Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: MIŁOŚĆ

Następne hasło: MIŁOŚNICZEK »

MIŁOŚNICA (64) sb f

miłośnica (62), miełośnica (2) Calep; miłośnica (11), miłosnica a. miłośnica (53).

-ſ- (50), -ś- (11), -ſz- (2), -ſſ- (1).

o oraz a jasne; tekst nie oznacza é.

Fleksja

	sg	pl
N	miłośnica	miłośnice
G	miłośnice, miłośnicy	miłośnic
D	miłośnice, miłośnicy
A	miłośnicę	miłośnice
I	miłośnicą	miłośnicami
L		miłośnicåch
V	miłośnico

sg N miłośnica (12). ◊ G miłośnice (5), miłośnicy (1); -e GliczKsiąż (2), RejWiz (2), BielKron; -y RejZwierz. ◊ D miłośnice (1) LibMal, miłośnicy (1) Mącz. ◊ A miłośnicę (9). ◊ I miłośnicą (9). ◊ V miłośnico (1). ◊ pl N miłośnice (4). ◊ G miłośnic (8); -c (6), -ć (2); -c GliczKsiąż; -c : -ć BielKron (5 : 2). ◊ A miłośnice (7). ◊ I miłośnicami (5). ◊ L miłośnicåch (1).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI – XVII w.

Znaczenia

1. Kochanka, nałożnica; kobieta lekkieh obyczajów (56)
2. Osoba ukochana, ulubienica, wybranka, przyjaciółka (6)
3. Osoba kochająca, miłośniczka, wielbicielka (2)

1. Kochanka, nałożnica; kobieta lekkieh obyczajów; amica Mącz, Calag; amans, amicula Calep; concubina Vulg; amatrix [minus honesto sensu usurpatur] Cn (56): Niegdy iedná miłośnica/ Złupiwſzy ſwego pánicá: Záłowáłá gdy od niey iał BierEz O3v, O3v, Q2v; grochu wyerthel przedal [...] a drugi dal myloſſnycze ſwoyey barbarze, kthorą tham mylowal y dzyeczko yey prziprawyel LibMal 1547/132v; GliczKsiąż B7, P2; RejWiz 59, Cc7; Mam corkę dziewicę/ á ten cżłowiek ma miłośnicę [concubinam; nałożnicę WujBib]/ wywiodę obie do was/ że iuż thám z nimi ſwą wolą wypełnićie Leop Iudic 19/24; Przy żenie miał [Komodus cesarz] CCC miłoſnic/ krom ſioſtr ktore háńbámi pomázał. BielKron 150, 22, 26v, 110v, 116, 139v (12); Mącz 178d; PaprPan Gg3; StryjKron 130; Amans, Significat eum vel eam, qui vel quae amat pudice vel impudice [...] Miełoſznik, albo miełoſznica. Calep 62b, 61a.

miłośnica czyja [w tym: pron poss (4), ai poss (4), G sb i pron (4)] (12): LibMal 1544/86; GroicPorz 14v; I byłá Thamná miłośnicá Elifazá [concubina Eliphaz]: ſyná Ezau: kthora mu porodziłá Amálechá. Leop Gen 36/12, Iudic 19/25, 27, Dan 5/23; RejZwierz 15v; MAſſeniſá Numicki krol [...] ten był poiął ſwoię miłoſnicę zá żonę BielKron 130, 13v, 24, 130v, 261v.

W przeciwstawieniach: »żona (5), małżonka ... miłośnica« (6): áby ten cżłowiek/ ktory płodu prágnye/ miał ſwoyę właſną oddáną małżonkę/ á miłoſnic ſobye nyewyaſt yákich nyerządnych nyechował. GliczKsiąż B6v; do żony nyema godnosći áni lat/ á do miłoſnice wſſytkyego mu yeſt doſtátek/ thám ma godnosć y látá. GliczKsiąż O8v, O8v, P; Abowiem [król] opuśćiwſzy żonę cnotliwą Adleydę/ iákom piſał/ iął ſie miłoſnić [!] BielKron 374v, 201.

W charakterystycznych połączeniach: miłośnica nierządna (2), wdzięczna; jąć się milośnic; miłośnicę mieć (8).

Zwroty: »miłośnicę (sobie) chować« [szyk zmienny] (4): Coż tedi chowáć ſobye miłoſnicę/ [...] izali to nie ieſt niecżiſti grzech? GliczKsiąż B7v, B6v, B7; Tcnże też [krol] zamecżek Lobżow przed Krákowem wyſtáwił/ gdzye tam chował miłoſnicę s Cżech BielKron 376v.

»mieszkać [z kim] jako z miłośnicą« (1): Ten tho był Biſkup w Skále mniſzkę z klaſztorá wziął/ mieſzkał ſnią iáko z miłośnicą BielKron 363v.

»miłośnicami się opętać« (1): naydzye dzis zás thákowe/ ktorzy dla ſwey woley gdy ſie miłoſnicámi opętáyą/ żenić ſie nyechcą. GliczKsiąż O8v.

»miłośnicami się parać« (1): yáko żeby ſnadz [Tales] myał ſie miłoſnicámi páráć/ ktore miáłyby mu do thego ożenyenya záſtępowáć. GliczKsiąż O8v.

»miłośnice patrzać« (1): Poſtáráć ſie ma pilno ocyec káżdy/ áby tego ſyná ktoryby ſie żądząm miłoſnym poddawał álbo miłoſnice nyerządney pátrzał/ [...] ożenił. GliczKsiąż P.

»miłośnic się przydzierżawać« (1): Ale w krothkim cżáſu porzućił ią [król Kazimierz żonę] á miłoſnic ſie przydzierżawał BielKron 374v.

Wyrażenie: »miłośnica kupna« (1): Miłoſnic kupnych co chcą [potomkowie Mahometa] mogą mieć przy żonach BielKron 165v.

Szeregi: »cudzołożnica, miłośnica« (1): yſzbicz thak bylo przeczywno moyą bydlią iako przeczywna czarownycza ſczudzoloznycza popowſka myloſznycza mylemu bogu pannye mariey. LibMal 1544/86.

»gamratka abo (et) miłośnica« [szyk 2 : 1] (3): Cżytayże też Eſter 2. Kápitułę [...] á doznaſz tego iż w v 17. y 19. gámratki ábo miłoſnice Krolewſkie/ Bethulámi to ieſt dziewicámi názywa CzechRozm 129v, 130v; Liebhaberin. Miłośnicá/ et Gámratká. Amica. Calag 336b.

»miłośnica a nałożnica« (1): álić oto oná miłośnicá á nałożnicá ie^go [ecce concubina eius; nałożnicá iego WujBib] leży przede drzwiámi Leop Iudic 19/27.

2. Osoba ukochana, ulubienica, wybranka, przyjaciółka; amica Mącz, PolAnt (6): Amica Prziyaciołka/ Miłoſnicá. Mącz 7d.

miłośnica czyja (2): PatKaz II 74v; Otoś ty ieſt napięknieyſza miłoſnico moiá [amica mea] BibRadz Cant 1/14.

Szereg: »miłośnica i oblubienica« (1): yſz ſyą dzyſz począla myloſnycza y oblubyenycza yego [Ducha Świętego] PatKaz II 74v.

W przen (3):

miłośnica czyja (1): oblubil [Jezus] ſobie za oblubienicę/ ij wſſelką duſſę krzeſciańſką/ bo przez wiarę na krzcie przyiętą ſtáwá ſie miloſnitzą bożą OpecŻyw 36v.

W antropomorfizowanym opisie gry w szachy (2):

miłośnica czyja [w tym: pron poss (1), ai poss (1)] (2): Krolowie ſmutni po ſwych miłoſnicach/ Teſknią/ że ſámi legáią w łożnicach. KochSz B4v, B3v.

3. Osoba kochająca, miłośniczka, wielbicielka; amatrix Cn (2):

miłośnica kogo, czego (2): botz ta [Maryja] ieſt [...] wierná miloſnitza dziewitztwa ij ſwiétza ſwięté cżiſtoty OpecŻyw 5v; oná zacna y wielką vbogich miłośnicá Márya Mátká Páwłá Kándidatá/ ták nam powiádáłá. SkarŻyw 101.

Synonimy: 1. cudzołożnica, fryjerka, gamratka, kurwa, mercha, nałożnica, nierządnica, sprosnica, wszetecznica; 2. kochanka, oblubienica, przyjaciołka.