Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: [RZEWLIWOŚĆ]

Następne hasło: RZEWNIĆ »

RZEWLIWY (21) ai

e jasne.

Fleksja

sg
m	N	rzewliwy	f	N	rzewliwå	n	N
	G	rzewliw(e)go		G			G
	A	rzewliwy		A			A	rzewliw(e)
	I	rzewliwym		I			I

pl
G		rzewliwych
A	subst	rzewliw(e)

sg m N rzewliwy (6). ◊ G rzewliw(e)go (1). ◊ A rzewliwy (2). ◊ I rzewliwym (3). ◊ f N rzewliwå (1). ◊ n A rzewliw(e) (2). ◊ pl G rzewliwych (1). ◊ A subst rzewliw(e) (5).

Sł stp notuje, Cn s.v. rzewny, Linde XVI (jeden z niżej notowanych przykładów) – XVII w.

Znaczenia

1. Żałosny, smutny (21)
- a. O ludziach: płaczący, lamentujący (3)
- b. O działaniach i cechach ludzkich: świadczący o smutku, żalu, wzruszeniu (17)
2. [Świadczący o zuchwałości, złości, zapalczywości (o cechach ludzkich)]

1. Żałosny, smutny; lachrymosus Mącz; effusus in lacrymas, lamentabilis, queribundus Cn (21): Lachrymosus, Pełny łeż [!]/ Rzewliwy. Mącz 181c; [ReuchlinBartBydg R6].

a. O ludziach: płaczący, lamentujący (3): IAko corká/ przed oycem żáłobliwa/ Płácże wſtydu/ y cżyſtośći/ rzewliwa łzy leie; błagáiąc GrabowSet M2v.

Wyrażenie: »niewiasta rzewliwa« = płaczka (1): wzowćie niewiaſt rzewliwych [vocate lamentatrices] [...]/ niechże imą nád námi lamentowáć Leop Ier 9/17.

W przen (1): Coś przyſzedł pocieſzáć/ w żáłośći rzewliwe/ Owce/ w ſwą owcżárnią odnośić/ błędliwe. GrabowSet N.

b. O działaniach i cechach ludzkich: świadczący o smutku, żalu, wzruszeniu (17): Nieśiem prośby rzewliwe/ Do ćiebie/ byś nas rátował troſkliwe. GrabowSet M3, R4.

Wyrażenia: »głos rzewliwy« [szyk 2:1] (3): pod wyſokie niebá rzewliwy głos idzie WisznTr 15; GrabowSet A4; Boże niezmierzony/ Mego głoſu rzewliwego Rácz ſłyſzeć prośby płáczliwe SzarzRyt Bv; [RozmyślDomin 13].

»rzewliwe łkanie« [szyk 1:1] (2): Wynośi ręce ku tobie/ Duſzá ſchnąc [...]. Proſzę/ niż we wſzem vſtánie/ Byś ią racżył wſpomoc Pánie/ Słyſząc iey łkánie rzewliwe GrabowSet I4v, I3v.

»łzy rzewliwe« (1): Przycżyńćie ſię wy/ żeby żal odwroćił/ Przed iego nogi [Pana] nieśćie łzy rzewliwe GrabowSet G2.

»rzewliwy płacz« [szyk 5:4] (9): Plangor [...] pro lamentatione et planctu ponitur – Płacz rzewlewi [!]. Calep 811a; Przydź Duchu świętobliwy/ A me ſerce niecżyſte/ Ktore/ moy płácż rzewliwy Płocże; niech ognie twe ſuſzą wiecżyſte GrabowSet H4, F2, V v; Przycżyniáły też Pánu boleśći/ lámenty y rzewliwy płácż niektorych białych głow/ zá Pánem idących. LatHar 319, 157, 218, 339, 444.

2. [Świadczący o zuchwałości, złości, zapalczywości (o cechach ludzkich):

Szereg: »rzewliwy, szkodliwy«: Tych rzewliwych/ ſzkodliwych iem [białogłowom] bárźiey przymiotow/ Niechcę tu przypomináć liśich ich obrotow: Ktoremi pod czás ludźie ták oſzukiwáią CzahRzeczy L2.]

Synonimy: 1. płaczliwy, żałosny, żałościwy; a. łkający, płaczący; 2. popędliwy.

Cf RZEWNIWY, RZEWNY

DDJ, ALKa