« Poprzednie hasło: PRZEKAŻACZ | Następne hasło: PRZEKAŻCA » |
PRZEKAŻAĆ (182) vb impf
e oraz drugie a jasne; w inf -ka- (16), -kå- (11); -ka- BierEz, UstPraw, RejWiz, ModrzBaz (3); -kå- RejAp, RejZwierc; -ka- : -kå- BielKron (4:1), RejPos (1:6), SarnStat (5:2); w pozostałych formach -kå- (128), -ka- (8); -ka- BielSat (1); -kå- : -ka- BielKron (20:3), Mącz (3:1), BielSpr (1:3).
inf | przekażać | ||||
---|---|---|---|---|---|
indicativus | |||||
praes | |||||
sg | pl | ||||
1 | przekåżåm | ||||
2 | przekåżåsz | ||||
3 | przekåżå | przekåżają |
praet | ||||
---|---|---|---|---|
sg | pl | |||
3 | m | przekåżåł | m pers | przekåżali |
f | przekåżała | m an | przekåżali | |
n | przekåżało | subst | przekåżały |
fut | ||
---|---|---|
sg | ||
3 | m | będzie przekåżåł |
n | przekåżać będzie |
imperativus | |||||
---|---|---|---|---|---|
sg | pl | ||||
1 | niechåj przekåżåmy | ||||
2 | przekåżåj | przekåżåjcie | |||
3 | niech przekåżå | niech przekåżają |
conditionalis | ||||
---|---|---|---|---|
sg | pl | |||
2 | m | byś przekåżåł | m pers | |
3 | m | by przekåżåł | m pers | by przekåżali |
f | by przekåżała | m an | ||
n | by przekåżało | subst | by przekåżały |
impersonalis | ||||||
---|---|---|---|---|---|---|
praet | przekåżåno | |||||
con | by przekåżåno | |||||
participia | ||||||
part praes act | przekåżając |
inf przekażać (30). ◊ praes 1 sg przekåżåm (11). ◊ 2 sg przekåżåsz (1). ◊ 3 sg przekåżå (39). ◊ 3 pl przekåżają (21). ◊ praet 3 sg m przekåżåł (5). f przekåżała (4). n przekåżało (4). ◊ 3 pl m pers przekåżali (7). m an przekåżali (1) [cum N pl: ptacy]. subst przekåżały (2). ◊ fut 3 sg m będzie przekåżåł (3). n przekåżać będzie (1). ◊ imp 2 sg przekåżåj (4). ◊ 3 sg niech przekåżå (1). ◊ 1 pl niechåj przekåżåmy (1). ◊ 2 pl przekåżåjcie (3). ◊ 3 pl niech przekåżają (1). ◊ con 2 sg m byś przekåżåł (1). ◊ 3 sg m by przekåżåł (19). f by przekåżała (2). n by przekåżało (5). ◊ 3 pl m pers by przekåżali (8). subst by przekåżały (3). ◊ impers praet przekåżåno (1). ◊ con by przekåżåno (1). ◊ part praes act przekåżając (2).
Sł stp notuje, Cn brak, Linde XVI – XVII(XVIII) w. s.v. przekazić.
- 1. Przeszkadzać a. być przeszkodą, zawadzać; utrudniać; szkodzić
(178)
- W przen (2)
- a. O zjawiskach i siłach natury (7)
- b. O pokarmach (1)
- 2. Naruszać, psuć, niweczyć (4)
przekażać kogo, co (35): OpecŻyw [57]; Złe obycżaie zawſze przekazaią dobre cżynienie BielŻyw 85; Abowiem iuż ſnadz y poſtronni národowie wzruſſyli ſie/ áby mnie náwſſem przekażáli á wſſytkiem ſtarániem w ſrogoſći twoiey rádzi by zniſſczyły mnie RejPs 80v; RejRozpr B4; RejJóz F2, G2, P3v; A to prze to tak ma być pisano, aby sędzie swą niezgodą causas nie trudnili, a sprawiedliwości ludziem nie przekazali Diar 94; (marg) Nędznik/ nędzny v práwá (–) Ieſli co będzye mowił/ thedy nań fukáią/ Skubąc s tyłu zá kołnierz/ rzecż mu przekażáią. RejWiz 122, 17v, 55v marg, 67, 121, 174, Cc4v; Leop 3.Esdr 6/6; UstPraw K2v; BibRadz Num 30/12; BielKron 266; RejPos 10v; RejZwierc 114v; Ieſt w Kśięgách ludzi mądrych bárzo wiele náuk należących ku pohámowániu tákowych popędliwośći ſerdecżnych/ ktore ieſli zbytne ſą/ przekażáią prawdziwą znáiomość y rozſądek ſerdecżny/ ábo go y owſzem zátłumiáią/ áby śię okázáć á ná iáśnią wynorzyć niemogł ModrzBaz 7; wſzelka vrzędu doſtoyność do tego ſię ćiągnie/ áby práwem á roſkázowániem Rzecżpoſpolitą rządźił. [...] á kto ábo przekaża ábo odeymuie vrzędowi możność cżynienia co ná iego powinność należy/ [...] niech będźie zá wyſtępnego przećiw máieſtatowi oſądzon. ModrzBaz 82, 36, 90, 94v; NiemObr 26; WSzákem ia to mowiłá/ y tákem mieć chćiáłá/ Aby z námi tá Páni w Rádzie nie śiedziáłá: Bo ma w ſobie ſzkodliwą przywárę y wádę/ Niechuć k nam okázuie/ przekaża nam rádę. BielSjem 30; ActReg 134; Ani ma przerzeczony A. y iego potomkowie przerzeczonému C. y iego potomkom w przerzeczoné dobrá zaſtáwné wwiązánia bronić/ álbo dawſzy wwiązánié w nich krzywdźić/ álbo którymkolwiek obyczáiem ſpokoynégo dźierżenia przekáżáć SarnStat 1254, 20, 292, 832. Cf Ze zdaniem dopełnieniowym.
przekażać do czego [w tym: komu (9)] (17): [pijanice] ſie w gnoiu á w błocie by świnie náryią/ A wlazſzy do bárłogu/ iáko wieprze tyią. A tá wádá przekaża do káżdego rządu/ Iż ná ſwiecie ták doſyć wſzetecżnego błędu. RejWiz 175; RejZwierz 72, 115; A ták przekażáłá do domu Bożego niecżyſtość duſzna/ rozumiey gdy ſie kto pomazał báłwochwalſtwem/ mężoboyſtwem/ cudzołoſtwem/ y ktemu rownemi. BielKron 36v; A ácż nam do tey nádzieie á do tey prośby cżaſem przekaża nieiákie wątpyenie/ gdy cżuiemy ná ſię iáki grzech/ [...] Nic cie to niechay nie ruſza RejPos 133v, 177v, 217v marg, 224; RejZwierc 11, 14; widzę że tu nie o ſámy żydy idzie/ áni o ſámo to mieyſce/ ktore widzę kogoś w przedſięwźięćiu iego bárzo w ocży kole/ y iemu do cżegoś przekaża: przeto ſie ná odpowiedź trzebá rozmyſlić CzechRozm 125v; ModrzBaz 8v, 18, 26, 112. Cf Ze zdaniem dopełnieniowym.
[przekażać od czego: Wſzyſcy ći gniewáli ſie [tj. Saul na Dawida, Herod na Piotra św.] ze złego ſwego áffektu/ iże nie proto po ich woli/ ale im od ich złego przedſięwzięcia przekażano. GrzegŻarnPos 1582 548v (Linde s.v. przekazić).]
przekażać u kogo w czym (1): Oćieć Papież [...] dał Komiſsią ná biſkupy Polſkie [...] ná wyſłuchánie ſprawy o Pomorſką źiemię/ [...] ále ná Koronácią nic nie odpowiedział/ thylko táiemnie znák dał. Abowiem Ian Cżeſki Krol s Filipem Krolem Francuſkim [...] v Papieżá w thym przekażał. BielKron 370v.
przekażać komu, czemu (124): Owce [...] Pſow ná ſwą pomoc prośiły: Aby to chćieli vcżynić/ Od wilkow ich záwżdy bronić. Pśi to rádzi vcżynili/ Wilki od trzody gonili: Y mężnie im odpieráli/ Przekázáć owcam niedáli. BierEz F2; [Panie] racz ſie nami miłoſciwie opiekac abi nam nic nieprzekazało doczeſne ſtaranie o przygodach naſſych [...]: abychmy ſprawami ſwemi od ciebie pana ſwego nigdy nieodſtępowali. RejPs 213, 93v, 104v; a w Belſkiei Ziemi na trzech mieyſczach zwiczaynych a naczwartem w Buſkv Roki Ziemſkie mayą bycz trzimane a viecza na iednem mieyſczv w Belzie [...]. A takovem vieczom niemaią przekazacz liſty Seymowe naſſe. ComCrac 15v; RejJóz F2, G2, G5v, P3v; Czas by mu kſtołu Bożemu Yedno nieprzekażąy iemu Bo bys mu ſnadniey zmyſliła Myſli RejKup m5, n2v; Diar 29, 94; BielKom G6v; LubPs ee4v marg; Y Muzycżkáć pomierna nic przytym nie wádzi/ A zacni poſpolicie ſłucháią iey rádzi. Ale iżby iáko woł we łbie nie hucżáłá/ A pocżćiwych rozmowek im nie przekażáłá. RejWiz 17v, 64, 67, 119, 122, 132, 174; Leop 3.Esdr 6/6; UstPraw K2v; RejZwierz 56, 70v, 72v; BibRadz Num 30/12, Cant 2/7; Potym Alexánder ciągnął do morzá wielkiego Oceaná/ tám vchwyćił zboycę morſkiego Dyomedeſá/ ſpytał go cżemu przekażaſz ludzkim ſtátkom ná morzu? BielKron 126; Wyſzedł potym z dworu Ceſárſkiego ſpiſek przećiw Krolowi Fráncuſkiemu iáko mu przekaża/ gdy rzecż poſpolitą dobrą chce poſtánowić krześćiáńſką BielKron 236; [Hiszpania] Ieſt ze wſzytkim doſtátkiem/ obfitá y vrodzáyna/ złotá/ ſrebrá/ ſzat/ drogiego kámienia w ſobie doſyć máiąc. Mierna w ćieple y w źimnie/ w rzekách y w deſzcżu/ tylko wiátr pomorſki ná cżás iey przekaża. BielKron 278; wſzytko krześćijáńſtwo w nim [królu Olbrachcie] nádzyeię miało okrutnośći Tureckiey odeprzeć/ ná co ſie záwżdy brał/ ácż fortuná bárzo przekażáłá iego ſprawam BielKron 400v, 97v, 111, 186v, 206, 210v (19); RejAp 90v, 165; RejPos 51, 109, 226v, 236; gdy ták wyſtrzeliſz/ á tráfiſz ná dáchy/ Ieſli ich wiele puśćiſz/ zápalą wnet gmáchy. Możeſz tákowe kule dziáłáć rozmáite/ Abyć nikt nie przekáżal/ idź ná mieyſce ſkryte. BielSat N2v; Kijemże tego wilká co cie wiedzie k złemu/ Niechći nic nie przekaża poććiwemu twemu. RejZwierc B4v; zbytnie miłoſierdzie śiłá y cnocie y ſpráwiedliwośći przekaża. RejZwierc 148v; A był pan bárzo ciekáwy z młodu/ że nigdy ná iednym mieyſcu długo poſiedzieć nie mogł/ á myſliwſtwo mu też wiele przekażáło. RejZwierc 274v, Aaa4v; BielSpr 30v; CzechRozm 137; A oni mężoboycy ſzli gdźie chćieli/ kiedy chćieli/ nikt im nieprzekażał. ModrzBaz 31; Nocne biegánia y wołánia/ imo to/ iż vcżćiwym obywatelom pokoy y odpocżywánie przekażáią/ obracáią śię też w wielkie zgiełki/ pokoiowi mieyſkiemu przećiwne ModrzBaz 36, 18, 82, 90v, 92, 94v; vtyſkuie ná tákie cżáſy y ná ludźie opiłe Izáiaſz Prorok/ [...] ktorzy z ráná powſtáią ná pijańſtwo [...] do ták ſzkárádney rzecży: ktora iáko ćiáłu wiele/ ták więcey duſzy/ bárzo ieſt ku doſtąpieniu zbáwienia ſzkodliwą/ przekaża WerGośc 204; BielSen 6; BielSjem 25, 30; Lecz to pewnie wiedzmy/ iż Bozkie przeyrzenie/ ábo przeznáczenie/ nic nie vymuie áni przekaża wolnośći ludzkiey. WujNT 552; á wſzytko co by téy ták świętéy á ták potrzebnéy y ták ſławnéy rzeczy przekáżáć miáło/ z drógi zwálić SarnStat 1001, 292, 832, 1020, 1103, 1254; CiekPotr 88; KlonWor 79. Cf przekażać do czego; ku czemu; komu czym; w czym; cum inf, Ze zdaniem dopełnieniowym.
przekażać k(u) czemu [w tym: komu, czemu (4)] (5): RejWiz 180; [Amazonki uczyły dziewki] nie piſáć áni kądziele prząść/ ále Rycerſkim rzecżam/ kthorym popalyły práwe pierśi áby vſchły by łukowi nie przekażáły ku ſtrzelaniu BielKron 297, 214; OPáthrzność wielka á dziwna Páná náſzego/ tu ſie nam iáſnie okázuie/ [...] iż on nigdy nic zámieſzkáć nye chciał/ áby nas s thego przeſtrzegáć nie miał/ coby miáło ſzkodzić ábo nam przekażáć do miłoſierdzya iego á ku zbáwieniu náſzemu. RejPos 177v, 252.
przekażać komu czym (2): Bacżąc to Herod Antypás iż ſie wielki lud k niemu obráca/ áby mu też w kroleſtwie kazánim ſwym nie przekażał [...] kazał go [Jana Chrzciciela] poimáć á wſadzić do więzyenia. BielKron 137v, 209.
przekażać w czym [w tym: komu, czemu (24)] (27): Oracż niegdy był lnu náśiał/ Iżby z niego przędziwo miał: A ptacy tego niedbáli/ Niwcżym mu nie przekażáli. BierEz N; Mam też żonkę podćiwą wſtydliwą powolną Ni w czym mi nie przekaża zawżdy mam myſl wolną RejJóz G4; BielKom D2v; RejZwierz 139; ieſliby máiąc mężá [kobieta] ſlub iáki vczyniłá [...]/ Gdyby ſie thego dowiedźiał mąż iey/ á w tym iey záráżem nic nie przekażał/ tedy iey ſluby [...] máią wźiąć ſwoy ſkutek. BibRadz Num 30/8; [Jazon] vmyſlił żeglowáć á doſtáć złotego runá [...]. Prośił s ſobą Pelleáſa ſtryiá [...] w towárzyſtwo/ ktory przyzwolił dla tego/ áby go tám mogł iáko zátráćić/ boiąc ſie by mu kiedy w kroleſtwie nie przekażał. BielKron 53v; Luſitani mieli ſie obroćić ná wſchod ſłońca/ á coby thám nowego naleźli ku pożytku ſobie/ w tym [tj. w zabieraniu sobie] im drudzy nie mieli przekáżáć. BielKron 445v, 129v, 137v, 213v, 217, 289 (10); RejPos 53v, [136]v, 252, 323, 331v; BielSat C2; Plebániſko [...] ma plebánią ná ktoreyby ſie mogł dobrze mieć/ [...] dayże mu drugą. A iż mu w niey ktho przekaża áliśći ſie on wlecze do Rzymá RejZwierc 66; A ták wiedząc to pewnie iż tho [piękne biesiady, krotofile uczciwe, poskoki pomierne] ſą tákie nawdzięcżnieyſze pociechy cżłowieká pocżćiwego/ wiedząc też pewnie iż mamy doſyć ádwerſarzow co nam w tym przekażáią/ [...] á bárzoby rádzi káżdego z nich zráźili. RejZwierc 114v; Przeto cżáſu pokoiu trzebá pilnie obácżáć/ co cżynią oni ludźie/ z ktoremi mamy iáką ſpráwę: [...] A ieſli ſię to będźie znácżyło/ że rády y ſpráwy iych będą ſię śćiągáły ku woynie/ trzebá w tem wſzelákiemi ſpoſoby [...] przekáżáć. ModrzBaz 103; Kráwcy nie ſą ſzynkowni/ iako y Murárze/ Przeto im przekażaią w robotach ſturárze. BielRozm 18; SarnStat 278; [Druga [nauka]. Mieliſmy iáko w tey powinnośći nam przekażáią nawięcey trzy grzechy/ bárzo ná ſwiecie ſpoſpolitowáłe y ſzkodliwe. GilPos 3v (Linde s.v. przekazić); BielKron 1597 143 (Linde s.v. przekazić); WujBib 1.Esdr 4/4 (Linde s.v. przekazić)]. Cf przekażać u kogo w czym.
cum inf [w tym: komu (5)] (6): Nápomina ábychmy precż odrzućili wſzythko co nam przekaża idź do Bogá BibRadz II 128b marg; [Lantgraw wziął przymierze z niektórymi] áby ſobie ſpołu pomagáli/ ieſliby im gwaltem przekażano ſłowo Boże prziymowáć. BielKron 209v, 91, 116; Occino, Przekáżam komu Spiewáć. Mącz 33d; iednemv cżłowiek folgowáć muśi. A nawięcey temu/ co przekaża kśiąg więtſzych piſáć. CzechEp 386.
Ze zdaniem dopełnieniowym zaprzeczonym [w tym z zapowiednikami: to (2), do tego (2), [temu]; iż (8), aby, żeby (3), zaimek względny (1)] (12): A wſtyd z ſtrachem y ta miłoſcz ktorą ta [lege: ja] mam k tobie Prżekaża mi iż nie ſmiem rzecz żadney prawdy tobie RejJóz G5v; LubPs ee4v marg; Abowiem márna zazdrość też zwycżáiu pſiego/ Wnet będzye ieden wárcżał/ gdy głaſzcżą drugiego. A to tu nędznym ludzyom wierz mi wiele tego/ Przekaża/ iż nie ſpráwią nigdy nic dobrego. RejWiz 174, 132; BibRadz Act 8/36; RejAp 90v; RejPos 10v, 51; RejZwierc 114v, 274v; Záprawdę ten/ ktory ſam ſobie nie pánuie/ á ktory namiętnośćiam ſwoim służy/ niegodźien áby iy Pánem zwano. [...] Grekowie tákie namiętnośći zową Pathe, to ieſt ćierpienia: Bo ćierpią ſmyſły iákoby od tych namiętnośći zbite/ ktore im do tego przekażáią/ áby prawdy niepoznáły ModrzBaz 18, 26; [krolewa [...] chczyala themv przekazacz, aby pan ny kczemv a kv zadnemv thakyemv vrzadowy przistąpnemv nye prziszethl, w ctorym bądacz pylnyey ych Miłości laska bil by byl zaszlugowal. ListyPol I 1533/33].
W przeciwstawieniach : »pomagać (3), forytować, pochlebić ... przekażać« (5): Káżdy więc chce vkázáć iż vmie pochlebić/ A nie tylko przekáżáć. RejWiz 122; RejZwierz 70v; A ták/ ná mądrego ſędźiego iáko mnimam należy/ odkrywáć wſzytko/ coby ſpráwiedliwość ábo forytowáć ábo przekáżáć mogło. ModrzBaz 90, 112; Woiewodóm Stároſtowie mieyſc w ſpráwowániu ſwégo vrzędu niech nie przekazaią/ ále ráczéy onym wſzyſtką pomocą ſwą niech pomagáią. SarnStat 278.
»przerywać, (i) przekażać« [szyk 2:1] (3): Sámárytáni tę robotę [budowanie kościoła] bárzo przerywáli y przekażáli/ tákże ſie ſtáło/ iż tá robotá pierwſzego kośćiołá zmurowániu/ przyrownáć ſie nie mogłá BielKron 266; Mącz 36a; Calep 719b.
»(nie) wadzić (a. zawadzać), (albo, ani) przekażać« [szyk 2:1] (3): Interstrepo, Miedzi nieczym ſzmer czynię/ przekażam/ wádzę. Mącz 420d, 6d; A ći [tj. lekkozbrojni] ſie więcey potykáli w ſkok z niepryiaćielem/ iako ći ktorym nic nie záwádzáło áni przekażáło BielSpr 30v.
»(za)szkodzić (a. szkody działać), (i, a(l)bo, ani) przekażać« [szyk 4:2] (6): RejAp 90v; [Jezus] wedle obietnice Bogá oycá ſwoiego ſtárł márną głowę iego [czarta]/ iż iuż więcey ſzkodzić áni przekáżáć nie może żadnemu wiernemu iego. RejPos 109, 177v; RejZwierc 14; OSm rzecży ſą ná świećie/ ktore przekażáią Nam w Rzecży poſpolitey/ y ſzkody dziáłáią [...] BielSjem 25; Obsum – Szkodze, przekazam. Calep 718b.
»przekażać a (abo) zatrudniać« [szyk 1:1] (2): RejPos 10v; Przed láty ſtáwiano v ſądu zegárki ćiekące/ wedle ktorych zámierzano ſtronam cżás do mowienia: áby długą rzecżą cżáſu nietráćili/ zácżem by rzecżnicy ſędźiemv niezátrudniáli rozſądku/ ábo rozmysłu nieprzekażáli [ne ... abuterentur ad offundendas iudici tenebras]. ModrzBaz 94v.
»zatrzymawać abo przekażać« (1): ſłyſzeliśćie iż Antychriſt idźie/ ktore śćie [...] Páweł ś. zowie ſpráwowániem táiemnice niezbożnośći. Co trwáć ták w biegu ſwym muśiáłó/ áżby ten ktory zátrzymawał/ ábo przekażał z pośrzodku był odięty. CzechEp 353.
przekażać komu, czemu [żywotne] (3): Cżego ieſzcże y po dziś żaden nie obacżył/ Iáko Pan dziwnie wſzytko poſtánowić racżył. Iáko zámknął kres wodam/ áby nie buiáły/ A źwirzętom ná zyemi tu nie przekażáły. RejWiz 144v, 145v; A gdyż iuż dwá mieśiącá ná Morzu byli: tedy Krolewnie ſmrod morſki á wzburzenie morſkie przekażáły/ [...] przeto niemogłá porodzić dźiećięćiá bárzo długo. HistRzym 15v.
przekażać co czym (1): Ná práwym ſkrzydle poſtáwił [Pompejusz] tyſiąc koni pomocnikow od rzeki ktora przekażáłá mieyſce brzegiem y wylewániem ſwym BielSpr 41.
przekażać komu (1): RejPos 26 cf W połączeniu szeregowym.
W połączeniu szeregowym (1): [czart] ma ty ſwe Herody/ á záwżdy podſzcżuwa á poduſzcża ludzye ſwiátá tego/ przękłádáiąc im przed ocży docżeſne roſkoſzy iego/ by záwżdy burzyli á broili á mieſzáli ſwiátem tym/ á przekażáli ludziom wiernym myſli ich RejPos 26.
Synonimy: 1. hamować, przerywać, przeszkadzać, szkodzić, wadzić, zatłumiać, zatrudniać, zatrzymawać; 2. naruszać, niszczyć, psować.
Formacje współrdzenne cf KAZIĆ.
JR