[zaloguj się]
[pdf]

PRZYJACIOŁKA (53) sb f

przyjaciołka (52), przyjacielka (1); przyjaciołka : przyjacielka LibMal (1:1).

Pierwsze a pochylone; -o- (7), -ó- (1) MurzNT; końcowe a jasne.

Fleksja
sg pl
N przyjåciołka przyjåciołki
G przyjåciołki przyjåciołek
D przyjåciołce, przyjåcielce
A przyjåciołkę przyjåciołki
I przyjåciołką
V przyjåciołko przyjåciołki

sg N przyjåciołka (10). ◊ G przyjåciołki (1). ◊ D przyjåciołce (1), przyjåcielce (1). ◊ A przyjåciołkę (3). ◊ I przyjåciołką (6). ◊ V przyjåciołko (18). ◊ pl N przyjåciołki (4). ◊ G przyjåciołek (4). ◊ A przyjåciołki (3). ◊ V przyjåciołki (2).

Sł stp notuje, Cn brak, Linde XVIII w.

1. Kobieta, która z wzajemnością obdarzana jest względami sympatii, życzliwości, zaufania; amica Mymer1, PolAnt, Vulg, Mącz, Calep; fautrix Calep (50): Mymer1 37v; Wzyalem kxyedzu Staniſlawowi Illuminatorovi ſzuknye kthora przedala nyewyaſtha przyacziolcze za 18 groſſy LibMal 1545/101v; LibLeg 8/161; Mącz 7d.

przyjaciołka czyja [w tym: pron poss (11), ai poss (2), G sb (1)] (14): Item kaſzcze ſwey zony przyaczielcze kthora myeſzka na Nowey Grobli v pądziwyatra vkradl plaſcz LibMal 1550/152v; Wenus mowi. Awo ia też Iuſtinie twoiá przyiaciołká/ Niosę miod do vst twoich iáko miła pczołká BielKom E4v; byłá żoná iego [Piotra] z Niemiec Márya przyiáćiołká władziſłáwowey. BielKron 354v, 302v; RejPos 166; BielSat [I4]; Y mowiłem/ nie będę was páść/ co vmiera niech vmiera/ á co śieką niech śieką/ á drugie niech żrą iedná drugiey mięſo. (marg) wł: niewiáſtá mięſo przyiaćiołki ſwey. (–) BudBib Zach 11/9; BielSjem 9, 13; Calep 411a; Nie czyń tego ó [!] Páni/ przyiaćiołek twoich Słuchay/ gdyć podawáią tu zdrowych rad ſwoich. GosłCast 63, 21, 39, 52.

Wyrażenia: »przyjaciołka miła (a. namilsza)« [szyk 3:1] (4): rycerz [...] rzekł iey: Przyiaćiołko miła ktora ieſteś? Odpowiedziáłá mu rzekąc: ieſtem krolewná ktoram byłá odzierżáła krołeſtwo [!] po śmierći oycá mego/ álem przez niektoregó okrutniká zgwałconá/ y wypędzona. HistRzym 105; BielSat D2v; BielRozm 27; Wy namilſzé/ bądźćie tu przyiaciołki moie. Służćie tu/ wytrzymayćie wſzytkié niepokoie GosłCast 39.

»wierna przyjaciołka« (1): (nagł) Mężátki wotuią. (–) GDyż tę ná nas/ Pánienki/ ſpráwę przekłádaćie/ Nas wierne przyiáćiołki w towárzyſtwie maćie. Toż wam ſzcżeſćie/ co i nam BielSjem 17.

»życzliwa przyjaciołka« (1): Fautrix, amica – Moia ziczliwą prziiącziołka, dobrodzeika Calep 411a.

Szeregi: »powinowate a przyjaciołki« (1): Iáko powinowáte náſze á przyiaciołki náſze biegáią po kąciech/ szukáiąc rády/ ſzukáiąc pomocy/ [...] dla nędzney ſpráwiedliwośći ſwoiey. RejZwierc 189.

»przyjaciołki i sąsiadki« = amicae et vicinae PolAnt, Vulg (3): MurzNT Luc 15/9; RejPos 166; [niewiasta, która znalazła zagubiony grosz] nálazſzy/ wzywa przyiaćiołek y ſąśiádek/ mowiąc: Ráduyćie ſię ze mną WujNT Luc 15/9.

Przen [czyja, czego; w tym: pron poss (3), G sb (1), ai (1)] (5): Synu ćći Páná/ á będzieſz zdrow [...] Rzecż do mądrośći/ Sioſtra ma ieſteś/ á roſtropność zow przyiaciołką ſwoią. Leop Prov 7/4; záſię przydzie ſpráwiedliwość/ przyiáciołká ſkromnośći/ y ludzkiego dobrá GórnDworz Ff8; BudBib Prov 7/4; o wſtrzymiwáłośći/ przyiaćiołko Boża od świętych wychwalona. SkarŻyw 393.
a) O duszy (1):

W połączeniu szeregowym (1): Podź przyiaćiołko moiá/ kochánko moiá/ oblubienico moiá: podź á zemną wſtąp/ ábyś w kroleſtwie moim/ z Anyołámi y Swiętymi twoimi/ vżywáłá LatHar 283.

a. Umiłowana, oblubienica [czyja [zawsze pron poss]] (9): Iako liliá miedzy cirnijm/ tak przyiáciolka moia miedzy dziéwkami Izrael. OpecŻyw 187v; Oto thy piekna ieſteś przyiáćiołko moiá [...] ocżki twoie iáko gołębice. Leop Cant 1/14, 1/8, 2/2, 10, 13; BibRadz Cant 2/2; Wſzytkáś ty piękna przyiaćiołko moiá á wády niemáſz w tobie. BudBib Cant 4/7, 1/14.
b. O Maryi (10): PatKaz I 171; dla tego rzeczona przyaczyolką yſz uoley boſkyey byla barzo przyrownana PatKaz III 128v.

przyjaciołka czyja [zawsze pron poss] (7): OpecŻyw 179, 180; Wthora chwala ſyą vkazvye they panny gdy mowy przyaczyolka moya bo ona od vyekow byla mathką bozą PatKaz I 1, 1, 11v; bo onyey bylo napyſano [...] wſzytkaſz czudna przyaczyolko moya PatKaz III 120v, 128.

W połączeniu szeregowym (1): [Jezus mówi do Matki] Przeto powſtáń/ a podz iuz ſemną do nieba/ námilſzá gołębicżko moia przijáciołko moia/ oblubienitzo moia OpecŻyw 179.

Wyrażenie: »przyjaciołka namilejsza« (1) Nad to ymyą marya ma ynſze ymyona ktorych nayduyą wpyſzmye ſzwyątym ſyedm Pyerue rzeczona przyaczyolką namyleyſchą PatKaz III 128.
c. O świętej [czyja] (1): [św. Paula] Y tym zámknąwſzy mowę á ná vſtách poki mogłá pálcem krzyż S. kłádąc/ on głos oblubieńcá vſłyſzáłá: wſtań á chodź ſam przyiaciołko moiá/ wdzięczna gołębico moiá SkarŻyw 142.
2. Krewna (1): [mieszkańcy wyspy Fortunate] w małżeńſtwie ſie dobrze nie záchowáią/ bo ktorą chce żonę mieć poymie ſioſtrę álbo przyiaćiołkę iáką/ á ma żon co chce/ y rozwiedzie ſie kiedy chce z żoną BielKron 447.
3. Małżonka [w tym: czyja (1)] (2):
Wyrażenie: »przyjaciołka miła« (1): Mátko naymileyſza/ żono y przyiáćiołko moiá miła [uxor et amica]/ ia ieſtem ſyn y mąż twoy HistRzym [39].
Szereg: »żona i przyjaciołka« (2): O Boże/ y coś to ná mię dopuſćił/ oto mátká moiá ieſt mi żoną y przyiaćiołką [amica mea, uxor mea]. HistRzym 37, [39].

Synonimy: 1.a. kochanka, miłośnica, oblubienica; 3. małżonka, żona.

Cf NIEPRZYJACIOŁKA

DDJ