1. Poradzić sobie z czymś, dokonać czegoś, sprostać zadaniu; conficere, efficere, gerere Cn [w co] (34): ábowiem niemáſz ná ſwiecie tákiego cżłowieká/ kthory by ſie do wſzytkiego zgodzic/ y w káżdą rzecż dobrze potrefić mogł. GórnDworz Ii7, D7, H4, O6; Bowiem ten wſzytki ſkárby/ y złotá dáruie/ Kto chęć ſzcżyrość/ vprzeymość/ s ſobą ofiáruie. Gdyż też w to y łáſkáwe fatá potráfiły/ W cżym ia prożny/ tym Iáſność twoię obdárzyły. StryjWjaz A2v; O ktorych tegodni obráchowániu/ iż wiele ludźi vcżonych doſyć piſáło/ choćiaż nie we wſzytkim zgodnie/ bo też w to trudno potrefić/ ponieważ w tey mierze Piſárze ſłowá Bożego vſtáli/ [...] przeto ſie ia tu rzecżą tą zábáwiáć niechcę CzechRozm 170, 128v, 147v, 219, 252v; Powiemći ten Strzałkowſki w to potráfić vmie/ Iák ſie komu záchowáć cżyſcie to rozumie. PaprPan Bb3v, K4v, X2v; tedy rzecż thę/ w ktorey ſąd cżłowiek żaden nie potrefi/ iemu śmiele oddawamy/ y ná iego ſię dekret ſpuſzcżamy. CzechEp 55, 51, 91; Więc łatwie we Wloſzech wiedźieć/ iáko kto żyie/ iákiey kto cnoty bo poſpołu w iednem mieśćie mieſzkáćie/ ále v nas ktorży po rożnych mieyſcách mieſzkamy/ trudnoby w to potráfić Sędźiemu. GórnRozm H2v, G [2 r.], H3 [2 r.]; ActReg 83; GrabPospR L2v, M4; [Zgodliwym wſzyſcy głoſem wnet gruchnęli/ Ná Oſtrorogá wotowáć pocżęli: On w to potráfi/ on go nam przywiedźie/ Niech w Imię Boże co rychley poń iedźie. RybWiersze A4v; Albertus E; PlutBBud Iv, P2; BielKron 1597 399 (Linde)].

potrafić czym (2): CzechEp 345; (–) Dla nas vbogiégo Człéká białéy płći/ wyrwi z ſtráchu lękliwégo: Prośi ćię ſámá známi/ przez wiárę łáſkáwéy Oyczyzny: y z miłośći przyiaćielſkiéy práwéy. (–) Iuż ia w to dobrze wiárą y pilnośćią moią Potráfię. ZawJeft 22.

Ze zdaniem dopełnieniowym [żeby, iżby (5), że (2), [jako]] (7): Ale pánie Koſtká gdyżeś w. m. pokazał drogę Dworzáninowi/ [...] ieſliby mu kiedi do miłośći táiemney przyſzło/ iáko w to ma potrefić iżby ſie w niey nigdi nie wydał GórnDworz Ddv; W to żaden nie potrefi żeby ſie vcżynki iego zgodźić mogły z łaſką Bozą y ſmierćią Chriſtuſową. CzechRozm 212 marg, 212v, **6; TYm [Podoleckim] wiedz s przodkow nie zeſzło nic ná dobrey ſławie A vmieią iuż mi wierz w to potráfić práwie/ Ze pocżćiwe ſpráwy ich idą ludzyom k myſli PaprPan N3v; GórnRozm K2v; bo Bog łáſkáwy. W to potráfi że ią ſam miedzy was rozdźieli/ Y wſzech wáſzych narodow ſercá vweſeli. CzahTr F3; [Iákoż też to nie ládá co ieſt/ w to mądrze potrefić/ żeby ſię y ſłowom greckim/ y rzecży ktora ſię w nich zámyka [...] doſyć vcżyniło. CzechNT *2v; Zacny Hetman ćwiczony/ vmiał wto potráfić/ Iáko táką ſzáráńczą przeważnie odſtráſzyć. W okopie oboz toczył ZbylPRozm C3v; PlutBBud F3v].

W charakterystycznych połączeniach: potrafić loiką, pilnością, wiarą; potrafić dobrze (lepiej) (4), łacno, mądrze, trudno (4); żadną miarą nie potrafić.

2. Spotkać, natknąć się na kogoś lub na coś; znaleźć; invenire PolAnt, Mącz; devenire, reperire Mącz (16):

potrafić kogo, co (11): Alye nyepotraffiwſſi ſkrzynky, tho czego mogl doſtacz zabrall. LibMal 1544/91v; pan yednego razu yedzącze bill na gorze potraffil, a ony rzekli yſch kolacz then bili kupili. LibMal 1544/92; MurzNT Matth 27/32; GliczKsiąż L8v, M, P5v; [Hekubá [...] gdy vciekáłá s Polixeną/ Eneás ią potráfił/ Polixenę iey wzyął HistTroj K7; Nieiáki Midias wyćiąwſzy policżek Diogenowi/ y záraz mu dał náwiąſkę według práwá. Názáiutrz Diogenes/ potráfiwſzy Midiaſá: dał mu też w gębę rzeſko PlutBBud D2v (Linde), N3v]. Cf potrafić kogo gdzie.

potrafić kogo, co gdzie (5): V Broczkich Bill raſz po wiwolanyv ſwym zzyemye alye ych doma nyepotraffil LibMal 1546/122v; Y potrefi pod gorą gaiek Káſztánowy/ Z niego bieży potocżek iáko Kryſztałowy. RejWiz 141 v; Sed ubi reperiam Pamphilum, Gdzie naydę Pamphiluſá/ gdźie go mam ſzukáć/ gdźie go mam potráfić. Mącz 279b, 322a; Iákobyś procż odwłoki/ miał żonę ſkutecżnie. Tę ktora ćię ná dródze ſamá potráfiłá/ Rádośći nás ſpołecżney/ obu nábáwiłá. PaxLiz Ev; [Potym potrafił (marg) náiduie abo naidźie (–) go Ieſus wkościele MurzNT Ioann 5/14 (Linde); gdźie ią kolwiek potráfił/ tám ią cáłował przed wſzytkiemi PlutBBud N3v].

potrafić na kogo, na co (żywotne) (3): A drugi po ſzelinie ſzuka Iáłowice/ [...]. A ieſli iáko rychło nie potráfi ná nię/ Tedy ſie pánu oycu pewnie w rog doſtánie. RejWiz 70; Przyſzedſzy Xenokrátes rzekł/ pomoż Bog brácie/ Bárzom rad żem zá rázem tu potrefił ná cie RejWiz 146v; Mącz 482b; [K temu żadnemu nieznáyomemu/ Bez ſwiádectwá/ nie dáy Corki iemu. Byś iáko ná Przybyſzá nie tráfił/ Na złey ſławy mężá nie potráfił. WirzbGosp C4].

Bezpodmiotowo: potrafić kogo (3): A záiſte ná tem mizernym/ á pochylnym ſwyecye doſić bárzo potráfi oycow nyepewnych/ ſynow bez oycá. GliczKsiąż B5; Ieſzcże y tákiego potrefi/ ktory ſzukáiąc tey ſławy/ áby go zá wymownego rozumiano/ wchodzi więcz z rzeczą ſwą w dziwne Lábirinthy / ſłow nowych GórnDworz Ii6v, Cc8.

3. Osiągnąć, uzyskać [w tym: co (3)] (4): Coż przeto? Cżego ſzuka Izráel tego nie potrafił [non est consecutus]. Lecż wybráni potráfili. BudNT Rom 11/7.

4. [Ugodzić, uderzyć [kogo w co]:

W przeciwstawieniu: »chybić ... potrafić«: Turek Florencá chybił/ á Florenc Turká w vd potráfił/ ták że ſie Turkowi vd przepadł HistOtton 88.

W porównaniu: HistOtton 88 cf W przeciwstawieniu.]

5. Utrafić w zamierzony cel; przen [w co] (2): A ieſt to przyrodzone v ludzi tych ktorzy co z mozgu czynią/ iż gdy iáką rzecz pierwſzy raz z ſzczęſliwey fantaziey/ iáko Iouis minerue vrodzą/ á potym im/ iák ſie to częſto mnie trafiáło/ zginie/ iusz trudno w táką drugą fantazią potráfić vśiłuią. StryjKron A6; GórnRozm L4v.

6. Zdarzyć się komu [kogo] (1):

potrefić z kogo (1): Abowiem ſnadźby mi nye ták cyęſſko było/ By s kogo obcego to myę potrefiło/ Bo by nyeprzyiacyel ták mi złorzecżyć myał LubPs O.

7. [Dostać się: