[zaloguj się]
[pdf]

PRZYKAŻYCIEL (7) sb m

przykażyciel (6), [przykaziciel], przykażyciel a. przykaziciel (1).

-ka- (4), -kå- (1) RejPos (4:1); prawdopodobnie -ciél, -ciel-.

Fleksja
sg pl
N przykażyciél
A przykażyciel(e)
I przykażyciel(e)m
V przykażycielu

sg [N przykażyciél.] ◊ I przykażyciel(e)m (2). ◊ V przykażycielu (4). ◊ pl A przykażyciel(e) (1).

Sł stp notuje, Cn brak, Linde XVI w. (sześć z niżej notowanych przykładów).

1. Nauczyciel, mistrz; praeceptor PolAnt, Vulg (7): [przykáżyćiel/ Praeceptor, magister. Volck Vvv2v, 86.]

przykażyciel czyj (1): KwiatKsiąż B2v cf Szereg.

Szereg: »preceptor albo przykażyciel« (1): Dobrze ſię tedy z nimi [z młodzieńcami] dzieie/ yeſliże złaiani ſromayą ſię/ albo ſkarani ſtawayą ſię lepſzymi/ y ſwoye preceptory albo przykażyciele miluyą KwiatKsiąż B2v.
a. O Jezusie (6): Goski A12v; [trędowaci] przed domem onym zábiegli drogę dáleko temu Pánu ſwoiemu/ á nie śmieli ſie bliſko przyſtąpić do niego/ iedno z dáleká wołáli: Iezu przykáżycielu mocny/ to ieſt/ ktory wſzytko roſkazániem ſwym ſnádnie vcżynić możeſz/ zmiłuy ſie nád námi. RejPos 213, 212v, 213 [2 r.]; [SandMalEwan 36; A Simon odpowiedaiąc/ rzekł mu Miſtrzu (marg) przykażyćielu (–) przes całąſmy noc/ pracuiąc nic nie doſtali MurzNT Luc 5/5; Leop Luc 17/13 (Linde); Przyſtąpiwſzy tedy Zwolennicy/ obudźili go/ mowiąc: Przykáżyćielu/ giniemy. Leop 1577 Luc 8/24 (Linde); WujPosN 1584 II 206 (Linde)].
Wyrażenie: »przykażyciel świata« (1): Słyſzyſz też tu iáwnie á iáſnie [...] s przykłádu tego [o trędowatych (Luc 17/13)]/ [...] Iż oni nędzni ludzye/ [...] nic nie wątpiąć o możnośći y o miłoſierdzyu Páná thego/ gdyż go wyznawáią być przykażycielem ſwiátá wſzytkiego/ wołáią do niego s pokornym á z wiernym ſercem ſwoim/ á ſą wyſłucháni. RejPos 214.
2. [Władca, rozkazodawca: Ktoremv [Aleksandrowi] persa barbarvsz odpowyedzyal Nawysszy przykaszyczyelyv [maxime imperator] nyemnymay szecz bych ya byl macedonszky HistAl 1510 177; gdi [czart i śmierć] Cristussa rosbiiaiaczego wswich przibidkach widzieli, y zawolali, rzekacz: [...] I ktori ty gestes, tako wielki a maly, pokorny a wyssoki, ryczers a przikazicziel wyobrazenyv slugi, A barzo dziwny walecznyk, y krol chwali? SprChęd 148.]

Synonimy: 1. mistrz, nauczający, nauczyciel, pedagog, preceptor, uczyciel, ukaziciel; 2. pan, rządziciel, sprawca.

MPi