Co ieſt poświątné álbo cherem maſz ná końcu 3. kſiąg. 2. Moiż: 34. (–) w Izráelu twoie będzie. BudBib Num 18/14.

Synonimy: 1. poświęcony; α. sakramentalny, tajemny; 2. darowany, ofiarowany; a. kościelne, »kościelne nadanie«; b.α. cherem.