PRZASNY (132) ai
przasny (68), przesny (57), prasny (4), presny (2), [praszny, przaszny], przascny a. przaszny (1); przasny OpecŻyw (2), Mymer1, GlabGad, KromRozm II, BielKom, KrowObr (5), Leop (9), BibRadz (2), Mącz, BudBib (4), BudNT, CzechRozm, SkarJedn (16), Oczko, WerGośc, Calep, LatHar, WujNT, SarnStat, SkarKaz; przasny : prasny BielKron (2:3), SkarŻyw (6:1); przasny : przesny : presny FalZioł (8:57:2).
-a- (39), -å- (19); -a- KromRozm II, BibRadz (2), Mącz, BudNT, Oczko, WerGośc, SarnStat; -å- BielKom, CzechRozm, LatHar, WujNT, SkarKaz; -a- : -å- KrowObr (4:1), Leop (8:1), BielKron (3:2), BudBib (3:1), SkarJedn (7:8), SkarŻyw (6:1); e z tekstu nieoznaczającego pochyleń.
Fleksja
| sg |
| m | N | przasny |
f | N | |
n | N | przasn(e) |
| G | przasnégo |
G | przasn(e)j |
G | przasn(e)go |
| A | przasny |
A | przasną |
A | |
| I | przasnym |
I | |
I | przasnym |
| L | przasnym |
L | |
L | przasnym |
| pl |
| N |
m pers |
przaśni |
| subst |
przasn(e) |
| G |
przasnych |
| A |
subst |
przasné |
| I |
m |
przasnymi, przasn(e)mi |
sg m N przasny (10). ◊ G przasnégo (23); -égo (1) Oczko, -ego (1) OpecŻyw, -(e)go (21). ◊ A przasny (15). ◊ I przasnym (48). ◊ L przasnym (12). ◊ f [G przasn(e)j.] ◊ A przasną (1). ◊ n N przasn(e) (1). ◊ G przasn(e)go (1). ◊ I przasnym (2). ◊ L przasnym (2). ◊ pl N m pers przaśni (2). subst przasn(e) (5). ◊ G przasnych (1). ◊ A subst przasné (6); -é (1), -(e) (5). ◊ I m przasnymi (2) Leop, CzechRozm, przasn(e)mi (1) SkarKaz.
Sł stp: przasny, Cn: przasny s.v. przaśnik, Linde XVI – XVII w.
1.
Pozbawiony kwasu, niekwaśny (o pieczywie);
azymus (azimus) Mymer1, BartBydg, Vulg, Mącz, PolAnt, Calep, Cn; infermentatus, non fermentatus BartBydg, PolAnt, Calep, Cn; sine fermento BartBydg, Calep; absque fermento Vulg (60):
Azymus, Przásny/ niekwáśny. Mącz [513]b.
Wyrażenie: »przasny chleb« = panis azymus (azimus) Mymer1, BartBydg, Cn; infermentata (pl) Vulg, PolAnt [szyk 3:2] (5): Mymer1 41; Azimus, infermentatus seu sine fermento, sincerus, nyequassony chlyeb, przaszny BartBydg 17; Wyemy też iż pan Kryſtus przáſnego chlebá ku pośwyącányu ćyáłá ſwego vżywał/ Tákże y Apoſtołowye. A wżdy potym koſcyoł [...] kwáſſonego vżywáć roſkazał. KromRozm II x3v; Ale on [Lot] przynućył ie [anioły] ktemu iż wſtąpili do niego/ ktore iáko ſkoro w dom weſzli/ czeſtował/ nápiekſzy prze nie chlebá przáſnego/ y iedli. BibRadz Gen 19/3; Calep 120b; [Leop Gen 19/3 (Linde)].
Przen (7):
Wycżyśćićie przeto dawny kwás/ abyśćie byli nową roſzcżyną iákośćie przáśni BudNT 1.Cor 5/8 [
przekład tego samego tekstu CzechRozm,
WujNT];
CzechRozm 268;
[Grekowie] Ták Ruśi wiárę S. przáſną y cżyſtą tym kwáſem ſtárym rozerwánia ſzátáńſkiego y nienawiśći zákwaśili SkarJedn 230;
WujNT 587 marg.
Wyrażenie: »chleb przasny« (1): gdźie ieſt gorzka oná rzeżuchá ſkruchy ſerdeczney/ z ktorą Zydowie báránká wielkonocnego iadáli? gdźie chleb przaſny ſumnienia niepokalánego? LatHar 215.
Szereg: »przasny i słodki« (2): PIotr święty [...] vrodził ſie w Weronie [...]: roża z ćiernia/ złoto z błotá/ [...] Ciáſto z dzieże zakwáſzoney [...] cudownie przáſne y ſłodkie/ z młodośći ieſzcże záſtawáło. SkarŻyw 371; Wymiátayćie kwás ſtáry ábyście byli nowym záczynieniem/ ták iákośćie ſą przaſnemi y ſłodkimi. SkarKaz 84b.
a.
O Eucharystii (28):
W przeciwstawieniach: »kwaśny (3), kwaszony ... przasny« (4): ktory [papież Aleksander I] teſz Przáſny chleb/ á nie kwáſzony/ iáko pierwey było vſtáwił KrowObr 122v; [car Michał i biskup bułgarski] názwał Láćinniki Heretyki Azymity/ iż wprzaſnym á nie wkwáśnym chlebie ofiáruią SkarJedn 244, 272, 274.
Wyrażenia: »przasny chleb« [
szyk 17:
6] (
23):
OpecŻyw 93;
Przáſny chleb dla offiáry ná Mſzey vſtháwił Alexánder pierwſzy ſiodmy Papieſz. KrowObr 197v,
122v [2 r.],
Rrv,
Ttv;
BielKron 149 marg,
Llll2v;
Wtory [artykuł]/ iſz ták wprzáſnym iáko w kwáśnym chlebie/ poświęcony Sákráment przenaświętſzy być może SkarJedn 274,
A*,
232,
241,
244,
247 marg (
8);
O przáſnym chlebie/ iſz go kośćioł Rzymſki w ſakrámenćie słuſznie y zpodánia Apoſztolſkiego vżywa: [...] nápiſał liſt ieden vcżony SkarŻyw 337;
Oto ſię z tego ſtárego Grecżyná [...] pokázuie/ iſz kośćioł wſzyćiek/ y święći kápłani kośćiołá Bożego/ w przáſnym chlebie/ iáko y Chryſtus/ ćiáło Boże poświącali. SkarŻyw 456,
337 marg,
456 [3 r.].
»opłatek prasny« (1): Ten [papież Aleksander I] vſtáwił áby tylko iedná mſza byłá ná dzyeń/ á opłátkiem práſnym ſłużono we mſzy (marg) Chleb práſny. (–) BielKron 149.
Szereg: »przasny to jest niekwaśny« (1): Táiemnicę ábo Sákráment ſwoy ſprawuią/ náśláduiąc S. kośćiołá Bożego/ od roku do roku w przaſnym/ to ieſt/ nie w kwáśnym chlebie. SkarŻyw 456.
α.
W funkcji rzeczownika: »przasne« = Eucharystia pod postacią chleba niekwaszonego (4):
[pisze papież] ktoſię [!] nie zdumieie/ iżeś ty [tj. biskup carogrodzki Michał] [...] nowym ſię potwarcą ná Láćińſki kośćioł wyrwał/ iſz wyklinaſz tych wſzytkich/ [...] ktorzykolwiek vcżeſnicy ſą Sákrámentu w przaſnym. SkarJedn 247;
zá Leoná dziewiątego [...] ten dziewiąty ártykuł przycżynili. Iż w przáſnym służą Rzymiánie/ to ieſt iż chlebá przáſnego do ſpráwowánia Sakrámentu ćiáłá Bożego vżywáią. SkarJedn 232,
247 marg.
Szereg: »przasne i wino« (1): záraz zprzaſnego y zwiná iáko Lukaſz S. powiáda/ nową [Paschę] vcżniom podał. SkarJedn 247.
b.
O chlebie używanym przez Żydów do celów sakralnych (19):
Wyrażenie: »prasny chleb« (1): [Mojżesz] Wzyąwſzy s koſzá praſny chleb/ to wſzytko dał Aaronowi w ręce (dáiąc mu moc ná kápłáńſtwo) y ſynom iego. BielKron 37v.
α.
O chlebie spożywanym przez Żydów z okazji Paschy, czyli święta Przaśników (5):
W przeciwstawieniu: »przasny ... kwaśny« (1): ktore [Pismo Św.] nie tylo to mowi iſz Pan wziął chleb (á nie mowi ieſli przáſny ábo kwaśny) ále iż cżáſu tego wiecżerzą ſwoię ſpráwował/ gdy kwás [...] ze wſzytkiego Kroleſtwá Zydowſkiego wymiátano. SkarJedn 345.
Wyrażenie: »przasny chleb« [szyk 2:1] (3): GDy iezuſa przywiedli ku Pilátowi/ ſami nieſſli na radny dom/ aby mogli krom pokáleniá pożywatz przaſnego chleba/ ij téż wielkonotznégo baranka OpecŻyw 117v; vcżynili tám [Żydzi na miejscu zwanym Galpala] wielkęnoc [...] pożywáli z żywnośći oney zyemię przaſny chleb/ práżmo/ y ine owoce BielKron 47; SkarJedn 345.
Zestawienie: »dni Przasne« = święto Paschy, czyli Przaśników (1): Potym [...] vmyſlił poimáć y Piotrá. A były dni Przaſne [dies azymorum]. Leop Act 12/3.
αα.
W funkcji rzeczownika: »przasne« (1):
Szereg: »przasne i wino« (1): Bo [Chrystus] nieprzyſzedł był pſowáć zakonu ále pełnić przeto wedle rozkazánia zakonnego/ zprzaſnym y zwinem ſtarą Páſchę ſpráwował SkarJedn 247.
β.
Składanym w ofierze Jahwe (13):
Wyrażenia: »chleb(y) przasny(-e)« =
azymi,
panis azymus a.
absque fermento Vulg [
szyk 4:
2] (
6):
Weźmi Aaroná z ſyny iego/ [...] oley pomázánia/ Cielcá zá grzech/ dwá bárány/ koſz z chleby przáſnymi/ y zgromádziż wſſyſthek zbor ſynow Iſráelſkich ku drzwiam Prybytkowym. Leop Lev 8/2,
Lev 8/26 [2 r.],
Num 6/15,
17;
Odſzedſzy tedy Gedeon zgothował koźiełká z ſtádá/ y przáſne chleby z Efá mąki [modium farinae infermentatae]/ [..] á polewkę wlał w gárnek/ tákże ono przynioſł do niego [Jahwe] pod on dąb á położył przed nim. BibRadz Iudic 6/19.
»kołacz przasny« (1): Tedy ſie ogoli Názáreus (to ieſt poświęcony) przededrzwiámi Przybytku przymierza [...]. A plec báráná wárzony/ y ieden kołacz z kossá przásny [tortam absque fermento] [...] poda [kapłan] w ręce Názáreuſſá. Leop Num 6/19.
»placki(-ek), kreple przasne(-y)« = lagana azyma a. absque fermento Vulg; lagana infermentatorum, placenta(-ae) infermentata(-ae) PolAnt (4:2): Leop Lev 2/4, Num 6/15; (ieſli przynieſieſz dar obiáty piecżony wpiecu/ (tedy ma być) plácek zbiałey mąki/ przaſny/ oliwą rozmieſzány BudBib Lev 2/4; tedy będzie ofiárowáć ná ofiárę dziękowną plácki przáſne oliwą rozmieſzone/ y kreple przáſne/ oliwą mázáne BudBib Lev 7/12, Lev 2/4.
2. O miodzie: surowy, niesycony; zawsze w wyrażeniu: »miod(ek) przesny (a. przasny)« [szyk 42:28] (70): Też łoboda ſtłucżona zmiodem przeſnym á przyłożiwſzi na podogrę vſmierza bol/ y zapalienie FalZioł I 12a; gdy gi [korzeń żywokostu] vwarzyſz w wodzie á ſtrochą ocztu á z miodem przeſnym á oſłodziſz, tedi kłocie bokow oddala FalZioł I 38b; Też Miętka ſtłucżona przaſnym miodem, s trochą oczthu zmieſzana/ ieſth barzo dobre lekarſthwo naprzeciwko vkąſzeniu pſa FalZioł I 82c; Też oleiek z włoſkiey Czebule s przasnym miodem zmieſzany á na parſzywą głowę pomazany/ włoſy vraſzcża/ y parchow niedopuſzcża. FalZioł I 133c; Też plaſtr vcżyniony z liſcia Oliwnego z przeſnym miodem, á thego przyłoż na pępek, abowiem gliſty wypądza y zabija wcżłowiecze. FalZioł III 22c; Też na to/ ſol z przeſnym miodem á z kobyley mięthki prochem zmieſzawſzy, pomazuy ranki y kroſthy cżłonku taiemnego. FalZioł V 87v; Też łayno gołębie/ z miodem przeſnym zmieſzane/ tym licze pomazuy/ ſpądza blizny y piegi. FalZioł V 89, I 1c, d, 8d, 9b, 10c (67); Oczko 33v; Poétá Rey ſtáry [...] pudło śliw iáko korzec Krákowſki/ miodu przáſnego puł rącżki ogorkow ſurowych wielkie nieckołki/ [...] ná káżdy dźień ná cżco to záwżdy ziadał. WerGośc 242; SarnStat 1223.
3.
Słodki (2):
a.
O potrawach: słodki, mdły, nieostry (2):
W przeciwstawieniu: »korzenny ... przasny« (1): Zaſz nie bacżyſz oblicża iáko v mnię iáſne/ A potráwy roſkoſzne korzenne y przaſne BielKom E5.
Wyrażenie: »pokarmy, potrawy przasne« (1:1): [sól] Ieſzcże też cżyni oſtroſć pokarmow ktore ſame z ſiebie ſą przaſne GlabGad I7v; BielKom E5.
b.
[O wodzie: niesłona lub słabo zasolona:
W przeciwstawieniu: »słony ... przasny«: Jest wież, w których warzą miałką sól, 8 [...]. Item podawają jednę wodę słoną z gór, [...] a drugą przaśną tam w tych wieżach, w kadziach rumem solnem zasalają, z których wód sól warzą. LustrKrak II 99.
Wyrażenie: »woda przasna«: LustrKrak II 99 cf W przeciwstawieniu.
Zestawienie: n-loc »Morze Przasne« = Zalew Kuroński: á potym weſzli Rzeką Niemnem w Morze/ rzeczone máłe/ álbo przaſzne y Kurlandſkie álbo Niemnowe StryjKron 47, xx2v marg.]
4. [Zestawienie: »smoła przasna« = smoła otrzymywana w procesie destylacji rozkładowej drewna: Ciż [smolnicy] dają po beczce smoły przasnej, facit beczek 7. LustrMalb II 89.]
Synonimy: 1. niekwaśny, niekwaszony; a.α. chleb, Eucharystyja, opłatek; 3. słodki.
LWil
![[zaloguj się]](/static/img/icons/lock.png "Zaloguj się"){kind=icon}
![[SŁOWNIK POLSZCZYZNY XVI WIEKU]](/static/img/spxvi-logo.jpg){kind=logo}
![[pdf]](/static/img/icons/document-pdf-text.png "Pobierz artykuł hasłowy w formacie PDF"){kind=icon}