Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: PRZEPOMNIONY

Następne hasło: PRZEPOMOŻENIE »

PRZEPOMOC (12) vb pf

e oraz oba o jasne.

Fleksja

inf	przepomoc

praet
	sg		pl
3	m	przepom(o)gł	m pers
	f	przepomogła	m an
	n		subst	przepomogły

imperativus
	sg
3	niech przepomoże

inf przepomoc (8). ◊ [fut 2 sg przepomożesz. ◊ 3 sg przepomoże.] ◊ praet 3 sg m przepom(o)gł (2). [f przepomogła.] ◊ 3 pl subst przepomogły (1). ◊ imp 3 sg niech przepomoże (1).

Sł stp notuje, Cn brak, Linde XVI w. (dwa z niżej notowanych przykładów).

Znaczenia

1. Stać się, okazać się silniejszym od kogoś lub czegoś, przezwyciężyć, przemóc, opanować (10)
- Przen (4)
- a. Zwyciężyć w walce, pokonać siłą (4)
2. Zdobyć się na coś (2)
3. [Potrafić]

1. Stać się, okazać się silniejszym od kogoś lub czegoś, przezwyciężyć, przemóc, opanować (10): Non potuit praevalescere, Nie mógł przepomoc/ przewieść. Mącz 474d.

[przepomoc przeciw komu, przeciw(ko) czemu: Abowiem wiele było Tyránnow/ pogánow złych á okrutnych ludźi/ ktorzy chćieli przepomoc przećiwko themu [rzymskiemu] koſciołowi á niemogli. ZebrzydOdpow h4; Aczkolwiek przećiw niektorem Papieżom moc y chytroſć dyabelſka przepomogłá. ZebrzydOdpow iv; iedno ſámemu Piotrowi iáko głowie wſſytkich Apoſtołow/ tá prerogátiwá daná ieſt/ iż iego ſucceſsia ieſſcze trwa/ przećiw ktorey żadna moc nigdy niemogłá przepomoc/ áni przepomoże. ZebrzydOdpow iv, iv.]

przepomoc co (1): Druga ſiedm [wołów] cżos ie potym barżo chudych widział Będzież tak okrutny głod ſiedm lat w ſwey ziemi miał Rozumiey po tych tłuſtych iż ie przepomogły Prawie z onych buynoſci az więc w rżekę wbodły RejJóz K8.

Przen [kogo, co] (4): Bowiem ono [wino] zagrzewaiąc przydawa im [starym] ciepła przyrodzonego ktore iuż w nich vſtawa, dla cżego też oni więcej pluią y kaſzlą iż ciepło niemoze zbytku wilgotnoſci przepomocz. GlabGad H; LubPs O2v; to ieſt/ iż żadna náuká przyrodzenia ſwego przepomoc nie może/ bo muśi káżda zá przyrodzenim poſtępowáć/ á nie przyrodzenie zá náuką. BielKron 26; Ten Enoch był śiodmy od pierwſzych oycow ktore śmierć zámordowáłá/ á tego śiodmego przepomoc niemogłá. LeovPrzep I2v; [FlinsCunDzień D4].

[Szereg: »przewyciężyć i przepomoc«: y rzekł mu [Ezdraszowi] Angoł/ obacz ieſli ogien dim przewiczięzy y deſcz ieſli kroplie przepomoże FlinsCunDzień D3v.]

a. Zwyciężyć w walce, pokonać siłą [kogo] (4): A gdy tam za iey [Matki Boskiej] pomocą przepomogł nieprziaciele [Cumque adiutus superaret suos emulos], tedy [...] nakupił woſku, y rozkażał aby dwie wielkie ſwieci rok od roku przed onym obrazem gorzały MiechGlab 72; [Goliat] przeſladował lud Izráelſki mowiąc/ iż ſą niewolnicy Filiſtyńſkich y wywabiał iednego z nich ná rękę bić ſie z nim ſam á ſam/ ktory kogo przepomoc miał/ lud wſzytek pod poſłuſzeńſtwem iego będzye. BielKron 65v, 61v.

Zwrot: »mocą przepomoc« (1): Fidenates, Faliſci, Vegentes, gdy niemogli mocą przepomoc Rzymian/ thedy rozmáite fortele y ſtráchy wynáydowali nowym obycżáiem/ ktorego ieſzcże Rzymiánie nie widáli áni ſłycháli. BielSpr 44v.

2. Zdobyć się na coś (2):

przepomoc co (1): Kſiążę gdy ſiędzie ná onym kámieniu/ chłop mu przynieſie w cżapce wody mowiąc áby pił/ moim dárem vbogim nie gárdził/ bo więtſze^go przepomoc nie mogę BielKron 275.

Fraza: »ile mogę przepomoc« = na ile mnie stać (1): Wiecie dobrze [...]/ Ze już was przes nie krotkj ċas vczę Słowa Bozego a Drogy Zbawjeniá wiecznego ſwielką pilnoſczą moyą/ á nieyedno kazaċz ale też Piſaċ dlawas nieffołguyącz zdrowiu ſwemu y nakładu (tyle ile mogę przepomoċz) nielutuiącz. RejKupSekl a2v.

3. [Potrafić [cum inf]: wyznaważ teſz przytym/ przyrodzoną twoię mdłość y niemożność/ że okrom pomocy a ratunku Boga wſſechmogącego/ właſnemi śyłami tego czynić nieprzepomożeſz UstKościel 117v.]

Synonimy: 1.a. pobić, poborzyć, pogromić, pokonać, porazić, przezwyciężyć, zwyciężyć; 3. potrafić, umieć.

Formacje współrdzenne cf 2. MOC.

Cf PRZEPOMOŻENIE, PRZEPOMOŻONY

SBu