« Poprzednie hasło: (PRZYPUSTNY) | Następne hasło: PRZYPUSZCZAĆ SIĘ » |
PRZYPUSZCZAĆ (185) vb impf
a jasne.
inf | przypuszczać | ||||
---|---|---|---|---|---|
indicativus | |||||
praes | |||||
sg | pl | ||||
1 | przypuszczåm | przypuszczåmy | |||
3 | przypuszczå | przypuszczają |
praet | ||||
---|---|---|---|---|
sg | pl | |||
1 | m | m pers | przypuszczalichmy | |
3 | m | przypuszczåł | m pers | przypuszczali |
f | przypuszczała | m an |
imperativus | ||
---|---|---|
sg | ||
2 | przypuszczåj | |
3 | niech przypuszczå |
conditionalis | ||||
---|---|---|---|---|
sg | pl | |||
1 | m | m pers | bychmy przypuszczali, bysmy przypuszczali | |
2 | m | byś przypuszczåł | m pers | byście przypuszczali |
3 | m | by przypuszczåł | m pers | by przypuszczali |
f | by przypuszczała | m an | ||
n | by przypuszczało | subst |
impersonalis | ||||||
---|---|---|---|---|---|---|
praet | przypuszczåno | |||||
participia | ||||||
part praes act | przypuszczając |
inf przypuszczać (26). ◊ praes 1 sg przypuszczåm (36). ◊ 3 sg przypuszczå (34). ◊ 1 pl przypuszczåmy (9). ◊ 3 pl przypuszczają (11). ◊ praet 3 sg m przypuszczåł (14). f przypuszczała (1). ◊ 1 pl m pers przypuszczalichmy (1). ◊ 3 pl m pers przypuszczali (9). ◊ imp 2 sg przypuszczåj (11). ◊ 3 sg niech przypuszczå (1). ◊ con 2 sg m byś przypuszczåł (1). ◊ 3 sg m by przypuszczåł (3). f by przypuszczała (1). n by przypuszczało (1). ◊ 1 pl m pers bychmy przypuszczali (3), bysmy przypuszczali (2); bychmy LubPs; bysmy BielŻywGlab; bychmy : bysmy RejPos (2:1). ◊ 2 pl m pers byście przypuszczali (1). ◊ 3 pl m pers by przypuszczali (2). ◊ impers praet przypuszczåno (2). ◊ part praes act przypuszczając (16).
Sł stp, Cn notuje, Linde XVI (dwa z niżej notowanych przykładów) – XVIII w.
- 1. Pozwalać przybliżyć się, czynić wolny dostęp
(45)
- Przen (23)
- α. O Bogu
(6)
- Przen (3)
- a. Kojarzyć płciowo (6)
- 2. Pozwalać brać udział w czymś, umożliwiać uczestnictwo lub korzystanie
(51)
- Przen (1)
- 3. Powierzać komuś lub czemuś, zdawać na kogoś lub na coś
(53)
- Przen: Udzielać (1)
- 4. Zgadzać się na coś, akceptować, przyjmować (22)
- 5. Kierować
(11)
- a. Posyłać do walki
(10)
- Przen (1)
- a. Posyłać do walki
(10)
- 6. [Dodawać, zwiększać ilość]
- 7. Dawać (1)
- *** Bez wystarczającego kontekstu (2)
przypuszczać do kogo, do czego (6): A wſzák ſam Pan Iezus dźiátki przyimował/ y vcżnie ſwe fukał iż ich do niego przypuſzcżáć niechćieli? CzechRozm 258v; Piſze dáley X. Arcybiſkup: Iż nie wſzytko wſzytkim obiáwiono być ma/ przykłádem Moyżeſzowym/ ktory ludu poſpolitego/ nie przypuſzcżał do mieyſcá ś⟨więtego⟩. NiemObr 83; SarnStat 1098. Cf Zwrot.
przypuszczać k(u) komu, ku czemu (3): á tákby tym portem Zmódzka Ziemiá, Kowno, y inné porzécżné miáſtá mogłyby niemáłą liczbą ſtátków adaugere y locupletare numerum nauium: iáko y Iſtulani, y ći którzy nád Dźwiną mieſzkáią ku Rydze przypuſczáiąc. SarnStat 1045. Cf Zwrot.
W przeciwstawieniu: »przypuszczać ... odpuszczać« (1): Mayą też być ćwicżeni [młodzieńcy] ktorym obyczaiem mayą ku ſobie przypuſzcżać przychodzące/ y ktorym odchodzące odpuſzcżać KwiatKsiąż D3v.
[»do siebie przypuszczać« = zajmować się: Sirotom ſpráwiedliwośći nie cżynią/ ſpraw wdow do ſyebie nie przypuſſcżáią. LorichKosz 102.]
»przypuszczać w towarzystwo [czyje]« (1): Aryſtoteles powiáda być iednégo naywyżſzégo ſprawcę wſzech rzeczy/ [...] nie przypuſzczáiąc w towárzyſtwo iego/ áni téż równáiąc z nim żadnéy rzeczy/ áni niebieſkiéy áni źiemſkiéy OrzQuin O3.
»przypuszczać do uszu« = słuchać (1): A ták onych obmow Ian S. przypuſzcżáć do vſzu ſwoich niechćiał. SkarŻyw 107.
Ze zdaniem dopełnieniowym [to; zaimek względny] (2): Bárźiey do ſercá to/ co boli/ cżłowiek Przypuſzcża/ niżli co gmyſli ſie dzieie. KochOdpr B2; CzechEp 382.
W przeciwstawieniu: »odstępować ... przypuszczać« (1): Nie cżyńćie dla BOgá tego/ ábyście [...] w namnieyſzym ártykule Wiáry świętey chrześćijáńſkiey mieli odſtępowáć: á nád ich [przodków waszych] roſkazánie y poſtánowienie/ nowe rzecży/ kwoli iákiemu Luthrowi/ álbo Kálwinowi do myſli y ſerc wáſzych przypuſzcżáć. ReszPrz 95.
»do serc(a), k sercu (nie) przypuszczać« [szyk zmienny] (9:1): Chceſzli ſobie zwaſnić kogo, pamiętay by ſie też ſtrzegł iego. Maſz ſie o wiele rzecży ſtarać, wſzakoż tego kſerczu nie przipuſzcżać. BielŻyw 20; LibLeg 10/114v; Ktore ſą dobre vczinky tego przikazania Bożego? (–) [...] nieprzypuſczać do ſercza złych cieleſnych miſly SeklKat N2; RejPos 62; CzechRozm 115v; KochOdpr B2; iáko ſię też ſzátan nie ſzcżyrze ále obłudnie y zdrádliwie z rodzicámi náſzymi obchodźił etc. Co niech káżdy pobożny/ á Bogá ſię ſzcżyrze boiący/ do ſercá przypuſzcża. CzechEp 203, 382; ReszPrz 95; Incordio – Do ſerczo [!] przipuſzczam. Calep 523a.
»do siebie, k sobie, w się (nie) przypuszczać« [szyk zmienny] (4:3:1): BielŻyw 43; á przeto pilnoſci wiele przyłożyć mamy abyſmy też rzecży ktora cżęſtokroć miewa w ſobie chocia potaiemnie złoſć nieiaką w ſię nie przypuſzcżali BielŻywGlab nlb 12; Nie przypuſzcżay iedno nicz tych fraſunkow k ſobie RejJóz G6; RejPos 65; A Wſzákoż ſláchćicowi pocżćiwemu/ [...] nadobna wſpaniłość pomiernie ozdobiona nie wádzi/ kthora ma być iáko krzyſztał przeźrocżyſta/ nicz do ſiebie áni wſzetecżnego/ áni nieucżćiwego nie przypuſzcżáiąc RejZwierc 54; CzechRozm 197; NiemObr 69; ReszPrz 107.
przypuszczać do czego (3): A ktory [człowiek] mu [Bogu] ſwą wiárę á powinność zdzyerży/ Tego záſię przypuſzcża do oney oycżyzny/ Zácieráiąc łáſką ſwą iego ſtáre blizny. RejWiz 116v; Obácżże tu nędzniku iáka to ieſt oycżyzná/ á do iákiey cie przypuſzcżáć racży [Pan]: ktorey bogáctwá/ roſkoſzy/ obfitośći/ żadny ięzyk nigdy áni żadne piſmo áni wypiſáć áni wypowiedzyeć nie może. RejPos 168, 124v.
przypuszczać do kogo, do czego (żywotne) (4): A Zydowie powiedáią iż go [Samsona] do niewiaſt przypuſzcżáli [Filistyni]/ áby ſie ták mocni ludzye rodzili v nich. BielKron 52, 36v; Perogigamus, Który przipuſzcza koniá do ſwierzóbek. Mącz 292c, 365a.
przypuszczać ku czemu (żywotne) (1): Ten [Jabal] też odłącżył napirwey kozy od owiec/ y ná ſwe cżáſy przypuſzcżáć ſámce ku ſámicam. BielKron 4v.
przypuszczać do czego (38): Kto mu [Jezusowi] jedno dufacż tu chczé Do ſwych zaſlug nas przipuſcza RejKup Sv; RejPos 300; Bo dla tego do Sákrámentow ludźi bez Pokuty á Spowiedźi nie przypuſzcżamy/ áby ſie káżdy do godnego pożywánia Sákrámentow przez Pokutę y Wiárę prawdźiwą przygotował. WujJud 166v, 182v, 222v; A gdyſz tedy Bog ſą [lege: sam] ieſt. Tedyć towárzyſzá niema A ieſli nie przypuſzcża nikogo do ſwey chwały. Tedyć y do ſobie náleżących ſpraw/ [...]/ pewnie nie przypuſzcża. BiałKaz Fv; A mámzerom [lege: mamzerów]/ to ieſt/ nierządnego łożá dziatek nie rad ćierpi [Bóg]/ przeto ich też do zgromádzenia Izráelá ſwego/ do dzieſiątego pokolenia przypuſzcżáć nie dał. CzechRozm 163, 72v; [obywatele] do żołnierſkiey służby/ gdy ſię ich wierność pokaże/ przypuſzcżay ModrzBaz 126v; w Ruſkim piśmie wylicżáią inne tákie Láćinſkie/ iáko oni mowią/ Ierezie. [...] Iż do ołtárzá niewiaſty przypuſzcżáią [katolicy]. SkarJedn 232; tym wielce grzeſzy [katolik]/ iſz do tego Sákrámentu [małżeństwa] niewiernego przypuſzcża SkarŻyw 153, 442 [2 r.], 460; CzechEp 208; W Iſzpániey tego/ kto ſię raz vpije/ nie tylko do prżyśięgi/ do świádectwá nie prżypuſczáią/ ále máią go zá nápoł czći odſądzonego/ á v was y pijáno prżyśięgáią ludźie. GórnRozm G2; ActReg 9; Phil R, S3; LatHar 186, 187, 203; [Żydzi burzyli się przeciw Pawłowi] iż nieobrzezáne y od związek ſtárego zakonu wolne przypuſzczał do łáſki Ewángeliey WujNT 521, 719, 730; Zygmunt piérwſzy wſzyſtko Ruſkié Kśięſtwo przypuſcza do wolnośći téy którą Polacy máią. SarnStat 1045, 39, 472, 1063, 1140, 1192; PowodPr 35, 39; SkarKaz 636a; kto Warchołá do iákiey Władzey kiedy przypuſzcza? CiekPotr 51; [InwMieszcz 1579 nr 223]. Cf Zwrot.
przypuszczać k(u) czemu (8): [Bóg] dlia Syna ſwego [...] Iuż tobie wſſytko odpuſſcża A k miłoſyęrdziu prżipuſſcża RejKup p8; Chce [Bóg] byċ Miłoſcziw każdemu [nędznikowi żałującemu swego upadku] A yuż mu wſſytko odpuſczą [!] A kłaſcze go ſwey przipuſczą [!] RejKup dd4, k7; Teżći Nouatus myał zá ſobą S. Páwłá/ gdy grzeſſne krzeſćiyány ku pokućye nyeprzypuſſczał. KromRozm I Mv; KromRozm III I8; Dał tu przykład Krol Alexánder/ wſzytkim Sędźiom/ áby obiedwie ſtronie ku wyſłuchániu rownie przypuſzczáli. GroicPorz aa4; RejZwierz 30v; ták káżdy małżonek ma mieć iedyną żonę/ á przy niey ták iáko y oná przy iednym mężu ſwoim/ ma záwżdy w káżdey potrzebie trwáć/ [...] obrácáiąc k niemu wſzyſtkę ſwą miłość/ [...] á nieprzypuſzcżáiąc ku tey miłośći nikogo innego KarnNap F3v.
przypuszczać na co (1): A drugi błąd onych/ ktorzy żadnych innych/ oprocz świętych á wybránych/ ná Seymy duchowne przypuſzczáć niechcą. WujNT 460.
przypuszczać do czego (4): Bo kiedy ták młodość ſwą pilnie będzyeſz rządzić/ Iuż ſie trudno tułáć maſz/ trudno maſz zábłądzić. A oſtátek przypuſzcżam do bacżenia twego RejWiz 63; RejZwierz A4, 18v; Tu iuż ia thobie więcey żadnych wywodow przed ocży twoie pokłádáć nie vmiem/ przypuſzcżam to do pocżćiwego bacżenia twego RejAp 198v.
przypuszczać komu, czemu (18): LibLeg 11/174v; Łaskawemu a mądremu baczeniu to WKM naszemu MP przypuszczamy. Diar 71; kthory [człowiek] poznawſzy ſrogość ſądu ſrogyego Bożego nád ſobą/ przypuſzcża wſzytko ſpráwiedliwośći Bożey/ á nie ludzkiey wymyſloney. LubPs bb2 marg, N3v, ddv; RejWiz 142; PAtrząc ná tę oſobę [Stanisława Maciejowskiego]/ w tym mi możeſz wierzyć/ Ze tu cnotę/ vprzeymość/ może korcem mierzyć. Iuż oſtátek przypuſzcżam/ twemu rozeznániu RejZwierz 53v; tę rzecż ná rosſądek przypuſzcżam káżdemu/ co tho [walki o koronę węgierską] wſzytkim Krześćiánom przynioſło BielKron 190v; SarnUzn C8; O miła pánno ſwięteſz to były ſłowá twoie/ [...] ábychmy w káżdych trudnoſciách náſzych/ [...] vcżyli ſie ich mocno: á wſzytko ábychmy przypuſzcżáli woley/ przeźrzeniu/ á opátrznośći Páná ſwego RejPos 272, 46, 270, 282; Ze w troy naſob wcżáſy ſwe v mniebyſcie mieli/ Iedno gdybyſcie ſámi ktemu ſie mieć chcieli. Wſzakżeć ia to przypuſzcżam wſzytko wáſzey woli HistLan D2v; Będąc w ſpokoynych kąćiech/ żeſmy nie ſwiádomi/ A ſiedzimy w pokoiu przes dawny czás ſámi. Więc chcem s poyſrzodká/ Wźiąć ledá pánká [na króla]. Co iuż wſzyſtko przypuſzczam káżdemu bácznemu/ Kto ſie ſłuſznie przypátrzyć będzie chćiał wſzyſtkiemu. MycPrz I [D], II A4, D; ActReg 83; [ListyPol I 1533/41; [ktoryś z waszych] uczyniwszy zmowę i pieniądze wedle zmowy wziąwszy, niechaj ten dopiro zapis wo⟨jewodzie⟩ podol⟨skiemu⟩ od pa⟨ni⟩ matki Waszej da, coż my to Waszemu baczeniu i zdaniu przypuszczamy. ListyPol II 1550/475, 1550/442].
przypuszczać k komu, k czemu (2): RejJóz G8; Bo my ſie otych pitamy co ye zdawna w Niebie mamy [tj. świętych zmarłych] Wſwych przigodach napomoczy ſłuzaċ yem też wedne w noczy A ták k Sądu przipuſcżamy Ieſli je mieċz ſprawnie mamy RejKup Aa.
przypuszczać na co (28): Diar 86; Bárzo wdzyęcżna pociechá wiernemu/ ktory thu wſzytki ſpráwy ſwe przipuſzcża ná łáſkę Páná Bogá ſwego. LubPs O2v marg; Wylicżánye kościołá ſwiętego co zá przeſládowánie ćirpi dla prawdi/ á wſzákoż to przypuſzcża wſzytko ná wolą Bożą. LubPs bb6 marg, B5v, bb6v marg; ták też y nápominánia ná rozſądek w práwie vczonych przypuſzczam. GroicPorz A3v; RejWiz 189v; RejZwierz A2, A3; Idź do Helkiaſzá Kápłaná nawyżſzego/ áby zebrał pieniądze znieſione do Koſćiołá Páńſkiego/ [...] A wſzákoż nie kazał im [rzemieślnikom] do rąk dáwáć pieniędzy pod liczbą/ iedno to przypuſzczáiąc ná ich wiárę. BibRadz 4.Reg 22/7; BielKron 183, 190v, 364; wſzytko nędzny cżłowiek przypuſzcża ná wolą á ná miłoſierdzie iego [Pana] RejPos 46v, 46 [2 r.], 46v, 48, 54v, 104 marg (10); CzechRozm 25v; PaprPan F2; KochDz 108; Compromitto – Przipuſzcząm na zdanie dobrich ludzi moię ſprawe. Calep 229b; CzahTr B4; [BielKron 1551 174; wſzytkie ſwe ſpráwy/ ná iego ſámego rozſądek przypuſzcżał PlutBBud M2].
Ze zdaniem dopełnieniowym [w tym z zapowiednikiem: to (3); jeśli ‘czy’ (2), zaimek pytajny (2), zaimek względny (1)] (5): To panie przypuſzczam k tobie Iako też maſz ważyć ſobie RejJóz G8; RejKup Aa; Tu przypuſzcżam ná rozeznánie káżdego/ co zá myſli w onych ludziech ná ten cżás były BielKron 364, 183; Ale ſobie nád wſzytko więcey przekłádáią [Kurzeńscy]/ Bogá y iego ſwięte ná wſzem roſkazánie/ A ták ia to przypuſzcżam ná was wſzytkich zdánie/ Ieſliż im w tym dawacie gáńbę PaprPan F2.
W charakterystycznych połączeniach: przypuszczać do [czyjego] baczenia (2), do rozsądku (2); przypuszczać [czyjemu, czyjej] baczeniu (3), łasce, opatrzności (3), przeźrzeniu (2), rozeznaniu, rozmyślaniu, rozsądkowi (rozsądku) (2), sprawiedliwości, miłosierdziu (wielkości miłosierdzia) (2), uważeniu, wierze, wolej (woli) (3), zdaniu; przypuszczać na [czyje, czyją, czyj] baczenie, na łaskę (3), na miłosierdzie (2), na opatrzność, na rozeznanie (3), na rozsądek (8), na wiarę, na wolą (10), na zdanie (2).
W przeciwstawieniu: »odrzucić ... przypuszczać« (1): Rozdźieloneć y rozne cnoty ſą Wiárá z Miłośćią/ á kto mowi ſámą Wiárą/ tedyć muśi Miłość odrzućić/ álbo ieſli miłość przypuſzcża/ muśi rzec że nie ſámą wiárą/ ále y miłośćią. WujJud 103.
»przypuszczać i trzymać« (1): Apoſtolſkie y Kośćielne Trádycye/ y inſze tegoż Kośćiołá obycżáie y vſtáwy mocno przypuſzcżam y trzymam. WujJud 25v.
przypuszczać ku czemu (2): Tátárowie ie [Kumeny] ku zamkow dobywániu przypuſzcżáli. BielKron 302v. Cf Zwrot.
przypuszczać na kogo (1): ieſli [nieprzyjaciel] mocno leży/ gotowy/ ma wielką ſtrzelbę/ thákież zbroię ćięſzką/ nie przypuſzcżay nań ludu bliſko BielSpr 25v.
przypuszczać po czym: Naprzod maſz go [sak na kuropatwy] pocżąć gęſto/ [...] á maſz go dziać wſzytko wkoło/ á przjpuſzcżáć y tu y owdzie po oku CygMyśl F4.
W przeciwstawieniu: »gubić ... przypuszczać«: A gdy pocżnieſz [narządzać siatkę pogrubną]/ maſz v iednego brzegá gubić oko/ á drugiego [lege: u drugiego] przypuſzcżáć/ [...] A gdy rośćiągnieſz/ tedy będzie iáko płot oko ná przećiwko oku CygMyśl F4v.
Synonimy: 2. poruczać, przyjmować, przyzwalać; 3. poruczać; 4. przyjmować, przyzwalać; 6. dodawać, przydawać.
Formacje współrdzenne cf PUŚCIĆ.
Cf PRZYPUSZCZANIE, PRZYPUSZCZANY
MN