Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: PRZYPĘDZICIELKA

Następne hasło: [PRZYPĘDZIENIE] »

PRZYPĘDZIĆ (68) vb pf

W inf -pę- (4) BierEz, HistRzym (2), GórnRozm, -pę- a. -pą- (1) BartBydg; w imp -pą-; w pozostałych formach -pę-.

Fleksja

inf	przypędzić, przypądzić

praet
	sg		pl
3	m	przypędził	m pers	przypędzili
	f	przypędziła	m an
	n	przypędziło	subst	przypędziły

plusq
	sg
3	m	był przypędził

imperativus
	sg	pl
2	przypądź	przypądźcie

conditionalis
	sg
3	m	by przypędził

impersonalis
praet		przypędz(o)no

inf przypędzić, przypądzić (5). ◊ fut 1 sg przypędzę (2). ◊ 3 sg przypędzi (2). ◊ 1 pl przypędzimy (2). ◊ 3 pl przypędzą (1). ◊ praet 3 sg m przypędził (29). f przypędziła (9). n przypędziło (2). ◊ 3 pl m pers przypędzili (8). subst przypędziły (1). ◊ plusq 3 sg m był przypędził (2). ◊ imp 2 sg przypądź (1). ◊ 2 pl przypądźcie (1). ◊ con 3 sg m by przypędził (1). ◊ impers praet przypędz(o)no (2).

Sł stp notuje, Cn brak, Linde XVI w. (trzy z niżej notowanych przykładów).

Znaczenia

1. Przygnać, przywieść (18)
- Przen (4)
2. Zmusić; nakłonić, zachęcić (45)
- Przen (8)
3. Sprawić, spowodować, doprowadzić do czegoś (3)
4. Przybyć szybko (1)
5. Przyłączyć (1)

1. Przygnać, przywieść; adducere Vulg, PolAnt; elevare PolAnt; impellere JanStat [kogo, co (żywotne)] (18): dobytek ſwoy y ſkąd co iedno mieć mogli/ przipędzili z sobą [adduxerunt secum]. Leop Gen 46/32; A rano wiátr on zewſchodni przypędźił ſzáráńcze. BibRadz Ex 10/13.

przypędzić do kogo (1): y mięſa bez ktorego być mogli/ tylko ná pokazánie mocy ſwey/ dał im Pan Bog bárzo wiele/ gdy iarząbki ktore do nich Pan Bog przypędził/ zbierali cáły mieſiąc SkarŻyw 484.

przypędzić od kogo (1): Odpowiedźiał Saul/ Przypędzono to [bydło] od Amálechitow BibRadz 1.Reg 15/15.

przypędzić dokąd (9): moy młodzyeńcże miły/ Wierzę że cie bogowie w ten kray przypędzili. RejWiz 20v; Potym Grekowie vpátrzywſzy cżás ſłuſzny/ puśćili ſie ná wodę z wielkoſcią ludzi do Frygiey/ przypędził ie wiátr do brzegow Myſyey BielKron 56v, 155; HistRzym 34v; ReszList 170; Páſtérz to/ że owcę z innémi do wśi przypędźił/ przyśięgą ma potwiérdźić. SarnStat 667, 964; A wierz mi żeć bogowie/ ták cżłeká zacnego/ Nie dármo przypędzili do portu twoiego. PudłDydo A3v, A2.

Ze zdaniem dopełnieniowym (1): y powſtał wiátr y przypędził wielkie woyſká iáko obłoki ſzáráńcżey/ iſz pokryły ziemię wſzytkę SkarŻyw 480.

Przen (4):

przypędzić do kogo (1): żona iego [starosty heretyka] bárzo chorą będąc/ od ſwoich Miniſtrow pomocy ſzukáłá. [...] ále przeklęći/ przeklętey błogoſłáwieńſtwá dáć nie mogli. Potrzebá ie oná do Kátholikow przypędziłá SkarŻyw 86.

przypędzić dokąd (3): Wielkiégo ſercá ſłowá do vſt przypędźiłá Bliſka śmierć/ iuż tu ſerce ná poły zábiłá. GórnTroas 42; [mówi Lizyda] A ták y mnie potrzebá/ do tąd przypędźiłá/ Zem ſzukáiąc Práktyká/ nigdźiey niezbłądźiłá. PaxLiz C4. Cf przypędzić skąd dokąd.

przypędzić skąd dokąd (1): Dobrego miſtrzá máyą czártá/ ktory im yuż to ſlowo Boże/ yákoby zły wrzod ze wnętrza do vſt przypędźił. KromRozm I [L3].

2. Zmusić; nakłonić, zachęcić; compellere BartBydg, PolAnt, JanStat; adducere Vulg, PolAnt; angarire, angariam facere, exigere BartBydg; elevare PolAnt; impellere JanStat [w tym: kogo (44)] (45): BartBydg 210b; Mnodzyćiem tácy bywáią/ Ná ſłowá nic nie dziáłáią: Aże ie muśi przypędzić/ A iáko oſły kijem bić. BierEz I.

przypędzić do czego (2): Ruś tez pogromił [Bolesław Wstydliwy] przez hetmáná ſwego, Iáćwingi do Chrztu przypędził swiętego. KlonKr D3; [I długoż ten brat z towarzystwem swym tak się z nami będą obchodzić obłudnie? Panie, przypądź je do szczerości w prawdzie i miłości brackiej a zgody świętej. AktaSynod IV 128]. Cf »gwałtem przypędzić«.

przypędzić k(u) czemu (14): Xántus ku niemu przyſtąpił/ Chceſz Ezopie bych ćię kupił: Rzekł mozeſz ieſlić ſie widzi/ Nikt ćię k temu nieprzypędzi BierEz B2v; Iednego cżaſu [Aleksander] zwalcżywſzy Karaſmoſa á Daoſa y ksobie ich zawoławſzy ku poddanoſci przypędził BielŻyw 105; [cesarz Karolus] Niemce y Sáſki ktorzy ná ten cżás byli pogáni/ zwoiowawſzy/ ku Krześćiáńſkiey wierze przypędził BielKron 170, 174v, 343, 388; ku któréy [winy] zápłáceniu my ich przypędźimy weſpółek z iſtotnym przywrócenim kmiećiá. SarnStat 663 [idem] 935; [Cżłowiek ten mądrośćią práwie krolewſką obdárzony/ nie poćieſſył ſyná/ ale mu boiázni przydał á przymnożył/ aby go tym więcey ku cnoćie przypędził LorichKosz 90v (Linde)]. Cf Ze zdaniem dopełnieniowym, »przypędzić prośbą«.

przypędzić na co (4): przypędził ie [Pudikus Jaćwingów] ná krzeſt święthy áż ſie potym z Litwą zmieſzáli BielKron 361v. Cf Ze zdaniem dopełnieniowym.

przypędzić przez co (1): Mátká ieſtći ten ſwiát ktory/ rádźi cżłowiekowi opuśćić nabożeńſtwo á táiemnicę powiádáć/ á niemożeli cżłowieká zwieść/ tedy przez grozy/ to ieſt przes ſmutki y vboſtwo chce go przypędzić. HistRzym 73.

przypędzić czym (3): Y námowiłá go [uwodzicielka młodzieńca] rozmáitą mową ſwoią/ łagodnośćią vſt ſwoich przypędziłá go. BudBib Prov 7/21. Cf »gwałtem przypędzić«, »przypędzić prośbą«.

cum inf (7): ale zwolenicy od niego [Jezusa] ſie rozlącżytz niechcieli/ aż ie przypędzil wſieſtz na lodzią OpecŻyw 53; Symona krzyż noſitz przypędzili. OpecŻyw 137v; OpecŻywSandR nlb 5; y przypędził [Jozue] wſzytek lud według vſtaw zakonnych ſie záchowáć BielKron 90v; Stámtąd go [chana zawołckiego] Stároſtá do Wilná przypędźił iecháć BielKron 402, 174v, 391v.

Ze zdaniem dopełnieniowym [w tym z zapowiednikami: k temu (5), na to (3); aby, iżby (7), iż (6)] (13): Ktoż mię był ná to przypędził/ Iżem zdraycy łatwie wierzył. BierEz F3v; OpecŻyw 137v; MArcellinus Papież rodem z Rzymá/ tego był przypędził Dyoklecyan iż muſiał ofiárę cżynić báłwánom cżártowſkim BielKron 154v; [Teodoryk] poráźił Oreſtá oycá Odeácerowego/ á ſámego obległ ná Ráwennie mieſcie/ gdzye go ná to przypędził iżby z nim przyiął ſpolne towárzyſtwo. BielKron 161v, 169v, 174, 347, 378; Otoć dawam bożnicę ſzátáńſką kthorzy ſie miánuią być żydmi/ á nie ſą/ ále kłámáią. Oto przypędzę ie kthemu iż przydą á będą chwałę dáwáć przed nogámi twemi. RejAp 38, 39; HistRzym 24; BielSpr 40v; WujNT 256; [BielKron 1551 10v (Linde); BielKron 1597 71 (Linde)].

Zwroty: »gwałtem przypędzić« [w tym: do czego (1), czym (1)] [szyk zmienny] (3): Gdy potym chciał odiecháć [Odys]/ przemieniłá [Kirke] iego towárzyſze w świnie/ áż ią gwałtem miecżem przypędził/ toż záſię oddzyáłáłá ty pokuſy. BielKron 25v, 174; A ktoby was (okom [lege: okrom] tego mego Dictatorà, ktoryby was/ máiąc moc/ do wſzyſtkiego gwałtem prżypędźić muśiał) wyćiągáć chćiał ná one vſtáwy dobre/ [...] rżeklibyśćie [...] GórnRozm L3.

»po niewoli przypędzić« (1): zá temi [murzynami i swoimi pomocnikami] ſtáwił [Hannibal] ſwoie nawiernieyſze nie dufáiąc Włochom/ Hiſzpanom/ Graekom/ by nie pierzchnęli/ bo ie ktemu po niewoli przypędził/ áby nieprzyiáćiele ſwoie trapili. BielSpr 40v.

»przypędzić [k czemu] prośbą« (1): A gdy niechcieli [aniołowie wejść do domu Lota] przypędził ie ktemu prośbą/ ſpráwił ná nie gody. BielKron 12.

»przypędzić w trybut« = zmusić do płacenia trybutu (1): [Bolesław Chrobry] Przypędził w trybut Pruſy z Pomorzány, Y hárde ſkroćił, Czeſkie, Ruſkie Pány. KlonKr Cv.

Szereg: »przypędzić abo przymusić« (1): Chcą [heretycy] áby im wolno było wniść ábo nie wniść. [...] Lecz nie ták Pan roſkazał ále ták: Przypądz/ ábo przymuś ich áby weſzli [Luc 14/23]. WujNT 256.

Przen (8): ſpanya ządza nyepyeruey yey [Maryi] przyſzla alyſch potrzeba przypądzyla PatKaz III 147; BielKron 399v.

przypędzić do czego (3): Lecz mnie co przypędźiło/ do tey pracey máłey? PaxLiz A3. Cf Ze zdaniem dopełnieniowym.

przypędzić k czemu (2): Przypędźiłá mie k temu przyczyná tákowa/ ktora od niewiádomych/ zá zazdrość/ może mi być policzoná SienLek 194; [ListyPol I 1533/32]. Cf Ze zdaniem dopełnieniowym.

przypędzić na co (1): O Iudáſſu przeklęty/ [...] Wſſak cie tego twóy miſtrz nienaucżyl/ Iezus ci tego niezaſlużyl/ niedoſtatek cie téż na to nieprzypędzil. OpecŻyw 85.

Ze zdaniem dopełnieniowym [w tym z zapowiednikami: do tego (2), k temu (1); że, iż (2), aby (1)] (3): wielkać potrzeba ktemu nas przypędźiłá/ żeſmy v ćiebie to ſłożenie ſeymu v proſili [!] BielKron 392v; przypędziłá go miłość do tego/ iż ią [Kamę] nákoniec vmyſlił [...] wziąć zá żonę. GórnDworz Y6; BiałKat 65v; [ListyPol I 1533/32; Przypędziła ćię twoiá nędzá/ iż muſiſz to vdziáłáć czegoć będzie ná wieki żal. Wokabul 1539 O8].

[Szereg: »przycisnąć a przypędzić«: jedno że ty przyczyny pana k temu przycisnęły a przypędziły, że to uczynić tak musiał. ListyPol I 1533/32.]

3. Sprawić, spowodować, doprowadzić do czegoś [kogo] (3):

przypędzić ku czemu (2): [z tego postanowienia planetów zwierzchnich] Przydą częſte dáni/ y ćięſzkie łupieſtwá/ ktorymi pánowie ſwoie poddáne częſto obćiążáć będą/ ták iż ie przypędzą ku potáiemnemu przećiwko im ſpiknieniu LeovPrzep E2. Cf »przypędzić ku błędu«.

Ze zdaniem dopełnieniowym (1): coż wygra [ubożuchny ziemianin]/ gdy gwałtowniká do tego prżypędźi/ że go wywoláią [!] z źiemie GórnRozm H4v.

Zwroty: »przypędzić ku błędu« = wprowadzić w błąd (1): Nie powieday onći [tj. Bóg] mię przypędził ku błędu [Ipse me formavit]/ gdyſz mu nie potrzebá cżłowieká grzeſzącego. BudBib Eccli 15/12.

[»w niewolą przypędzić«: Tęn [Machomet, król turecki] wiele krzeſcianom w Aziey y w Europie pobrał paſtwa [!]/ Wáłáchy poraził y w niewolą przypędził BielKron 1551 119.]

4. Przybyć szybko [na co = po co] (1): Aza ſię záwſtydáią Pogáńſcy Bogowie/ Gdy was vyźrzą poſpołu w zgodźie á miłośći/ [...] á zátym do kupy/ Zbierśćie ſię á przypądzćie ná Pogáńſkie łupy. CzahTr E4v.

5. Przyłączyć [co czym ku czemu] (1):

Zwrot: »przez dzięki przypędzić« (1): A w tym cżáſu Witułt miał cżynić z Waśilem wielkim kſiędzem Moſkiewſkim zyęćiem ſwoim [...] dla thego muſiał ſie s Pruſy iednáć/ á Zmodzką źiemię przeźdzyęki miecżem przypędźił ku Pruſom nád wolą ich BielKron 383.

Synonimy: 1. przygnać, przywieść; 2. przymusić; 3. doprowadzić; 4. przybyć.

Formacje współrdzenne cf PĘDZIĆ.

Cf PRZYPĘDZENIE, PRZYPĘDZONY