[zaloguj się]
[pdf]

1. PRZEZROCZYSTY (107) ai

przezroczysty (56), przeźroczysty (37), przeźrzoczysty (12), przejźroczysty (1), przejźrzoczysty (1), [przezrzoczysty]; przezroczysty BierEz, RejPs (5), RejJóz, RejKup, KrowObr, Leop (2), BibRadz (2), BielKron (2), Mącz (14), OrzQuin, WujJud, KochOdpr, Calag, CzechEp, KlonŻal, Calep (9); przeźroczysty KochZuz, SienLek (2), RejZwierc (8), RejZwiercTrzec, CzechRozm (2), KochFr, KochBr, KochPieś, ZawJeft, WujNT; przeźrzoczysty KochTr, PudłFr, ArtKanc (3), GrabowSet, GosłCast (3); przejźroczysty KlonWor; przezroczysty : przeźroczysty : przeźrzoczysty : przejźrzoczysty LubPs (1:1), RejWiz (8:3), RejAp (1:9), RejPos (2:1), RejZwierz (–:2:2), KochPs (–:2:1:1).

e oraz o jasne.

comp i [sup] [(nå)]przezroczystszy (1).

Fleksja
sg
mNprzezroczysty fNprzezroczystå nNprzezroczyst(e), przezroczystsz(e), nåprzezroczystsz(e)
G Gprzezroczystéj Gprzezroczyst(e)go
D Dprzezroczyst(e)j D
A Aprzezroczystą Aprzezroczysté
Iprzezroczystym Iprzezroczystą Iprzezroczystym
L Lprzezroczystéj L
pl
N subst przezroczysté
G przezroczystych
A subst przezroczyst(e)
I m przeźroczystémi
f przejźrzoczystémi

sg m N przezroczysty (35). ◊ I przezroczystym (6). ◊ f N przezroczystå (5). ◊ G przezroczystéj (3); -éj (2), -(e)j (1). ◊ D przezroczyst(e)j (1). ◊ A przezroczystą (6). ◊ I przezroczystą (2). ◊ L przezroczystéj (2); -éj (1), [-ej], -(e)j (1). ◊ n N przezroczyst(e), przezroczystsz(e), [nåprzezroczystsz(e)] (18). ◊ G przezroczyst(e)go (5). ◊ A przezroczysté (4); -é (1), -(e) (3). ◊ I przezroczystym (2). ◊ pl N subst przezroczysté (10); -é (2), -(e) (8). ◊ G przezroczystych (4). ◊ A subst przezroczyst(e) (2). ◊ I m przeźroczystémi (1). f przejźrzoczystémi (1).

Składnia comp: przezroczystszy nad co (1).

Sł stp notuje, Cn: przeźroczysty, Linde XVI (dwa z niżej notowanych przykładów) – XVIII w.: przeźroczysty, przejźroczysty.

1. Przepuszczający światło, przejrzysty; perlucidus Vulg, Mącz, Calag, Cn; limpidus, perspicuus Mącz, Calep, Cn; (per)translucidus Mącz, Calep; liquidus, translucens Mącz, Cn; diaphanus, specularis Mącz; illimis, meracus Calep; clarus, liquatus, pellucens, purus Cn (84): Zoraw [dla liszki] grochu był náwárzył/ Ktory w ſklány dzban wyłożył: A tenći był przezrocżyſty/ Z długą ſzyią wąſko vſty. By telko iadło widziáłá/ A dowory go nie miáłá BierEz N3; Więc też tu ieſt ná rogu cżyſte wino białe/ A práwie przezrocżyſte y práwie wyſtałe RejWiz 40v; Subtylnieyſze [jedło, co w żołądek wchodzi] mieni ſie á cżyni kreẃ cżyſtą/ A gorzkość odchodząca/ też żołć przeźrocżyſtą. RejWiz 117v; Alabastrum, Kámień/ Marmorowy głádki przezroczyſty/ rozmáyitey máśći y fárby. Mącz 6c, 84d [2 r.], 195b, 201a, b, 278a, 293c; Aſpis ieſt z zielonoſcią zmieſzány/ á Kriſztał bárzo przeźrocżyſty RejAp 182v; KochOdpr C3v; Rzéká odnogámi ſwémi weſeli przeyźrzoczyſtémi. KochPs 69; Syn Izáków nád Nilem śiadł przeźroczyſtym KochPs 158; Durchſichtig. Iásny/ et przezrocżyſty. Pellucidus. Calag 137b; Calep 504b, 605a, 654a, 770b, 791b, 793a, 1078a.

W połączeniach szeregowych (4): Powietrze ono [w raju] iáſne práwie przezrocżyſte/ Przez namnieyſzey mákuły/ iáko Kryſztał cżyſte. RejWiz 179v; Mącz 202a, 406b; IEſt opoká poświęcona/ Pod obłoki záwieſzona: Z któréy iáſné przeźrzoczyſté Kryſztałowé wody czyſté/ Szumém z góry wylatáią/ A w źródło piękné wpadáią. GosłCast 21.

W porównaniach (9): Mocz przeźroczyſty (marg) Iáſny. Zołły [!] (–)/ iáko rog láterniowy/ niedoſtátek śledźiony známionuie SienLek 26v. Cf »przezroczysty jako kr(z)yształ«, »jako ś(ć)kło przezroczysty«.

W charakterystycznych połączeniach: przezroczysty(-a, -e) kamień (2), mirra, mocz, ogień, powietrze, rubin, rzeka, sok, szafir, wino (3), ziemia, żołć; prawie [= prawdziwie] przezroczysty (2).

Wyrażenia: »przezroczysty jako kr(z)yształ« = splendidum tanquam crystallum PolAnt [szyk 1:1] (2): BibRadz Apoc 22/1; Potym Pan Bog przez ogień ſwiát y ludzi odnowi/ ták iż zyemiá będzye iáko kryſztał przezrocżyſta/ á ludzye wezmą vwielbione ciáłá BielKron 136v.

»jako (a. by) ś(ć)kło przezroczysty« = tanquam vitrum perlucidum Vulg [szyk 5:1] (6): przynieſiono [...] Ony ſoki Pigwowe by śkło przezrocżyſte/ Przyſtáwki Kryſztałowe z wirzchu pozłoćiſte. RejWiz 27; á káżda broná [w mieście Baranka] z iedney perły byłá: á vlicá mieſcka Złoto cżyſte/ iáko śćkło przezrocżyſte. Leop Apoc 21/21 [przekład tego samego tekstu RejAp (2), WujNT]; Mącz 407b; RejAp 183v, 184; WujNT Apoc 21/21.

»niebo, niebieskie domy przezroczyste« [szyk 4:2] (5:1): Nie dármoć zacni ludzye z náucżoną głową/ Ták Celum Empireum [tj. niebo jako miejsce przebywania Boga]/ tám tę ſwiátłość zową. Co ſie to nam wykłáda/ iż niebo ogniſte/ A záwżdy w ſwey iáſnośći dziwnie przezrocżyſte. RejWiz 154, 147v [2 r.], Cc8; ále mnimáią [Turcy] mieć żywot błogoſłáwiony wiecżny po śmierći ćieleśnie/ to ieſt w Ráiu roſkoſzy/ gdzie ieſt ogrod wod roſkoſzney ſłodkośći pod przezrocżyſtym niebem BielKron 260v; [według Platona] Wizerunk widomégo świátá niewidomy Ieſt nád przeźroczyſtémi niebieſkimi domy: Gdźie formy doſkonáłé wſzytkich rzeczy wiſzą KochBr 150.

»przezroczysta woda« [szyk 5:1] (6): Mącz 200a; bo iáko trudno ieſt chćiwym Rybitwom w przezroczyſtéy wodźie/ vłowić chytrégo y płytkiégo węgorzá/ tákże téż trudno ieſt/ ludźióm nádęthym/ á ku dobremu mieniu chćiwym/ mieyſtcá doſtáć w ſpokoynéy Rzeczypoſpolitéy zacnégo. OrzQuin C2; Tu zdróy przeźroczyſtéy wody/ Podróżnému dla ochłody KochFr 26; KochPieś 37; PudłFr 73; GosłCast 21; [Záwsze leśna bogini tám odpoczywáłá, Łowem uprácowána: często omywáłá Dziewicze członki swoje, w przeźrzoczystej wodzie Siedząc, dla upalénia słonecznégo w chłodzie. ZbylAkteon 47; UrzędowHerb 429a].

»zdroj, krynica, pław, strumień przeźrzoczysty(-a)« = liquidus fons Cn [szyk 3:2] (2:1:1:1): Páni przydzye [...] á iż ſłońce grzało/ Chciáłá opłokáć w Krynicy przeźrzocżyſtey ciáło. KochZuz A2v; Twárdą ſkáłę przeráźił: á oto z kámięniá Zdróy przeźroczyſty wypadł nowégo ſtrumięniá. KochPs 115; Iey [Niobe] bowiem łzy serdeczné skáłę przenikáią/ Y przeźrzoczystym z góry strumieniem spadáią. KochTr 15; ZawJeft 9; GosłCast 25.

Szeregi: »czysty, przezroczysty« [szyk 2:1] (3): RejWiz 151; Mącz 194a; Weźmi goryczki czyſtéy świeżéy tártéy/ [...]/ Bobku tártego/ mirry czyſtey przeźroczyſtey/ iednego iáko drugiego rowno SienLek 156. [Ponadto w połączeniach szeregowych 2 r.]

»piękny a przeźroczysty« (1): áby twe cnotliwe ſpráwy pięknie ſie ná wſze ſtrony błyſzcżáły iáko/ gdy luná [!] bije ná wſze ſthrony od nadobney ſklenice/ iáko od kryſztału/ w ktorey piękne á przeźrocżyſte wino ſtoi RejZwierc [121]v.

Przen (28):
Wyrażenie: »woda przezroczysta« (2): BibRadz II 141a marg; á wzgárdźiwſzy te zákálone Odſzcżepieńſkie rowy/ z ſzcżerych ſtudnic wodę przezrocżyſtą náuki Chriſtuſowey cżerpáć będą. WujJud B2.
Szeregi: »czysty a przeźroczysty« (1): A ták ty moy miły Krześćijáńſki brácie/ [...] nie bądźże thym moſzcżem áni tym lagrem/ ále ſie vcżyń cżyſtym á przeźrocżyſtym winem RejZwierc [121]v.

»jasny i przezroczysty« (1): Miáſto wod iáſnych y przezrocżyſtych prawdy/ nápoiłeś ie krwią odſzcżepieńſtwá y wymysłow ludzkich. BibRadz II 141a marg.

a) Niewinny, nieskalany, czysty moralnie; uczciwy, szczery (19): RejZwierc 138v; [przywodzi mie o tem rozumieć ták y tá W.M. chuć przezrocżyſta WergerRej C3v].

przeźroczysty od czego (1): Kiedy ſerce pocżćiwe ma myſl onę cżyſtą/ A iáko śkło od káżdey zmázy przeźrocżyſtą. RejWiz 62v.

przeźroczysty komu (1): á przytym [Bóg] pátrzy ſpraw pocżćiwych á ſercá wiernego á práwie ná wſzem przeźrocżyſthego iemu. RejPos 350v.

przeźroczysty ku czemu (1): á sſtawáią ſie ſercá zátwárdzone w nyewierze/ cżyſthe á przeźrocżyſthe ku wierney chwale Bożey. LubPs T2v.

przeźrzoczysty w czym (1): Iáko kryſztał w ſwych ſpráwach/ kto ieſt przeźrzocżyſty Nie boi ſie przymowek/ á káżdemu gębę Zámknie RejZwierz 100.

Wyrażenia: »przeźroczysty jako kryształ« (3): RejZwierz 100; A inſzey iakiey pociechy nád tę áni naydzieſz/ áni wymyſliſz/ iedno gdy będzie myſl záwżdy pocżćiwa á beſpiecżna/ [...] ſumnienie beſpiecżne á iáko krzyſtał przeźrocżyſte RejZwierc 114v, 54.

»jako przeźroczysty kryształ« (1): gdyż ſobie żywieſz iáko przeźrocżyſty kryſztał/ nic nikomu nie będąc winien/ owſzem wſzytkim ſłużąc y iáko mogąc pomagáiąc. RejZwierc 102.

»przezroczyste oko« [szyk 1:1] (2): Ano więcz to zacznemu nadobnie przyſtoi Patrzyć iaſno wſzem w ocży choć ich wiele ſtoi Abowiem to ſą cznoty vpominki wiecżne Mieć oczy przezrocżyſte a ſercże przeſpiecżne RejJóz E2v; RejZwierz 22v.

»serce przezroczyste« (4): áby [Bóg] nawięcey był od tich chwalon ktorzy wżdy ſą ſercá przezroczyſtego. RejPs 47v; LubPs T2v; RejPos 350v; Serce ſtworz we mnie/ wprawdźie przeźrzocżyſte/ Niech nie bywáią w nim/ myśli niecżyſte GrabowSet I3v.

»jako (a. by) ś(ć)kło przezroczysty« (7): RejKup n3v; RejWiz 62v; Tákżeby właſnie miał być/ káżdy Sláchćic práwy/ Iáko ſkło przeźrzocżyſte/ miałby mieć ſwe ſpráwy. RejZwierz 81, 63v; tedy on [Pan] też thego chce po nas/ áby ſercá y myſli náſze/ były iáko śkło przezrocżyſte przed Máyeſtatem iego. RejPos 181v; RejZwierc 219v; SLáchćić ma być iáko ſkło záwżdy przeźrocżyſty/ A od káżdey mákuły iáko Kryſztał cżyſty. RejZwiercTrzec Aaa2v.

Szereg: »czysty, (a) przezroczysty« [szyk 5:1] (6): LubPs T2v; [o spowiedzi] A tak myli braczie obaċ A wieſli czo powiedzieċ raċ. Iż iuż będzies prawie czyſty A iako ſckło przeſroczyſty. RejKup n3v; RejWiz 62v; KOmorowſcy ná Sląſku/ to też gniazdo cżyſte/ A práwie bez chytrośći/ by ſkło przeźrocżyſte. RejZwierz 63v; RejZwiercTrzec Aaa2v; ArtKanc O16v.
b) Widoczny, odsłonięty [w tym: przed kim = dla kogo (2)] (4): A bywáły odkryty fundámenty wſſego ſwiátá y przezroczyſte wſſytki głębokoſci wodne/ á wiátr ſrogi ſſumiał od gniewu twego miły pánie. RejPs 24v; RejAp 129.
Wyrażenie: »przeźrzoczysty jako kryształ« (1): á iż [ten mizerny świat] ieſt ták przeźrzocżyſty iáko kriſztał przed máieſtatem Páńſkim/ gdyż on wſzytko wie/ widzi á przeźrzy áż do wſzythkich wnętrznośći á ſkrytośći iego. RejAp 49v.
Szereg: »czysty a przezroczysty« (1): ſzukay pilnie káżdey zgody á káżdego poſtánowienia w nędznym ſercu ſwoim/ ábyś ie záwżdy cżyſthe á práwie przezrocżyſte miał przed Pánem ſwoim RejPos 181v.
c) Nieutrudniający widzenia, pozwalający widzieć [oba użycia Vulg Ps 138/12] [komu, czemu] (2): Cmá tobie nic nie záćmi: noc/ y ćięmnośći Wſzytki ſą przeźrzoczyſté twéy opátrznośći. KochPs 203.
Wyrażenie: »przezroczysty jako dzień« (1): ábowiem wſſytki ćiemnoſći ſą tobie przezroczyſte iáko dzień náiáſnieyſſy. RejPs 206v.
2. Lśniący, błyszczący, świecący (7):

W połączeniu szeregowym (1): Abowiem ſłyſzyſz iákie thám ſą brany/ iż s pereł s cżyſtych z iáſnych á s przeźrocżyſtych RejAp 184v.

Wyrażenia: »jaśnie przeźrzoczysty« (1): Widząc błónie źieloné/ y powietrze czyſté/ Y ſłońce górnoświétné/ iáſnie przeźrzoczyſté GosłCast 23.

»pięknie przeźroczysty« (1): Pátrz ná Száfir/ ná Rubin/ [...] Ow pyęknie przeźrocżyſty/ że ſie łſnie z dáleká RejWiz 113.

»słońce przeźrzoczyste« (1): GosłCast 23 cf »jaśnie przeźrzoczysty«.

[»jako naprzezroczystsze złoto«: á ná samym wirzchu drzewká tego widzę ptaszká osobliwej piękności, ktory ma nożki czerwone, á sam jáko śnieg biały, á nosek jego łsnie sie jáko naprzezroczystsze złoto. LubWiryd 42.]

Szereg: »jasny a przezroczysty« (1): Unio exaluminatus, Yáſna á przezrocziſta perłá. Mącz 110a. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]
Przen (3):
Szereg: »czysty a przezroczysty« (1): W ten cżás kroleſtwo wáſſe będzye w tey zacnośći/ Cżyſtſſe á przezrocżyſtſſe nád śnyeżne byałośći LubPs P5.
a) O Bogu (2):
Wyrażenia: »przezroczysty w jasności« (1): A chcećieli ieſſcże wiedzieć/ ktoryby to był kroł [!] tenći ieſt/ ktory roſkázuie wſſytkiem ſpráwam niebieſkiem/ á ktory ieſt zewſſąd przezroczyſty wiáſnoſći máieſtatu ſwego. RejPs 35.

»słońce przeźrzoczyste« (1): Boś też thy [łaskawy Panie] ieſt ſam Słońcem przeźrzocżystym/ wodzem pewnym wſzytkim ſwoim wiernym/ y mocnym Obrońcą pewnym. ArtKanc K8v.

3. Oczywisty, jasny, pewny, wyraźny (6): [ksiądz Powodowski w swych wywodach o Trójcy Św.] ſzcżyrą prawdę nicuie: y rzecż przezrocżyſtą dymem grubem záſłánia. CzechEp 312.
Wyrażenia: »jasność [= wyrazistość] przeźroczysta« (1): A ták też iáſność ich [słów Pisma św.] prześrocżyſtą/ wykłádem ſwym grubym/ záćimiaſz y zeſzpacaſz. CzechRozm 57v.

»prawda przeźroczysta« (1): Aby ták żydowie nie tylko widźieli omylne wywody ſwe/ ktorymi ſie vpornie/ á práwie oſlep ſprzećiwiáią prawdźie iáſney y przeźrocżyſtey/ ále by też y náſzey wiáry pewność o przyśćiu y o kroleſtwie Meſyaſzowym wiedźieli CzechRozm 164v.

»jak śrebro przeźrzoczysty« (1): Abowiem vmowj twe záwżdy Pánie cżyſte/ iák śrebro wypłáwione ták ſą przeźrzocżyſte. ArtKanc Q3v.

Szereg: »jasny a (i) przezroczysty« (3): nie naydzieſz tám rdze áni żużelice/ tho ieſt fáłſzu áni omylenia żadnego/ yedno yáko Prorok woła/ iż záwżdy iáſne á przezrocżyſte ſą wſzytki drogi twoie moy miły Pánie. RejAp [14]v; A thu ſobie możeſz pomyſlić iákie ſą iáſne á przeźrocżyſte ſpráwy á poſtępki Páná tego RejAp [14]v; CzechRozm 164v.
4. Wszystkowidzący, przenikający wszystko (o wzroku) (5):

W porównaniach (2): Wzrok páńſki przeźrocżyſty iáko płomień ogniſty. RejAp Ff3, 29.

Wyrażenie: »wzrok, oko przezroczyste(-y)« (2:1): [hebrajska litera i słowo „ain”] Rozumie ſie oko przezroczyſte/ ábowiem nam właſnie należy przeględáć minęłe y przyſſłe rzeczy náſſe RejPs 184; RejAp Ff3, 29.
Szereg: »ostry, przeźroczysty« (1): Ale iż ten wzrok ſwięty ieſt ták oſtry/ ieſt thák przeźrocżyſty/ iáko płomień ogniſty/ ábowiem przeźrzeć może áż do nagłębſzych táiemnic ſercá káżdego RejAp 29.
a. Bystry; iron. (2): Aprzeſto ſzoſty Vrban Rzymſki Papieſz/ obatzywſzy ná ſwym vmyſle przezrotzyſtym/ iż wdziętznieyſzy Iednatz v Bogá niemogł być/ iáko tá/ ktora Bogá vrodziłá/ vſtáwił ſwięto náwiedzenia iey. KrowObr 164.
Wyrażenie: »oko przeźroczyste« (1): O moy miły brácie [o tym, kto nie przeoczył sposobu oszukania sądu] tocieś cżyſtego oká przeźrocżyſtego RejZwierc 191.
Szereg: »czysty, przeźroczysty« (1): RejZwierc 191 cf Wyrażenie.
5. Otwarty, pusty (o przestrzeni) (2): KlonŻal A3v; [kat mówi:] Wyprowádzę go [złodzieja] naprzod w przeyźrocżyſte pole; Záwieſzę go ná onym wyſokim ślemieniu: Aby więcey nie ſzkodźił ludzkiemu plemieniu. KlonWor 39.
6. Sprawiający, że jest jasno (1): Bo wſſyſtek okrąg źiemie/ przezrocżyſtą był oſwiecan ſwiátłośćią [limpido illuminabatur lumine] [...]. Thylko onym ſámym [Egipcjanom ukaranym plagą ciemności] położoná byłá ćięſzka noc Leop Sap 17/19.
7. Ażurowy, mający dużo otworów, prześwitujący (1): Transenna – Krata, zasłona przezrocziſtą. Calep 1079a; [Poſpolićie przed przednią abo oſtátnią braną/ ma mieć kratę záwieſzoną przezrzocżyſtą ſpuſzcżoną/ á przed braną plot ábo iáſzcżki przezrzocżyſte/ bo ták może ſie obácżyć niemáło ŁaskiSprRyc C].
*** Bez wystarczającego kontekstu (1): Asyntheta – Czyſti, przezrocziſti. Calep 108b.

Synonimy: 1. przeźrzysty; 2. czysty, jasny, przeźrzysty; 3. jasny, otwarty; 4. bystry, ostry.

MC