[zaloguj się]
[pdf]

LICZBA (1482) sb f

-cz-, -cż-, -ċ-, -ts-, -tz- (1333), -dż-, -dz-, -dź-, -ds- (149).

Fleksja
sg pl
N liczba liczby
G liczby liczb
D liczbie
A liczbę liczby
I liczbą liczbami
L liczbie liczbach

sg N liczba (252). ◊ G liczby (508). ◊ D liczbie (12). ◊ A liczbę (400) [w tym: -e (17), -ą (5)]. ◊ I liczbą (80). ◊ L liczbie (213). ◊ pl N liczby (3). ◊ G liczb (3). ◊ A liczby (3). ◊ I liczbami (4). ◊ L liczbach (2); -ach (1) SarnStat, -åch (1) WujNT.

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI – XVIII w.

Znaczenia
1. Pojęcie matematyczne; numerus Murm, PolAnt, Vulg, Mącz, Cn (154): Numerale nomen, quod numerum significat. Eyn wort das die tzal bedeut. Słowo ktorą liczbę známyonuye. Murm 199; BartBydg 98b; Gdyż iako iednoſć ieſt pocżąthek wſzelkiey licżby dalſzey/ tak theż on od ktorego wſzytki rzecży pocżątek maią/ chćiał ſie pod iednoſćią iſtnoſći zamknąć KłosAlg Av; O cżworgu też to powiem/ iże ta licżba ſama ieſt grunt wſzelkiey doskonałey ſtałoſći KłosAlg A2v; Dzieſiątek licżba/ ieſth nazacznieyſza/ [...] Y owſzem tha Licżba wſzythki inſze przed ſobą: tak thy ktore ſą w czetnie: iako y ktore ſą w lichu: w ſobie zamyka. KłosAlg A4, A2 [2 r.], A2v, D4, F2 [2 r.]; GroicPorz d2v; BibRadz I 451a marg; GrzegRóżn N; KwiatKsiąż I3; LeovPrzep F; RejAp BB, F2v, [13], 48; BudNT Ii6, Kk8; ModrzBaz 92v; WujNT 870 [3 r.].

W połqczeniu z liczebnikiem [liczba + liczebnik (22), liczebnik + liczba (17)] [w tym: liczba w ktorej [ile] jest (a. zamyka się) (2), liczba która [ile] w sobie zamyka (1), liczba [ile] w sobie zamykając(a) (a. osięgająca, a. mając(a)) (11)] (39): Pothym ieſt licżba Siedmioro/ ktorey zacznoſć z tąd ſie vkazuie/ iż ieſt ſiedḿ Płanet niebieskich KłosAlg A3; Oſmiora licżba ieſt też od zacznoſći nie oddalona, bowiem oną z pierwſzey y z wtorey rowney licżby składa ſie KłosAlg A3v, A3, A3v, A4; BibRadz I 451a marg; BielKron 438v; GrzegRóżn N2; Millenarius numerus, Lidżbá tyſiąc w ſobie zámykáyąca. Mącz 221c, 47c [2 r.], 51c, 79b, 240a, 251b [2 r.] (15); LeovPrzep H3v, H4 [2 r.]; Abowiem pod thą ſiedmioráką licżbą poſpolicie Pan wſzytki ine licżby ſwoie zámykáć zawżdy racżył RejAp BB, F2v, 6, [13], Ff; Ternarius ‒ Troinik, trzi wliczbie maiaci Calep 1056a, 180a, 685a, 970a, 1121a; A odiąwſzy tę literę/ tedy 400. do liczby 666, nie doſtánie. WujNT 870, 217, 870.

W charakterystycznych połączeniach: liczba (jest) dalsza, nazacniejsza, nieoddalona, (na)pirwsza (3), pośledniejsza, przywoita, wtora, wysłowiona; liczba podoba się (2), zgadza się, znaczy (2); imię liczby, początek (2), położenie, zacność; [ile] do liczby nie dostanie; liczbę (u)czynić (4); [jaką] liczbę mieć, napełnić, zamykać (2), znaczyć, znamionować (2), zwać (2); zejć przez liczbę; w liczbę odjąć, zebrać; (pod) liczbą okazować, rozkazować, wspominać, zamykać (3); reguła o liczbie.

Zwroty: »dzielić [liczbę] przez liczbę« (1): dopiero ią dziel przez tę licżbę wktorey ſie porownały KłosAlg F2.

»mnożyć liczbę przez [liczbę]« (1): Mnoż iednę licżbę przez drugą KłosAlg D4.

»odjąć liczbę [od liczby]« (1): Odeymi iednę licżbę od drugiey więtſzą od mnieyſzey. KłosAlg D3.

»przydać liczbę [ku liczbie]; przydawanie liczb« (1 : 1): Przyday iednę liczbę Ku drugiey. KłosAlg Dv, D4.

»złamać liczbę [przez co]« = podzielić (2): Tedi złam całą licżbę przez ſwego mianowacża z przydaniem licżnika KłosAlg F3, F3v.

Wyrażenia: »liczba (jest) doskonała [= dająca się podzielić przez trzy]« (4): Potym ieſt troycza [...] ſama w ſobie doſkonała/ bowiem pocżątek/ ſrzodek y dokonanie w ſobie zamyka/ y wſzitki inſze licżby doskonałe (iako ieſt ſzeſćioro y dziewiećioro etc.) z niey ſie rodzą. KłosAlg A2v, A2v, A3, A4.

»liczba lichem idąca [= nieparzysta]« (1): od ktorey licżby/ niechby ie ſądem lub łáwicą dźiewiąći oſob zwano. Dla tego ie lepák lichem kłádę/ bo ieſli by byli cetnem/ á niezgadzáli by ſię [...] záwżdyby iednego ſzukáć trzebá/ ktory by ſię ábo do tego ábo do owego zdánia przychylił: ktorego iednák do licżby lichem idącey nietrzebá [ad imparem numerum minime est necessarius]. ModrzBaz 92v.

»(nie)rowna [= (nie)parzysta] liczba« [szyk 1 : 1] (2): Potym ieſt troycza pirwſza licżba nie rowna/ wſzakoż ſama w ſobie doſkonała KłosAlg A2v, A3v.

Zestawienia: »cała liczba« (4): Złam czałą licżbę przez fraktę iey KłosAlg F3v, E2v, F3 [2 r.].

»łamana liczba« = ułamek (7): Poczyna ſie wtora częſc o Regule Detri w czałey y w łamaney liczbie. KłosAlg E2v; Regula o łąmaney liczbie poſpolita. KłosAlg F3, Fv, F2, F3, F3v [2 r.].

»liczba pospolita« = liczebnik główny (2): Ymyoná licżby poſpolitey przelożoney. Murm 198; BielŻyw 6.

»liczba ktorą zową prostą [= niezłożona]« (1): KłosAlg A4 cf »liczba składana«.

»liczba składana, ktorą zową nie składną« = złożona lub niezlożona (2): á to iż ieſt dokońcżenie Licżby iuż wysłowioney/ kthorą zową proſtą á nie składną/ Ieſt też y pocżątkiem licżby składaney/ która ſie poniey pocżina. KłosAlg A4.

Szereg: »liczba i wielkość« (1): Tenże teſz ſpoſob około licżby/ ktory Arithmetiką ieſt nazwan: y owielkosciach ktory Geometrią bywa mianowąn/ wktoym [!] ſpoſobie albo poſtępku/ podług rozmaitych przyſtoſzywan/ licha ałbo czetna/ [...] rozmaite polożenia/ lidźb y wielkośći poſtánowione bywáią KwiatKsiąż I3v.
a. Graficzny symbol liczby i cyfra; słowna realizacja zapisu (65): Naucz ſie they liczby dobrze wymawiac. 9 1 4 2 3 5 3 4 5 6 KłosAlg Bv; Dobrze ſie wierſz w cżytániu potocży/ Przeto licżbá przy nich vkázuie/ Wiele ktory ſylab záwięzuie BielKom nlb 7; Ten żydy piſáć napirwey naucżył/ wynálazſzy bukſztaby ábo kárák [...] iákie tu obacżyſz. [...] Przez ty litery też oni licżbę rozumieią. BielKron 45v; Aera, nota numeri est, puta in moneta notabatur numerus quem valebat. Liczbá ktorą kłádą ná groſze/ yáko wiele płácą Mącz 4d; WIele ſie thego przygadzáło [...]/ táiemnie liſty przeſyłáć [...]: Piſzą iedni przes káráktery nieznáiome/ drudzy przes licżbę/ drudzy tylko przes Vocales BielSpr 49; Bo v Grekow iáko y y Ebreycżykow inácżey licżby nie znácżą/ iedno przez litery BudNT Kk8, Gg3; CzechRozm 136v [2 r.], 139v, 170, 170v; NiemObr 100, 173; ReszList 147 [2 r.].

W charakterystycznych połączeniach: liczba ukazuje, liczby uczyć, używać, wymawiać; karakter liczby; liczbę kłaść, przydać, rozumieé, znaczyć; pisać przez liczbę; wejźrzeć w liczbę; liczbę pisać; w liczbie pokazować się (okazować się) (2).

Szereg:»liczba albo cyfra« [szyk 1 : 1] (2): Ale iż v nich nie cyfrámi álbo licżbą iáką ty látá piſzą/ ále ſłowy dokłádnymi CzechRozm 137, 137.
α. O symbolicznych liczbach w Apokalipsie, którym przypisuje się znaczenie imienia szatanα, jego przedstawiciela człowieka lub pewnych przełomowych momentów w historii Kościoła Św. (23): Położył też Duch ſwięty licżbę cżłowieká y licżbę beſtiey/ ſześć kroć ſto ſześćdzyeſiąt y ſześć. To iáko z dawná wiemy/ iż Pan záwżdy zákrywał cżáſy dekretow ſwoich pod niepewnemi licżbámi RejAp 116v.

liczba czego (8): RejAp BB4, 115, 127v; Y widziałem [...] ktorzy zwyćięſtwo otrzymáli nád zwierzem y (nád) obrázem iego/ y (nád) cechą iego/ y (nád) licżbą imieniá iego [ex numero nominis eius]/ (widziałem) ſtoiące ná morzu ſklánem/ máiące árfy Boże. BudNT Apoc 15/2; Trzećie/ iż tá będzie liczbá imieniá Antychriſtowego: á nie liczbá czáſu ktorego ſię Antychriſt ziáwić/ ábo więc vmrzeć miał WujNT 870, Apoc 13/17, 15/2.

liczba czyja [G sb i pron] (13): Abowiem ći licżbá cżłowieká á licżbá beſtiey ieſt ſześć kroć ſto y ſześćdzieſiąt y ſześć. RejAp 115, 116v [3 r.], Eev; BudNT Kk8 [2 r.J; WujNT Apoc 13/18 [2 r.], s. 869. Cf Zwrot.

W połączeniu z liczebnikiem [zawsze: liczba + liczebnik] (8): Támże kłádzie Duch ſwięty y licżbę lat zyáwienia Beſtiey tey 666. RejAp BB4, 115 [2 r.], 116v [2 r.], 144v; BudNT Kk8; WujNT Apoc 13/18.

W charakterystycznych połączeniach: liczba niepewna; liczba (jest) bestyjej (6), czasu, człowieka (6), imienia (6), lat zjawienia; liczbę kłaść (położyć) (2); nad liczbą widzieć; zakrywać pod [jaką] liczbą.

Zwrot: »obliczyć liczbę [czyją]« = rozszyfrować, odczytać coś; computere numerum Vulg (2): A kto ma rozum/ niech oblicży licżbę beſtiey. RejAp 115; WujNT Apoc 13/18.
β. Cyfra oznaczająca kolejne miejsce, numer porządkowy czegoś w jakimś zapisie (24): FalZioł V 46; Mącz 57b; piérwſza liczbá Liſt vkázuie/ á druga liczbá Wiérſz. SienLek Aaaa3, 196 [4 r.], S; Porządek ksiąg ſtárego Przymierza z licżbą/ która vkazuie/ na ktorem ſie liście ktore kſięgi poczynaią. BudBib c4v; CzechRozm **7; CzechEp 12; Máłe litery przy liczbách ábo konkordántiách ná wnętrznym brzegu/ y przy ſłowiech w texćie położone/ pokázuią do ktorych ſłow należy która konkordántia ná brzegu wyráżona. WujNT przedm 29, przedm 25 marg, Xxxxx; Té wſzyſtkié mieyſcá digniora notatu, znióſłem z tego autorá, áby czytelnik wedle liczby rewidowawſzy mieyſcá té, wybaczał trib, którégo ſie ma Sędźia káżdy trzymáć SarnStat 1292; CiekPotr 91.

liczba czego (7): BibRadz *5v; liczbá bliſzſza vkázuie onéy karty liczbę. SienLek S; Argumentá ábo Summy Rozdźiału káżdego ſą położone/ y liczbámi wierſzow poznaczone WujNT przedm 26, przedm 25, 28 [2 r.], Xxxxx.

W charakterystycznych połączeniach: liczba (jest) bliższa, druga (wtora) (3), pewna, pierwszej (5), położona, rozsadzona (2), siodma; liczba karty, wiersza (3), w argumencie, o puszczaniu krwie; w summaryjuszu, liczba ktora cżyni, stoi (2), ukazuje (pokazuje) (6), znaczy (4), znamionuje; wedle liczby rewidować; czcić liczbę; liczbą poznaczony; po liczbie stać; omylić się w liczbie.

2. Kolejność, rząd, następstwo, porządek, miejsce w jakimś układzie (24): Bo rzekſzy Pierwſzy Piotr/ miał mowić wtory Iędrzey/ trzeći Philip (cżego lidzbá potrzebowáłá) Lecż tego nie cżyni SkarJedn 75, 74.

W przeciwstawieniu: »liczba ... dostojeństwo« (1): pierwſzy miedzy Apoſtoły nie lidzbą/ ále doſtoieńſtwem. SkarJedn d8v.

Zwrot: »[kogo z kim] w jednej liczbie pokładać« = tak samo traktować (1): A Piotrá weſpołek z ſobą w iedney licżbie pokłádał/ ták piſząc: Co ieſt Piotr? co ieſt Páweł? iedno ſłudzy Chriſtuſowi rć. NiemObr 42.
Szereg: »nie liczba ani porządek« (1): To znáć iż ſię nie ná lidzbie áni porządek w licżeniu/ ále ná dodoſtoyność [!] Piotrá S. y przodkowánie nád inne oglądáli SkarJedn 75.
Wyrażenia przyimkowe: »[który] wedle liczby« (1): Quotus, Któri w lidżbie/ álbo któri wedle lidżby. Mącz 344c.

»dla liczby« (3): Piotrá ná pierwſzym y nagłownieyſzym po ſobie Apoſtołem vcżynił: co wyrázili Ewánieliſtowie/ mowiąc: Pierwſzy Piotr á niemowiąc (áby kto nie rzekł/ iſz to dla lidżby cżyni) wtory Iędrzey/ trzeći Ian. SkarŻyw 597.

~ W przeciwstawieniu: »nie dla liczby ... ale dla dostojeństwa« (2): Lecż tego nie cżyni/ dáiąc znác/ iż nie dla lidzby rzekł pierwſzy Piotr/ ále dla doſtoieńſtwá. SkarJedn 75, 75. ~

»w liczbie« (2):

~ w liczbie czego (1): Będę wám cżytał z Dawidá [...] Ze Pſalmu Dawidowego Dwudźieſtego y trzećiego. A z Kredá Krześćiáńſkiego. Ze Skłádu Apoſtolſkiego W licżbie Artykułu piątego Ktory ieſt Philippá świętego. MWilkHist D4.

W przeciwstawieniu: »nie w liczbie ... ale w dostojeństwie« (1): Piotr S. ſtopień iáki nád inne mieć muśi/ ieſli porządkiem ma być od innych rożny. A to nie wlidzbie (bo lidzbá ſtopniá y grádum nie cżyni) ále wdoſtoieńſtwie onym SkarJedn 74. ~

»[który] w liczbie« (13): Quotus es, Którim yeſteś w lidżbie. Mącz 344c, 344c.

~ w liczbie czego (1): Pſalm pierwſzy pokutny/ á w licżbie Pſálmow Dawidowych ſzoſty. LatHar 159.

W połączeniu z liczebnikiem porządkowym [liczba + liczebnik (6), liczebnik + liczba (5)] (11): BielKron 144v; SienLekAndr a2; śiódmé przykazánié w liczbie/ á ná wtóréy tablicy/ [...] czwarté tákie ieſt. BiałKat 61, 58v; CzechRozm 16; CzechEp 182, 371; Iuſtyn w oney rozmowie/ ktorą miał z żydem Trifonem/ znácżnie ſyná Bożego/ wtorym Bogiem w licżbie zowie NiemObr 124, 125; LatHar 159, 318. ~

3. Arytmetyka, matematyka; arithmetica, numeralis scientia, numerus Mącz (6): Licżba ieſt nauka barzo zaczna y pożytecżna. Zacznoſć iey z tąd ſie vkazuie/ iż wſzytki rzecży od pocżątku ſtworzone pod cżyſtim rządem y pod pewną licżbą ſą poſtanowiony. Bowiem y ten ktori wſzytko ſtworził: nie chćiał ſie z Licżby wyłamować KłosAlg Av; Arithmetica, Latine numeralis scientia, enim Graece, Numerus, Unde Arithmetica, Rechmiſtrska nauká Liczbá. Mącz 16b.
Wyrażenie: »nauka liczby« (2): Algoritmus: To ieſth nauka Liczby: Polską rzecżą wydana: Przez Kxiędza Tomaſza Kłoſa. KłosAlg kt, A4.
Szereg: »liczba a rozmierzanie świata [= geometria]« (1): Drudzy byli Mędrcy Włoſcy/ ktorych przodek Pitágorás/ ten ſie nie obierał iedno w licżbie á rozmierzániu ſwiátá y w ſpiewániu. BielKron 121v.
4. Rachowanie, obliczanie; nauka, umiejętność rachowania; ratio Vulg, Modrz, JanStat, Cn; numerus, calculus, computatio, ratiuncula, subductio Cn (152): Chczeſzli byc prędki w liczbie Naucz ſie tey wſzytkiey figuri po pamięci na każdy dźień iednego rzędu. KłosAlg B2, kt, A4v [4 r.], B; BielKron 21.

W połączeniu szeregowym (1): Pod kupiectwem ſię zámyka żeglowánie/ furmáńſtwo/ ſzynkárſtwo y przedawánie tych wſzytkich rzecży/ ktore ſię licżbą/ korcem/ wagą/ łokćiem/ kwartą y wielkośćią mierzą. KlonFlis A4.

W charakterystycznych połączeniach: liczba blach; liczba polska, słuszna; osoba liczby, pożytek; liczby pożywać; liczbę obaczać, pojąć, wiedzieć; liczbą mierzyć się; prędki w liczbie; w liczbie postanowić, stworzyć.

Zwroty: »liczbę czynić; działanie liczby« = rachować (1; 1): Cżlowiek bywa navcżony w gwiazdarzkiey navcze/ w muzycze/ w dzalaniu licżby/ w rozmierzaniu rzecży trudnych FalZioł V 51v; á tym też ſzáfowáli ći Chorążowie/ kthore obierano k themu godne/ ktorzy cżytáć y piſáć vmieli y lidżbę cżynić/ bierano theż s nich godnieyſze y záſłużeńſze ná wyſzſze mieyſcá y Vrzędy BielSpr 15.

»dawać pod liczbą« (1): A wſzákoż nie kazał im do rąk dáwáć pieniędzy pod liczbą [non supputetur eis argentum quod datur] BibRadz 4.Reg 22/7.

»[co] pod liczbą odbierać« (1): Goźdźie/ gonty/ cegłę/ y inſze rzecży/ ták máłe y mnieyſze/ pod licżbą máią odbieráć GostGosp 14.

»poczytać, jest poczytany na liczbie; liczba [czego] ma być poczytana« = wyliczyć, ustanowić cenę na coś; mensuram computare ad rationem, computare in ratione; ratio debet computari JanStat [szyk zmienny] (2 : 1; 1): tedy Zupnik/ który dźierży Zupy do wiernych rąk/ nie ma ináczéy miáry ſoli poczytáć ná liczbie/ iedno po cztérzy groſze. SarnStat 373, 373, 374, 375.

»pość w liczbę« = zostać policzonym (1): A to káżdy da kthory iedno poydzie w lidżbę [qui transit ad nomen]/ puł Sykłá Leop Ex 30/13.

»zamierzyć dni pod liczbą« = wyliczyć długość życia (1): Zámierzył im dni pod liczbą y czas pewny/ y dał im moc nád rzeczámi źiemſkiemi. BibRadz Eccli 17/2.

»liczbą zliczyć [co], liczony« (1 : 1): ábowiem ná wadze ważył ſwiát/ á miárą rozmierzył cżáſy/ y licżbą zlicżył cżáſy [et numero numeravit] Leop 4.Esdr 4/37; Nie liczbą liczoné, ále ſpráwnym gwichtem máią bydź wotá ważoné. SarnStat 47.

Wyrażenie: »omyłka w liczbie« (1): Do cżego przyſtąpiłyby zdánia Woiewod y Káſztellanow/ [...] ktorziby byli wſzego w onem powiećie świádomi o ktoremby rzecż byłá: ták iżby ſię wielka omyłká w tákiey licżbie z ſtáć niemogłá [ut parvus error accideret, hac ratione ineunda]. ModrzBaz 120v.
Wyrażenia przyimkowe: »według (a. wedle) liczby« (6): RejPos 66v, 101v; Rzędy záſie [...] ſtáwiáli odſiebie ná ſześći ſtop áby byli wolni ku ſtrzelániu/ według they licżby y mieyſcá/ może więcżſze woyſká ſtháwiáć. BielSpr 17; SarnStat 365.

~ według liczby czego (1): O dawnośći ich nie możem inácżey náleść iedno według ich licżby lat/ olimpiades/ bo v nich olimpiades/ iedno cżterzy látá náſze waży BielKron 98.

według liczby czyjej [w tym: G pron (1), pron poss (1)] (2): BielKron 98; Popátrz (kto iych piſmo ććieſz/) do 10. Roz: Mattheuſza wedłuk náſzey licżby w wirſzyk 12. tam naydzieſz w poſpolitych kśięgach tak ten wirſz napiſany BudNT przedm b3. ~

»pod liczbą« = obliczywszy (7): OrzRozm M4; W ten cżás Vrzędnikom przędźiwo pod licżbą oſtáwowáć GostGosp 72. Cf »dawać pod liczbą«, »pod liczbą odbierać«, »zamierzyć dni pod liczbą«.

~ Szeregi: »pod rządem i pod liczbą« (1): Zacznoſć iey [liczby] z tąd ſie vkazuie/ iż [...] pod cżyſtim rządem y pod pewną licżbą ſą poſtanowiony. KłosAlg Av.

»pod liczbą i pod wagą« (1): A znim ſpołu Eleázárowi ſynowi Fineeſowemu ſktoremi był Iozábád ſyn Iezuſow/ y Noedia ſyn Banuiego Lewitowie/ á wſzytko pod lidżbą y pod wagą [ad numerum et ad pondus universa Vulg]/ y támże zárázem ſpiſano wſzytkę wagę ich. BudBib 3.Esdr 8/64. ~

W przen (4):

W połączeniu szeregowym (1): Ale (ty Pánie) wſſyſtkieś rzecży pod miárą/ pod licżbą/ y pod wagą [in mensura et numero et pondere] rozłożył. Leop Sap 11/21.

Zwrot: »być w licżbie [czyjej]« = być policzonym (1): Bo ſnadz namnieyſſa koſć ćiáłá moiego ieſt wliczbie twoiey [bożej] RejPs 206v.
Szeregi: »rząd a liczba« (1): [też gospodarski jest kto liczby dobrze a pobożnie pożywa] ktori [Pan Bóg] w rządzie á wlicżbie ſłuſznej wiſztko [!] poſtanowił. Nie dla lichwy albo chytrego łupieſtwa KłosAlg A4v.

»liczba i (albo) waga« (1): bo yako krople morſkye nyemogą bycz zlyczone yeno oth ſamego boga ktory wſzytko y wlydzbye y w uadze ſtworzyl PatKaz III 125v. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.].

a. Sposób liczenia wartości; wartość płatnicza, obliczeniowa (116): ZapWar 1527 nr 2534; slachetny Pán waltyn Goſztomſky ma dacz pyerwſzych pyęnyedzy 50 m. Lyczbi po 20g na Swątky prziſlę ZapKościer 1585/57v.

W połączeniu z przymiotnikiem od nazwy państw lub terytorium [liczba + przymiotnik (103), przymiotnik + liczba (8)] (111): Item a ktho dzyewka zgyey dobrą wolyą a przyaſlywye weſzmye ma dacz polthori kopy a lydzby walaſkyey pyąoz slothych aſpramy. MetrKor 34/135v; thedi viny dzyeſzyąncz grziwyen, podolſki liczbi staroſczie prepadnye MetrKor 40/823, 34/135v; ZapWar 1527 nr 2381, 2382, 1532 nr 2415, 2471, 1549 nr 2657, 1550 nr 2665; ConPiotr 31v; ktory dom ieſt na Szacunku marc. pulpiętha Sta licżby pruskiey ZapKościer 1580/7v; Opatrznemu Tomaszowi Bachowi marc. dwadzieſćia licżby pruskiey na karczmę iemu daiąc. ZapKościer 1582/26v; a tak [...] Myal dacz slachetny pán Caſper placheczſky za Glowyę bratha Simona lubanſkego. yako 30 slotych Lyczby polſky kaſzdy sloty Rachuyąncz po 30 g ZapKościer 1582/34; poziczęł ſumę pięniedzi 30 grziwien liczby pruſkj ZapKościer 1589/87v, 1579/2 [2 r.], 2v, 3, 1580/4, 4v (91); ná ratuſz przednieyſzégo miáſtá pozwáni bydź máią/ y winą ſtá grzywien pieniędzy liczby polſkiéy karáni/ tyle kroć/ ileby niedbáli w vrzędźie ſwym náleźieni byli SarnStat 271, 407, 1149, 1209, 1242, 1250 (10).

W charakterystycznych połączeniach: liczba kościelna, krakowska, podolska, polska (23), połgroszkowa, pruska (83), wałaska (2), żydowska (2); liczba monety; grosz [jakiej] liczby, grzywna (27), kopa, marka (62), pieniądz (5), połgroszek, ważność, wina, złoty (12).

Szereg: »moneta, (a, i, et) liczba« [szyk 10 : 5] (15): Iako on mnye nye pozyczyl sta slothych monethy y lyczby polskyey na skupowanye dzeszaczyn ZapWar 1527 nr 2382, 1527 nr 2382, 1532 nr 2415, 1549 nr 2657; Trzy thyſiąncze zlothich monethy, a lyczby naſſy Polſkiey, na obronę thego roczną przylozić. ConPiotr 31v; ZapKościer 1580/13v; A nápotym ieno drobné pieniądze/ álbo zgołá grzywny monety y liczby Polſkiéy [marcae moneta et numeri Polonicalium JanStat 376] SarnStat 407; [Podymnego] po dwá groſzá monéty y liczby/ która poſpolićie w króleſtwie bieży [per duos grossos monetae, et numeri communiter in regno currentis JanStat 798]/ Nam y potomkom náſzym będą dáwáć y płáćić SarnStat 1055, 1162, 1209, 1242, 1250, 1251, 1255, 1256.
Wyrażenie przyimkowe: »na liczbę [jaką]« (2): MetrKor 34/135v; Wyſzło ná ty rzecży złotá XXIX libr/ ſiedḿ ſet y trzydzyeśći ſyklow/ ſyklus waży według Żydow ná licżbę kościelną vncią náſzę. BielKron 35v.
5. Rachunek, obrachunek, rozliczenie się, sprawozdanie; ratio BartBydg, Mącz, Vulg, PolAnL Cn; calculus Mącz, Cn; computatio, expensi latio, subductio Cn (329):
a. Z pieniędzy lub innych spraw materialnych (168): BartBydg 128b; (nagł) Dworzka liczba. (‒) Krol naſz miłoſćiwy Sigmunt: odłożił 473005. zło. na obronę ſławnego kroleſtwa Polſkiego/ za ktore chcze mieć iezdnych 3880 A pieſzych 750. KłosAlg Gv; Nuż więc ſtároſtowie owi Y tenći czáſem vłowi Bo choćia dzierży árendą Wżdy iednák oſtrzyſſki będą A choć ná liczbie przeſtánie Przed ſie dłużen nie zoſtánie Bo łácniey ſie wżdy wyliczyć Niż ſie ná ſwey troſſe czwiczyć RejRozpr C4; GliczKsiąż I4; y Poborcomby záśię ſwoie cyrográfy dawáli: áby/ gdyby do licżby przyſzło/ oboie cyrográfy/ oboiey ſtronie byłyby świádkámi. ModrzBaz 125; Vrzędnik ma w káżdym rozchodźie ſtrzedz/ áby nie był więtſzy nakład niż pożytek: [...] bo mu ſłuſznie Pan tego nie ma przyiąć ná licżbie. GostGosp 16; Retentow przy licżbie nie ma dawáć Vrzędnik/ gdy mu Pan zákázuie borgowáć. GostGosp 50, 16, 52, 108, 114, 158 [2 r.]; Przyczyná tego: iż pieniądze Królá Iego M. ná liczbie Zupnéy/ [...] bywáią vmnieyſzáné. SarnStat 372, 336, 359, 373, 414, 416 (14).

liczba czego (6): Rozchodow z ſkárbu licżbá/ y oſtátká dopátrzenie: áby ztąd możono wiedźieć/ ieſli trzebá iákie pieniądze złożyć. ModrzBaz 93v; SarnStat 417; VotSzl Ev. Cf Zwroty.

liczba z czego (31): BielKron 360; á to Experiencya vcżyniłá: żeby y ſkory porządnie chowano/ iákoby z tego porządna licżbá byłá. GostGosp 116; potym gdy oné do ſłuſznych lat prziydą/ od opiekuná zwykły wyćięgáć liczbę z dóbr y rzeczy ruchownych y nieruchownych którychkolwiek. SarnStat 584, 364 marg. Cf Zwroty.

liczba czyja [= przez kogo wykonywana; w tym: G sb i pron (6), ai poss (1)] (7): Poborców liczbá/ ná Séymie przy liczbie Prowizorſkiéy bydź ma SarnStat 444, 355, 444. Cf »liczby słuchać«.

W charakterystycznych połączeniach: liczba doskonała, dostateczna (6), dworska, krolewska, łacwiejsza, porządna, pospolita, prowizorska, ziemska, zupna; liczba dyspensatorow, kuratorow, kwestorow, od mężow, od pisarzow (2), od poborcow (3), rest, rozchodow, sług, szafarstwa, szafarzow, zup; liczba z czynszow (3), z dóbr, z dochodow (3), z krzywd, z kupiectwa, z kwarty, z odbierania, z opiekuństwa, z pieniędzy, (z) poborow (2), z pospolstwa, z prowentow (2), ze skarbow, ze stada (3), z szkod, z włodowania, ze wszystkiego, z wydawania; liczba z niewolniki, z(e) sługami (służebniki) (5), z urzędnikami; liczba przed deputaty (2), przed podskarbiami, przed posły, przed prowizorami, przed radami, przed sądem; liczba wedle inwentarza, szafunku; liczba o retenta; liczba w regestrze; ostatek liczby; do liczby naznaczony, przyść; skubać się około liczby; z liczby kwitować, oddany; liczbie prefigowany; liczbę pisać, wycięgać; o liczbę pociągnąć; z liczbą przyjechać; na liczbie przestać, przyjąć; przy liczbie bywać, oględać, pokazać, usprawiedliwić (2).

Zwroty:»liczbę [od kogo] brać (a. wybierać), przymować; [komu] na liczbie przyjęto być ma« [szyk zmienny] (3 : 1; 1): od piſarzow liczbę wybieray FalZioł V 53, V 50; BudBib 4.Reg 12/14; A cokolwiek do ſkárbu náſzégo królewſkiégo/ ábo ná Zołniérzá/ [...] vczynionym wydano ieſt/ to im ná liczbie przyięto bydź ma. SarnStat 355, 357.

»liczbę czynić (a. uczynić), sprawiać (a. odprawić), działać; o liczbę czynić; liczba ma być (a. jest) czyniona, odprawi się; czynienie (a. uczynienie) liczby; czynienie liczbie« = rationes dispungere Mącz; inire rationem Calag; colligere Calep [w tym: z czego (25), komu (9), przed kim (7), z kim (5), czego (1), z kogo (1), od kogo (1)] [szyk zmien] (51 : 2 : 1; 1; 4 : 2; 7; 1): FalZioł V 53; A potem dziecziom onem zonych pieniędzi głownych liczbę czynicz gdy kv liatom przidą. ComCrac 16; Bo więc łáczniey ſtego wyniſć Kto ma ſtrochy liczbę czynić RejRozpr D3; LibMal 1545/102v; RejKup a6v; Diar 81, 91; DiarDop 116; Też Ráyce powinni ná kożdy rok przed ſtárſzymi y celnieyſzymi s poſpolſtwá liczbę czynić/ ze wſzyſtkich wźiętych dochodow Mieyſkich. GroicPorz b4v, gg3v; Leop Dan 6/2; UstPraw B3; A po niemáłym czáśie przyſzedł pan onych ſłużebnikow/ y vczynił liczbę z nimi. BibRadz Matth 25/19; Goski A4, A14v; Thegoż roku Strożberg Proboſzcż Gnieznieńſki był pozwan y poiman [...] przeto iż liczby nie vcżynił zdochodow Papieſkich BielKron 378v; Mącz 331d; RejPos 246; A licżbę z odbieránia y wydawánia cżyniliby wſzytcy weſpołek ná każdy rok ná ſeymie ModrzBaz 123v; Calag 389b; GórnRozm C2v, G3; Niechaize wam ten Depeculator ſztich wſzitkich ſzkod y krziwd litzbe tzini PaprUp K, K, K2v; ActReg 45, 163; Calep 215a; GostGosp 50, 154; WujNT Matth 25/19; Ale niechay będźie przyśięgły/ y ſpoſobny do czyniénia liczby poſpolitéy/ źiemſkiéy/ y królewſkiéy oſobliwéy SarnStat 336, 336, 346 [2 r.], 355 [4 r.], 363, 364 [4 r.] (37); VotSzl Ev.

»liczbę da(wa)ć (a. oddać); liczba ma być oddawana« [w tym: z czego (2), od kogo (1), czego (1)] = rationem referre Mącz, Cn; reddere rationem Mącz, Vulg [szyk zmienny] (4; 1): Mącz 347a, b; A ták niezdrożnaby byłá rzecż [...]: á z tego cokolwiekby śię ná dáry wyłożyło/ iáko y z inſzych nakłádow potrzebnych/ żeby Podſkárbi licżbę dawał. ModrzBaz 22; WujNT Luc 16/2; SarnStat 1202.

»liczbę kłaść; na liczbę kłaść, ma być kładziono; na liczbie kłaść, ma być (a. jest) kładzion(y)« [w tym: z kim (6), komu (3), czego (1)] = rachować się, rozliczać się z kimś; rationem ponere Mącz, Vulg, JanStat; calculum ponere Mącz; ad rationem ponere, in ratione computandus JanStat [szyk zmienny] (8; 2 : 1; 2 : 9): RejKup cc2; A przetoz przypodobane ieſt kroleſtwo niebieſkie cżłowiekowi Krolowi ktory chćiał licźbę [!] kłáść z ſlugámi ſwemi. A gdy iuż pocżął kłáść onę licżbę/ przywiedziono mu iednego ktory mu był dłużen dzieſięć tyſięcy funtow. Leop Matth 18/23; Mącz 31e; RejPos 246 [2 r.]; BudNT Matth 18/23; GostGosp 50; WujNT Matth 18/23, 24; Báłwan ſoli dárowány Zupnik Krolowi ná liczbę po czemu kłáść ma. SarnStat 372 marg, 338, 372, 374, 376 [5 r.], 377, 378 [2 r.].

»na liczbę przyść« (1): Zábłądzi też iáłowicá Ná ſtároſtę połowicá A czáſem ſie wſſytká zeydzie Wſfák to ná liczbę nieprzydzie RejRozpr C4.

»liczby słuchać, słuchanie (a. przesłuchanie, a. wysłuchanie)« [w tym: czyjej (4), od kogo (1), z czego (1)] [szyk zmienny] (7 : 3): KromRozm I Bv; ModrzBaz 123v; ActReg 9; GostGosp 150; WujNT 73; á to wſzyſtko wiernie ſpiſáć ma/ y tym którzy liczby ſłucháią pokázáć [conscripta rationistis enodare JanStat 39]: áby oni oglądáli/ ná wiele Summá pieniędzy królewſkich wychodźi. SarnStat 374, 412 [2 r.], 413, 970.

»usieść na liczbie« = przyjmować rozliczenie (1): A gdy iuż vſiadł ná licżbie oney/ przywiedzyono mu iednego/ co mu był zoſthał dzyeſięć tyſięcy funtow. RejPos 246.

»na liczbie zostać« [w tym: komu (1)] = zostać winnym, nie móc rozliczyć się do końca [szyk zmienny] (6): gdym bil v pana tharnowſkyego pyſſarzem thedym bil zoſthal ſyedm ſeth korczi owſſa na lyczbye, kthorym owyeſz przedawal beſz wyedzenya panſkyego LibMal 1545/102; MurzNT 88v; BielKom G2; iż niebożątko chłopek/ zlękſzy ſie vmilkł/ y poſzedł precż/ máiącz pewnie zá tho/ iż ieſzcże bárwirzowi zoſtał ná licżbie. GórnDworz R8; SarnStat 89, 416.

Wyrażenie: »liczba roczna (a. doroczna)« (3): GostGosp 167, 167 żp; Przeto ieſzcże trzymáć mam/ poki nie przeſtáną Piſáć tey licżby rocżney KlonWor 79.
Szereg: »ratio abo liczba« (1): Rationem ábo liczbę ſzáfunku et villicationis ſuae, niechby ná początku Seymu/ záraz in facie totius Reipub: czynili ći ſzáfárze/ przy zdawániu vrzędow ſwych VotSzl Ev.
Wyrażenia przyimkowe: »dla liczby« (5): ma qwit wźiąć co potrzeb wyda od gośćiá álbo od ſługi iego: dla licżby y wiáry co wydał. GostGosp 24, 16, 24, 50, 56.

»wedle liczby« (1): A przymiárek ma bydź wiádomy y nápiſány/ v korcá 4. 8. 10, potym w łáſztu: tákże y dáley/ wedle licżby. rć. GostGosp 156.

α. Wyrażony w liczbie stan posiadania, majątku; rachunek, konto (4): Dopiro cbce bydź rządnym: dopiro ráchuie, Dopiro kretę pſuie; po obiedzie lyſzká. Potrzebá tego przedsię, áby mi ſię liczbá Doſtáteczna ze wſzyſtkiey ſummy pokazáłá. Liczbáć ſię okázuie: lecz moſzenká puſta. CiekPotr 34.

liczba z czego (1): Potrzebá tego przedsię, áby mi ſię liczbá Doſtáteczna ze wſzyſtkiey ſummy pokazáłá. CiekPotr 34.

Wyrażenie przyimkowe: »[ile] na liczbie« = w majątku (1): zowią go Doktorem Hiperbolicum, tákowego vcżyćielá/ ktory vmie z komorá wielbłądá vcżynić/ ktory tyſiącámi potrząſa/ á ledwie pięć ná licżbie ReszPrz 64.
Przen: O stosunkach między Bogiem i człowiekiem (1):
Wyrażenie przyimkowe: »na liczbie« (1): Nie iżbym ſzukał datku: ále ſzukam owocu ktoryby obfitował ná liczbie wáſzey [in ratione vestra]. WujNT Philipp 4/17.
b. Z jakiejś działalności, czynów lub spraw; pensum Modrz (161):

liczba czego (5): Cf czego od kogo, »liczbę czynić«, »liczbę dawać«.

liczba czego od kogo (3): Iſz cokolwiek on wednie cżynił/ widział albo piſał to wſzyſtko wieczor wſpominał/ iakoby od ſiebie dniowych ſpzaw [!] licżby pożądał KwiatKsiąż I2v. Cf »liczbę brać«.

liczba z czego (9): BielKom C6; Co ieſliby źli byli/ á więcey rzecż ſwą niż poſpolitą miłowáli/ ázaby niebyli godni/ żeby ie z vrzędu złożywſzy/ w pirwſzem ich ſtanie zoſtáwiono/ á licżby ſię z onego vrzędu od nich domagano [ratioque gesti magistratus ab eis reposceretur]? ModrzBaz 44v. Cf »liczbę czynić«, »liczbę dawać«.

W charakterystycznych połączeniach: liczba administracyjej, z czasu, nauk, roboty, słow, (ze) spraw (3), z urzędu (3), z włodowania, ze wszego; sroga liczba; liczby pożądać.

Zwroty:»liczbę [czego od kogo] brać (a. wybierać)« = odbierać sprawozdanie z czegoś; rationem (a. pensum laboris) exigere Modrz [szyk zmienny] (2): á iáko od rzecży ſproſnych/ ták y od słow nieucżćiwych niechay ie hámuią/ biorąc od nich licżbę słow y ſpraw wſzytkich. ModrzBaz 10v, 10v.

»liczbę czynić (a. uczynić)« [to tym: z czego (6), komu (2), czego (1)] = rationem reddere Modrz (8): BielKron 105; iż miał [Scypio] ze wſzytkich ſpraw ſwych licżbę cżynić/ onym ſurowym Sędziom/ ktorzy naymnieyſze przeſtępki ſrodze karáli GórnDworz Aa7; Tych obycżáiow wieleby vſtáło/ kiedyby káżdy licżbę muśiał cżynić y z cżáſu ſtrawionego/ y zrzecży od śiebie vcżynionych. ModrzBaz 83, 48, 44v, 76; SkarŻyw 107; Phil E.

»liczbę da(wa)ć« [w tym: czego (1), z czego (1), komu (1)] (3): Diar 86; DiarDop 109; Nihil est sapientis praestare nisi culpam, Mądri człowiek z żadney rzeczi bárziey nie winien liczby dáć yáko z wyſtępu że ſie przezeń ſtał álbo mądri ninacz bárziey nie winień odpowiedáć yáko ná winę prze zeń dopuſzczoną. Mącz 419b. [Cf Przen BielKron [206]].

Iron. (1):

Zwrot: »liczbę czynić [komu]« (1): oto wam Krol iego m. litzbe tzini/ iadl w piatek ribi á wſobote grzibi PaprUp K2.

W przen (5): Leop Ier 23/4; A wſzyſcy álbo nowe ſtroie wymyśláią Albo drogie podárki pogotowiu máią. Y tryumphy gotuią: káżdy ná tym ſtoi/ Zeby tákiemu Pánu znák dał chęći ſwoiey. Y tyż ſam nic nie myśliſz z cżymby ſię pokázáć/ Y z ćiemney niepámięći licżby ſię wymázáć? WitosłLut A2v.
Zwroty: »czynić liczbę [komu z czego]« (1): ále iż też ma y niektore ſądy táiemne z ktorych nam nie powinien czynić liczby BibRadz I 273v.

»na liczbie zostać« [w tym: komu (1)] = być dłużnym coś komuś (2): A thák gdy ſwych dobrich myſli vżywamy/ trzebá ſie nam pilno wygiſkáć/ ábychmy ich ták yżywáli/ żebychmy áni Bogu/ áni żadnemu cżłowieku ná licżbie nie zoſtáli RejZwierc 103, 156v.

Przen: O stosunkach między człowiekiem a Bogiem; sprawa, odpowiedzialność, sąd (139): RejKup bb7v; A tu káżdy zrozumieć może co to ieſt zá ſtrách/ ſtráćiwſzy tu wſzytko włodárſtwo ſwoie/ ieſzcże ktemu tám przyść ná trudną licżbę á ná ſrogie dekretá RejPos 190v, 192v, 193, 280v.

liczba od kogo, od czego (5): A cżegoż ſzukamy v tego ſwiátá nędznego? Oto pracey/ kłopotu/ á zátrudnienia/ zniewolenia myſli ſwoich/ y trudney licżby od Páná ſwego RejPos 316v, 192v, 201. Cf »liczbę brać«, »liczbę dać«.

liczba z kogo, z czego (66): tak też Pan bog będże chczał od nas Liċby nieyedno zewſſytkjch rzeċi ktorich nam tu nacżas vżicził ku dobremu Safowaniu/ ale też y ſproſnych ſłow naſſjch RejKup a6v, e7v; Wſzytko więc iuż zátłumi oná marna chćiwość/ Ze zginie miłoſierdzye/ zginie ſpráwiedliwość. A iákoż tu więc będzye z oney licżby wynidź/ Kiedy ią Pan roſkaże s tych ſzáfunkow cżynić. RejWiz 191v; RejPos 163, 185v, 280, 281; SkarŻyw 473. Cf »liczbę brać«, »liczbę czynić«, »liczbę dać«.

liczba komu (40): RejKup e7v; A po pułroku/ gdy widział iáko to vrząd trudny a wielki/ y iáka zniego lidżbá Panu Bogu/ [...] z wielką pokorą [...] Papieſtwo ſpuśćił SkarŻyw 473. Cf »liczbę czynić«, »liczbę dać«, »poczytać na liczbie«, »na liczbie zostać«.

liczba z kim (1): Ktoż ſię ćiebie nie przelęknie Pánie? [...] Kto ſię nie przeſtráſzy ná liczbie z ſługámi twemi? SkarKaz )(3.

liczba czyja (11): A Tu pátrzay/ iáki Pan thwoy tu nadobny porządek [...] zoſtáwić á poſthánowić racżył [...]/ náſthráſzywſzy cie onymi trudnemi licżbámi thwemi/ onymi okrucieńſtwy ſądow ſwoich. RejPos 267v, 192v, 193, 193v, 201, 248v (9). Cf »powołać na liczbę«.

W połączeniu szeregowym (1): Wiem iż zá ſobą grzechy maſz: á przed tobą śmierć ſtráſzliwa/ y przygody do niey nie ſpodziane/ á rozmáite ſtoią: ſąd ſrogi/ lidzbá trudna/ gorące piekło SkarŻyw 4.

W charakterystycznych połączeniach: liczba dostateczna, nędzna, słuszna, sroga (18), trudna (5); liczba z czeladki, z domku, z dusz (za dusze) (3), z dziatek, z groszy, z grzechow, za każdego, mow, myśli (2), panowania, pasterstwa, z postępkow, z powinności, z rozdawania za się (z siebie) (7), (ze) słow(a) (5), (ze) sprαw (7), z szafarstwa, z szafunku, z taleńczyku, z uczynkow (5), urzędu, z włodarstwa (21), ze wszytkiego (ze wszytkich rzeczy) (2), (z) żywota (2); liczba biskupowi, (Panu) Bogu (20), Chrystusowi, pasterzowi, pryncypałowi; liczba od Pana; liczba z sługami; chcieć liczby (5), czekać, napierać się, potrzebować (4), szukać; z liczby wyni(ś)ć (2); folgować liczbie; gotować się ku liczbie; gotować liczbę; przyść na liczbę, wrocić się, wsiadać; nastraszyć liczbą; przestraszyć się na liczbie.

Zwroty:»liczbę brać (a. odbierać)« [w tym: z czego (2), od kogo (1)] = rationem exigere Modrz [szyk zmienny] (2): A zaż pan bog niebędzie ſtego lidżby brał (będzie) abociem on zna z krytoſci [!] ſercza naſzego. WróbŻołt 43/22; ModrzBaz 136v.

»liczbę czynić (a. uczynić), działać (a. udziałać)« [w tym: z czego (37), komu (6), z kogo (2), za kogo (2), przed kim (2), za co (1)] [szyk zmienny] (47 : 6): RejPs 140; Wczymeż vboga przewinil Abys ſtego Lyczbą czinyl. RejKup c; Krjſtus każe ċiniċ liċbe Biſkupowj RejKup bb5, b3v, b4v [2 r.], b7, b7v, c6 (19); Káżdy zá ſyę Bogu będźye lidżbę czynił. KromRozm I Bv; KromRozm III H5; KrowObr B4, Cv, 41v; RejWiz 19, 178v; BibRadz Is 41 arg; BielKron 201; LeovPrzep E4v; RejPos 146v, 190v [3 r.], 191, 191v, 192v [3 r.] (13); RejPosWiecz3 99v; KuczbKat 60; RejZwierc 167v, 272v; CzechRozm 205; SkarŻyw 238; NiemObr 41; IOſt Glac tu leży ſzáfarz wierny pánu ſwemu Królowi na północy niezwyćiężonemu. Teraz ma liczbę czynić przed pánem groźnieyſzym/ Gdźie káżdy winien/ by téż był naniewinnieyſzym. KochFr 117; ArtKanc S17; WujNT 568.

»liczbę dać (a. dawać, a. oddawać); liczba musi być dana« [w tym: komu (25), z czego (21), czego (6), za co (5), za kogo (4), przed kim, przed czym (2), od czego (1), z kogo (1)] = rationem reddere PolAnt, Modrz, Vulg; ratio reddenda est Modrz [szyk zmienny] (40; 1): SeklKat H2, Z2, Z3v; RejKup b2v; KromRozm III L2; bo czas być musi iż ze wszytkiego WKM Panu Bogu liczbę dać musisz Diar 89; RejWiz 178v; BibRadz *3, Rom 14/12; po długiey rozmowie około boſkiey chwáły/ táki wyrok vcżyniono/ áby ſie według Wormáckiego Dekretu Ceſárſkiego záchowáli/ iákoby Bogu y Ceſárzowi licżbę dáli z vcżynkow ſwych BielKron [206]; GórnDworz Gg5; RejPos 139, 228, 346v; BiałKat d2; GrzegŚm 12; WujJud 15v; KarnNap ktv; Coż v ćiebie waży bacżenie ná Bogá/ ktoremu licżbá wſzytkich ſpraw náſzych muśi być daná? ModrzBaz 107v, 69, 90, 134, 135v; SkarJedn 82; SkarŻyw 58, 184, 472; CzechEp 26, 56, 62; NiemObr 112; ReszList 164; KochWr 27; LatHar 374; WujNT Matth 12/36, s. 52, Rom 14/12, Hebr 13/17, 1.Petr 4/5, Bbbbbb2v, Bbbbbb3v.

»na liczbie poczytać [komu]« [szyk zmienny] (2): Iedny byerze [Pan Bóg] przed cżáſem by ſie nie zgorſzyli/ A drugye iż prze grzech ſwoy też tho záſłużyli. A przedſię to ná licżbye pocżyta káżdemu/ Ieſli sſzedł z wiernym ſercem dufáiąc tu iemu. RejWiz 95v, 132.

»powołać na liczbę [czyją], do liczby [czyjej]« (1 : 1): Iż gdy ſie thego nawięcey nádzyewáć nie będzyeſz/ iż chce zákołátáć [Pan] we drzwi thwoie/ á powołáć cie ná ſrogą licżbę ſwoię. RejPos 346, 193v.

»liczby słuchać, słuchan« [w tym: z czego (1), za kogo (1)] (3 : 1): RejKup f8; BOg nikogo nie ſądźi złego/ áni licżby ſłucha/ cżego komu nie dał CzechRozm 258v; CzechEp 99; NiemObr 41.

»stanąć, stawiony na liczbę; postawić się z liczbą, na liczbie« [w tym: czego (1), komu (1)] [szyk zmienny] (1 : 1; 1 : 1): Náuka ſtráſzna iako ſie mamy poſtáwić z licżbą ſwego włodárſthwá przed Pánem ſwoim RejPos 190v marg, 193, 194; LatHar 670.

»[komu] na liczbie zostać« = być dłużnym coś komuś (4): Iáko ſie Pánu modlić cżuiąc cięſzkość grzechu/ iż by theż y naſwiętſzy był/ káżdy iemu ná licżbie muśi zoſtáć. LubPs ee4v marg; RejPos 236v, 252; CzechRozm A4v. [Cf W przen RejZwierc 103].

Szeregi: »sąd i (to jest) liczba« [szyk 1 : 1] (2): Ale zły ſlugá wrzucon yeſt do ćyemnoſci zewnętrznych/ á nye pirwey/ áliż ſye pan wroćił ná liczbę/ to yeſt/ ná ſąd. KromRozm III C8v; LatHar 670. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.].

»liczba a sprawa« (2): iż w on cżás y oni przyiaciele drudzy/ [...] wydádzą ſwiádectwo zá tobą cżáſu oney ſrogiey licżby á ſpráwy twoiey RejPos 193v, 346v.

6. Ilość, wielkość czegoś lub kogoś; numerus Mącz, Vulg, PolAnt, Modrz, JanStat (634): RejPs 216; GroicPorz ffv; Leop AA3a; A ták wſzytkich co z Iakobem weſzli do Egiptu było ſiedḿdźieſiąt oſob. (marg) Greccy wykłádácze w wykłádźie ſwym przydáli Pięć oſob/ o ktorey liczbie Sczepan ſwięty w dźieioch Apoſtolſkich przypomina [...] (‒) BibRadz I 28c, I 28c marg; GrzegRóżn Nv; RejAp 117v; BiałKat 43v; Lepiey że ſam Staw ná rybi [!]/ wié też co weń wſádźi/ y máło mu ſye téż chybi ónéy liczby/ áby iéy ná Spuśćie ſpełná vłowić nie miał. Strum K4v; CzechRozm 138v, 139, 141 v; Zwykli biegleyſzym przekázáć/ nád to wotá więcey licżąc niżli ie ważąc/ zwykli ſię o ono zdánie zá ktorym idą ſpieráć. Ale my pewney licżby zámierzyć niemożemy ModrzBaz 92, 30, 92; SkarŻyw 207 [2 r.]; Ty kśięgi y w liczbie y w zacnośći ſą doſkonáłe y cáłe CzechEp 132, 178, 371, 372, 378; ArtKanc K2v; GostGosp 110; OrzJan 41; á ktemu żebyś w śmiertelnych grzechách [...] licżby ile możeſz pámiętáć/ nie opuſzcżał. LatHar 111; Boleśći Pánny naświętſzey piętnaśćie ſię też położyło: áby ſię z rádośćiámi iey tá licżbá zgadzáłá. LatHar 493, 319, 509 marg; SarnStat 1201; W boſtwie liczby nie máſz dwoiákiey/ áni troiákiey. bo ſię boſtwo nie dźieli: ále tyló w ſámych perſonách z ſtrony pochodzenia iedney od drugiey/ tám liczbá ieſt trzech/ Oycá/ Syná y Duchá á. SkarKaz 276b, 276b marg, Ooooa.

liczba kogo, czego (236): á gdy ſie D[e]metrius o lidżbie kxiąg pytał, odpowiedział [że] dwadzieſca tyſięci ich miał BielŻyw 111; MiechGlab 13, 34 [2 r.]; RejPs 61, 83v, 207 [2 r.]; HistAl E2; KromRozm I K2; Obiedź wſſyſtkie pokolenia Iſráelſkie od Dan aż do Berſábee/ á policż wſſyſthek lud/ ábym wiedziáł liczbę iego. Leop 2.Reg 24/2, 1.Par 25/7, Esth 9/11, Rom 9/27; á choćiaż wam y plew nie dádzą/ przedſie wy zwykłą liczbę cegły oddawayćie BibRadz Ex 5/18, I 71b marg, Num 26/34, 50, 51, I 138d marg (13); á napirwey pocżęli piſáć olimpiades zá krolá Iudá Ozyaſzá. Wſzákże hiſtorye ich náyduią ſie ieſzcże przed Troiáńſką walką/ bez licżby lat. BielKron 98, 30v marg, 81, 92v, 219, 266 (10); LeovPrzep F, H; RejAp 65v, 81 [2 r.], 90v, 169v; chciałbych/ áby ſobie pan obrał s poſrodká zacnieiſzey ſláchty/ pewną licżbę mądrych ludzi GórnDworz Hh5, Gg2v; A też dokłáda/ iż tłuſzcżey ná ten cżás było cżterzy tyſiące/ chlebá ſiedmioro/ rybek licżby nie położył/ iedno piſze iż ich máło było RejPos 183, 22; Perſon w Boſtwie licżbá y rozdział. KuczbKat 15 marg; BielSpr 52; Ná iego słowo vtwierdzone ſą gwiazdy/ á on ſam zna lidżbę ich. BudBib 4.Esdr 16/57, b3, Lev 25/16, Num 1/2, 20, 22, 24; BudNT 1.Mach 10/85; CzechRozm 42v; Przeto trzebá żywotá dworzáńſkiego dobrze popráwić/ wedle tego ſpoſobu iákoſmy wyżſzey nápiſáli/ á káżdemu Pánu wedle ſtanu iego pewną licżbę sług zámierzyć/ áby nád nię więcey sług nie chował. ModrzBaz 37v, 33v, 92, 103v [2 r.], 113, 119, 120 [2 r.], 120v; Kto grzéchów ſwoich liczbę wiedźiéć może? KochPs 27, 213; Y Heliaſz przez tęſz lidzbę dni poſzcżąc/ widzenia ſię Bożego godnym ſtał. SkarŻyw 208, A5v, 136; StryjKron 51, 492, 532 marg, 672 marg; CzechEp 371, 376; KochJez B2; ReszPrz 14; Amón liczbą rycerſtwá zdał ſye potężnieyſzy ZawJeft 13; GostGosp 72, 126; Phil B2, S; GrabowSet A4, E2v, Sv, S4; OrzJan 62; LatHar 93, 137, 302 marg, 463 [2 r.], 493, 509 [2 r.]; Y v Tobiaſzá oni przyiaćiele Iobowi (ktorzy też byli Mędrcy/ iáko ich dyſputácye pokázuią) krolmi ſą názwáni. A co ſię liczby ich dotycze/ [...] twierdzą/ że ich było trzey WujNT 8, przedm 29, s. 40, Matth 14/21, s. 136 [2 r.], 387 (14); (nagł) Liczbá Poſłow. (‒) Iáko wiele z káżdego Woiewództwá y źiemie Powiátowéy ma bywáć Poſłów, znaydźieſz o tym niżéy w kśięgách 12. SarnStat 44; O liczbie pozwów ná Roki dawánych. SarnStat 1155, 44, 106, 126, 179, 180 (17); SkarKaz 276b, 633b, 634a; VotSzl D4v, E3; CzahTr F4; GosłCast 17; SkarKazSej 705a; SapEpit B4v. Cf Frazy, »liczbę obrachować«, »liczbę przechodzić«, »w liczbie rozmnożyć«, »liczba dni«, »mała liczba«, »rowna liczba«, »wielka liczba«.

W połqczeniu z liczebnikiem [liczba + liczebnik (25), liczebnik + liczba (7)] (32): MiechGlab 34; RejKup Fv; Wthen cżás Alexander [...] przyſzedł ku lidzbie ſto tyſiąc ludu HistAl E2; Leop 1.Par 25/7; BibRadz Lev 23/16, Num 26/34, 50, 51, I 418c marg, Apoc 9/16; Licżbá Pruſkich ludźi wſzytkich około piąćidzieſiąt tyſiąc. BielKron 384v, 259, 266, 279; RejAp 65v, 81; BudBib 1.Mach 10/85; ModrzBaz 92, 132v; StryjKron 51; Phil S; Bynamniey w wierze nie zbłądźiſz/ ieſli ſię y do licżby ſiedmi rádośći ábo też boleśći P. Máriey przywiązeſz LatHar 493, 302 marg, 509; WujNT Matth 14/21, Act 4/4, Apoc 5/11, 7/4, 9/16; SkarKaz 276b, 633b, 634a.

W połączeniu szeregowym (1): ták iże może y inną podobną rzecz oddáć, by iedno tąſz liczbą, y tąſz miárą álbo wagą á dármo oddano było. SarnStat 1272.

W przeciwstawieniach: »liczba ... męstwo (3), cnota (2), siła, sprawa« (7): Wielkaby to ſzkodá nam byłá/ wielka niecżeść łáſce Chryſtuſowey/ áby ſie ták ćieśnić miáłá/ w obietnicy iego ktorą oblubieńcę ſwoię w wiele dzieći nietylo licżbą ále onotą vbogáćić ſłowem ſwem Boſkiem obiecał. SkarŻyw A5v, 136; Proſtak to/ który woyſko z wielkośći ſzácuie: Zwyćięſtwo liczby niechce/ męſtwá potrzebuie. KochPieś 51; SkarKaz 609b; Bo iáko według Bogá/ nie wielkość ludu wygráwa/ ále pobożność: ták według ſztuki rycerſkiey/ nie licżbá/ ále ſpráwá. PowodPr 62; CzahTr F3 [2 r.].

W porównaniach (13): á wydaẃáią mię wyſtępki moie więczſſe niż ia onich rozumiem ktore ſnadz przerownáły liczbę włoſow moich RejPs 61, 207; By byłá licżbá ſynow Iſráelſkich iáko piaſek morſki/ oſtátki będą zbáwione. Leop Rom 9/27; BielKron 92v; RejAp 169v; Phil B2; GrabowSet M4, T; LatHar +2v, 145; WujNT Rom 9/27, Apoc 20/7; SapEpit B4v.

W charakterystycznych połączeniach: liczba anjołow (2), apostołow (2), biskupow, boleści, braciej (3), ceremonij, cnot, deputatow (2), dni(ow) (5), dziatek, dziewek, godzin, grzechow (4), gwiazd, heretykow, hufu, husarzow, imion (4), Izraelezykow, jez(d)nych (3), kapłanow (2), kozakow, krewnych, ksiąg, kwiatow, lat (6), lewitow (2), liścia, ludzi (ludu) (26), marnotrawcow, mężow (2), miasteczek, naczynia, naznaczonych, nieprzyjacioł (2), ofiar, ojcow (2), okrętow, osob, paciorkow, panienek, paniow, person, piasku (2), pieczętowanych, pieniędzy, pieszych (3), pobitych (2), pociech, poginionych, poimanych, posłow (3), potraw, pozwow, pożytkow, przyjacioł, radości, rogow (2), rotmistrzow, rybek, rycerstwa, sakramentow (2), sędzi(ow) (4), sług (2), stad, starostow (3), starost(w) (2), statkow, strzelcow, synow (4), świadkow (2), świętości, świętych, świni, tajemnic, tłumaczow, uczniow (3), wdow, wdzięczności, wiernych (3), więźniow, włosow (2), wojska (3), wsi, wybranych (2), zabitych (2), zakonniczek, zakonnikow, złości (3), żołnierzow (3), żywiołow; liczba namieniona (2), naznaczona, niezwyczajna, pewna (26), pobaczona, położona (kładziona) (2), przydana, zamierzona, zbytnia (2), zebrana, zupełna, zwykła; liczba cżyni [ile], przydzie, rozrodziła się, zeszła się, znaczy; ([ile, jakiej]) liczby (nie moc) chcieć, chybić, dojść, dojźrzeć, dotykać się, mieć, patrzać, potrzebować; oznaczenia liczby (2), początek; do liczby ([kogo, czego, jakiej]) przystać, przystąpić, przywiązać się, schodzić się; z liczby zginąć; [za ile] liczby poczyść; przyść ku liczbie; liczbę ([czego, jaką]) allegować, chować, dawać, kłaść (położyć) (4), kupować, kurczyć, mieć (3), naleźć (2), nawiązać, obrać, oddawać, oglądać, opowiedać, opuszczać, pobić (2), podać (2), porazić, porownać, postanowić (3), posyłać, poświęcać, powiedzieć, pozyskać (2), przedawαć, przytłuc, przywodzić (przywieść, wywieść) (3), psuć (psować) (3), stawić, (u)słyszeć (5), widać, wiedzieć (10), wspominać, wziąć, zabrać (2), zamierzyć (2), znać (2), zostawić, zrozumieć, zwać; liczbą ([czego, jaką]) dzielny, osadzony, potężny, rożny, sławny; liczbą ([czego, jaką]) odda(wa)ć (2), podźwignąć, zalecać się; z liczbą porownać; o liczbie ([czego, jakiej]) powiedzieć, przypominać, pytać, wiedzieć; w liczbie chować.

Frazy:»liczba [kogo, czego] umniejsza się« (1): A kiedyby dochod cżyńſzowy ſzácowano/ niełácnoby ſię licżbá vmnieyſzyłá [numerus diminueretur] ábo żołnierzow ábo pieniędzy/ ktoreby káżdy z dochodow gruntu ſwego Rzecżypoſpolitey był powinien. ModrzBaz 121.

»liczba [czego] wypełni się« (1): iedno ludźiom narodu Litewſkiégo [te starostwa mamy dawać]/ áżby ſie równa liczbá Stároſt [!] Litewſkich liczbie Stároſtów Polſkich wypełniłá ná tych zamkách pomięnionych. SarnStat 1201.

Zwroty:»być na liczbie« = być policzonym (1): Abowiemem tego iſt iż ſą ná pewney liczbie ty krotkie czáſy moie/ á nikczemny ieſt czás wſſytkiego żywotá mego RejPs 59.

»liczbę [czego] obrachować« (1): ieſli tego máło/ tedy z pewnych domow kłody z wozy y pewną licżbę káżdego nácżynia obráchowáć y poſtánowić. GostGosp 144.

»liczbą przechodzić [co]; przejść, przerownać, przenieść, przechodzący liczbę; liczba przechodzi [co]« [w tym: czego (5)] = vincere numero Mącz [szyk zmienny] (4; 1 : 1 : 1 : 1; 1): RejPs 61; Mącz 497c; KuczbKat 115; Bo choćiaby też niezgodni byli ſędźiowie/ tedy więtſza licżbá przechodźiłáby mnieyſzą [maior numerus vinceret minorem]. ModrzBaz 92v, 30; Vćieſzy ćię potomek/ á obfitość wſzego Przenieśie licżbę kwiátow/ y liśćia rożnego. GrabowSet K4; OrzJan 41; LatHar +2, 145.

»w liczbę przybywać« = zwiększać się w ilości (1): co dźień ich w liczbę przybywáło [et abundabant numero]. WujNT Act 16/5.

»[kogo] do mniejszej liczby przywodzić« = zmniejszać ilość (1): My [...] piérwſze w práwie vczoné deputaty do mnieyſzéy liczby przywodząc [ad pauciorem numerum redigentes JanStat 141]/ zá rádą wſzytkich Rad náſzych ſkazáliſmy SarnStat 55.

»w liczbie rozmnożyć (a. pomnażać się); w liczbę jest rozmnożony; liczby przymnażać; liczba rozmnożyła się« [w tym: kogo, czego (4)] (3; 1; 1; 1): Tedy Izráelitowie w ták wielką liczbę ſą rozmnożeni [et multiplicati sunt]/ rozrodzeni/ y bárzo zmocnieni BibRadz Ex 1/6[7]; Y pilnie trzodę onę ſpráwuiąc/ prętko klaſztor on wlidżbie ſług Bożych y w cnotách doſkonáłośći/ rozmnożył. SkarŻyw 298, 463; WujJudConf 206; LatHar 352; GDyſmy widźieli liczbę Poſłów źiemſkich/ którzy ná Séym Wálny bywáią poſyłáni: iż ták dálece rozmnożyłá ſie [numerum nuncionem terrestrium ... processisse JanStat 117] SarnStat 42.

»ukrocić liczby« = zmniejszyć ilość (1): Tu opuſzcżeni ſą trzey krolowie/ á dla thego vkroćił licżby aby pothym rozdźielił ná troię cżternaśćie. BibRadz II 2a marg.

Wyrażenia: »liczba dni, miesięcy« = długość życiα; numerus dierum Vulg, PolAnt; numerus (mensium) PolAnt [szyk 8 : 2] (8 : 2): TarDuch E3; Y proſſę miły pánie [...] oznacz mi dokończenie moie/ ábych mógł zrozumieć liczbę dni ſwoich/ długoli ieſſcze mam wtákiem trwáć przeſládowániu. RejPs 59; LubPs T6v; Leop Iob 38/21, Eeeli 41/16; BudBib Iob 14/5, Eccle 2/3; BiałKaz Cv; GrabowSet Ev, T2v.

»mała (a. mniejsza, a. maluczka), niewielka liczba« [w tym: kogo czego (9)] = paucus numerus PolAnt, JanStat [szyk 10 : 4] (12 : 2): Acz ná ten czás byłá máła liczbá ich ná oſiádłoſć tey wielkoſći ziemie/ á wſſakoż ták możnemi vczynił był ie iż poſiadáli rozliczne národy RejPs 154; MurzNT 28v, 56; Leop Eccli 41/16, BibRadz Ez 5/3; WujJudConf 68; CzechRozm 139; ModrzBaz 92v, 132v, ActReg 128; Tu ſię nawięcey ſtrzedz Haeretykow mamy/ ktorzy ſię poſpolićie máłą liczbą ſwych/ y lichą trzodą ſwoią zálecáią. WujNT 30; SarnStat 55, 1051; SkarKaz 609b.

»podwyższenie liczby« (1): áby wizytuiąc/ ná zwyſz nie wynośili podwysſzenia liczby [evectionum numerum JanStat 206]/ która ieſt w práwie poſtánowiona. A czáſu wizytáciiéy/ aby pieniędzy nie wyćiągali na poddanych. SarnStat 212.

»poł, połowica liczby« (1 : 1): Bo dwánaſcie Pátriárchow możeſz pocżyść zá poł licżby tey/ ktorzy ſpráwowáli y vcżyli ludzi w zakonie ſtárym RejAp 48, 48.

»rowna (jest), jednaka liczba; wyrownanie liczby« [w tym: kogo, czego (3)] = eadem quantitas Modrz (4 : 1; 1): áby wedle przemożenia máiętnośći wſzytcy dawáli ácż nie záwżdy iednáką licżbę/ á wſzákże záwżdy wedle dochodu káżdego/ iákoby potrzebá Rzecżypoſpolitey vkázowáłá ModrzBaz 120; KochOdpr B2v; tedy ná potym po wyrównániu liczby téy Stároſtów z obu narodów/ Stároſtwo káżdé [...] ma bydź dawáné. SarnStat 1201, 869, 1201 [2 r.].

»liczba rozliczna« = wielorakość, różnorodność czegoś (1): zaſię mnoſtwo á rozlicżnoſć pochodzi z ſtrony materiey ktora ieſt pocżątek wſzelkiey licżby rozlicżney, ale iż ptaſtwo więcey ma ciepła przyrodzonego niż riby kthore ſą zawſze zimne dla tego ptaci mniey iaiec miewaią, ale więcſzych. GlabGad H6v.

»wielka (a. więtsza), niemała, silna (jest) liczba; wielkość liczby« [w tym: czego (61)] = magnus numerus Mącz; ingens numerus Vulg; multitudo magna PolAnt; tantus numerus Modrz; numerosa multitudo JanStat [szyk 61 : 7] (53 : 8 : 4; 3): á zabrawſzy wielką licżbę oboyga pogłowia/ tak ſlachty iako y proſtego ludu [...] ciągneli z plonem przez wiſliczę MiechGlab 6; MurzHist Q2v; MurzNT 29v marg; Leop 1.Par 5/23; Miedzy ty podźielićie thę źiemię w dźiedźictwo wedle liczby imion. A gdźie ich będźie więczſza liczbá/ tedy tym więczſzy dźiał mieć będą BibRadz Num 26/54, I 138d marg, 2.Par 13/8, 4.Esdr 9 arg; pythał Páwłá Tomory Hetmaná przed wſzytkiemi/ coby rozumiał wielkaliby licżbá woyſká krolewſkiego byłá BielKron 307, 266, 279; Mącz 55d, 280b; GórnDworz C6, Q6v, Y, Gg6v, Hh8; KuczbKat 355; WujJud 38v; WujJudConf 38; Lepiey było iednego ſnadź wiecżnie rozgniewáć/ A táko wielkiey licżbie ludu zginąć nie dáć. PaprPan Ff3; ModrzBaz 39v, 92v, 132v, 142; SkarJedn 289; KochOdpr C3; Táka/ o królu wſzech możnieyſzy/ żoná Dniá dźiśieyſzégo tobie przyniesioná: Z nią orſzak pánien/ krewnych liczbá wielka/ Bębny/ y trąby/ y Muzyká wſzelka. KochPs 68; Skąd nie tylo wiele Heretykow/ ále y z pogáńſtwá śilna lidżba/ do wiáry S. przyſtępowáłá. SkarŻyw 87, A5, 57 marg, 87, 143, 193 (16); StryjKron 122, 175, 370; KochJez B2; NiemObr 129; GórnRozm Cv, G2; ActReg 127; Numerosus – Wielgiei liczbi. Calep 708b; GrabowSet T, T2v, X; KochAp 12; OrzJan 34, 62; WysKaz )?(2, 29; Tymże obyczáiem iáko wielka liczbá Poſłów bywa, nie trudno ſie doliczyć. SarnStat 853, 42, 1045; SiebRozmyśl K3v; SkarKaz 454a; SkarKazSej 661b.

Szeregi: »liczba i moc« (3): KromRozm I K2; tedyby był [Gedeon] nie ruſzył walki przećiw nieprzyiaćiołom ktorych liczbá y moc byłá bárzo wielką. BibRadz I 138d marg; SkarŻyw 358.

»poczet i liczba« (1): á dawſſyć błogoſláwienſtwo/ vcżyni tho/ że w więtſſym pocżćie y licżbie będzieſz [et benedicet tibi maioris numeri]/ niżli byli oycowie twoi. Leop Deut 30/5.

»siła a liczba« (1): Tátáry mówię y Moſkwę: bo/ by téż dobrze kto ná wagę włożył śiłę żołniérſką/ á liczbę: nie łácno inſzégo kráiu we wſzyſtkiey Azyéy naydźie/ coby z témi porownáły OrzJan 40. [Ponadto w przeciwstawieniu 1 r.].

»waga i liczba« (1): Przy motowidłách wagá przędze/ y licżbá/ má bydź wſzędźie v Woytá wiádoma GostGosp 126. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.].

a. W funkcji przysłówka (129):

»liczbą« (4): Ale te paćierze on mawiał liczbą wedle dni onych/ ktorych Pan Kryſtus leżał w żywoćie Pánieńſkim/ ktore paćierze zową Koronką OrzRozm M4; Moc bowiém turecka/ ſámá przez śię ieſt táka/ iż liczbą nie trzebá ióy lekce ſobie poważáć/ ále z rodzáiu nietrzebá ſie iéy názbyt bać OrzJan 34; SkarKazSej 688b.

W przeciwstawieniu: »licżbą ... męstwam« (1): á ieſli kiedy gdźie zwyćięztwo iákie odnioſłá/ tedy liczbą więcéy niżeli męztwem. OrzJan 40.

Wyrażenia przyimkowe: »dla liczby« (1): Lepiey y rychley roſpráwią rzecż choćia záwikłáną kilko biegłych á ćwicżonych/ niżli wiele nieumieiętnych: ktorziby tylko dla licżby mieyſce ſądowe záśiedli [qui tantum numeri causa locum iudicum occuparent]. ModrzBaz 92.

»wedle (a. według, a. podług) liczby« = iuxta numerum Vulg, Modrz; secundum numerum PolAnt (32): A obiátá ich/ y zákrapiániá ich do ćielcow/ do báránow (ſtárych) y łońſkich podług lidżby iáko obycżay. BudBib Num 29/30, Num 29/33; WerGośc 216.

~ wedle liczby kogo, czego (29): Takież y niewiaſty rozdzieliwſzy w iedney gromadzie były Barbary, w drugiey Doroty etc. według rozdziału á licżby gromad MiechGlab 87; Gdy słożyż podatek ná ſyny Iſráelſkie podług łidżby [!] ich/ da káżdy ná wykupienie ſwoiey duſſe cżyńſz Pánu Leop Ex 30/12, Num 26/53; Miedzy ty podźielićie thę źiemię w dźiedźictwo wedle liczby imion. BibRadz Num 26/53, Gen 47/12, Num 26/54, 56, 1.Reg 6/4, 18 (11); BielKron 96; BudBib Lev 25/15 [2 r.], Num 14/34, Ier 2/28, Ez 4/4, 5; HistHel Cv; ModrzBaz 105; y iuż drwom od tego cżáſu miárá ma bydź/ wedle licżby Kmiotkow do onego dworá. tákimże też wymiárem ná dworſką potrzebę woźić. GostGosp 82, 144; LatHar 9; SarnStat 428; GrabPospR L2v. Cf »wedle liczby mniejszej«.

W połączeniu z liczebnikiem [zawsze: liczba + liczebnik] (4): Abowiem podałem tobie látá niepráwośći ich/ według liczby trzech ſet y dźiewiąćidźieſiąt dni BibRadz Ez 4/5; BudBib Ez 4/5; HistHel Cv; LatHar 9.

Wyrażenia: »wedle liczby [kogo] mniejszej« (1): Y ták rozdźielą loſmi dźiedźictwá wedle liczby ich więczſzey y mnieyſzey. BibRadz Num 26/56.

»wedle liczby więtszej« (1): BibRadz Num 26/56 cf »wedle liczby mniejszej«.

Szereg: »wedle liczby i porządku« (1): Nád to przy káżdym oddáwániu paloney ofiáry pánu we dni Sobotne ná nowiu mieſiącá y w vroczyſte świętá wedle liczby y porządku [iuxta numerum et ordinem] ktory ieſt im náznáczon BibRadz 1.Par 23/31. ~

»z liczby« = mały pod względem liczby [kalka z hebr.] (1): A ktorzy vydą miecżá/ wrocą ſię z ziemie Micraimſkiey do ziemie Iehudſkiey (marg) Wł: Ludzi z liczby/ to ieſt/ ktore łatwie zliczyć. (‒) mężow bárzo máło [viri panci numero] BudBib Ier 44/28.

»na liczbę« = zwracając uwagę na ilość (1): Czi grzeſzą przeciw panu Bogu/ ktorzy nie zwiarą proſſą á ſercza ku panu Bogu nie podnoſſą/ ale iedno na liczbę paćierze mowią/ albo ſzemrzą/ á ſercze daleko ieſt od pana Boga SeklKat T2v.

»na liczbę« = odpowiednio do ilości czegoś (1): Obiátá ich y zákrápiánie ich do ćielca/ do báráná (ſtárego) y do baránow łońſkich ná lidżbę [secundum numerum] iáko obycżay. BudBib Num 29/37.

»[czego] nad liczbę« (1): Ale áby ieſliby co zoſtáło iego ſkárbow właſnych tákież dzyádowizny iego nád licżbę/ przywroćić mu BielKron 105.

»[kogo, czego] w liczbę« = w sumie, razem (2):

~ W połączeniu z liczebnikiem [liczba + liczebnik (1), liczebnik + liczba (1)] (2): Gdźie na tymto mieścu było tráwy wielé/ Vśiadło tedy mężów wliczbę iakoby [numero quasi] pięć tyśięcy MurzNT Ioann 6/10; MurzOrt B. ~

»[jaki] w liczbę« [podkreślenie, dodatek do przymiotnika; jaki] (1):

~ Wyrażenia: »mały w liczbę« (1): A ieſli kto tak nievmieiętny ieſt/ że niemoże rozeznac którzy lepiéi trzymaią/ ieſli mali wliczbę/ ieſli wielcy [...] takowy/ niechái pana Boga prośi aby mu zeſłáł Philippa drugiégo [...] a ſám ſię téſz niechái pilno o vznanié práwdy ſtará MurzNT 28v.

»wielki w liczbę« (1): MurzNT 28v cf »mały w liczbę«. ~

»pod liczbą« = w tej ilości; sub eodem numero JanStat (14): ſkázuiemy/ áby nie więcéy ich [doktorów] było/ iedno dwá [...]. Którzy to nieináczéy będą prziymowáni w kápitułach: iedno których przełożeni mieyſc godné w tákowych náukách doktorſkich pochwalą: y tákowi/ ná któré będą rádźić/ áby pod tąż liczbą byli przyięći. SarnStat 180, 197, 923.

~ pod liczbą czego (5): BibRadz I 336b marg; Ale Auguſtyn powiáda o nich/ że pod thą niewielką licżbą ſłow w Kredzie záwárthych wiele Heretikow ſwoy iad táili SarnUzn G3v; RejAp 5v, 91, Ff3.

W połączeniu z liczebnikiem [zawsze: liczba + liczebnik] (6): wſzytki ſpráwy Páná Kryſtuſowe ktore dla zbáwienia náſzego vcżynił/ iáko gdy ſię wćielił/ vrodźił/ cierpiał/ wſtał zmartwych etc. Owa ty owoce ſą wybránie/ wezwánie/ vwielbienie/ vſpráwiedliwienie etc. kthore ſię pod licżbą 12. zámykáią BibRadz II 143c marg; RejAp 5v, 91, 95 [2 r.], Ff3.

Szereg: »pod liczbą i porządkiem« = numero et ordine JanStat (3): ſkázuiemy/ áby byli téż przypuſczeni Doktorowie z proſtego rodzáiu pod liczbą y porządkiem niżey nápiſánym: [...] ieden ma bydź Doktór w świętym Piſmie: drugi w Práwie Duchownym: á trzeći w Lekárſkiey náuce. SarnStat 180, 197, 923. ~

»w licżbie [ile]« [podkreślenie, dodatek do liczebnika; niekiedy może znaczyć „razem”] = per numerato PolAn (58): RejAp 127; Tám ácż was w licżbie doſyć niewiele było/ zogromnym woyſkiem Wołoſkim/ y Tureckim/ nietylo Harcże/ ále y potkęśćie miely BiałKaz L4; Quotus - wielie wliczbie. Calep [892]a.

~ W połączeniu z liczebnikiem głównym [liczba + liczebnik (48), liczebnik + liczba (6)] (54): vcżiń piłuły panie aptekarzu s ſiropem ielenich ięzikow wlidzbie dziewięć FalZioł I 7b, I 3d, 5a, 6d, 11b, 13c (19); HistAl H2v, H5v; Wſzytkich domow Suámitow było w licżbie/ ſzeſćdźieſiąt y cztery tyſiące y cżtery ſtá ludu. BibRadz Num 26/43, 1.Par 7/40, 1.Esdr 8/3, 2.Mach 8/16; BielKron 30v, 41, 43, 56, 77 (16); RejPos 80v; BielSpr 12, 30, 30v, 35v; ModrzBaz 29v; StryjKron 145; CzechEp 253; ktorych to wſzytkich márnotrawcow y wydmikuflow było w licżbie trzynaśćie. WerGośc 215; A ták vśiádło mężow w licżbie iákoby [numero quasi] pięć tyśięcy. WujNT Ioann 6/10, Act 5/36; SarnStat 869, 955.

W połączeniu z liczebnikiem porządkowym (1): to vcżynić muśi dlatego/ żeby tá Troycá nie muśiáłá też mieć/ oprocż śiebie zoſobná inſzego ſyná: ktoryby iuż był w licżbie cżwarty/ y duchá ktoryby muśiał być piąty. CzechEp 276. ~

»[jaki] w liczbie« [podkreślenie, dodatek do przymiotnika; jaki] (2):

~ Wyrażenia: »maluczki w liczbie« (1): Iſz weśćia tego świátá ſtáły ſię ćiáſne/ będąc pełne boleśći y prace/ málucżkie w lidżbie y bárzo złe [pauci autem et mali Vulg] BudBib 4.Esdr 7/12.

»w licżbie nieprzeliczony« (1): Około śiebie/ y przy Tobie dodáć rádośći towárzyſtwo Swiętych iego wielce vćieſzne/ Anyołow chwałą záleconych/ [...] inſzych tákże wybránych Bożych/ [...] w licżbie nie przelicżonych. LatHar 680. ~

»w [jakiej] liczbie« (11):

~ Wyrażenia: »w małej liczbie« = mało; pauci numero Vulg (3): Leop Ier 29/6; Obiecuiąc [...] kray [...] Chánáneyſki podáć im w pomiar dźiedźiczny. Gdźie w małey licżbie będąc/ y nieznácznémi/ Przychodnié nieznaiomi miedzy obcémi KochPs 157; Bo Chryſtus dał nam inne ceremonie/ lepſze/ łácne/ krotkie y w máłey licżbie SkarKaz 311a.

»w tej(że) (a. takiejże) liczbie« = tyle samo; at testium (a. in eodem) numero JanStat (3): áby káżdy [...] oſławiony o złodźieyſtwo/ álbo o łupy/ powinien ſwą niewinność ſobie równémi w ſtanie y w powadze świádki w téy liczbie/ iákoby ſzláchectwá ſwego dowodźić miał/ obiáſnić/ oczyśćić/ okázáć SarnStat 703, 152, 1054.

»w wielkiej (a. w więtszej) liczbie« [szyk 4 : 1] (5): A on zaśię poſłáł inſzé ſługi w wietſzyi liczbie niſz piérwſzé. MurzNT Matth 21/36; SkarŻyw A5, 508, 536; GórnRozm B2. ~

b. W połączeniach frazeologicznych (najczęściej zaprzeczonych lub o sensie przeczącym) wyrażających wielką ilość, nieograniczoność, wielki stopień nasilenia czegoś (152):

W porównaniu (1): Ale ia rádzę/ áby ſię do ćiebie z ćiągnęli wſzytcy Izráelczycy/ [...] ktorych będźie liczbá niezliczona/ iáko piaſku ná brzegu morſkim BibRadz 2.Reg 17/11.

Frazy: »ani liczby [czego] nikt dosiąc nie może« (1): iż Pan Bog [...] ſpráwił [...] rozlicżną moc Anyołow ſwiętych/ ktorym áni licżby áni ogárnienia rozumem ſpraw ich nikt doſiądz nie może. RejAp 101v.

»liczby nie masz, nie było (a. nie będzie), niet; liczba nie była (a. ani może być)« [w tym: komu, czemu (29), kogo, czego (4), przed kim, przed czym (2)] = non est numerus Vulg, PolAnt [szyk zmienny] (22 : 8 : 2; 2): Cżemuś mną złodzieiu ſkłamał. Mowiąc iż niemáſz nikogo/ Oprocż cżłowieká iednego: A tożći tu wielka ćiżbá/ Ani im może być licżbá. BierEz D3v; OpecŻyw 179; Też ci ſlę mieſzek z makiem aby wiedział że wiele ludzi moich ieſt aż im lidżby niemaſz. BielŻyw 151; WróbŻołt 103/25; SeklKat I4, Y4v; LubPs Q3, ff2v; RejWiz 115, 164v, 180v; Leop 4.Esdr 4/32, Iob 9/10, Ps 146/5, 1.Mach 5/30; Rozmnożę ia potomſtwo twoie ták bárzo/ iż mu żadnei liczby nie będźie przed wielkoſćią. BibRadz Gen 16/10, Ier 46/23 [2 r.], Iudith 2/10; RejAp 132 [2 r.], 170v; bo dziś v nas thák wiele ieſt ſtroiow/ iż im licżby niemáſz. tho po Włoſku/ tho po Iſzpáńſku/ po Brunſzwiſku GórnDworz L6, G6v; RejPos 149, 200; BiałKat 73v; RejZwierc Aaa2; BielSpr 57; BudBib Iob 21/33; Męki mię/ których liczby niemáſz/ ogárnęły KochPs 59, 103; SkarŻyw 57; CzechEp 192.

»liczby [komu] nie stanie« (1): A czo ſie tych dotycże/ kthore ná ſwiát wiele dobrego przynioſły/ będęli ie chciał licżyć/ licżby mi nie sſtánie GórnDworz Z.

Zwroty:»liczby nie mie(wa)ć« (3): LubPs L2; O Pánie Boże/ ktorego miłośierdźie licżby nie ma LatHar 575, 206.

»bez liczby rozmnożyć (a. przymnożyć) się« [szyk zmienny] (2): Narod Syreyſki przeſládował á zćiſkał oycá moiego/ ktory wſſedł był do Egyptu [...] y zroſl á rozmnożył ſie w lud wielki y mocny práwie bez liczby [crevitque in gentem magnam ac robustam et infinitae multitudinis]. Leop Deut 26/4; CzechRozm 115.

»[czemu] nie wiedzieć liczby« (1): Item kſzyązek wſchkolach zakonu pokradl, kthorem nyewye lyczby LibMal 1547/137.

Wyrażenia: »niezliczona (a. niezliczna, a. nieprzeliczona), nieskończona (jest) liczba« [w tym: kogo, czego (18)] [szyk 11 : 10] (20 : 1): nyezlyczoną lyczbą anyelſką nyeuątpymy yz bog poſlal ku ſluzbye they panny PatKaz III 114v; BibRadz 2.Reg 17/11, I 336b marg, II 138b marg; RejAp 82v; GórnDworz D8, Y2v, Z3v, Z7, Iiv; A tákże wſzyſcy ſpołu iednákąſz śmierćią mieli niezlicżoną licżbę vmárłych [mortuos habebant innumerabiles Vulg] BudBib Sap 18/12; KochOdpr B2; Liczbę nieprzeliczoną wśi w popiół obróćił KochJez A3v; GórnRozm D3v, G3, M3v; GrabowSet O4; LatHar 473; WujNT 851 marg; VotSzl Bv, C3.

»liczba tysięczna« (1): cnot licżbá tyśięcżna/ Znácżna pod ſłońcem/ [...] á cżłowiek/ gdy onę Widzi: twą ſławę niozłby w káżdą ſtronę. GrabowSet Mv.

Szeregi: »liczba, (ani) koniec« [szyk 1 : 1] (2): Mądroſciam iego licżby niet áni końcá żadnego LubPs ff2v; BiałKat 73v.

»liczba abo miara« (1): wſzákże nádźieię mam w twoim miłośierdźiu/ ktore licżby ábo miáry nie ma. LatHar 206.

»liczba abo mnostwo« (1): á przy wotowániu: więcey będźie pátrzał ważnośći wotowánia niżli licżby ábo mnoſtwá [plus pondere quam numero sententias examinaverit] ModrzBaz 30v.

Wyrażenia przyimkowe: »bez (a. przez, a. krom) licżby« (86): OpecŻyw 174v; BielŻyw 113; Item zeznal yſch stemze Iacubowſkym beſz lydzby kradl alye nyepomny ſzyla thego bylo LibMal 1545/95, 1553/173 [2 r.]; BielKom E6; Roſkazał Pan wnet w ich zyemi iż bez licżby ſpádłá/ Száráńcża ktora trawę ich y owoce zyádłá LubPs Yv, Lv; RejWiz 154v; Bez lidżby ieſt ludzi wſſyſtkich [infinitus numerus est populi omnis] tych ktorzy byli przed nimi y kthorzy potym máią być Leop Eccle 4/16, Sap 18/12, Is 2/8, 2.Mach 12/16; OrzRozm Ov; Przewrotny trudno ma być nápráwiony/ á błaznow bez licżby. BielKron 79, 30v, 55, 60, 64v, 77 (12); HistRzym 104v; RejPosRozpr b4; BietSpr 61; BudBib 1.Par 22/4, I 374b marg; Bo ieſli ſie ná káżdy dźień krom licżby/ y pewnego mieyſcá wſzędy przemieniáć/ ábo przywięzowáć do chlebá muśi: tedy ſie nie záwzdy zá nas okázuie/ áni záwżdy przycżynia. CzechRozm 265v, 6v; Opuſzcżam inne bez lidzby świádectwa/ ktorych ſię też y we wtorey cżęśći przycżyni SkarJedn 143, A2, 25, 87, 94, 112 (10); Innych bez lidżby cudow cżynił SkarŻyw 30, A3v, 189 [2 r.], 263, 481, 501 (11); StryjKron 145, 370, 658; CzechEp 81, 105, 121, 151, 325, 351, 381; NiemObr 71; ActReg 44, 45; WujNT 725; Y bez licżby tákowych mieyſc naydźieſz. WysKaz 26; SkarKaz 419a, 456a; Pomiiam okwitość ról [...] Wſzego rodzáiu bydłá/ y dobytków ćiżby/ Złotá/ ſrébrá/ gromády pieniędzy bez liczby. GosłCast 17. Cf »bez liozby rozmnożyć się«.

~ W porównaniu (1): y będzye licżbá ludu Izráelſkiego iáko piaſek morſki bez licżby BielKron 92v.

W charakterystycznych połączeniach: było (jest itp.) [kogo, czego] bez liczby (21); bez liczby [kogo, czego a. co] (na)czynić (nadziałać) (4), fundować, ginąć, (na)kraść (4), mieć (4), nabrać, nabudować (2), najdować, najść się, nakłaść, naleźć (2), opuszczać (4), pobić (nabić) (3), pokazać, popalić, porażać, porownać, posyłać (2), potracić (2), powiedzieć, przeprawić, spaść, śpiewać, trzymać (2), wziąć, zgotować; napełniony bez liczby.

Wyrażenia: »mało nie bez liczby« (7): CzechRozm A7, 51v, 155; Gdy ſię błędom I. M. X. K. tym pilniey przypátruię: ktorych/ iákom iuż rzekł: ieſt máło nie bez licżby CzechEp 107, 14, 215, 234.

»prawie, jakmiarz bez liczby« (2 : 1): A Synowie Ruben y Gad/ bárzo wiele bydłá mieli/ y wſzelákiego dobythku práwie bez liczby [et erat illis in iumentis infinita substantia]. Leop Num 32/1, Deut 26/4; Inſzych ſekt choć rozlicżnych y iákmiarz bez licżby iuż iákoby v nas tylko ćień zoſtał PowodPr 33.

Szeregi: »bez liczby i miary« (1): iż ſłowá ſwego każe z pilnośćią przyſtrzegáć/ y onego dźiatek/ á nie ludzkich baiek/ vcżyć: iákich ieſt w papieſtwie bez licżby/ y miáry CzechEp 114.

»mnostwo, bez liczby« (1): Burząc też y owcżárnie nábráli bydłá mnoſtwo beż licżby [infinitam multitudinem]/ y Wielbłądow Leop 2.Par 14/15.

»barzo wiele, a mało nie bez liczby« (1): ono maſz napierwſze 1. Moy: 3. v 15. Naſienie niewieśćie zetrze głowę wężowi: potym/ Naſieniu twemu dam tę źiemię/ [...] y inſzych tym podobnych bárzo wiele/ á máło nie bez licżby. CzechRozm 155. ~

»nad liczbę« (3): OpecŻyw 46; ZGrzeſzyłem/ Pánie/ nád licżbę piaſku morſkiego. LatHar 139, 111.

c. Odpowiednia, taka jak należy, określona, stosowna, ta właśnie ilość (21): Supernumerarium, Co nád lidżbę náddano. Mącz 253b; Vcżynili też święto kucżek/ iáko nápiſano/ y cáłopalenia (cżynili) dźień w dzień licżbę wedle obycżaiu [in numero secundum consuetudinem]/ (marg) wł: rzecż dniá wdzień iey. (–) co ktorego dniá przyſtoi. BudBib 1.Esdr 3/4; Oczko 27.
Fraza: »wypełni(a) (a. spełni, a. napełni, a. musi wypełnić) się, z pełna wynidzie, będzie napełniona liczba; wypełnienie liczby« [w tym: kogo, czego (11)] = impletus fuerit numerus Vulg [szyk zmienny] (10 : 1: 3; 1): GDy ſie ſpelni liczba wybránych/pán buóg konietz temu vcżynij/ ijż ludzie wſſytcy pomrą OpecŻyw 190v; Leop 4.Esdr 4/36; vſłyſzyſz/ iáko iuż Pan gdy będzie racżył dokońcżyć thych dziwnych burd á ſrogich zamieſzek ſwiátá tego/ á gdy iuż będzie nápełniona licżbá wiernych iego kthore on od wiekow przeyrzał ile mu ich byłá potrzebá do oſádzenia [...] kroleſtwá ſwego RejAp BB5, D8v, 61v, 62, 97, 108v, 118; RejPos 6; BudBib 4.Esdr 4/35; CzechRozm 185; A przeto ow obycżay ma być gánion/ gdy żołnierze z ledá ludźi zbieráią/ tylko dla wypełnienia licżby [numeri tantum explendi causa]. ModrzBaz 116; ArtKanc G14; WujNT 136.
Zwrot: »z pełna [= tyle, ile należy] być w liczbie« [szyk zmienny] (3): BierEz K; O tych to mowi Ian Ewányeliſtá/ wyſzli od nas ále nie byli známi. Ná ich mieyſce ine wzyęto áby ſpełná byli w licżbie BielKron 139; BielSpr 52.
d. Wymiar, miara, dlugość, odległość, wielkość czegoś (często podana w liczbach) (29): Ieſli Diameter będźie ná dźieśiąći łokiet/ weźmi puł liczby téy/ to ieſt/ pięć łokiet GrzepGeom F3; Záśię/ trzy Stá kopánych Prętów/ ná więtſzą liczbę/ vczyni trzydźieśći Prętów. GrzepGeom I4v, I2.

liczba czego (21): A to ieſt liczbá wſzytkiégo plácu/ trzydźieśći y ſześć łokiet kwádratowych GrzepGeom F2. Cf Zwroty, Wyrażenia.

W charakterystycznych połączeniach: cała liczba (3), więtsza; liczba linijej, placu, strony (2); poł liczby (6); liczbę rozumiec; z liczbą zgadzać się.

Zwroty: »multiplikować [= mnożyć] liczbę [czego] przez liczbę [czego]« (1): wiodą ſzérzą ná dłużą/ multiplikuiąc liczbę dłużéy przez liczbę ſzérzéy. GrzepGeom K2.

»wieść liczbę (a. poł liozby) na liczbę (a. poł liczby)« [w tym: czego: przy pierwszym użyciu (9), przy drugim użyciu (9)] = mnożyć co przez co [szyk zmienny] (12): wiedźże liczbę tę co ieſt ná ſzerzą/ ná drugą liczbę co ieſt ná dłużą GrzepGeom Fv, Ev, F2v, F3, F3v, G4v [2 r.] (12).

Wyrażenia: »liczba dłużej (a. długości), liczba co (a. która) jest na dłużą« (6 : 2): á potym liczbę ſzérokośći/ maſz wiéść ná liczbę długośći. GrzepGeom Ev, Fv, F2v, F3v, H4v, I, K, K2.

»liczba szerzej (a. szerokości), liczba co (a. która) jest na szerzą« (6 : 2): wiedź liczbę która ieſt ná ſzérzą tego plácu/ ná liczbę która ieſt ná dłużą GrzepGeom F2v, Ev, Fv, F3v, H4v, I, K, K2.

7. Ilościowy spis osób lub rzeczy; rejestr, wykaz; catalogus, recensio Calep (28): Catalogus – Katalog, liczba, poznaczenię. Calep 171a.

liczba kogo, czego (17): A tego nacżynia tá licżbá: kubkow ſrebrnych ku napoynym offiáram dwá tyſiącá/ y cżterzyſtá: Miednic ſrebrnych trzydźieśći Leop 3.Esdr 2/13, 2.Esdr 7/1; Vczyniſz też liczbę ſynow [summam ... filiorum] Gerſonowych/ wedlug pokolenia y domow ich. BibRadz Num 4/22, Gen 22 arg, Ex 1 arg, Num 26/41, 1.Par 12/23, 2. Esdr 7/7; (nagł) O licżbie á wywodzye Sybil. (‒) MArkus Warro piſał w ſwoich kſięgach do Iuliuſá Ceſárzá dzyeſięć Sybil być od Bogá náznácżonych/ ktore ſą: Perſyká/ Libiká/ Delfiká/ Kumea/ Erytrea/ Sámia/ Europea/ Heleſpontyká/ Frygia/ Tyburtyná BielKron 132, 43 marg, L111; Calep 898a; (nagł) Liczbá Stáróſtw. (‒) Máłéy Polſki, 40. Wielkiéy Polſki, 30 W Pruśiéoh, 20 W Mázowſzu, 12 SarnStat 358. Cf Zwroty.

W charakterystycznych połączeniach: liczba Benijamitow, godnych, Izraelitow, koni, ludu, mężow, naczynia, okazanych, przedniejszych, starostw (2), synow (3), Żydow.

Zwroty: »liczbę [kogo, czego] spis(ow)ać« = numerum recensere Modrz; numerum conscribere JanStat (2): Trzebá też do tego przełożyć ludźi ſtátecżne/ [...] ktorziby woyſká doglądáli/ licżbę tych ktorzi ſię okázowáć máią ſpiſowáli/ huffy iáko ku bitwie ſzykowáli ModrzBaz 111v; SarnStat 374.

»wyliczyć liczbę [czego]« (1): Y wyliczywſzy miánowićie liczbę Stáróſtw, ták zámyka SarnStat 484.

Wyrażenia: »księga liczby [kogo]« = rejestr (1): y zgromádziłem co cżelnieyſze/ y vrzędniki/ y lud obecny/ ábych ie policżył: y nálazłem kxięgi licżby onych [librum census eorum] kthorzy byli pierwey przyſſli/ y náleźiono w nich ták nápiſano. Leop 2.Esdr 7/5.

»Księgi Liczby« = tytuł biblijnej Czwartej Księgi Mojżeszowej (4): Gdi offiarowali Beelfegor o tym w kxiegach liczby we dwudzieſtym piątim kapitulum. SeklKat E, G3, H4; 4. Moiżeſzowe/ ábo Kſięgi Licżby. BibRadz *7v.

Szeregi »liczba, poczet« (1): Licżbá. Pocżet żydow. BielKron 43 marg.
Wyrażenie przyimkowe: »wedle (a. według) liczby« = secundum numerum Vulg; per nomina tribuum, per numeratos PolAnt (5): A Thák Dawid y vrzędnicy iego woyſká/ odłącżyli na poſlugę ſyny Aſáff/ y Heman/ y Idithum kthorzyby proroctwá opiewáli przy Lutniach/ gęſlach/ y Cimbalech/ według licżby ſwoiey. [...] Z ſynow Aſáffowych: Záchur/ Iozeff/ Náthánia/ y Azárelá/ ſynowie Aſáff Leop 1.Par 25/1.

~ wedle liczby kogo, czego (4): Brany mieyſckie będą wedle liczby imion pokolenia Izráelſkiego/ trzy brany ku Pułnocy/ braná Ruben iedná/ druga braná Iudá/ a trzećia braná Lewi. BibRadz Ez 48/31, Num 26/37, 47; BudBib 1.Par 27/1. ~

a. Osoby, grupy osób objętych spisem (1):
Szereg: »poczet i liczba« (1): Wpuſtyni tey polęgą trupy wáſze/ y wſzytki pocżty wáſze/ y wſzytki lidżby wáſze [et omnes numerati vestri secundum adversum numerum vestrum] BudBib Num 14/29.
8. Termin gramatyczny (23):
Zwrot: »odmienić liczbę; odmiana (a. odmienienie) liczby; odmiana w liczbie« = mutatio numeri Modrz [szyk zmienny] (2; 2; 1): ięzykiem ſwym wedle właſnośći iego/ y zwycżáiu poſpolitego mowił/ cżęſtą odmiánę w licżbie cżyniąc. Iáko to gdy mowi/ Vcżyńmy cżłowieká: álić záś wnetże: á niech pánuią nád rybą morſką. CzechRozm 16v; ModrzBaz 59v; CzechEp 154; LatHar 446, 457.
Zestawienia: [»jedna liczba« = liczba pojedyncza: Numerus singularis ‒ jedno znamionująca, jedna lidżba. ReuchlinBartBydg nlb 2.]

»mała, pojedynkowa liczba« = liczba pojedyncza (6 : 1): A ten Elohim ćielec przy máłey y wielkiey licżbie ſtoi. [...] Przeto ten ćielec z máłą licżbą złącżony iednę oſobę Boſką znácży y nią ieſt/ á gdy záś wielką licżbę ma przy ſobie/ tedy też ma y perſon wiele w ſobie CzechRozm 17v, 17, 17v [2 r.], *3; NiemObr 49.

»wielka, wielkości liczba« = liczba mnoga [szyk 15 : 2] (16 : 1): Pluralis, nomen a Grammaticis fictum quod plura comprehendit, Wielkiey lidżby. Mącz 307b; A iż to ſłowo ELLOGIM w licżbie wielkośći pluraliter ieſth położone SarnUzn C7v; Iáko ono 2. Moy 15. v I. 2. Záſpiewáli ſynowie Izráelſcy etc. tu wielka licżbá: á wnet záś máła ſpiewáć będę etc. CzechRozm 17, 15v [2 r.], 17, 17v [6 r.], *3; iákom w inſzym exemplarzu nálaſł/ nápiſano/ wielką licżbę z námi á nie z nim CzechEp 326, 154, 301; NiemObr 36.

9. Zbiór, szereg, gromada, grono; zespół ludzi lub rzeczy; numerus Mącz, PolAnt, Modrz, Cn; corpus Cn (118): KochMuza 27; Nád inſzé członki z morzá iuż y pás wychodźi/ Y znákomite pierśi/ y iáſné rámioná: Práwa ręká do téyże liczby ieſt włożoná. KochPhaen 23.

liczba kogo, czego (75): BielŻyw 142; RejPs 124; MurzHist K2v; KrowObr 173v; Wielki narod ſmokow Arabſkich wynidźie z wielkośćią wozow/ kthorych licżbá przyidźie ná źiemię iáko wiátr/ iż ſię ich wſzytcy bać y przed nimi drżeć będą BibRadz 4.Esdr 15/29, *2, I 446a marg; SienLekAndr a3v; KuczbKat 130; WujJudConf 212; BudBib Ex 12/4, 1.Par 7/40; Tá ieſt mądra dźiewicá/ ktorą nálazł Pan cżuiącą/ [...] dla tego zapłáty/ miedzy licżbą duſz niewinnych/ doſtąpiłá. LatHar 469, 596, 667. Cf »być, będący z liczby«, »w liczbę kłaść«, »liczbę nagrodzić«, »należeć do liczby«, »w liczbę poczytać«, »policzyć w liczbę«, »w liczbę przyjąć«, »w liczbę przypuścić«, »stanąć w liczbie«, »w liczbę wchodzić«, »z liczby wymietować«.

W charakterystycznych połączeniach: liczba sławna; liczba anjołkow, artykułow, bogow, chrześcijanow, dusz (2), fortunnych, mędrcow, nauk, ojcow, owiec (2), płaczących, poddanych, rozumnych, senatorow, straconych, świętych (3), wiernych (3), wybranych (przebranych) (6), złośliwych, żołnierzow; do liczby włożyć; wyniszczyć iiczbę, znać; w liczbę przeniesion jest; w liczbie przedniejszy.

Zwroty: »być, będący z liczby; być w liczbie« [w tym: kogo, czego (29), z kim (1), z zaimkiem: ten itp. (6)] [szyk zmienny] (22 : 1; 8): RejPs 80v; MurzHist G3v, K2v, P3; GroicPorz z; Day mi zlyczby twych wiernych być/ wieczny miły Boże SeklPieś 19; Leop Deut 30/5; OrzRozm V2; RejAp 156; wſzákoż że ſą w licżbie rozumnych źwirząt/ muśimy ie [ludzi] przedſię mieć zá ludzie GórnDworz Gg3v; RejPos 167, 169, 287v; BiałKat 268v, 293v; KuczbKat 330; WujJudConf 182, 208; BudNT Luc 22/3; CzechEp 253; NiemObr 99; Wtéyże ieſt liczbie ón zakonnik święty/ Z ćięniów klaſztornych na króleſtwo wźięty. KochPieś 10v; ArtKanc O16; Ktoby oycżyznę á mieyſce vrodzenia ſwego rozſzerzył/ [...] áby w licżbie Bogow nieśmiertelnych był. GostGospSieb +3; LatHar 710, 720, 730; Rzekł do nich Nikodem/ on ktory był w nocy przyſzedł do niego/ á był iednym z liczby ich [unus erat ex ipsis] WujNT Ioann 7/50, s. 8, 333, 505, 885.

»być w liczbie [czyjej]« = być czyimś wyznawcą (2): RejAp 108v; Cić ſą w thwoiey licżbie co cżyſtotę máią/ ćiebie y prawdy twey wiernie przyſtrzegáią. ArtKanc O16.

»w liczbie nie iść [miedzy kogo]« = nie być oficjalnie uznanym, zaliczonym (1): CYryákus był wybran ná iego [Poncyjana Papieża] mieyſce/ ále po roku nád wolą wſzytkiego duchowieńſtwá iechał s pánnámi do Kolná pokrzćiwſzy ie [...]. Potym były pobite v Kolná od Attyle y s Cyryákiem/ przeto w licżbie nie idzye miedzy Papieże. BielKron 151v.

»w liczbę, w liczbie kłaść (a. pokładać, a. włożyć)« [w tym: kogo (3)] = zaliczać do jakiegoś grona [szyk zmienny] (3 : 1): BielKron 279v; Káżdy człowiek kłamcá/ co Pánu Chryſtuſowi przypiſowáć y w liczbę go thych pokłádáć/ rzecz bezbożna y niechrześćiáńſka ieſt. BiałKat 268v; Obłáṕćie ſyná: by was więc nie włożył W liczbę ſtráconych KochPs 4; SarnStat 600.

»liczbę [którą] nagrodzić [= uzupełnić]; nagroda liczby [kogo]« [szyk zmienny] (1; 1): A święći odſtępſtwem iednego záſmuceni/ odmiáną táką vweſeleni ſą: á on lidzbę onę nágrodził/ ták iáko w woyſcże gdy ieden ginie/ drugi/ áby ſię rząd niepſował/ náſtępuie. SkarŻyw 208, 258.

»należeć, przynależący do liczby« [w tym: kogo (1), tej (1)] [szyk zmienny] (1 : 1): PIęć gwiazd inſzych zoſtáło któré nie należą Do téy liczby/ lecz wolno z Zodiákiem bieżą KochPhaen 17; Calep [588]b.

»w liczbę, w liczbie poczytać; w liczbie, w liczbę jest (a. ma być) poczytany« [w tym: kogo (5)] = ascribere ad numerum Mącz; in numero habere Modrz [szyk zmienny] (3 : 1; 2 : 1): W tey liczbie poczytáią Kſyęgi z Mieyſkiey Cancelláryey vkazáne zá wyznánim Sędźiego álbo Piſárzá iż Mieyſkie ſą. GroicPorz y3; Mącz 374c; WujJudConf 212; ModrzBaz 48v; Nie dawné czáſy/ gdy mię poczytano W liczbę fortunnych KochPieś 15; Cżyń y zemnie/ Oycże/ tobie tákowego/ Abym pocżytan był w licżbie/ ludu twego GrabowSet K3; LatHar 275.

»policzyć (a. policzać) w liczbę; w liczbę, w liczbie jest (a. ma być) policzon(y) (a. wliczony)« [w tym: kogo, czego (7)] = in numerum ascribenus, a includere Modrz [szyk zmienny] (3; 5 : 2): RejPs 221; Describere in deos, W liczbę bogów policzáć. Mącz 375a; Bo o Solonie nápiſano/ że w Egiptćie báwił ſię náuką mądrośći: á potym wlicżbę śiedmi Greckich mędrcow był policżon. ModrzBaz 129v, 92v, 122v; KochPs 3; KochTr 10; W licżbę ćięſzko płácżących dziśiam iuż wlicżony WisznTr 13; SiebRozmyśl D2; SzarzRyt B2v.

»w liczbę [kogo, czego] przyjąć, brać, jest wzięt(y), być przyjętym« [szyk zmienny] (3 : 1: 2 : 1): Ale gdy ſię vznaią [...]/ y w licżbę chrzeſcijanow być przyięci żądaią/ [...] maią być miedzy koſcioł zborv chrzeſcijańſkiego przyięci. SeklWyzn d2v; á paſterz poſluchawſzy go tich rzeczi przyął go laſkawie w liczbę ſwoich owiecz SeklKat Zv, Zv; Mącz 12d; GrabowSet P2; Królowie Polſcy [...] poprzyśięgáią té prȩrogátiwy ſtanowi tému dochowywáć, y w liczbę Senatorów nie bráć, ieno ſzláchćicá SarnStat 69; CzahTr G.

»w liczbę [kogo] przypuścić, przypuszczony« [szyk zmienny] (1 : 1): o Iezu/ [...] rácżże mię przypuśćić w pocżet y licżbę wybránych twoich. LatHar 25, 677.

»stanąć w liczbie [kogo]« (2): cżyli ſtánąć w licżbie niewiernych iego á w omylnych ſpráwach ſwiátá tego obłędliwego RejPos 277, 260.

»w liczbę wchodzić, przyść, iść; w liczbie wchodzić« [w tym: kogo, czego (4), w tę (2)] [szyk zmienny] (3 : 1 : 1; 1): ná dobredźieyſtwá P. Bogá náſzego wſpomináiąc/ zá one/ w dni święte pewne/ dźięki oddawamy. w tę licżbę wchodźi święto Bożego Ciáłá/ S. Krzyżá/ poświęcenia kośćielnego/ y máło co inſzych. LatHar 323, 124, 209, 558; SarnStat 600, 1149.

»wyłączać z liczby [jakiej]« (1): Pánny/ [...] Wy mię z źiemie wzwodźićie/ wy mię wyłączaćie Z liczby nieznácznéy/ y nád obłoki wſadzaćie KochMuza 25.

»z liczby wymietować, będzie (a. miał być) wyrzucon« [w tym: kogo (2), czyjej (1)] [szyk zmienny] (1 : 2): RejPs 17v, 184; theż o tym Iudaſzu tenże Dawid z dawná powiedáł: Iż będzye wyrzucon z licżby przebránych iego RejPos 104v.

»w jednej liczbie zamykać [co]« = tak samo traktować (1): Skąd [...] wſzyſtki tákowe Boſkie obrázy y podobieńſtwá názywamy kłamſtwem y báłwány nietylko Pogáńſkie bożki/ ále y Krześćijáńſkie obrázy w iedney licżbie zámykáiąc. WujJudConf 44v.

Szeregi: »poczet a (i) liczba« (2): Wſzákoż nie przeto podáię do niey ty Kſięgi/ áby ſię ich więtſzy pocżet á licżbá w Bibliotece W. K. M. przycżyniłá BibRadz *2; WujJudConf 212.

»liczba i stan« (1): Tedy mu rzékł Biſkup/ ieſliże ty wyznáwáſz/ iżeś ieſt wlicżbie i ſtanie potępionych/ niemáſz temu żádną miarą wierzyc MurzHist K2v.

Wyrażenia przyimkowe: »z liczby« [o przynależności do jakiegoś grona] (31): Temu Moyzes/ y Aaron ofiáry palili/ Y Sámuel z téyże liczby/ co iemu ſłużyli. KochPs 149. Cf »być z liczby«.

~ z liczby kogo, czego (6): WróbŻołt R2v; Z ktorych [przeciwników] oto licżby y I. M. X. Hieronim Powodowſki/ Kánonik Poznáńſki/ iuż też przećiw mnie grubo vkowáne [...] Wędźidło ſwoie wypuśćił. CzechEp *2v; Phil D. Cf Wyrażenia.

[ile] z liczby [kogo, czego, której] (5): do tego ſie podał/ áby ze wſzytkiey licżby Mieſzcżánow/ ſześć namożnieyſzych [...] pod iego moc y wolą byli poddáni. Phil D. Cf Wyrażenie.

W połączeniu z liczebnikiem (1): Wſzedł tedy ſzátan w Iudaſzá/ ktorego zwano Iſkáryotem/ z liczby dwunaście [existentem ex numero]. BibRadz Luc 22/3.

W charakterystycznych połączeniach: z liczby ludzkiej, nieznacznej; z liczby cnot, (jawno)grzesznikow (3), Kościoła Bożego, mieszczanow, narodow, odrzuconyeh, roztropnych, rzeczy, uczniow, wiernych, wybranych (2); z liczby poddany; z liczby wybrać.

Wyrażenia »jeden z liczby« [w tym: kogo, czego (3), której (1)] (4): Sprawiedliwośc iedna oſobná zliczby cnot. MurzNT 3v marg; Tám ná cżtery ſtá ſtrzelców Moſkiewſkich tráfili Twoj Kozacy/ z któréy liczby nie żywili Y iednégo KochJez B3; LatHar 469; WujNT Ioann 7/50. ~

»z liczby« = spośrod; de extremis PolAnt; numero Modrz (10): Diar 94; y Kozacy śmieli Z Toropieckiémi ſtrzelcy ná tenże dźień mieli Potrzebę nie beze krwie: ćiſz plác otrzymáli/ Y z téy liczby niemáło więźniów náwiązáli. KochJez B3. Cf »wyłączać z liczby«, »z liczby wymietować«.

~ z liczby kogo, czego (4): BibRadz Gen 47/2; Iáko dáleko więcey ludźie Chrześćijáńſcy od Cbrześćijáńſkich pánow z licżby niewolnikow máią być wyięći? ModrzBaz 89; Mordérzá duſz niewinnych z liczby żywych wytrzeć. KochJez [A4]; WujNT przedm 41.

W charakterystycznych połączeniach: z liczby braciej, niewolnikow, uczniow, żywych; z liczby [kogo, czego, jakiej] nawiązać, obrać (obran jest) (2), wyjęt, wytrzeć. ~

»w liczbie« [o przynależności do grona] (32): Będę ſię modlił duchem/ będę y myślą: będę śpiewał duchem/ będę y myślą. W tey licżbie/ wtory ſpoſob modlitwy/ ſłuży temu oſtátecżnemu rozdzieleniu. LatHar 662. Cf »być w liczbie«, »kłaść w liczbie«, »w liczbie nie iść«, »w liczbie poczytać«, »w liczbie policzon«, »stanąć w liczbie«, »w liczbie wchodzić«, »w jednej liczbie zamykać«.

~ w liczbie kogo, czego (8): RejPos 260; SkarJedn 3; KochPs 83; Iużeś w licżbie nieśmiertelnych duchow/ iuż nádźieie W ſkutek ſię tám obroćiły KlonŻal D4; GórnTroas 16; GrabowSet Iv; WujNT 136, 217.

w liczbie między kim (1): O niechayże ſye długo iuż tám ſwárzą o nię/ A tu nie poſyłáią piérwéy do nas po nię: Aż Kumeą Sibyllę przéydźie láty ſwémi/ Tóż tám niech potym śiedźi w liczbie między niémi. PudłFr 67.

W charakterystycznych połączeniach: w liczbie apostołow (2), bogow, duchow (2), ludu (2), mężow, niewiernych, niewolnikow, potępionych, [co] składających, wybranych, zlościwych, żywych; w liczbie z dobremi; w liczbie ([kogo], [między kim]) chodzić, siedzieć.

Szereg:»w poczcie a (i) w liczbie« [szyk 1 : 1] (2): RejPos 260; Nigdzieſz plag onych ſrogich Egiptu y gniewu Bożego nie vchodzą/ iedno w pocżćie y licżbie ludu Izráelſkiego. SkarJedn 3. ~

10. Znak rozpoznawczy, odznaka służąca do oznaczenia przynależności do kogoś lub czegoś (1): przypiſałem ná oſtátek tey częſći ten Státut o żebrakách/ kthory ieſt: Aby żebracy w Mieſćiech/ w miáſteczkach/ y we wśiach/ pod pewną liczbą/ á pod znákiem Plebanim/ albo Rádźieckim chodźili. A kthorzy by byli krom znáku/ ći máią być Stároſćie wydani GroicPorz h4v.
*** Bez wystarczającego kontekstu (14): Numerus. Eyn tzal Lyczbá. Murm 198; Mymer1 3; Numeralis, Lidżębny/ co ku lidżbie należy. Mącz 253b; Numerus, Lidżbá/ też rząd. Mącz 253b, 253b, c, 304d, 318a, 481d; Bo to słowo Greckie LOGOS wiele znácży/ Rzecż/ albo mowá/ licżbá/ przycżyná/ kśięgi/ słowo/ rć BudNT Ii6; Calep 707b, 708b [2 r.]; JanNKarKoch E3.

Synonimy: 1.b. cyfra; 2. rząd; 3. algorytmus, arytmetyka, matematyka, rachunek; 4. obliczenie, rachunek; 5. obrachowanie, rozliczenie; 6. ilość, miara, wielkość; 7. katalog, rejestr, spis, spisanie, summaryjusz; 9. gromada, grono, poczet; 10. znak.

Cf LICZENIE

AL