Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: PRZYTOCZONY

Następne hasło: PRZYTOCZYĆ SIĘ »

PRZYTOCZYĆ (62) vb pf

o jasne.

Fleksja

inf	przytoczyć

praet
	sg		pl
1	m	-em, -m przytoczył	m pers
2	m	przytoczyłeś, -ś przytoczył	m pers
2	f	-ś przytoczyła	m an
3	m	przytoczył, przytocz(e)ł	m pers	przytoczyli, przytocz(e)li

conditionalis
	sg
2	m	byś przytoczył

impersonalis
praet		przytocz(o)no
fut		przytoczy się
participia
part praet act		przytoczywszy

inf przytoczyć (18). ◊ fut 1 sg przytoczę (4). ◊ 2 sg przytoczysz (2). ◊ 3 sg przytoczy (4). ◊ 1 pl przytoczymy (1). ◊ praet 1 sg m -em, -m przytoczył (9). ◊ 2 sg przytoczyłeś, -ś przytoczył (2). f -ś przytoczyła (1). ◊ 3 sg m przytoczył (9), przytocz(e)ł (1) ActReg. ◊ 3 pl m pers przytoczyli (4), [przytocz(e)li]. ◊ con 2 sg m byś przytoczył (1). ◊ impers praet przytocz(o)no (1). ◊ fut przytoczy się (1). ◊ part praet act przytoczywszy (4).

Sł stp, Cn brak, Linde XVI (jeden z niżej notowanych przykładów) – XVII w.

Znaczenia

1. Tocząc, tj. obracając dookoła osi, np. na kołach, zbliżyć do jakiegoś miejsca (8)
2. Przyprowadzić, sprowadzić (3)
- Przen (2)
3. Podać, przekazać jakąś treść, zacytować (46)
4. Odnieść do czegoś, połączyć z czymś, skojarzyć (2)
5. Wyprowadzić, wywieść początki czegoś (1)
6. Dodać, dołączyć do tekstu (1)
7. Przymówić, zrobić aluzję, zażartować (1)

1. Tocząc, tj. obracając dookoła osi, np. na kołach, zbliżyć do jakiegoś miejsca; advolvere PolAnt, Mącz [co] (8): A tak Amurat kazał nálać wielkich dział ktore z obu ſtron miaſtá przytocżono/ y potłucżono ſnich do połowice murow BielKron 249v, 352v; TOć ſą ſzańce naprędſze/ Litewſkie koláſy/ Gdy w nie źiemie nátłocżyſz/ ſtoią zá táráſy. Gdzie chceſz prędko przytocżyſz BielSat N [idem] BielSjem 36; [DiarPos 216; A w ten cżás Pruſki Miſtrz kazawſzy dopiero wieżę przytocżyć y tárány do śćiany przypuśćić/ pocżął ſzturmowáć vśilnie do zamku. BielKron 1597 212].

przytoczyć dokąd (3): Odpocżywáli Turcy [po szturmie na Konstantynopol] kilko dni/ áż gdy záſię wieże drzewiáne przythocżyli pod miaſto/ z ktorych wielką ſzkodę cżynili w ludziech BielKron 251. Cf Zwrot.

Zwrot: »przytoczyć kamień« [w tym: dokąd (2)] = advolvere lapidem PolAnt; advolvere saxum Mącz (3): MurzNT Mar 15/46; Mącz 506d; Iozef záś kupiwſzy prześćierádło/ y ziąwſzy go [Chrystusa] (z krzyżá) vwinął w prześćierádło/ y położył go w grobie/ ktory był wykowány z ſkáły/ y przytocżył kámień do drzwi grobowych. LatHar 715.

2. Przyprowadzić, sprowadzić [w tym: kogo, co (2)] (3): [książę Henryk] także prżytocżywſzy [Inducensque] ſwoy cżwarty vph/ one trzy Tatarſkie od naſzych iuż rozerwane poraził y roſproſził MiechGlab 11.

Przen (2): Ia kiedy ſię nád proſty gmin ku niebu ná chwilę Do Phoebuſá wychylę. Wnet fráſunek/ zazdrośćiwy iákiś wrog przytocży KlonŻal Cv.

przytoczyć dokąd (1): Bo kto ſobie myſl zwiąże to niewolnik práwy/ [...] Iedno gdzye cżás przytocży tu ſie tułáć muśi RejWiz 88.

3. Podać, przekazać jakąś treść, zacytować; inferre Mącz [w tym: kogo, co (41)] (46): że czaſem Apoſtołowie kilkiem ſłów alleguią/ a gdy kto chce ich allegatią wyrozumieć/ muśi śię mieśca te^go ſkore^go [!] ieſt wzięta dołożyć/ abo gdźie indźie co takowégóſz ieſli ieſt ſzérzyi abo łatwiéi powiedźiáno/ przytoczyć MurzNT 8v, 103v; GliczKsiąż O5v; Przytocżyłeś w tym ſtanie [tj. w małżeństwie] wſzytki niedoſtátki/ Prace/ nędze/ trudnośći/ y ine przypadki. RejWiz 58; BibRadz II 120c marg; Parergon [...] dicitur quod alicui rei praeter propositum additur, Wſzeláka rzecz która z nienaczká [...] bywa przidána tey rzeczy którąſmy przed ſię wzięli/ yáko powiedáyąc iáką hiſtorią nieco ſie k temu z nienaczká przitoczy námniey ku hiſtoriey nie należąca Mącz 278a, 385b; SarnUzn E3v; GórnDworz B6; RejPos 231; Ieſzcże też tu ſobie przytocżymy ſwiádectwá oycow ſwiętych/ o ſákrámencie á o ſwiątośći ciáłá Páná Kryſtuſowego RejPosWiecz² 95v; RejZwierc 119; A ná oſtátek choćby żadney ztych pomienionych przycżyn do tego [do dedykowania pracy panu Janowi Kiszce] niebyło/ tedyby mię oná iedná/ ktorą tu przytocżę/ łácno przemogłá. BudNT przedm a3; Bo gdy będźieſz licżył od Dawidá do Iozeffá wedle Mátheuſzá/ á choćiażbyś trzech opuſzcżonych od niego dla pewney przycżyny/ to ieſt Ochozyaſzá/ Ioáſá/ y Amázyáſá przytocżył/ tedy ich nie naydźieſz więcey trzydźieśći y iednego. CzechRozm 152v; A przytocżywſzy wywody ſpiſmá S. y wiele świádectw Doktorow wſchodnych y zachodnych: gdy iedni mowili iż Duch S. pochodzi od oycá y od ſyná/ á drudzy od oycá przezſyná [!]/ wſzyſcy ná iedno rozumienie/ ácż słowy roznemi/ oko mieli. SkarJedn 270; Przetom tedy tę przygodę dla dowodu przytoczył/ iż ſie to ták było tráfiło y przodkom Litewſkim/ Zmodzkim/ Pruſkim y Gotſkim/ że muſieli daley wędrowáć dla powodzi morzá/ przy ktorym mieſzkáli StryjKron 26, 462; SarnStat 776; KlonWor ded **3v; [BielKron 1597 797].

przytoczyć o kim, o czym (2): widźiáłá mi ſye rzecz potrzebna/ dla poćiechy práwych Chrześćiáńſkich ludźi/ y ku náuce nieco o Pánu Bogu w Tróycy iedynym przytoczyć BiałKat a2v; RejZwierc 68v.

Ze zdaniem dopełnieniowym (1): Przytoczył daley ze mało niebliżſy Maximilian Imperatoriam dignitatem nad inne ActReg 184.

Ze zdaniem dopełnieniowym nawiązującym do dopełnienia w zdaniu nadrzędnym (1): A właſnieś tu przytocżył Srokę w pięknym gniaźdzye/ Iż záwżdy iáko Dudká śmierdzącego znaydzye [tj. że śmierdzącą srokę pozna się nawet w klatce przykrytej jedwabiem]. RejWiz 47v.

Z przytoczeniem (2): boć iż to przytocżę/ Iáko kámyeń gdy go cżęſto á gęſto z myeſcá przenaſſa/ nye łatwie obraſta áni mchem obchodzi. Ták ten młodzyenyec ktory ſie cżęſto z náucżyćielámi przechodzi á frymárcży/ trudno áby ſie ná náukę dobrze zápomoc mogł GliczKsiąż N3; ActReg 185.

Fraza: »jakom przytoczył« (1): Nie mniey iákom wyſzey przytoczył/ nie były thák/ ſkáżone ſpráwy we wſzech ſtaniech we wnętrznych to ieſt w Koronie Polſkiey. MycPrz II B.

Zwroty: »dowody przytoczyć« (1): A tum ty Dowody iedno dla tego teraz przytoczył/ áby ći ktorzy nieczytáli więcey/ tylko Bucolica Virgilij/ wiedzieć mogli z prácowitego zawodu náſzego/ o prawdziwym przodku Litewſkim StryjKron 59.

»[komu] na pamięć przytoczyć« (1): BA wieręć ták Orſzulko/ czyśćieś vcżyniłá/ Y ześ mi tę na pámięć/ kraſę przytocżyłá. PaxLiz D2.

»pismo (święte) przytoczyć« (3): SarnUzn D5; [Chrystus i apostołowie tak czynili] iż ſkoro co nowego á ludźiom niezwycżáynego powiedźieli/ tedy záraz piſmo ś. przytocżyli: á thák nim rzecż ſwoię vtwierdzáli. CzechEp 140, 221.

»przytoczyć na plac« [szyk zmienny] (5): A thu iuż podobno Apoſtoł przythocży ná plác oſtátniego á naſzkodliwſzego Herethiká ná ziemi/ to ieſt Papieżá/ ktory ſie iuż targał y ná ſłończe y ná mieſiącz RejAp 75v; RejPos 229, [290] [2 r.]; A wieleby ſie thu tákowych przykłádow ná plác/ ták s piſmá ſwięthego iáko inſzych piſm/ przytocżyć mogło: ále iuż żadny pewnieyſzy dowod być nie może/ iedno ſłowá ſámego Páná Kryſtuſá RejPosWiecz² 92.

»przykład(y) przytoczyć« [szyk zmienny] (6): Wyele przykłádow thu mogę przytocżyć yáko záwſſe vcżeni ludzye w wyelkyey wadze byli GliczKsiąż N6, O3v; RejPosWiecz² 92; Bo iednák by niewiém iáko kto przykłádów przytoczył, tedy iednák co rok záwżdy ſie nowé á chytrzſze záwiéráią, ták iże żadné prȩcepta nie ſą ták doſkonáłé, áby ſie w nich wſzyſtki rzeczy miáły zámknąć SarnStat 1264, 1262; CiekPotr 27; [GilKat 116 (Linde)].

»przytoczyć słowa« (1): Dla tegom tu przytoczył te kilká ſłow oycze, Ze ieſt rzecz, o ktorą cię chcę prośić, niektora. CiekPotr 22.

»wyszej przytoczyć« (4): w co by nas też y Miemcy przywieść mogli/ gdybyſmy s poyśrzodká ſiebie Páná wźiąć mieli/ to^m wyſzey przytoczył co Węgrow od nich podkáło/ tożby nas też od ńich bes pochybypodkáć [!] mogło MycPrz II C, B, B2v, B4.

Szereg: »przywieść albo (i) przytoczyć« (2): Causam subscribere, Prziczinę prziwieść álbo przitoczić dla czego co czini. Mącz 375d; SarnStat 1262.

4. Odnieść do czegoś, połączyć z czymś, skojarzyć [co] (2):

przytoczyć do czego (1): [Jan] Okazánie Chriſtyáńſtwá nie do imieniá Chriſtuſowego przytocżył/ ále do wyznánia. Iż nie ſámo Chriſtuſowe imię/ Chriſtyániná cżyni/ ále też y prawdá Chriſtuſowá. CzechEp 37.

przytoczyć k czemu (1): tyto rzeczy abo figury acz śię tam [w Starym Testamencie] na on czas prawdźiwie dźiáły iako ſá [!] napiſany/ przed śię/ co ieſt wonczas o nich prawdźiwie a iſtotnie powiedziáno/ przytoczyli to Apoſtołowie abo i ſam pán ktęmu co śię w nowęm teſtameⁿcie dźiało. MurzNT 8v.

5. Wyprowadzić, wywieść początki czegoś [co od czego] (1): Ab ultimis vel ultima antiquitate repetere, Od dawnych á ſtárych lat rzec [!] przitoczić. Mącz 296a.

6. Dodać, dołączyć do tekstu [co ku czemu] (1): Aby tedy tak onich [o fałszywych prorokach] nietrzymano i to ich nie podkało/ rzecz przerzeczoną wymyſlili/ i nadto przytoczyli ku niéi naukę o czyſtości i miarności MurzNT 111.

7. Przymówić, zrobić aluzję, zażartować [czym] (1): alludere, Słowy przitoczić/ przirznąć ku cziyem słowóm. Mącz 199a.

Synonimy: 1. przybliżyć, przymknąć; 2. przyprowadzić, sprowadzić; 3. podać, wyłożyć; 7. przymowić.

Formacje współrdzenne cf TOCZYĆ.

Cf PRZYTOCZENIE, PRZYTOCZONY

AĆ