Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: N

Następne hasło: 2. NA »

1. NA (101592) praep

a jasne; w nań i nacz a pochylone (w tym nieliczne błędne znakowania).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI – XIX w.

Znaczenia

I. Cum A (62627)
II. Cum L (37793)
III. W wyrażeniach przyimkowych z przysłówkiem oraz skostniałą formą przypadkową (A a. L) przymiotnika (1170)
*** Bez wystarczającego kontekstu (10)
*** Dubium (2)

I. Cum A (62627):

1. Przy określaniu stosunków przestrzennych; ad Mącz, Calag, Calep, Vulg, PolAnt, Modrz, JanStat, Cn; in Murm, Mącz, Vulg, PolAnt, Modrz, JanStat, Cn; super Calep, Vulg, PolAnt, Cn; a, de Modrz; apud, inter, intra, per, sub Cn (9968):

A. Wskazuje istniejący lub przewidywany bezpośredni kontakt z powierzchnią, płaszczyzną (bez przekroczenia granicy do wewnątrz) (4822): yakom ya nyeszbyl grzegorza Szczodra anym zadal yemv rany szyney gwalthem napleczy yego. ZapWar 1502 nr 1933 (11); ZapMaz II Ł 7/42v (2); BierRaj 23; MetrKor 37/4; Pchłá ná cżłowieká wſkocżyłá/ A w rámię go vkąśiłá BierEz M (49); OpecŻyw 10 (92); OpecŻywList C2v; ForCnR E2 (2); PatKaz II 63 (2); PatKaz III 90v (3); Murm 162; wśiadſzy z Iozefem na woz iechał na przećiw oycu HistJóz E2 (18); TarDuch Bv (6); zmieſzay thy rzecży ſpołem/ á rozłożywſzy na chuſtę/ przyłoż na opuchlinę FalZioł V 81 (925); BielŻyw nlb 11 (11); GlabGad I7v (12); March² 2 [2 r.] (3); MiechGlab 12 (8); aby beſz voley pana mego na polya ye^go M. pastherze y zowczany [!] y Barany nyechodzily. LibLeg 7/33 (19); BierRozm 24 (2); WróbŻołt 7/6 (11); A rácz mię przywieſć ná ſluſſną drogę kędy bych ia idąc ſnadnie ználazł ćiebie RejPs 211v (29); ComCrac I5v; Wlozono mu za tho poradzenye zle pyąthno na thwarzs LibMal 1548/144 (26); RejRozpr E4 (3); LudWieś B3v; SeklWyzn Ev; RejJóz A6v (9); SeklKat Q3 (2); RejRozm 403; RejKup C (29); koronę wziął na ſwą głowę [in capite] chwalebną HistAl D4 (56); MurzHist D2v [2 r.] (5); MurzNT Matth 5/23 (31); MurzOrt Bv; KromRozm II y; KromRozm III C7v [2 r.] (12); DiarDop 80; BielKom Bv [2 r.] (9); GliczKsiąż D8 (13); LubPs B5 (23); GroicPorz bv (7); KrowObr 34 (40); Skoro weſzłá ná łąkę/ wſzyſcy Muzykowie/ Wnet w trąby vderzyli RejWiz 25v (60); y włożon ieſt łáncuch złoty ná ſzyię iego Leop Dan 5/29 (171); OrzList b3v [2 r.]; KochZuz A3v [2 r.]; RejFig Cc7v (35); TEgo kiedy po bitwie ná plác ſciąć wiedziono RejZwierz 17 (38); BibRadz Gen 2/5 (160); Goski A6; OrzRozm A4 (10); widáć ná morze dwie śćie mil láternę z ogniem BielKron 270v; Iáncżárowie záſię/ kto ſie ná mur vkazał/ ſtrzelbą ręcżną trapili BielKron 315v (443); KwiatKsiąż F2 (2); Sisyphus, [...] Któri [...] w piekle tę mękę ma/ że wi[e]lki kámień ná wyſoką górę muśi toczić Mącz 397b; Ubi sumus provecti in altum, Iákoſmy skoro dáley ná głębią wyecháli. Mącz 477d (147); OrzQuin K2 (4); Prot A3v; nátłucz Poleiu z octem á zmąką zmieſzay/ á to ná zágorzelinę y ná inny bol przykłáday. SienLek 51v; wybiy cżtery iáiá ná rynkę gorącą SienLek 91 (374); LeovPrzep Av; á dla wyznawánia imieniá ſwiętego iego był potym wygnan ná ieden wyſep RejAp AA3 (109); cżáſem oſá ná nos ſiędzie. GórnDworz S2v (31); GrzepGeom A4v (2); HistRzym 92v (66); A włożmy ná ſię zbroię wiáry á ſtałośći náſzey RejPos 17; Pan mocną piecżęć przyłożyć racżył ná thy nieomylne obietnice ſwoie RejPos 264v (166); BiałKat 91 (2); BielSat C2v (14); GrzegŚm 57 (2); Ná ſtárſzą záſię dzyewkę káptur wdzyać kazáli HistLan F3 (4); iáko to/ wźiąwſzy krzyż ná náſze rámioná/ iść zá tym wodzem KuczbKat 140 (7); By też więc miał y trzy tuzy/ Pewnie wygra ná grzbiet guzy. RejZwierc [233] (90); áby był śmiałego ſercá/ vdátny/ ſpráwny/ zbroyny/ ná koń prędki ku wſiádániu BielSpr 13v (37); KochMon 20 (8); WujJud 89v (6); WujJudConf 9; RejPosRozpr b3v; A vyrzawſzy giermek iego że vmárł Saul/ tedy y ſam padł na miecż ſwoy/ y vmárł z nim. BudBib 1.Reg 31/5; Niech mię włoży ná ſzalę ſpráwiedliwośći/ á pozna Bog doſkonáłośći moię. BudBib Iob 31/6 (164); HistHel C [2 r.] (10); wodá ma ſpádowáć z Vpuſty ná ón chróſt Strum M3v (11); BiałKaz B (3); BudNT przedm a4 (35); [król] W Ratuſzu vbran/ wſtąpił ná Máyeſtat potym StryjWjaz C3v [2 r.] (14); do tego przyſzło/ żeby cżłowiek máńtykę ná ſie wźiąwſzy chlebá żebráć/ a pſy cudze draźnić muſiał. CzechRozm 231 (25); PaprPan G3 (15); ſzáráńcża ná doyrzáłe zbożá przylata/ á ono co ludźiom nágotowano/ pożyra ModrzBaz 133v (30); SkarJedn 3 (16); KochDryas A2v; KochOdpr Cv (3); ieſli ſzyiá álbo łopátki/ álbo rámióná/ álbo paćierze bolą/ ná nie niechay wodá zgłowy ćiecze Oczko 16 (11); Calag 34a (6); królom ich kłádli ná nogi pętá KochPs 216 (30); świętego Philippá ná krzyſz wbili. SkarŻyw 385 (193); ZapKościer 1580/10v (3); KochTr 10 (4); ſtroże zemdeli [!]/ iáko zmárli ná źiemię pádali. MWilkHist D4 (12); przyiáchał ná pogorzeliſká Boleſław Pius Xiążę Káliſkie StryjKron 335 (29); náſzy niektorzy bráćia/ opuśćiwſzy tłuſte grunty oycżyzn ſwych/ przenoſzą ſię ná piaſek ná puſzcżą do Rákowá. CzechEp 406 (17); KochJez B2v; ábyſmy więcey nie kłádli ná was brzemion/ oprocż tych potrzebnyeh NiemObr 78 (11); KochEpit A2 (2); KochFr 6 (6); KlonŻal B2v; KochBr 151 (2); KochPhaen 6 (3); KochSz A3v [4 r.] (8); KochMRot C (2); pot ná mię záráz wyſtąpi ReszPrz 51 (2); ReszList 141 (4); przenioſł go ná inſzą lepſzą pośćiel WerGośc 251 (4); WerKaz 291 (2); WisznTr 35 [2 r.]; BielSjem 17 [2 r.] (12); Wśiadł proſto ná okręt ſwóy KochPam 82 (6); Teraz drzewá liśćié ná ſye wźięły KochPieś 3 (17); KochSob 60 (2); Niechay déſcz z niebá ná nas gwałtowny nie leie PudłFr 66 (8); ArtKanc C (15); BielRozm 4 (11); vrząd kiedyby chćiał/ doſzedlby wnet prawdy: ná grunt on źiechawſzy/ ábo poſławſzy cżłowieká cnotliwego GórnRozm G4v (5); KmitaPsal A4v; KochPropKKoch 3; ZawJeft 12 (4); ActReg 14 (3); Calep 228a (17); ſzkutę wychędożą/ y ná ląd wyſtáwią. GostGosp 90; Ná vgor gnoy woźić GostGosp 98 (10); GrochKal 7 (3); Phil C3 (6); póki nie był [ojciec] włożony ná máry. GórnTroas 53 (8); Sypćie źiemię ná głowy GrabowSet D4 (20); KochAp 9; KochFrag 14 (4); OrzJan 13 (7); WyprPl Bv (5); LatHar 55 [2 r.] (43); KołakSzczęśl B3v; RybGęśli B (2); y dayćie pierśćień ná rękę iego WujNT Luc 15/22 (227); JanNKar A2v (2); SarnStat 10 (22); SiebRozmyśl C (22); WitosłLut A3; Y wywłocżą ná pola pobrodzone trupy. KmitaSpit A3 (6); PowodPr 8 [2 r.] (4); przetoż y wory ná ſię kłádli/ y w popiele y w prochu leżeli SkarKaz 120b (46); kazał wſzyſtkich, pod czás źimy, w Iáśiech Ná ſtaw zágnáć, y wkoło lód o nich obrąbáć CiekPotr 23 (14); ſię mury ná nás widzę bárzo wálą CzahTr G2 (16); GosłCast 10 (9); bárwickę świeżuchną/ Także ná wárgi w puſzcżáć PaxLiz D2v (3); SkarKazSej 659a (6); KlonFlis A3 (16); Niech ſzpálery koſztowne dáią wſkok ná śćiány SapEpit B3 (2); KlonWor 7 (18); [łzy] hoynie ná ten pápir leię PudłDydo B2 (3); Iedná świetny rąbeczek ná ćiemię przypięłá ZbylPrzyg A2 (7); SzarzRyt B3v (2).

Połączenia: »aż na« (15): OpecŻyw [127]v (2); RejPs 206; RejWiz 65; Leop Is 48/20 (2); BibRadz 1.Reg 26/3 (4); KochPs 196; Aż ná nieprzyiaćielſki brzeg w zdrowiu wyſiedli. StryjKron 250; SiebRozmyśl B3; Iákoć Pan Bog w zágniewániu ſwym corkę Syon obtocżył mgłą ábo záćmieniem: y ſobie ták vlubioną/ z niebá aż ná źiemię vpuśćił. PowodPr 9 (2).

»na ... na« (3): ZapWar 1514 nr 2153; Idzye ścieſzką ná ſkáłę ná przykrą okrutnie RejWiz 108v; oto ią ia poſlę ná łoſzko ná iey RejAp 31.

B. Wskazuje ogólnikowo miejsce, obszar stanowiący kres akcji, jej cel w przestrzeni (2868): Iakom ya nyeprzyszethl szamoczwarth nadzyedzyszthwo [!] Goszky ZapWar 1502 nr 1911 (7); BierRaj 21 (2); March¹ A3v; BierEz A4 (8); ſwą motzą boſką wſtąpil na niebo. OpecŻyw 171 (27); MetrKor 38/321 (3); PatKaz II 20v [2 r.] (31); PatKaz III 92 (4); zſtąpyę płátząc do ſyná mego ná przedpyekle. HistJóz A3 (3); TarDuch A6 (5); á przeczedz przez chuſtę na wodę zimną/ potym wyymi z wody FalZioł V 114v (18); BielŻyw nlb 8 (7); GlabGad E6v; MiechGlab 16 (4); ZapMaz VII Z 22/363 (2); BierRozm 25; KlerWes A2 [2 r.] (3): WróbŻołt Bv (32); A ſtego ták vćiſliwego mieſcá wywiodł mię/ ná ſſerokie przeſtrzeńſtwo RejPs 24v (37); ComCrac 15; a yachawſzi na ginſchi bor ku wąſchoſchu tam ze ſzukno miedzi ſſobą roſſdzielili. LibMal 1543/68 (14); ConPiotr 31v (4); SeklWyzn c2v (4); RejJóz K6v; Ibedzye radzil ye^go Kro. them v kthorego s dworv ſzwego tham na pogranycze poſlye roſkazacz. abi ſzie thego wſzithkyego wywyedzyal. LibMal 11/172 (25); RejKup b2v (24); weſzli ná nieiáką chárpęć błotną wyſchłą w ktorey było pełno trzćiny HistAl I2 (17); KromRozm I B2 (3); MurzHist B2 (5); MurzNT Matth 14/13 marg (12); KromRozm II d3 (4); [a then staw Iachimow lacz ma na groblyą franciscowa ZapKrak 1552/388]; KromRozm III A3 (5); BielKom A (5); GliczKsiąż A2 (28); LubPs B6v marg (21); GroicPorz B4v (6); SeklPieś 32; KrowObr B4 (40); Przyſzli potym ná gorę ná iáſnośći dziwne RejWiz 179v (36); Leop Gen 1/9 (74); UstPraw D2 [2 r.] (7); KochZuz A3v; RejZwierz 10v (3); BibRadz *5v (48); OrzRozm Hv (4); Tego roku [miłościwego lata] káżdy przywroćił ſie ná ſwoię dzyerżáwę BielKron 36; poráźił zagon Tátárſki v Biłki do kęſá/ przypárſzy ich ná błoto BielKron 409v; W ten cżás kazał wrzućić na morze Kámień młyńſki BielKron 464v (170); Poyzryćie iák wielki błąd ná świát przywodźićie. GrzegRóżn Gv (5); KochSat B4; KwiatKsiąż C2v; Latrina [...] Grubá ná którą domowe plugáwſtwá/ gnoy y ſmieći wirzucáyą. Mącz 185c (64); Fránćiſká Sztánkárá Arcykácérzá z Przemyſkiey Ziemie/ ná láſy y ná bory do Zochowá precz wygnał OrzQuin Ev (7); Prot D4; SarnUzn D6v (3); włoż ſámo mięſo w gárniec polewány/ vczyniwſzy w nim dźiurę we dnie/ y wſtaẃ ij ná drugi gárniec SienLek 62; tho párzenie máćicę náćiąga/ ná ſłuſzne mieſtce. SienLek 116v (12); LeovPrzep a3v (6); RejAp 4v (64); GórnDworz C6 [3 r.] (28); GrzepGeom Bv; HistRzym 36 (18); Zeſli miły Pánie pánuiącego Páná co rychley ná oblicżność zyemie. RejPos 120v (143); BiałKat 26 (5); BielSat D4 (2); GrzegŚm 16 (2); HistLan D4; KuczbKat 75 (3); RejZwierc A2 (26); przywiązáli mu [gołębiowi] prochno záżegwſzy/ do nogi álbo do ſzyie/ y puśćili/ potym wnet poleći ná ſwe gniazdo pod dách y zápali prędko BielSpr 62v (29); KochMon 24; WujJud 35; pochwyceni będą przećiwko pánu ſwemu ná obłoki WujJudConf 71v (4); RejPosRozpr b3v (2); RejPosWstaw 21 (10); BudBib Gen 1/15 (43); HistHel B2v [2 r.] (4); KIedi chceſz wodę wywiéść z Rzéki Rowem ná ſtaw/ álbo téż y ná Młyn Strum D; kiedy iuż Rybá w ſkoczy ná prąd/ by y ſam chłop wſkoczył/ tedy iéy iuż nie zábróni Strum K2v (10); BialKaz ktv (5); náwroć twoy miecz ná mieſce iego. BudNT Matth 26/52 (15); CzechRozm 23 (52); PaprPan Y2 [2 r.] (5); KarnNap ktv (5); Są tácy/ ktorzi dźień przed tym niżli ná vcżtę idą purgácyą biorą/ áby záś ná mieyſce iákoby prozne [in locum quasi vacuum] więcey pokármu tkáli y pićia nálewáli. ModrzBaz 52 (15); ModrzBazBud ¶5v; ábo wśiadł w pewny okręt/ [...] ábo wſprochniáłą łodkę/ w ktorey ſię rozbiwſzy ná przepáść głębokośći piekielney poydzie. SkarJedn 38 (6); Oczko 9 (2); Calag 44a; KochPs 53 (6); Przyiácháłá Helená ná mieyſcá święte SkarŻyw 398 (71); ktorżybykolwiek chcieli więcey na to imienie puste przistawać, pod tąż Condicią winni ſą się ſprawować iak i pierwsży. ZapKościer 1580/11 (3); KochTr 21; MWilkHist K2v; Tego tedy Bolesław Krol naprzod vmyſlił ná oyczyznę wprowádźić/ iáko krewnego. StryjKron 180; przyſzli ná vroćiſcza do Siney wody StryjKron 416 (21); pod podobieńſtwem pſzenice ná rolą wśianey/ á kąkolu potym w nocy przez złośniká przyśianym vcżynił [rzecz] CzechEp 34 (24); NiemObr 8 (7); KochFr 17 (2); KlonŻal C3v; KochBr 151; KochPhaen 3 (6); KochMRot B3v; ReszPrz 77 (6); ReszList 146 (2); WerGośc 208 (3); WerKaz 301; WisznTr 31 [2 r.]; BielSen 8 (2); BielSjem 4 (3); KochPieś 4 (3); KochPam 77; PudłFr 66; Y zesłałeś Syná ſwego/ nie lituiąc Boſtwá ie[go]/ tu ná te niſkośći ArtKanc I3v (28); BielRozm 3 (2); GórnRozm F4 (7); PaprUp C2 (2); przyſzedłem tu ná ty Podniebné wáſze kráie ZawJeft 5 (2); ku Byczynie na Granice do Pana Hetmana też IeM posłałem ActReg 60 (6); Epiglossis ‒ Ięziczek ktori zamika krztąn, abi na płuca napoy albo pokarmnie prziſzedł. Calep 367a (15); GostGosp 12 (8); Phil C (3); GórnTroas 4 (8); GrabowSet K4v (18); ZNáć/ że ſie człowiek nie ná roſkoſz rodźi/ Bo z płáczem ná ten nędzny świát przychodźi. KochFrag 38 (2); OrzJan 20 (3); Prośi o rátunek/ áby ſię ná ſtáre ſmieći nie wrácał. LatHar 170 marg (39); KołakCath A3 (9); KołakSzczęśl A2v (6); RybGęśli B2; [szatan] nowe árcyhaeretyki ábo kácermiſtrze z hordámi ſwemi/ káżdego niemal wieku/ ná grunty kośćielne wypuſzcza. WujNT 859 (79); JanNKar C; ktorzy z támtey ſtrony ku ſpráwóm Rzeczypoſpolitéy ziéżdżáią ſie [przez most]/ y záś tám ná ſwé ſtánowiſká wrácáią ſie SarnStat 17; ábyś nigdy nieprzyſzedł ná łono Abráámowo SarnStat 265 (46); SiebRozmyśl H3v (7); GrabPospR L4; KlonKr D3v; ſługá/ nie był vtrapiony/ Ná dálekie ieżdzący w picowánie ſtrony. KmitaSpit B (2); PowodPr 4 (6); My co ná lepſzą źiemię dobrych owocow przeſádzeni ieſteſmy SkarKaz 312b (18); VotSzl Cv [2 r.]; CiekPotr 11; CzahTr kt (4); GosłCast 12 (13); PaxLiz D2 (2); SkarKazSej 680b (2); KlonFlis B (5); SkorWiszn A3v; SapEpit A2 (2); Sćięte złocżyńce grzebą ná święconą źiemię KlonWor 40 (11); ZbylPrzyg A3 (2).

Połączenia: »aż na« (6): HistAl K6; Mącz 483b; á tá wáſzá wynioſłość/ á to wáſze hárde mnimánie/ ták w rozumiech iáko y w bogáctwiech wáſzych/ będzye ſpołu z wámi ták ſtrąconá/ áż práwie ná głębokość piekielną. RejPos 288v; BudBib Iudic 11/19; SkarŻyw 357; tá [Ewanjelija] rośćie y ſzerzy ſię po wſzytkich narodziech/ y przechodzi áż ná nowy świát do Indiey/ [...] kędy pierwey o niey nie ſłychano WujNT 103.

»na ... na« (3): Thatarowie Byalogrodzczi [...] przeſzly na kosz na moy wzwynogrodcziſnye y wzyely my czlowieka 12. A kony 60. LibLeg 11/96v; RejAp 19 (2).

Wyrażenie przyimkowe: »na stronę« = na ubocze; ad partem Mącz, JanStat; ad a. in latus Mącz; in partem, seorsum Vulg (126): BierEz D3v; OpecŻyw 41v (2); RejPs 179; ComCrac 22; RejRozpr D2; Pothyfar odſzedſzy na ſtronę narzeka na ſwe nieſzcżęſcie RejJóz H8v (2); RejKup h4 (3); á viąwſzi Alexandrá zá rękę odwiodłá go ná ſtronę [in secretum locum] HistAl L8v (2); LubPs P4 (2); Vlękł ſie wnet nieborak ná ſtronę odſkocżył. RejWiz 126v (8); Leop Tob 12/5; RejFig Dd3; RejZwierz 14v (5); BibRadz Os 4/14 (3); BielKron 42v (11); KwiatKsiąż K4v; Mącz 44d [3 r.] (19); SienLek 79 (2); RejAp 118v; GórnDworz P6; GrzepGeom Cv (2); RejPos 25 (6); BielSat Nv; RejZwierc [28²] (7); BielSpr 68 (4); Wszytkim Trojanom każe i Grekom na stronę, A sam z Menelausem w pośrzodku o żonę I o klenoty zaraz chce czynić KochMon 22 (2); Strum I; ModrzBaz 110; Calag 78a [2 r.]; SkarŻyw 100 (9); Mlinarz thego ma doyrzecz y pilowacz aby na stronyę nyeotchodzelo a skrzinyę v Mlina poprawyacz ZapKościer 1582/40v; MWilkHist D2v (2); NiemObr 96; KlonŻal B; KochSz A3; BielSjem 37; ArtKanc K11 (3); PaprPan K4; Calep 975b (2); GostGosp 138; WujNT Mar 7/33 (2); Tedy ieſliby która ſtroná od ſądu żądáłá/ może od ſądu ná ſtronę [ad partem JanStat 491] z ſwémi Adwokatámi [...] dla porády odſtępić. SarnStat 546 (6); CiekPotr 47; PaxLiz D4v.

α. Wskazuje zamknięty obszar lub pomieszczenie (budowlę lub ugrupowanie zabudowań) (374): ZapWar 1503 nr 1930 (3); MetrKor 37/4 (4); Eżop ná targ ſie pośpieſzył/ Kur y gęśi koſz nákupił BierEz C4v (9); GDy iezuſa przywiedli ku Pilátowi/ ſami nieſſli na radny dom OpecŻyw 117v (4); OpecŻywSandR nlb 4v; ForCnR Bv (8); BielŻyw 114; March² Dv; MiechGlab 8 (4); WróbŻołt 106/30 (2); A tak przichodzyly na goſpode naſmyewayącz syę LibLeg 11/95; pokradl y skryl ſzyą do zwonarza na thum LibMal 1547/128 (14); RejJóz L (8); RejKup c4v; HistAl A2v (12); wyſzedł na przededźwierzé MurzNT Matth 26/71 (2); BielKom C8; GliczKsiąż E5v (2); GroicPorz b3v (5); RejWiz 27 (4); Leop Num 21/22 (12); Kazawſzy mu názáiutrz ná Ratuſz ſie ſtáwić. RejFig Ee3v (2); RejZwierz 15; BibRadz Iudic 9/51 (14); Záſmućił ſie krol/ wſtąpił ná ſień w bronie BielKron 72v (67); KwiatKsiąż H4v; Mącz 36a (17); Iáko ſkoro ná Grod przyiechał SienLek 34v; RejAp 163v; GórnDworz H3v (13); HistRzym 31v (31); RejPos 71v (9); HistLan C4v (3); ſkupował zboża przez onę ſiedḿ lat obfitych/ á ſypał ná śpiżárnie ſwoie. RejZwierc [203]v (12); BielSpr 36v (2); KochMon 30; BudBib 1.Reg 17/19 (2); HistHel B2v; Strum K2 [2 r.]; BudNT Luc 10/10; Názáiutrz był prowádzon ná rynek Krákowſki StryjWjaz C3v (2); A ſkoro Pan wnidźie ná pokoy/ ábo śię ſpráwámi iákiemi ſwemi zábáwi/ oni wſzytcy proznuią ModrzBaz 37v; SkarJedn 93 (2); KochOdpr D2v; Tedy kazał obu ná Amphiteatrum ábo plác igrzyſk wywieść SkarŻyw 532 (13); ZapKościer 1582/29v; StryjKron 129; KochFr 133; Wzyąwſzy ie tedy ná ſpokoyne gmáchy/ Vkazał pálcem ná tocżone ſzáchy. KochSz A2v (3); WerGośc 223; W żyzny rok ná ſzpichlerze żywnośći nákupić BielSjem 24; ActReg 84 (3); Calep 326b; á potym ią [słomę] ná oborę przełożyć/ że iey bydło przedepce GostGosp 82 (5); GrochKal 18; KochAp 7; Wſtąpmyſz tu ná Wendetę/ za naydźiem iákiego Koniá/ żeby nie drogo WyprPl A4 (2); LatHar 730 (2); A gdy on wychodźił ná przyśionek/ vyrzáłá go druga ſłużebnicá WujNT Matth 26/71 (10); áby ſól Ruſka ná té ſkłády kędy Krákowſka ſól bywa ſkłádána/ Ruſka nie byłá ſkłádána y przedawána SarnStat 395 (30); SiebRozmyśl K2v; KmitaSpit C3; PowodPr 36; SkarKaz )(2; CiekPotr 56; Kędy był nawyżſzy gmách/ wſzedł ná kámienicę: Pocżął oknem wyrzucáć ſzmáty KlonWor 43 (4).

Połączenie: »aż na« (1): á kwiatki ie^go wznikną áż ná páłac iego. RejPs 137v.

β. Wskazuje obszar otwarty, bliżej nieokreślony, zewnętrzny (często objęty działaniem zjawisk atmosferycznych) (76): Y wyſzedł niegdy ná ſłońce/ A śiedział ſobie ná łące. BierEz S (2); FalZioł I 13c (19); przed ſzwythanym rzkomo na dwor wiſchla a one wdom yeſth wpuſzczila. LibMal 1551/166; GliczKiąż K6v; Leop Ioann 19/5 (4); RejZwierz 120v; BibRadz Gen 15/5 (5); á gdy wynidzie ná chłod álbo ſie źimną wodą zleie/ oſwieżeie BielKron 335v (3); Mącz 444b (7); SienLek 10v (4); RejAp 87v (3); GórnDworz S6v; RejPos 7 (3); CzechRozm 179v; CzechEp 37; NiemObr 114; ReszPrz 85; Skotnicki iż był okrutnie pijan/ ieſzcźe k temu ná wiátr wynieśiony/ kęs ieden onego nie cżuł. WerGośc 247; KochPam 82; KochPieś 21 (2); KochProp 7; Calep 544a; WujNT Ioann 18/29 (4); KmitaSpit B4v (2); SkarKaz 6b; álbo w lámentliwą Iáſkółkę ſie przekinie/ [...] Wzbiie ſie ná powietrza ſwoim chyżym lotem GosłCast 52; SkarKazSej 706a; KlonWor 43 [3 r.].

γ. Z n-loc (383): Iakom yanyeprzyszeth na ymyenye opacz do lasza yesyonovego ZapWar 1505 nr 2006 (28); OpecŻyw 37 (11); OpecŻywSandR nlb 5; PatKaz III 128v (2); Goſzcziniecz Praſſolni do Lnczka ktori ydzie na Olieſko od dolyny Polonie MetrKor 57/115v (2); TarDuch C (3); w pięcidzieſiąt koni ledwo viechał na Kijowſkie pola. MiechGlab 31 (9); Prziyachawſzi na Camyenyecz Com^miſſarze naſſzi naprzod poſlya na Choczim do Com^misſarzow pana Voyewodi Valaſſkyego LibLeg 11/131v (19); WróbŻołt Q3 (2); LibMal 1546/113; SeklKat E2v [4 r.]; HistAl E5; od Prus jej [obrony] potrzeba dla Niemcow i Inflantow, także na Podole od Tatar, a niemniej na Podgorze od Węgier, gdzie iuż Turcy jako doma mieſzkają i przez gory się do nas ukazują Diar 63 (3); BielKom A4; GroicPorz aa2v; RejWiz 23 marg (2); Leop Ex 19/11 (15); RejFig Cc6v; RejZwierz 32v; áby wyſzły ſzáráńce ná źiemię Egiptſką BibRadz Ex 10/12 (13); OrzRozm R3v; A gdy przyſzli ná Dunay/ ciągnęli ſie brzegiem BielKron 337v; áby ćiáło moię z tych kątow niepocżeſnych ná zamek Krákowſki przenioſł. BielKron 349v; wſádzon Keyſtut ná Malborg do mocnego ſklepu BielKron 376v (136); KochZg A3v; OrzQuin C [3 r.] (4); RejAp kt (5); thu ná Prądnik przynieſiono było dwoie wierſze GórnDworz Nv (4); RejPos 141; BielSat D3; BielSpr 58v (2); RejPosRozpr b3v; BudBib Gen 32/3 (19); BudNT przedm a4v (3); Ná Grocką też vlicę z Rynku w pirwſzym weſciu/ Bramę vbudowano StryjWjaz C (2); CzechRozm 42v; ModrzBaz 103v (2); SkarJedn [d9] (2); SkarŻyw 63 (10); Włodimirz [...] vciekł do Oycá ná Kijow. StryjKron 175; Krzyżacy Pruſcy byli przenieſieni ná Wyſpę Tenodos do Greciey przeciw Turkom StryjKron 637 (16); KochJez B2 (3); BielRozm 28; GórnRozm B4 (7); Iatędy na Busk będę nastempował. ActReg 126 (4); GrabowSet E3v; WyprPl A2 (4); LatHar 58 (10); KołakSzczęśl Av; A hymn odpráwiwſzy wyſzli ná gorę oliwną. WujNT Mar 14/26 (3); SarnStat 378 (9); KmitaSpit C5v; PowodPr 7; CiekPotr 41; PaxLiz B4; Iedźie ná dźiki Ocean Niemiecki Cżłowiek kupiecki. KlonFlis D; Węgrzyn do Turek: Polak márnotrawcá ná Niz: Ow ná Tárnowſkie gory/ ow ſię puśći na flis. KlonWor 74 (2); SzarzRyt C.

Połączenie: »aż na« (3): LubPs dd3; y leciał áż ná gorę Párnázum BielKron 21 (2).

C. Wskazuje ogólnikowo kierunek, punkt orientacyjny w przestrzeni (nie stanowiący celu w przestrzeni) (1316): MetrKor 26/62 (6); ZapWar 1515 nr 2175 [5 r.] (33); BierEz G (13); OpecŻyw C (15); PatKaz III 121; Murm 73 (2); HistJóz B3v [2 r.]; BartBydg 16b (3); TarDuch C8; á tak wodka przez chuſthę na doł do nacżyniawyciecże. FalZioł II 1c; gdyby ſie ocży na prawą ſtronę ſzpociły FalZioł V 44v (64); BielŻyw 105 (3); GlabGad B3 (24); Na połdnie ku morzu Chwalenſkiemu ſą gory Albaniey MiechGlab 26; goſpodarze miewaią ieden domiakoby ſtaynią wpoſrzodku, ku okrągłoſci ſzyroki, na przodek y na zadz ſcitſzy z drzewa zbudowany MiechGlab [89] (19); KłosAlg A3 (2); WróbŻołt 67/5 (4); LibLeg 10/58 (7); A oglądam ſle [!] to nápráwą to nálewą ſtronę ábych wżdy kogo vpátrzył RejPs 210 (5); LibMal 1547/132v; RejRozpr A2v (2); RejJóz E8 (3); Kryſtus mu kazał na Lewiczę RejKup cc6v (7); Alexánder wſiadſzy ná koń kthory zwał Bucefal/ wyskocżył ná herſth á przed wſzytkim zaſtępem ſwym ſtánął HistAl F4 (7); KromRozm I L4 (3); MurzNT Matth 14/22 (2); KromRozm III E2v (9); GliczKsiąż E2; LubPs O; GroicPorz n2 (11); KrowObr 109 [2 r.] (5); RejWiz [A9] (25); przyſſli do Aroer ná práwą rękę miáſtá [ad dexteram urbis] Leop 2.Reg 24/5 (62); OrzList c2v [2 r.]; KochZuz A2 (2); RejFig Ee4; RejZwierz 57v (5); BibRadz Gen 2/8 (52); OrzRozm B3 (12); Ieſth Pleſzkow od Nowogrodá ná zachod ſłońcá trzydźieſći y ſzesć mil BielKron 432v (236); Nie vſtępuymy namniey ná práwo áni ná lewo/ ábyſmy rozumieli wſzytko co cżyniemy. GrzegRóżn I4v (5); Flexuosus, Krzywy y ná tę y ná owę ſtronę nákłoniony. Mącz 129d (104); OrzQuin A3v (6); Mocz biały niedobry/ á gdy ono coby miáło ná dnie być/ ná gorę idźie. SienLek 25v (20); LeovPrzep D4v; RejAp 43 (11); GórnDworz D5 (14); GrzepGeom C3v (12); HistRzym 70v (5); RejPos B (30); BiałKat 128v [2 r.] (3); HistLan E4v; KuczbKat 95 (4); Tey ſie trąby głos nieſie ná ſtrony rozlicżne/ Podawáiąc od ſiebie ony głoſy ſlicżne. RejZwierc 120 (39); [Aleksander] lud pieſzy ná poyśrodek/ á iezdne ná rogách po obu ſtron ſtáwił BielSpr 42v (70); KochMon 23 [2 r.]; WujJud 76 (2); WujJudConf 8v (8); y przepłynął ná drugą ſtronę [ad ulteriorem partem] BudBib 1.Mach 9/48; Piękna kraina/ rádość wſzey ziemie gorá Cyion ná bok połnocny BudBib Ps 48/2 [3]; á ná wſchod Náháran/ á ná západ Gezer y miaſtecżká ie^go BudBib 1.Par 7/28 (24); HistHel Bv (2); włożywſzy kloce ná ſpodek w łożyſko/ wykárbowáli w nich gdźie ony kloce miáły leżéć Strum G2v (7); StryjWjaz C; CzechRozm 69v (3); ktemu też ma vmieć huffy wedle mieyſcá y cżáſu ſzykowáć/ á przećiwko nieprzyiaćielowi/ ábo ná cżoło [a fronte] ábo z tyłu/ ábo z boku/ wywodźić ModrzBaz 115 (12); SkarJedn 18 (9); KochDryas [A]; Puſzczamy ią [wodę] téż y nád ſzyją ná tył głowy Oczko 16 (9); Calag 351a; KochPs 24 (6); SkarŻyw 4 (28); Báptiſtá/ vbrawſzy ſię w báránią ſkorę ſzárą/ wełną ná wierzch. MWilkHist G (2); StryjKron 11 (13); CzechEp 37 (12); NiemObr 58 (13); KochFr 35 (2); KlonŻal C3 (3); KochPhaen 2 (10); Ná ſkrzydłá ſrogie Słonie poſtáwiono/ A z nich ſie Rochom bronić polecono. KochSz A4v (3); ReszPrz 54 [2 r.]; ReszList 155 [2 r.]; WerGośc 260; WisznTr 12 (2); BielSjem 8 (2); ArtKanc A11 (5); GórnRozm B4v (3); KochProp 13; PaprUp A4; ZawJeft 12 (3); Calep 305b (16); GostGosp 70 [2 r.]; Phil C; GórnTroas 44 (4); KochCz B2; Niech [was] twoy Syn/ ſędźia głowny/ ná práwicę ſtáwi/ A/ z ſwymi owiecżkámi/ wiecżnie błogoſłáwi. GrabowSet P4; KochFrag 19 (3); OrzJan 46; LatHar +11; KołakCath B4 (2); RybGęśli C (3); WujNT Matth 2/2 (16); JanNKar F [2 r.]; JanNKarKoch D4v (2); SarnStat 339 (24); Idźie Wiſłá ná pułnoc morzem przepaſána. WitosłLut A2 (2); KmitaSpit A2 (2); ktorykolwiek ſię wrzod ná wierzch pokaże/ z właſnego ćiáłá ieſt. PowodPr 37 (3); SkarKaz 277a (6); VotSzl B2; CzahTr Cv; GosłCast 69; SkarKazSej 691a (4); KlonFlis A4 (20); SapEpit Bv; KlonWor 24 (3).

Połączenie: »aż na« (22): FalZioł V 16 (2); dwie lecie po ſwiecie chodził, od zachodu ſłoncza aż na ſchod BielŻyw 164; GroicPorz ffv; Leop Ez 1/27 (3); BibRadz 4.Esdr 15/34; BielKron 64v (4); Mącz 132a (2); BudBib 1.Par 4/39; HistHel C2; przypátrz ſye iáko Wodá ſtoi w Stáẃie przy Kráioch/ od Czołá áż na Wiérzchowinę Strum I3; BudNT Luc 4/29; SkarJedn 225, SkarŻyw 167; LatHar 640; y wywiedli go áż ná wierzch gory WujNT Luc 4/29.

α. O usytuowaniu przestrzennym (1): [wszetecznica] okienko ná on plác gdzie ſobie wárzył S. Ephrem máiąc/ pocżnie nań bez wſtydu onym oknem pátrzyć. SkarŻyw 118.

D. W szczególnych użyciach (962):

α. Wskazuje instytucję, zgromadzenie (507): ForCnR B4v; MetrKor 38/321 (5); BielŻyw 157; March² D3; LibLeg 7/8 (10); ComCrac 16v (3); Dziewkę wyda/ ſſaty ſpráwi A ſyná ná dwor wypráwi RejRozpr E3v (2); ConPiotr 34v; RejJóz Pv; ZapWar 1545 nr 2646 [4 r.]; RejRozm 401; Diar 25 (11); DiarDop 106 (5); GliczKsiąż I2; GroicPorz c3v (10); KrowObr 17 (12); RejWiz 26v (3); UstPraw C [3 r.] (10); OrzRozm Bv (6); ná ktory ſynod Eugenius pozwány niechciał przyiecháć BielKron 188v (87); GrzegRóżn G; KochSat B2v; Mącz 81b (19); OrzQuin C (5); Prot Dv; HistRzym 93v (2); Idzieſzli gdźie do práwá/ iákie tám przewłoki/ By miał náſpráwiedliwſzą/ poiezdźiſz ná Roki. BielSat E; Luterani ná Concilium ſtánąć nie śmieli. WujJud Mm5v; KochList nlb 2; RejPosWstaw [42³]v; WierKróc A4v; zá czem pozwan był Kimbar ná Sobor BudNT przedm b7v; ModrzBaz 24 (15); SkarJedn A* (23); SkarŻyw 202 (10); Iako to wſzitki rzeczi ktore wprzod ſą pisane oddal na Szoltistwo ZapKościer 1580/5 (4); StryjKron 195 (14); NiemObr 63 (2); KochEpit A2v; KochMRot B2v; BielSen 11; BielSjem 5 [3 r.] (5); KochPam 73; BielRozm 32; GórnRozm Av (25); PaprUp I3v (3); ActReg 5v (9); á przeczżeś nie dał śrebrá mego ná bank [ad mensam] (marg) bánkierzom ábo ſtolnikom, co pieniądzmi hándluią. (‒) WujNT Luc 19/23 (3); A ná tákowé Wiécá wſzyſcy Vrzędnicy Ziemſcy/ y powinni ſie ziácháć SarnStat 809 (165); PowodPr 84; SkarKaz 120a (2); VotSzl E (2); CiekPotr 49; PaxLiz Ev; SkarKazSej 673a (2); KlonFlis A2; SapEpit [B2].

Połączenia: »aż na« (1): A prokuratorowie/ áż ná Syem ruſzyli. RejZwierz 100v.

»na ... na« (1): Kiedyby kto Radę náſzę álbo też Poſły náſze Zyemſkie/ będącym ná Seymie/ álbo też iádącym ná Syem ná wálny iáko powiátowi/ náſzedłby gwałtownie/ [...] Tedy tákowy ma być ſądzon iákoby obráźił Máieſtat Krolewſki. UstPraw B2.

β. O tekście (mówionym lub pisanym i wszelkich formach zapisu) (38): gdy był w bożnicy/ powſtál ij cżedl kſięgi Izaiáſſa proroka/ a gdy przyſſedl na mieſce ono gdzie piſano: Duch ſwięty [,..] OpecŻyw 39v; LibMal 1554/190v; hnet to iego wyznanie zroſkázaniá Legátowego zapiſáno i on śię ręką ſwoią na to podpiſáł MurzHist C4; KrowObr 151v; BibRadz *5v (2); BielKron 115; GórnDworz B4v; GrzepGeom B4; GrzegŚm 14 marg (2); RejZwierc 154v (3); BudBib Deut 27/3 (4); BudNT przedm c2v; SkarŻyw 202 (2); CzechEp 43 (2); NiemObr 122; ReszHoz 140; ReszList 155; iáko co v prżeſzłych Krolow vproſzono/ y w prżywiley włożono/ ták záśię z prżywileiow ná papier/ y w Druk to weſzło. GórnRozm E2; ActReg 1 (2); Gdźie tedi po c/ abo s/ abo po z/ idźie ta litera i/ tam iuż nie tŗeba kreſki zadnéy na nie klaść JanNKarKoch G2 (3); Bo rzeczy té/ któré były nie ták potrzebnie w Státut námiéſzáné vprzątnąłem/ y do Metriki ná koniec kśiąg znioſłem SarnStat *4; ſkoro Piſarz przeczći áppellátią tedy ią ſobie ad verbum ſtroná ná pugillares wypiſnie, żeby ná nię mogłá przypátrzywſzy ſie ſłowom y rzeczy áppellowáć, y Contróuerſią piſáć. SarnStat 1298 (8).

γ. W przenośnych wyrażeniach przyimkowych typu: »na serce«, »na sumienie« itp. dotyczących życia umysłowego i uczuciowego (293): BierEz O3; RejPs 63v (8); LibLeg 11/12v; SeklKat P3v [2 r.] (3); Bo ieſlyċ prawde rzecz muſſe Muſys przylozyċ na duſſe. RejKup e3 (4); pokornie proſimy/ áby ná pámięć przywiodſzy náſzę ſlużbę racżylibyſcie nam dopomoc HistAl E6; MurzHist D3v (2); KromRozm II i3v; GliczKsiąż D8v (2); LubPs L3v (9); KrowObr 26v (5); RejWiz 79; zaż nie ná te wſpomniáł Pan/ y nie weſſli na ſerce iego [ascendit super cor eius]? Leop Ier 44/21 (7); RejZwierz kt; BibRadz Deut 4/39 (9); OrzRozm F2v; BielKron 39v (5); KwiatKsiąż G4 (4); Illud etiam notabiliter est, To też yeden słuſznie baczić á ná rozum wziąć ma. Mącz 250d (46); Prot C4; SarnUzn C2 (3); RejAp 138v (3); GórnDworz Bv (15); RejPos 24 (35); Niech to tobie przyydźie ná vmyſł twóy BiałKat 281; HistLan B4v (3); KuczbKat 205; RejZwierc 81 (5); WujJud 47v; wſtąpią słowá ná ſerce twoie BudBib Ez 38/9 [10] (6); BudBibKaw A2v; Strum R3v; BudNT przedm b4v [2 r.] (3); CzechRozm 111 (11); KarnNap B4 (3); ModrzBaz 29v (6); KochOdpr D2v; Calag 148b (2); KochPs 113; Przyſzło ná myſl Biſkupowi onemu/ áby do nich Abrámiuſzá poſłał SkarŻyw 235 (14); CzechEp *3 (4); NiemObr 135 (2); KochSz A4v; ReszHoz 127; WerGośc 257; WerKaz 279; KochPieś 19; GórnRozm E4 (5); KochWr 37 (2); ActReg 33 (2); Calep 259a (5); GostGosp 1 (3); Phil P; GórnTroas 10; GrabowSet A2; OrzJan 8 (3); WyprPl A2v; LatHar +5v (14); WujNT Act 7/23 (5); WysKaz 9; SarnStat 863; O brzydki grzechu/ iáko wielkie ćiężary ná duſzę kłádźieſz. SkarKaz 314b; CiekPotr 58; GosłCast 30 (2); Przywodźi ſobie ná myſl ono powodzenie PaxLiz B2 (2); KlonWor ded **2v (3).

δ. Przy określaniu zastępowania czegoś czym innym wskazuje miejsce pojmowane abstrakcyjnie: zamiast czego (124): LibMal 1549/149v (2); MurzNT 73v; LubPs Z3; KrowObr 74 (3); OrzList fv; A w tym dzyeń sſzedł/ noc ná iego mieyſce náſtąpiłá/ Swemi ſkrzydły wſzytkę zyemię y niebo záćmiłá. KochZuz A3v; RejFig Dd3; BibRadz Is 5/20 [2 r.]; BielKron 36 (15); Mącz 239c; SienLek 173 (2); RejAp 93v [2 r.] (6); GórnDworz F2v (5); HistRzym 96v; RejPos 321 (4); Zakonne Ceremonie zniſzcżáły/ á ná ich mieśce kośćielne náſtáły. WujJud 205v (7); WujJudConf 159 (2); HistHel B4v; CzechRozm 73 (16); A pieczęć ziemska na miejsce zginionej aby była insza uczyniona. ZapMaz II Ł 61/159; ModrzBaz 64v (2); KochOdpr C; Oczko 26v (4); KochPs 190; SkarŻyw 3 marg; CzechEp 29 (7); NiemObr 47 (5); KochFr 42; GórnRozm Nv; KochCz B2v; KochFrag 14 (2); WyprPl Cv; Niech tu oko/ dotknienie/ ſmák/ wonia vſtąpi: Sam ſłuch ná ich beſpiecżnie plác niechay náſtąpi. LatHar 386 (2); WujNT 11; JanNKar Fv (3); gdy oné Miáſtá będą odięté y odpráwioné/ inné Miáſtá ná mieyſce ich [pro eis JanStat 1018] z innémi pozoſtáłémi niech będą wźięté y wſtáwione. SarnStat 953; poſtánowiliſmy práwo Naiwyſſzé Niemieckié włáſné/ ná mieyſce [vice et loco JanStat 1020] práwá Máydeburſkiégo SarnStat 955 (13); SiebRozmyśl K2; CiekPotr 60 (2); Niezgodá ſwarorodna/ byłá tu czás długi. Tyś ná to mieyſce zgodę y miłość wprowádźił Rozkwitłą GosłCast 18 (2).

2. Przy określaniu stosunków czasowych; in Murm, BartBydg, Mącz, Modrz, JanStat, Vulg, PolAnt, Cn; ad Mącz, Modrz, JanStat, Vulg, Cn; pro JanStat; per, super Vulg (6854):

A. Wskazuje moment, porę, ewentualny termin (datę): kiedy, na kiedy (2677): ZapMaz II Ł 1/106v [2 r.]; MetrKor 34/134 [3 r.] (3); a ſtawię ſie wám dzis na wiecżor. OpecŻyw 71 (6); ForCnR D3 (2); PatKaz I 3 (2); LibLeg 6/118 (27); FalZioł V 37; BielŻyw 163; ten lud [...] na ſwięto wielkonoczne niechay będzie ogarnion od nieprzyacielow WróbŻołt L6v (2); tedy na pirwſſy syem Coronny przyſly Rad naſſych Koronnych y poſlow wtem vzyviemy ComCrac 11v (11); Item wGnyeznye na Swyathi woycziech lonſkiego Roku kaptur czarni vkradl LibMal 1544/78 (27); RejRozpr B3v; SeklKat Gv (4); tedj ma pan allexy na przysle Godi dacz częsscz pieniądzy ZapWar 1548 nr 2668 (8); RejKup g8v (3); KromRozm II a4 (2); KromRozm III A3; Diar 19 [3 r.] (22); DiarDop 118; BielKom C4v (2); ná tym Sądźie ſpráwy ktore ſye ná wyłożonych y potrzebnych ſádźiech poczęły/ á ná dźiſyeyſzy dźień przypádły/ mieyſcá niemáią/ y ſądzone niebędą GroicPorz i3; táką Appellácyą odpráwić ma/ ná pierwſzą ſeſſyą Comiſſarzow ſzeſći Miaſt. GroicPorz cc (25); KrowObr 20v (22); RejWiz 23v (3); Leop Ex 19/11 (2); thedy ſtroná ma rok złożyć zá trzy niedzyele/ ieſli omięſzka o ſummę ábo o krzywdę tedy ná záiutrek. UstPraw H3 (8); RejFig Aa2v (3); RejZwierz 78 (3); ále ná trzećinaſty rok odſtąpili od niego. BibRadz Gen 14/4 (9); OrzRozm A (5); áták złożyliſmy cżás [przyszłego koncilium] ná dźień 24. Cżerwcá BielKron 211; potrzebá ieſt oſobnego ná ſwoy cżás z iechánia á rokowánia ſpolnego BielKron 412v (164); Mącz 3b (24); Byliśćie w Zurowicách ná dźień S. Marćiná wdźięcznymi v mnie gośćmi OrzQuin E3 (5); Prot Bv; á tego prochu day záwżdy chorému pół łotá ná zárań z wodą źimną SienLek 152 (13); LeovPrzep E4v (2); RejAp 81 [4 r.]; GórnDworz C8 (3); RejPos 17 (7); GrzegŚm 9; KuczbKat a2 (2); Iż nágotuycie ſie wſzyſcy ná iutro/ pewnie go ná tey gorze widzieć będziecie RejZwierc 9 (8); BielSpr b2 (5); WujJud A5 (2); RejPosWstaw [41²]v; BudBib Lev 25/30 (5); Strum Lv; BudNT przedm c7v [2 r.] (4); CzechRozm 72 (4); Zołd ná cżas náznácżony ma być płácon [ad tempus solvenda] ModrzBaz 118 (8); SkarJedn A5 (5); SkarŻyw 4 [2 r.] (20); ktorą rinthę pewnie ma dać i Hewſtunk ieſli wſzitek albo cżęsc na mięſopusty blisko przyſzle ZapKościer 1580/12; Na termin iak się Contractem ich Waruie, Sliachetny dzieniſz Ieżewſki polożel zlotych polskich ZapKościer 1580/15 (46); MWilkHist K4v; StryjKron 140 (21); CzechEp 119 [2 r.]; KochJez B4; NiemObr 153; żebrząc z krobką przez ieden tylko dźień/ ná ieden wiecżor przynioſł do ſzpitalá 800. Dukatow. ReszList 169 (2); ArtKanc A10v; GórnRozm F4v (2); PaprUp I2v (2); ActReg 9 (22); Calep 269a (2); GostGosp 6 (8); OrzJan 47; LatHar 126 [3 r.] (5); A nie záſmucayćie Ducha świętego Bożego; przez ktorego zápieczętowáni ieſteśćie w dźień (marg) ná dźien. 8 L. G.S. (‒) odkupienia. WujNT Eph 4/30 (23); WysKaz 41 (2); ktorą [sumę] ná vroczyſty czás winien przez właſnégo poſłá odnośić. SarnStat 1269 (227); Boże day tákie ſerce mieć ná onę godzinę/ y mnie y káżdemu wiernemu. SkarKaz )(2 (22); VotSzl Ev (6); SkarKazSej 706b.

Połączenia: »aż(e) na« (2): BudBib 1.Par 4/41; tedy oná ista cauſa zoſtawa, áże na drugié Roki SarnStat 1297.

W połączeniach przyimkowych uściślających porę lub datę (40): »na ... na« (3): BielKron 207; maią Ręty dawacz na kaſzdy rok po dzieſzęczy grzywien, począcz ná przysly rok na S: Marczyn kiedy będą piſacz: Anno 1596 ZapKościer 1595/88v.

»na ... od« (4): RejZwierz kt; BielKron 340 (2); a ktemu ta ſzuma wyſzy opiſzana ta ma bycz na Roky wydana Iako ná pyerwſzy Rok ot thego zapusthu za rok 10m. ZapKościer 1582/28.

»na ... po« (18): wyſlałysmy byly, zoboyey strony, tho yeſth nadzyen pyąthkowy blyſſchy po szwyączye nawyedzenya panny mariey MetrKor 34/133; może na pirwſſy Syem po vieczach zlozony appellovacz ComCrac 17; BielKron 146v; ZapKościer 1588/78; WujNT Matth 28/1; SarnStat 414 [2 r.] (13).

»na ... pod« (1): Stanąwſzy oblicznie Sliachetny Grzegorz Smogorzińſki polożel ieſt rinthę pierwei napiſaną ktorą mial polożyć na dźień S. Michala. pod timze rokiem ZapKościer 1581/19.

»na ... przed« (13): MurzHist B4v; MurzNT 236; UstPraw A2v; BielKron 234v (2); WujJud 5; BudNT 1i8v; Ledwie mię ná godzinę przed świtánini [!] swymi Sen leniwy obłápił skrzydły czárnáwymi. KochTr 20; GostGosp 66; SarnStat 735 (4).

»na ... w« (1): Dan w Lublinie w dźień vrocżyſty Swiątecżny ktory przypadł ná 21. dźień Máiá: w roku Páńſkim Miłośćiwoletnim 1600. KlonWor ded **4.

Z rzeczownikiem nazywającym czynność lub stan (5): BierRaj 22; á roſkazał im áby ná pierwſze potkánie pierzchnęli w ſtronę do bliſkich gor BielSpr 40; BudNT Eph 4/26; KochFrag 19; Słońce niechay nie záchodźi ná rozgniewánie wáſze [super iracundiam vestram]. WujNT Eph 4/26.

W utartych wyrażeniach przyimkowych: »(aż, aliż) na koniec, (aż) na ostatek« wskazuje moment krańcowy (wyrażenia przyimkowe występują często w funkcji nawiązującej oraz wzmacniającej); novissime PolAnt (893): BierRaj 21; BierEz E2v (7); OpecŻyw 91; FalZioł V 79 (14); BielŻyw 70 (2); GlabGad M3; MiechGlab 45; MetrKor 59/76v; gdyz pirwey bywa poczęcie potym rodzenie naoſtatek porodzenie. WróbŻołt C5v (3); LibLeg 7/99v (10); RejPs 33 (6); ComCrac 16; ZapWar 1548 nr 2656; LibMal 1551/161 (3); RejRozpr Ev (3); LudWieś Bv (3); SeklKat C3 (3); RejKup b3v (6); HistAl B2v (6); KromRozm I Lv; potem powiedźiáł/ iako śię naoſtatek ſtyi ſwyi niecnoty vpamiętał ktoréi przes wielé lát nasladowáł MurzHist L4v (14); MurzNT 21 (4); KromRozm II c2; KromRozm III D3v (3); Diar 109 (2); BielKom D8v (4); GliczKsiąż C8 (13); LubPs A5 (4); GroicPorz Cv [2 r.] (15); KrowObr A3 (72); Leop *B2 (13); OrzList c3; KochZuz A2v (2); LeszczRzecz A4; BibRadz 1.Cor 15/8 (22); OrzRozm B (17); BielKron 326 (92); GrzegRóżn B2v (6); KochSat Bv (2); KwiatKsiąż F2 (2); Mącz 3b (46); OrzQuin L3v (2); Prot C2v (2); SarnUzn C2v (4); SienLek 88 (3); LeovPrzep B2 (2); RejAp AA3 (8); GórnDworz C3 (46); HistRzym 84; RejPos 5 (32); BiałKat a4v (8); GrzegŚm 12 (2); KuczbKat 20 (5); RejZwierc 5v (39); BielSpr 37v (3); WujJud A3 (5); BudBib 4.Reg 12/20 (2); HistHel B; MycPrz II B4v; Strum Q4v; BiałKaz G3v (2); BudNT Matth 22/27 (2); CzechRozm 169 (3); PaprPan Y3 (5); KarnNap Cv; ModrzBaz 4v (41); SkarJedn 141 (13); KochOdpr B (2); KochPs 4 (8); SkarŻyw 14 (60); KochTr 24; StryjKron A [2 r.] (22); CzechEp 356 (2); CzechEp 142 (4); NiemObr 9 (11); I ná oſtátek gárdłá położyli. KochFr 32 (6); KochMuza 27; Ná koniec obá táką chuć k niey [królewnie] mieli/ Ze ſie bić o nię poiedynkiem chcieli. KochSz A2v (5); ReszPrz 52 (2); ReszHoz 135; ReszList 174 (2); WerGośc 225 (3); KochPam 83 (3); KochPieś 21; KochTarn 74 (3); PudłFr 43; ArtKanc B19v (3); BielRozm 6; GórnRozm D4v (2); KochProp 12; KochWr 28 (2); ActReg 7 (7); Calep 149b [2 r.] (13); GostGosp 154; Phil G3 (2); KochFrag 14 (5); OrzJan 14 (8); LatHar 259 (11); WujNT przedm 25 (31); WysKaz )?(2; SarnStat 1019 (2); SiebRozmyśl E3; PowodPr 52 (2); SkarKaz 39a (7); VotSzl B3v (2); CiekPotr 2 (2); CzahTr Bv; KlonFlis E; KlonWor 11 (4).

W wyrażeniach przyimkowych typu: »na (jaki) czas (a. dzień)« wskazuje bliżej nieokreślony moment, ewentualnie porę, datę (wyrażenia przyimkowe występują często w funkcji nawiązującej); in illa die Vulg (2449): MetrKor 26/62v (14); ZapWar 1514 nr 2149 (19); March¹Wiet Av; Mieyćie ná tym doſyć teras/ Polepſzymy nà inſzy cżás. BierEz D (8); OpecŻyw 31 (4); ForCnR A3; FalZioł IV 21a (6); BielŻyw 59; GlabGad A3 (12); na ten cżas gdy napierwey Tatarzy przyſli mieſzkali tham Gothowie MiechGlab 35 (11); LibLeg 7/11 (67); WróbŻołtGlab A2 [2 r.]; RejPs 35 (8); to ſie ma rozvmiecz iż to popravovanie prze ma bycz ieden raz na Rokv zavitem, to ieſt naonczas gdy ivz ſzędzia bierze na rozmyſlieni abo na pitanie. ComCrac 18v (9); LibMal 1544/88 (13); ConPiotr 31; RejJóz A2 (4); SeklKat X4 (4); RejKup d8v (7); HistAl Gv; KromRozm I E4 [2 r.] (4); MurzHist C2 (4); MurzNT 8v (12); MurzOrt B; KromRozm II c4v (9); KromRozm III C (13); Diar 84 (28); DiarDop 103 (8); GliczKsiąż A4v (5); LubPs A6 [2 r.] (41); GroicPorz B2 (25); KrowObr B2 (50); RejWiz A3 (13); Wynidzie duch iego y náwroći ſie do źiemie ſwoiey: ná on dzień wyginą wſſyſtkie ich myſlenia. Leop Ps 145/4 (60); UstPraw Av [2 r.] (4); LeszczRzecz A4; RejZwierz 20v (2); BibRadz *5 (101); OrzRozm A3v (10); BielKron 1v [2 r.] (352); GrzegRóżn Cv; KochSat ktv (3); KwiatKsiąż kt [2 r.] (8); Mącz 75a [2 r.] (39); OrzQuin C3v (13); Prot A4 (5); SarnUzn B6v (13); SienLek 73v (9); LeovPrzep a2v (8); RejAp BB4 (43); Przyiechał práwi Tátárſki poſeł ná Wolyń/ do Iánuſzá Biſkupá ná on cżás Wilnieńſkiego GórnDworz P (71); GrzepGeom Bv (8); RejPos 1 (235); RejPosWiecz² 93; BiałKat 10v (5); BielSat B4v (4); KwiatOpis A2v; GrzegŚm 3 (3); HistLan D2v [2 r.] (4); KuczbKat 100 (11); RejZwierc 3 (28); BielSpr b4 (45); KochMon 27; WujJud 4 (20); WujJudConf 19v (3); RejPosRozpr b3 (5); RejPosWstaw [21³] (6); Ná ten cżás Alexánder Krol był w Cylicyiey [autem rex erat in Cilicia] BudBib 1.Mach 11/14 (32); HistHel B (4); BudBibKaw A2v [2 r.] (4); MycPrz II A2 (11); Strum A2v (4); BiałKaz F4v (6); BudNT a5 (20); StryjWjaz C4; CzechRozm 7 (80); PaprPan B4 (7); KarnNap A4v; A ieſliby tá rzecż potrzebowáłá wielkiego rozmysłu/ niechby ná inſzy dźień [in alium diem] odłożył oznaymienie zdánia ſwego/ y wyroku vcżynienie. ModrzBaz 29v (2); SkarJedn 14 (20); KochOdpr B4v (4); KochDryas A2v; Oczko A2 (10); KochPs 74 (3); SkarŻyw 15 (58); ZapKościer 1581/19v (18); KochTr 20; MWilkHist H2 (2); StryjKron 6 (45); gdyby to mogło być prawdźiwie z ſłowá Boże^go pokazáne/ iż tám przedtym ná tym/ ábo ná owym mieyſcu/ ná ten ábo ná ow cżás/ mowił bog przez ſyná CzechEp 268 (39); KochJez A3 (3); NiemObr 6 (40); KochFr 63 (3); KochBr 152 [2 r.]; KochPhaen 6 (4); KochSz A2 (4); KochWz 137 (2); ReszPrz 3 (12); ReszHoz 139 (3); ReszList 179; WerGośc 217 (3) WerKaz 267 (4); BielSenJoach 4; BielSjem 16 (4); KochPieś 32; PudłFr 67; ArtKanc Mv (4); BielRozm 9 (3); GórnRozm B2 (6); KochProp 14 [2 r.]; KochPropKKoch 3; KochFr 20 (6); PaprUp B (10); ZawJeft 11 (3); ActReg 21 (14); GostGosp 28; GostGospSieb +4v; Phil C4 [2 r.] (8); GórnTroas [3]; KochCn B4v; KochCz A2v; KochPij C2v; GrabowSet M2v; KochAp 8 (5); KochFrag 29 (2); KochFragJan 3; OrzJan 23 (13); LatHar 7 (56); KołakCath A4; WujNT 30 (82); WysKaz 8 (7); JanNKar B3 (6); SarnStat 9 (136); SiebRozmyśl E (13); GrabPospR Nv; KlonKrGum Av; KmitaSpit A2; PowodPr 54; SkarKaz 3b (31); CiekPotr 35 (3); CzahTr A2 [2 r.] (21) GosłCast 7 (2); SkarKazSej 682b (3); KlonFlis A3 (2); SapEpit A2v (2); KlonWor 60 (4); RybWit [A]v; SzarzRyt Dv.

Wyrażenie przyimkowe: »(prawie) (nie) na czas« = importune, oportune Mącz; commodum Calep (32): Gdyćby kto cżego pożycżył/ Pátrz by mu to ná cżás wroćił BierEz G (3); LibLeg 11/108; Leop Eccli 12/16: KwiatKsiąż P2v; Mącz 266c (4); SienLek 154v; Vgorów wczás niepłoży dla ónych bieśiad/ wczás nie ſpráwi/ áni ná czás nieśieie/ á téż ſye nie vrodźi. Strum L4v; CzechRozm 46v; KochOdpr B3; Ludźie wielką pómoc odnoſzą ná czás/ á rządnie vżywſzy tego pićia Oczko 23v (3); SkarŻyw 202; ZapKościer 1582/35; KochTarn 77; PudłFr 62; ActReg 85; Calep 223b (2); bo to y łacwiey y lepiey doſtátecżnieyſzy Kmiotek vmie záchowáć/ y ná cżás Pánu/ kiedy roſkażą/ oddáć. GostGosp 42 (2); GostGospSieb +3v; Zárt nie ná czás. KochAp 6; KochFragJan 4; PowodPr 74 marg; CiekPotr 30; A práwie ná czás teraz mam tu znáiomego/ Ktorego vżyć mogę do wſzego dobrego. PaxLiz B3.

α. Wskazuje rozpoczęcie nowego okresu (198): zmieſzay thy rzecży ſpołem cżiſcie, á tim mieſtcza oprzałe na nocz j poranu pomazuy FalZioł V 44 (107); GlabGad I3v; RejPs 87; LudWieś B4v; RejKup f7v; BibRadz Gen 19/33 (3); A gdy mu ſzło ná ſiodmy rok BielKron 86v (2); KochSat A3; á wſzákże thego dwie łyżce ná noc z winem bráć/ á ná dźień z wodą/ kto tego vżywáć chce. SienLek 97 (52); Y Ow[ce] bo niezdrowe ná źimę przedamy BielSat B4; Oczko 28v; A te prośiętá/ ktore ſie ná láto rodzą/ wſzyſtkie chowáć: bo ſie łatwiey vchowa: y nie táki koſzt ná trawie ná świnie. GostGosp 110 (2); Potym nazajutrz wstawszy dosyć nierychło na dźień, odprawiwszy nabożeństwo swoje (?), ten to p. sędzia z p. podsędkiem w kościele zasiedli miejsca ZapMaz II G 97/90; CzahTr L2 (2); To ránne ieſt lekarſtwo/ lecż záś ná noc inſze PaxLiz D2v (2); Iuż ná inſzy rok idźie: Iáko gdy vderzy Zegar cżtery godźiny/ iuż ná piątą mierzy. KlonWor 80 (3).

W połączenia uściślającym porę lub datę (17): Iſch znyedzyelye na ponyedzialek theraſz przeſchli Glowiney Wgorczinye panyey ſwoyey wnoczy schathi pokradl skomori. LibMal 1547/135v (14); StryjKron A3v; ActReg 56; á ták ſie rychley gnoy vcżyni/ kiedy go wywieźie z źimy ná wioſnę. GostGosp 82.

B. Wskazuje przeciąg czasu, okres: przez, w ciągu (3013): BierEz F4 (5); domow tam niebylo/ a tak cżęſto na notz w puſſcży/ w boru/ w leſie/ w polu odpocżiwali. OpecŻyw 28; FalZioł I 3d (22); BielŻyw 2 (3); GlabGad Bv (5); MiechGlab 31; Browarzs kthori w Wyezyenyv ſziedzi myeſzkal na pulthora lyatha z Lucia Barthoſcha Glinyarza LibMal 1554/193 (3); ConPiotr 35; LudWieś kt (11); A nie daycie nam na ſtaroſc pozdychać od głodu RejJóz L8v; ZapWar 1548 nr 2668; RejKup d5v (3); Diar 80 (4); DiarDop 112; BielKom Cv; LubPs T4; Wierę ſnadź będzye kłopot ná ten rok o chlebie. RejWiz 12v (12); was ſam ten liſt (ácż ná godzinę [ad horam]) záfráſowáł Leop 2.Cor 7/8 (5); UstPraw K3 [2 r.] (3); RejFig Dd3; RejZwierz 16v (3); BibRadz Gen 19/2 (7); Goski *; OrzRozm Q4 (3); Trzymáli to kroleſtwo [Syryją] Rzymiánie ná tyſiąc lat/ ále ie potym ſtráćili do Sárácenow BielKron 264v (42); Mącz 8b (12); KwiatKsiąż E3; OrzQuin O4; Prot C (2); SienLek 190 (12); byłá to miarká ná iednę oſobę cżymby ſie ná ieden dźień wychowáć mogłá. RejAp 58v; nápiſáłá do niego liſt/ proſząc lámentliwemi ſłowy/ áby ná kilká dni do niey ſie wroćił. GórnDworz Cc8v (2); HistRzym 21v; BiałKat a2 (3); KwiatOpis C3v; A práwie go [ojca] y s płácżem o to pilnie proſzą/ Aby iednę cżwierć roku v iedney mieſzkáć chciał/ A ná drugą v drugiey zaſię ſwe wcżáſy miał. HistLan D3; RejZwierc 7v (35); BielSpr 70v; BudBib Dan 1/12 (4); HistHel C3; trudno ſye ma chłop wyſtráwowáć ná tyydźiéń [!] trzydźieśćią groſzy Strum E2v (7); BudNT Act 19/34 (2); CzechRozm 139v; PaprPan H (2); Morderſtwá ná cáły rok [omni anno] gęſto ſię broią w tey Rzecżypoſpolitey. ModrzBaz 140v (9); SkarJedn 237; Oczko 9v [2 r.] (5); Siedḿ kroć ná dźień/ prze twą prawdę/ dáię chwałę tobie. KochPs 186; SkarŻyw 575 (21); ZapKościer 1589/87 (2); A Krzyżacy zwątpiwſzy bárzo o ſobie/ vprośili ſtania w pokoiu ná trzy Mieſiące. StryjKron 577 (14); KochJez B2; KlonŻal C2v [2 r.]; KochPhaen 19; KochPam 81 (2); BOday twéy wdźięcznéy twarzy ſtárość folgowáłá/ Ták/ żeby z tą głádkośćią ná wielé lat trwáłá PudłFr 31 (5); ArtKanc B6; nie ná dwie niedźieli Krol dilatią dawa/ ále ná dwie lećie. GórnRozm H4 (5); ActReg 3v [2 r.] (10); Calep 318b (6); Kmiotkowie ty okolicżne potrzeby Pánu robić máią w Ieśieni/ Zimie/ y ná Wioſnę/ poki polna robotá nie zaydźie GostGosp 34 (52); GrabowSet D3v; LatHar 124 (3); Tedy go prośili áby zmieſzkał v nich ná kilká dni. WujNT Act 10/48 (12); WysKaz 16; SarnStat 729 (2); GrabPospR M3 (4); KmitaSpit C6; SkarKaz 313a (2); CiekPotr 46 (2); KlonFlis D4; KlonWor 15 (5); PudłDydo B.

Z rzeczownikiem nazywającym czynność lub stan (7): Tho bilo na pyerwſche branye po Choczymſkyey ſlvzbye LibLeg 11/98; Iako my othim dobrze wiemy iss vn nyenasedl onego na robothe kiedi zal zytho ozimye ZapWar 1549 nr 2680 (2); iáko mgłá wypuſzcżáiąca roſę ná vpalenie we żniwo [in die messis]. BibRadz Is 18/4 (2); HistRzym [118]v; SiebRozmyśl F3.

W wyrażeniach przyimkowych typu: »na (krotki, mały) czas, chwilę itp.« wskazuje na krótkotrwałe istnienie czynności lub stanu (243): On ſędziego nácżął prośić/ By mu chćiał tego dopuśćić: Ná máłą chwilę pocżekał/ By mátce nieco poſzeptał. BierEz L4 (4); OpecŻyw [34] (3); ForCnR Bv (2); [panną Maryja] na naymnyeyſzy czaſz w grzechu pod moczą by byla złego dncha a tako by bog nyebyl ſnyą PatKaz I 8 (2); BartBydg 25; FalZioł ‡2c (5); BielŻyw 135 (2); GlabGad K5v; LibLeg 10/71 (2); RejPs 43; Choć więcz cżaſem na krotki krys to w ludziech vgaſnie Ale leda za przycżyną żaſię ſwieci iaſnie RejJóz F2 (2); RejKup a7 (4); KromRozm I G3; o gdźieſz bych iáto mógł aby na maluczką filkę poczuć w ſobie łaſkę a miłość bożą MurzHist H4v; MurzNT 43v (2); KromRozm II ſ4 [2 r.] (3); KromRozm III E7v (4); Diar 26 (2); BielKom C4v [2 r.] (5); GliczKsiąż Q3v; zli bárzo ſie ná máludki cżás vznawáią á zwłaſzcżá gdi widzą iáwne karánie nád ſobą. LubPs R6v marg (9); GroicPorz C3; KrowObr 224; RejWiz 3v (5); Leop Ps 29/8; KochZuz A4; RejFig Aa3v; RejZwierz 38v; Gniewałem ſię iáko ná mgnienie oká BibRadz Is 54/8 (5); Był też [Lucyjanus] y Krześćiáninem ná krotki cżás BielKron 156 (13); KwiatKsiąż F4; Pax, te tribus verbis volo, Nie ruſzay ſie tilko mi cie ná trzi słowá trzebá. Mącz 285b (13); SienLek 168; RejAp Cc4 (4); GórnDworz T6 (2); HistRzym 8 (2); RejPos 27 (30); RejPosWiecz³ 98; BielSat D4v (3); GrzegŚm 3 (2); RejZwierc 42 (8); BielSpr 12v (3); BudBib Is 63/18; BiałKaz B4v; BudNT Hh4; CzechRozm 38v (12); ábychmy położywſzy ná cżás [in praesens] on dar Bogu nágotowány/ ſzli pirwey do brátá/ á przeiednáli go. ModrzBaz 64v (3); SkarJedn 79 (2); Oczko 4; SkarŻyw 62 (3); KochTr 14; MWilkHist F; CzechEp 359 (7); CzechEpPOrz *; NiemObr 51; KochFr 10 (2); KlonŻal Cv; KochPam 87; KochSob 59 (2); PudłFr 8; ArtKanc E10; BielRozm 32; Więc ná máły czás chcećie bydź rżądnymi/ á ná dłuzſzy czás rżądu niechcećie? GórnRozm K; Calep 52a (6); GrochKal 10; OrzJan 48; LatHar 592 (2); KołakSzczęśl C2v; RybGęśli A2; WujNT 1.Thess 2/17 (15); SarnStat 108 (5); WitosłLut A4v; GrabPospR L3v (3); A iż woyná Turecka ná wytrwáną idźie: opátrzyć to/ áby ſie tákże dawáło ná pewne cżáſy poki woyná trwa. PowodPr 82; SkarKaz 158b; VotSzl E2v; SkarKazSej 701b marg [2 r.]; SzarzRyt D4v.

W wyrażeniach przyimkowych typu: »(aż(e)) na długi (a. każdy, a. wszelki itp.) czas, na wieki (wieczne) itp.« wskazuje na długotrwałe istnienie czynności lub stanu (często o maksymalnym zasięgu czasowym: zawsze) (2333): ListRzeź w. 16 (5); ZapWar 1513 nr 2063 (8); BierRaj 16 (16); yſz by ſtobą mogł krolowacz mynye [!] y nawyekye [!] przeſzkonycza. PowUrb +3 (3); March¹ A4v; March¹Wiet Av (2); BierEz Pv (3); OpecŻyw 1v (33); ForCnR C3; na dom twoy myly panye zalezy ſzwyątoſzcz na wſſythky czaſy PatKaz II 40 (3); PatKaz III 95 (5); HistJóz C4v (2); á będą chwalili pana ktorzy go ſzukaią/ będą żyć ſercza gich na wiek wiekom. TarDuch A4 (3); BielŻyw 27 (2); GlabGad L7 (2); MiechGlab ktv (2); BierRozm 18; LibLeg 6/78 (20); March³ V5; pełnic zakon boży na wſzelki cżas [in omni tempore]. WróbŻołt nn7 (44); WróbŻołtGlab A3v; RejPs 27 (46); ComCrac 22; LibMal 1552/171 (2); RejRozpr F3v; SeklWyzn Av (3); RejJóz A2v (6); SeklKat Q3 (5); RejKup Cv (5); takowe vpominki trwałe ſą a daleko y ſzeroko theż y na potomne cżaſy międzi ludzmi ſliną. HistAlHUng A2v (2); KromRozm I B3 (4); MurzHist M4v; MurzNT Ioann 10/28; MurzNTSekl A2; KromRozm II b2 (10); KromRozm III A8 (5); Diar 21 (3); MrowPieś A3v; BielKom B5v (2); GliczKsiąż Cv (2); LubPs A6 (185); GroicPorz A4v (7); SeklPieś 16 (2); KrowObr A3 (41); RejWiz A4 (25); Cżemuſz teſz y my ná kożdą godzinę [omni hora] nieprzeſpiecżeńſtwo ćierpimy Leop 1.Cor 15/30 (101); OrzList g3v (2); UstPraw G4v (3); RejZwierz 123v (2); Abowiem ieſli nas nie będźie chćiał rátować w tych piąći dniách może nas obronić kiedy chce y ná wieki [omnibus diebus] BibRadz Iudith 8/10 (120); KochPhaen 1; OrzRozm B (9); BielKron 390v (49); GrzegRóżn D2 (2); KwiatKsiąż B4v (2); Mącz 5c [2 r.] (16); OrzQuin B (8); Prot A2v (2); ProtStoj Ev; SarnUzn C (4); LeovPrzep F3 (2); RejAp 7 [2 r.] (82); GórnDworz Ev (5); GrzepGeom O4v; HistRzym 6v (8); RejPos C4v (121); BiałKat d2 (7); BielSat D; KwiatOpis A2 (4); GrzegŚm 2 [2 r.] (8); HistLan ktv (3); KuczbKat 185 [8 r.] (9); RejZwierc Av (15); BielSpr 75v; KochMon 21 (3); WujJud 19 (9); WujJudConf 47 (5); RejPosRozpr b4; á ná káżdy cżás nieprzyiáćiel złośćiwy tuſz záwżdy był nád Izráelcżyki [Et fuit in insidias sanctuario, et in calumniatorem malum Israel semper]. BudBib 1.Mach 1/38 (82); MycPrz II A2 (2); WierKróc B3; BiałKaz ktv (4); BudNT Mar 3/29 (16); CzechRozm 5 (63); PaprPan A3 (8); KarnNap B3 (2); Cźáſu [!] też pokoiu przynależy ná Páná myślić ná potomne cżáſy ábo ná wiecżność [ad perpetuitatem] o zacnośći y o dobrem ták ſwem/ iáko y ludu ſwego ModrzBaz 22; Abowiem wiele Przekupniow chowáią zboża ná długi czás [in longum tempus]/ áby ie záśię cżáſu ſwego drożey przedawáli. ModrzBaz 33v (42); SkarJedn 4 (6); KochDryas A2 [2 r.]; Oczko B (3); KochPs 3 (52); SkarŻyw 2 (106); ktoryſz to Irzy Pieszk. obiecuie iemu pokoi na czaſy nie zmierne ZapKościer 1581/21 (64); KochTr 5 (2); MWilkHist E3v (2); StryjKron A (5); CzechEp 108 (23); CzechEpPOrz **2; NiemObr 29 (4); KochFr 14 (4); KlonŻal D4; KochBr 153; KochMuz 28; ReszPrz 4 (2); ReszList 183 (3); WerGośc 263 (3); WerKaz 293 (3); WisznTr 8 (5); KochPam 83; KochPieś 5 (5); KochTarn 76 [2 r.]; PudłFr 23 (5); ArtKanc A4v (64); BielRozm 24; GórnRozm C (4); KmitaPsal A5 (2); PaprUp B3 (5); ZawJeft 22 (2); ActReg 24 (6); GostGosp 84 (3); GrochKal 4; Phil E (3); GórnTroas 18; GrabowSet A2v (7); KochFrag 26 (4); OrzJan 67 (2); LatHar +11 (127); KołakCath A3v; KołakSzczęśl B4 [2 r.]; RybGęśli D2v [2 r.]; iemu chwałá w kośćiele/ y w Chriſtuśie Ieſuſie ná wſzytkie rodzáie wieku wiekow [in omnes generationes]. WujNT Eph 3/21 (99); WysKaz )?(3 (7); áby ná potym ná przyſzłé czáſy [deinceps futuris perpetuis temporibus JanStat 137] nic nie było przez nas y potomki náſzé ſtánowiono/ przez ſpólnégo Rad y Poſłów źiemſkich zwolenia SarnStat 50 (260); SiebRozmyśl B (11); WitosłLut A3v (2); KmitaSpit A4v; PowodPr 43 (2); SkarKaz )(4 (33); VotSzl Ev; CiekPotr 51 (2); GosłCast 20 (4); PaxLiz A2 (6); SkarKazSej 658b (10); KlonFlis D2 (2); SkorWinsz A2v; KlonWor 71 (2); ZbylPrzyg B4; SzarzRyt A2 (2).

α. Przy określaniu kolejnej godziny w ciągu dnia (26): OpecŻyw 2v (4); PatKaz III 142; WróbŻołt pp7 (2); á około oſmey godziny ná dzień doſzli iednego zamku HistAl H5 (4); BudNT Act 2/16; SkarŻyw 277; StryjKron 742; Trzećiey ná dźień godźiny/ był ſrodze bicżowan ArtKanc D11 (3); LatHar 55 [2 r.] (4); Ten widźiał iáwnie w widzeniu/ około dźiewiątey godźiny ná dźień [hora diei nona]/ ániołá Bożego wchodzącego do śiebie WujNT Act 10/3 (3); SarnStat 1106; SiebRozmyśl K3.

C. Z odcieniem celowym: wskazuje przewidywany okres lub termin, na który się ktoś przygotowuje (lub coś przeznacza) (595): Gdy dziś potrzebę będzieſz miał: Pátrz by ſie ná iutro oſzcżymiał. BierEz F4v (4); OpecŻyw 191; Murm 10; HistJóz B2v; BartBydg 67b; ZapWar 1527 nr 2534; Bywa też ten łakomy á na dalſze cżaſi ſie oſzcżądaiąci [!] kthory nie rad widzi ſzcżęſcia czudzego GlabGad M5; MiechGlab 22; RejPs 63v; LibMal 1544/88v (10); RejRozpr B4v; MurzHist L3; MurzNT Ioann 12/7; KrowObr 122; RejWiz 57 (2); POiotr [!] pothym z Iánem ſſly do kośćiołá ná godzinę modlienia ſie dziewiątą [ad horam orationis nonam]. Leop Act 3/1 (8); RejFig Ee2v; BibRadz Num 11/18 (2); OrzRozm V; y zbieráli [mannę] coby ná dzyeń ieden/ nic nie zoſtawuiąc ná drugi dzyeń BielKron 31 (7); I muſzę ia podobno/ prze ludźi lakome/ [...] Szukać ſobie na ſtaroſć inſzego mieſzkania KochSat A2; niktore rzecży ku powſzednim potrzebam znaſzali/ [...] cżęſtokroć ná piętnaśćie albo więcey dni pokarm y picie KwiatKsiąż N3v (2); Mącz 63c (8); GórnDworz Qv (3); Y przydáło ſie cżáſu tego że był iednego pielgrzymá ná noc przyiął HistRzym 70; RejPos 11v (3); RejZwierc 59 (6); BielSpr 7v (4); WujJud 187 (3); WujJudConf 186v [2 r.]; RejPosWstaw [110³]v; BudBib Lev 25/21 (4); Strum Pv (3); BudNT Eph 4/30 (2); StryjWjaz C3v; CzechRozm 7 (5); Aleć to ná mądre należy/ rádźić o przyſzłych rzecżach: á ná wątpliwe Rzecżypoſpolitey cżáſy [ad dubia rei publicae tempora] przyiaćioły ſobie iednáć. ModrzBaz 89; Oczko 27v; SkarŻyw 90 (11); StryjKron 497; CzechEp 50; KochFr 23; WerGośc 262; KochPieś 26; KochTarn 75; BielRozm 13; GórnRozm I4v; KochWr 33; PaprUp Iv; ActReg 64; Calep 188b; Ná Zimę piecow zewnątrz opráwić kędy trzebá GostGosp 66 (9); GrochKal 12; GrabowSet M2v; KochAp 9; WyprPl C2v [2 r.]; ná on oſtátecżny punkt y chwilę rozłączenia duſze z ćiáłem/ przygotowánia potrzebá nie máłego LatHar 639 (4); RybGęśli B4; Páráſceve, to iest przygotowánie zowie dzien piątkowy, iż weń gotowano potráwy ná Sobotę, która v zydow byłá iáko v nas Niedzielá. WujNT Matth 27/62 marg (12); CiekPotr 65; WysKaz 3; SarnStat 363 (8); GrabPospR Mv [3 r.] (9); PowodPr 69; SkarKaz 85a (6); PaxLiz Bv; SkarKazSej 666b; Ná trzy mieśiące miey ſpiże przy namniey Zyiąc naſkromniey. KlonFlis F; SkorWinsz A3 (2); SapEpit Bv; KlonWor 35 (2); ZbylPrzyg B4v.

Połączenie: »aż na« (4): RejAp 17 (3); ábowiem Kryſtus iuż nie przydzie z niebá áż ná ſąd ſwoy RejZwierc 197v.

α. Wskazuje przydatność, stosowność w przewidywanym terminie lub okresie (w funkcji przydawki) (404): LudWieś B4; Bo był mándat Krolewſki ná nie y porządek miedzy śpiewaki ná káżdy dzień [ordo in cantoribus per dies singulos] Leop 2.Esdr 11/23; OrzRozm R (2); Mącz 142d; Ewányelia ná dźień náwiedzenia pánny Máriey/ ktorą nápiſał Lukaſz s. RejPos 303 (31); WujJud 188v; Hetman trzećiego woyſká ná trzeći mieſiąc Benáiahu ſyn Iehoiady BudBib 1.Par 27/5 (9); SkarJedn 239; SkαrŻyw 1 (9); GostGosp 100; Hymn Kośćielny ná Boże Národzenie. LatHar 400 (4); Ewángelia ná dzień Nowego látá. WujNT Luc 2/20 marg (100); vſtáwiamy wſzyſtkim przerzeczonym Vrzędnikóm ná kożdy rok dwoiákié ſzáty/ to ieſt Letnie y ná Zimę [aestivalia et hiemalia JanStat 42] SarnStat 377; POſitia kśiąg Ziemſkich w źiemi Drohickiéy y Mielnickiéy ná czáſy ſądzenia Roków Ziemſkich SarnStat 1198 (9); PowodPr kt; Iáko ſię z kazań Greckich oycow ná ten dźień pokázuie. SkarKaz 514b (22).

Z elipsą rzeczownika nadrzędnego (211): RejPos 14 (165); WujJudConf 216v; RejPosWstaw [110²] żp (3); Ná Kwietną Niedźielę 353. LatHar 742 (16); SkarKaz 276b marg (26).

D. Wskazuje periodyczne powtarzanie czynności (co ile) w wyrażeniach przyimkowych typu: »na (każdy) dzień, miesiąc itp.« (569): MetrKor 34/134; BierEz R2; OpecŻyw 8 (9); ZapWar 1523 nr 2295 (5); PatKaz I 2v; Murm 7 (3); BartBydg 89 (2); FalZioł I 62c (34); BielŻyw 149; MiechGlab 20 (2); KłosAlg Gv (4); LibLeg 9/50 (5); SeklWyzn f2; HistAl K7 (2); MurzHist D4; MurzNT Mar 14/49 (2); KromRozm II bv (2); KromRozm III B3v; LibMal 1554/184; GliczKsiąż M3 [2 r.] (4); LubPs eev (3); GroicPorz b4 (8); Papieſz y iego cechowáni Kxięża ták ná kożdą niedzielę tzáruią wodę. KrowObr Tt3 (17); A w oney iámie było ſiedm Lwow/ y dawano im ná káżdy dzień [cotidie] dwoie bydłá/ y dwie owce Leop Dan 14/30 (26); BibRadz 1.Mach 1/61 (2); UstPraw Av (2); KochZuz A2 (2); áby ná káżdy rok ná mieyſcu pewnym y vprzywileiowánym/ zgromádzenie bywáło LeszczRzecz A3 (2); RejZwierz 20 (2); BibRadz Tob 10/7 (28); OrzRozm V3; [Egipt] ſtodołą wſzytkiego ſwiátá zwáli/ á to gi ktemu ſpráwuie rzeká Nylus/ ktora przezeń idzye y wylewa ná ſwe cżáſy/ á tym zyemię Egipſką nád ine rodzáyną cżyni. BielKron 8v (29); GrzegRóżn A2; KochSat A3; KwiatKsiąż A3v (4); Mącz 464d (37); SarnUzn D8; y máćicá/ áczkolwiek krwią płynie ná mieſyąc/ á wſzakże ſye thám w niey żadna kreẃ s przyrodzenia niechowa SienLek 89v (18); przykazanie/ o śiodmym roku odpoczynienia/ [...] áby Zydowie ná káżdy rok śiodmy źiemie nie rucháli/ y owocow żadnych ſniey nie zbieráli LeovPrzep Iv; RejAp 162 (4); GórnDworz Aa6 (2); HistRzym 30 (15); RejPos 104v (4); BielSat L4; RejZwierc 58 (10); Aſło ná káżdą noc rozdawa Trębácż dla ſzpiegow iákich záwżdy. BielSpr 70v (5); WujJud 225 (10); BudBib Deut 16/16 (11); BudNT Luc 17/4 [2 r.] (3); Ták wielką ieſt ſwawola v nas wſzácowániu pieniędzy poſtronnych/ ták złotych iáko y śrebrnych/ że nigdźie indźie więtſza nieieſt. Ná káżdą ćwierć roku ceny ich przybywa/ gdyż wagi ich nic nieprzybywa. ModrzBaz 35 (32); KochOdpr D3; Oczko 21 (2); KochPs 9; SkarŻyw 99 (7); a rinty ma dawacz na Koſzdę boſzye czalo po 12 g przeſz ſzyeląga ZapKościer 1585/56 (19); MWilkHist A3v; StryjKron 16 [2 r.] (3); CzechEp 182 (5); KochJez B; NiemObr 10; KochFr 79; KlonŻal C2v; KochPhaen 20; ReszPrz 46 (3); ReszHoz 121 (5); ReszList 144 (5); WerGośc 223 (2); BielSjem 27; ArtKanc L9v; [Prometeuszowi] ná kożdy dźień ſerce orżeł wyiada/ ktore też w niem ná kożdą noc odraſta GórnRozm N3; PaprUp F2v; ActReg 4v [2 r.] (5); Calep 72b (7); GostGosp 40 (8); KochAp 11; LatHar ++7 (17); WujNT Act 18/4 (25); WysKaz 8 (6); Spráwy ná Séym przypádłé, we Srzodę y w Piątek ná kozdy tydzien máią bydź ſądzoné: á po zámknieniu Séymu dáley ſądzic nie máią. SarnStat 139 (55); GrabPospR K4 (3); PowodPr 11; VotSzl B4 (8); SkarKaz 121b; CiekPotr 38; CzahTr Lv; iedną ná dźień kwartą winá do roku ſto złotych bliſko vtráći. SkarKazSej 704b; KlonWor 74; ZbylPrzyg Bv.

3. Przy określaniu celu; in BartBydg, Mącz, Modrz, JanStat, Vulg, PolAnt, Cn; ad Mącz, Modrz, JanStat, Vulg, Cn; pro Modrz, JanStat, Vulg, Cn; super JanStat; supra Vulg (15164):

A. Wskazuje cel czynności lub stanu (często wyrażony rzeczownikiem konkretnym) (10242): slal ponye allie ich nye zasthano bo hvyachaly na kupią sdomv ZapWar 1537 nr 2494 (77); MetrKor 31/620v (13); BierRaj 22v; ZapMaz II Ł 7/117 (3); March¹ A3v; Rzekł Xánt/[...] Bom ćię ią nie ná ſwar kupił/ Ale áby mi poſłuſzen był. BierEz C (35); na iego więtſſy poſmiéch/ dali mu miąſto [!] ſceptru/ trzeſtz albo trcinę morſką w ręku OpecŻyw 128v (88); OpecŻywSandP ktv; OpecŻywSandR nlb 4v; ForCnR Bv (5); PatKaz I 6v; PatKaz II 19 (16); PatKaz III 91 (13); á kyedyſmy przyſzli ná pokarmowánie/ otworzyliſmy wory náſſe HistJóz D (7); TarDuch [C4] (8); FalZioł I 16c (55); FalZiołUng V 119; Gdy ſie iednego cżaſu Dyogenes będąc iuż ſtarim brał na igrę ktorą Olimpiacum zwano [...] BielŻyw 77 (18); GlabGad Cv (4); krolowię poimani, na więtſzą lekkoſć, muſili kothły y garnce miedziane v niego do kuchnie noſić MiechGlab 45 (15); KłosAlg F4v (3); KlerWes A2v [2 r.]; March³ V7v [2 r.]; Położyłes nas ná przypowieſc [in similitudinem] poganom WróbŻołt 43/15 (39); RejPs 16 (77); Przichodzyl do nas na skargę z myaſta naschego Andrinopolia poddani nasch LibLeg 11/92 (45); Aby ſzędzia ziemſki ani Grodſki ani podkomorzy iedno ieden raz ſobie bral na rozmyſlienie ComCrac 18 (11); Ieden ſtich rabkow obroczila na koſſulką krzeſzna dzyeczyączyu ſwemv LibMal 1553/174v (48); ná wełnę godzisz Kiedy zátym ſtádem chodzisz RejRozpr A4 (31); Tham ony ſamy oſobamy ſwymy wolny bendą od cziągnienia na woinę ConPiotr 30v (14); á iuż przirzekli daley do krakowa niechodzić na żadną poradkę ani prandikę LudWieś A2 (4); SeklWyzn a3v (10); A tak iuż iemu wſzytko/ ſtale porucżajwa Siebie y ſwe żałoſći/ na opiekę daywa RejJóz B7 (27); SeklKat A2 (54); RejRozm 398 (2); Chriſtus kaze poſla naleſcz y nąſpiegy naſwiat poſlacz. RejKup b6; A tak niewdam ſię wtwą radę Przeczywko bogu na ſdradę. RejKup d8v (95); HistAl A2v (32); KromRozm I D3 (3); MurzHist kt (37); MurzNT Matth 10/10 (24); MurzOrt Bv; KromRozm II a4 (14); KromRozm III I5v (43); Az przeto [posłowie] słali z pośrodka siebie ku panom, opowiedając im iż wedle zwyczaju pospolitego nie są opatrzeni na strawę od KJM. Diar 32 (33); DiarDop 105 (9); BielKom kt (19); GDy ſyná ſwego yákyemu náucżycyelowi rodzicy ná náukę wolą máyą dáć [...] GliczKsiąż L3v (110); LubPs bbv (70); Może też Iſćiec dłużniká ſwego ná iáką robotę ieſli chce przyiąc GroicPorz q4v (48); GroicPorzRej C3v; KrowObr Cv (81); Vmyſlnie ná wizyią obádwá thám przyſzli RejWiz 126v (94); Biſior rozlicny z Egiptu tkan ieſt tobie na żagle Leop Ez 27/7 (149); OrzList b2 (8); Sláchtá y duchowni/ [...] ſą wolni od cłá y targowego/ [...] gdy iákie bydlę kupuią nie ná przekup/ ále ku twoiey potrzebie. UstPraw E (31); KochZuz A3v (2); LeszczRzecz A3v (2); RejFig Aa5 (21); RejZwierz A3 (35); CApelanom na obruſzi dano plotna stuke WyprKr 115 (6); to było ná pámiątkę [in memoriam] ſynom Izráelſkim ludowi iego. BibRadz Eccli 45/10 (143); Goski *2v (3); przyſzłá ná Mſzą iego kuchárká OrzRozm H2v (37); poiedzyemy ná hops/ to ieſt/ na gámrácyą. BielKron 378 (656); rąbią albo buk do huty/ Albo ſoſnią na ſmolę/ albo dąb na ſzkuty KochSat A2 (8); KwiatKsiąż D2 (8); Vocare ad arma Ná trwogę zátrębić/ álbo/ w bęben vderzić/ ku bitwie ná gwáłt zázwonić. Mącz 16b (224); Przetom ia to Kśięże Doktorze miły/ ten wywód ná przykład vczynił wam Káznodźieiam OrzQuin Aa3 (25); Prot A3v [2 r.] (11); ProtStoj E2; SarnUzn Bv (2); SienLekAndr a3 (16); y przywodzą ná świádectwo piſmo święte LeovPrzep b (3); LeovPrzepSamb b3v; wielekroć do niego poſyłał ná rozmowy Anyoły ſwoie RejAp AA3 (139); Sokrates drugi/ miał záwżdy około ſiebie zacne/ vcżone/ y dzielne ludzi/ ná co koſztu/ áni ſtáránia nie litował/ gárnąc thákie ku ſobie GórnDworz B7v (75); GrzepGeom P3 [2 r.]; Iákoż mogę być weſoł/ gdyż ná známię śmierći ſłyſzałem dziś przed mym domem trąbienie HistRzym 94 (63); vyrzycie ſyná cżłowiecżego przychodzącego [...] złym ná ſtrách á dobrym ná wielkie pocieſzenie. RejPos 7v; chce zákołátáć we drzwi thwoie/ á powołáć cie ná ſrogą licżbę ſwoię. RejPos 346 (688); BiałKat 26 (22); BielSat 4Cv (31); GrzegŚm 5 (12); HistLan A2v (12); KuczbKat 20 (24); iuż áni ná ſtándur pod przecieś/ áni ná łucżywo ſie nie przyda RejZwierc 160v (255); BielSpr b2v (88); KochMon 33; WujJud 39v (45); WujJudConf 13 (13); RejPosRozpr c (3); RejPosWstaw 21 (14); Mamy na wzor Apoſtoły święte BudBib b3v (107); BudBibKaw A3v; HistHel Av (4); MycPrz I B (9); tedy ná śiano trawę śiecz. Strum Lv (41); WierKróc B2v (5); BiałKaz M4; BudNT Kk3 (45); StryjWjaz A2 (7); á do Ieruzálem chodzić ná modlitwy nie dopuſzcżáł? CzechRozm 81 (118); PaprPan A4v (29); KarnNap C (13); Ná pierze [in plumas] wielką moc pieniędzy wychodźi/ okrom pożytku/ á zwielką ſzkodą. ModrzBaz 51; á kiedy trzebá/ ná odwrot kázáć trąbić. ModrzBaz 115 (194); ModrzBazBud ¶6v (2); Papieſcy Posłowie w Cárogrodzie Greki ná dyſputácyą wyzywáli SkarJedn d8 (81); KochDryas [A3] [2 r.]; Trzebá mi bowiem sędźiom ná podárki KochOdpr A4 (6); Oczko 2v (12); Calag 151a (5); Iuż ćielce/ y tłuſté woły/ Gotuią ſye ná twé ſtoły KochPs 95 (19); [Piotr] prośił áby ná rozność od Páná głową na doł ná krzyżu záwieſzony był SkarŻyw 408 (641); ſą się tak przed prawem naſzym zezwolili, pa^nv cżeſć cżynić ſpołecżnie, ſkladaiąc ſię na piwo, ktore vmyſlili klodą na przyiazd pana ſwego wyſtawiać. ZapKościer 1580/11 (28); KochTr 22 (2); MWilkHist A4 (9); StryjKron 11 (97); przed Krolmi y poſpolſtwem inſtyguyćie/ bijćie/ morduyćie/ ná káptur wołayćie/ tribunały wzruſzayćie CzechEp 44 (74); CzechEpPOrz *3 (2); Názáiutrz Filon Kmitá ná pośiłek tobie/ Y Háráburdá przyſzedł KochJez Bv; á ſchadzamy ſię/ nie ku zabobonom/ áni ná obrzydłe bałwochwálſtwo / ále ná prawdźiwą chwałę imienia Páńſkiego NiemObr 23 (38); móy Pánie Konraćie/ Czy tylko ná chléb gębę ſwą chowaćie? KochFr 12 (8); KlonŻal B (2); KochDz 107; KochSz Bv (6); KochWz 137; kácerze toż piſmo wſzyſtko ná podporę błędu ſwego przyćiągáią ReszPrz 37 (14); ReszHoz 116 (11); drudzy do ſwych domow ná pośćiel bráli ReszList 167 (7); Pukarzowſki prośił był ná wiecżerzą Skotnickiego WerGośc 247 (11); WerGoścPapr 202; WerKaz 296 (4); WisznTr 8 (7); BielSen 6 [2 r.] (3); BielSjem 5 (12); KochPam 83 (2); KochPieś 38 (6); KochSob 69 (2); PudłFr [3] (7); przydźi k nam z niebieſką rzeſzą/ na ſąd wſzechżywych y martwych ArtKanc S20 (46); BielRozm 23 (20); ieſcze to nie ieſt ſpráwiedliwy/ ábo mierny/ ktory ras ábo kilká/ tylko ná okaż ták ſię popiſze GórnRozm L2v (30); KmitaPsal A4v; KochProp 6 (6); KochPropKKoch 4; KochWr 29; PaprUp B3 (18); ZawJeft 12 (5); iednak naprzestrogę topiszę ActReg 115 (49); Calep 21a (27); Kędy niſkie role/ ná iárzyny ie zoſtáwić GostGosp 64 (62); GostGospSieb +2v (6); Phil B3 (13); GórnTroas 6 (17); KochCz B; KochCzJan A3; KochPij C4; A co máią/ w złym kochánie/ Wzday ná háńbę PANIE. GrabowSet B3v (31); KochAp 8 (2); KochFrag 38 (2); máiętność iego wedle ſzácunku ná więtſzą wypráwę wyſtátczyć nie mogłá. OrzJan 124 (53); Y teraz iść ná gody/ niezdami ſie trwogá. OstrEpit A3v (4); WyprPl A4 (14); LatHar +4 (185); KołakCath B2v (3); KołakSzczęśl A2v (7); Nie trzymam z Márſem/ co ná bitne boie/ Cwicży ſwe ſzáble RybGęśli C2 (7); Ale choćby też krew moię wylano ná ofiárę y ná poſługę [supra sacrificium et obsequium] wiáry wáſzey WujNT Philipp 2/17 (404); WysKaz 2 [2 r.] (8); JanNKar B3v (3); JanNKarGórn D4 (5); pewnych czáſow ná łupieſtwo/ á pewnych záśię czáſów ná ſłużbę wychodzą SarnStat 920 (432); SiebRozmyśl [A2]v (24); WitosłLut A2 (2); wzbraniał ſię máłego kęſá vdźielić/ ná dalſze opátrzenie świebod y wcżáſow ſwoich/ ná wſpaniáłą ſławę/ y pomnożenie oycżyzny ſwey y narodu ſwego. GrabPospR M (45); KlonKr Bv (3); KmitaSpit A2 (12); Y gdy ná ſzyderſtwo Bogá práwdźiwego/ pił z nich ſtroiąc Báłwochwálſtwo ſwoie PowodPr 75 (40); Ná ohydę mężoboyſtwá/ włożył P. Bog dáleko śiedmioráko więtſze karánie ná drugiego po Kaimie mężoboycę SkarKaz 314b (166); CzahTr B3v (4); VotSzl B2 (18); á iżem ſię ná báłámuctwo Zá ten isty potroyny náiął CiekPotr 66; Przyrzekam, y zárázem dáięć ná to rękę. CiekPotr 86 (28); Y mknie z nim wſkok ná ſpráwę do mieyſcá pewnego. CzahTr L (23); GosłCast 9 (19); PaxLiz B2v (5); SkarKazSej 657a (71); KlonFlis A2 (12); SkorWinsz A2v (2); SapEpit A4v; ná Krzćiny ſię prośić Páná Kmotrá śpieſzy. KlonWor 60 (49); PudłDydo [B5]; ZbylPrzyg A2 (13); piſmá y kśięgi iego ná ſwoy dozor y opiekę wźiął SzarzRytJSzarz nlb 2v (4).

Połączenie: »na ... na« (4): czekaymy żniwa/ áż Pan przyydźie ná żniwo ná ſwoie OrzList f2v; RejZwierc 194; Ná potrzebę ná káżdą nigdy ſie nie leni. PaprPan T3 (2).

W zwrotach typu: »dać, puścić (się) itp. na [czyją, jaką] łaskę, rozsądek, wolą itp.« podkreśla możność wyboru, decyzji; dare optio, tradere voluntati Vulg (158): LibLeg 10/115 (3); BierEz B (4); FalZioł V 66; RejPs 138v [2 r.]; ComCrac 21; SeklWyzn 4 (2); RejJóz N7; SeklKat N4v (2); A czoż dzałaċ proſtakowi Iedno ſwemu Panu dufaċ A yemu ſię na Laſke daċ RejKup x4 (5); KromRozm II g2; GroicPorz p4 (2); RejWiz 22 [2 r.] (4); Leop 2.Reg 24/12 (4); BibRadz Ps 41/3 (4); BielKron 96v (28); Mącz 14a (6); RejAp [Ff5]; RejPos 46 marg (35); KuczbKat 395; WujJud 196; BudBib 1.Reg 22/14; HistHel C2; BiałKaz L; CzechRozm 172v (13); KarnNap D2v [2 r.]; ModrzBaz 132v; KochOdpr B3v; KochPs 123; lecż niewiem co lepſzego/ ná twoię ſię rádę dáię: y vcżynię wſzytko co ſłuſznieyſzego być zbáwieniu memu vkażeſz. SkarŻyw 332 (6); NiemObr 25 [2 r.]; KochDz 108; Y dał to Apoſtoł S. ná wybor niewieśćie/ ktoraby zá ſłuſzną przycżyną opuśćiłá mężá/ iżeby álbo zá mąż nie chodźiłá/ álbo ſię z mężem ſwoim ziednáłá. WerKaz 284; ArtKanc D12 (2); GórnRozm K2 (2); PaprUp L2v [2 r.]; Pusczęmy tona rozsądek WKM ActReg 31 (2); exekucyą dekretu ná wolą ich puśćił: iákoby rzekł/ cżyńćieſz z nim co chcećie. LatHar 318 (4); KołakSzczęśl B3; WujNT Luc 23/25 (2); SarnStat 184 (2); GosłCast 61.

a. O powołaniu do pełnienia urzędu, godności (a także przy wyznaczaniu miejsca w hierarchii społecznej) (1681): ZapMaz II Ł 7/63; MetrKor 31/621 (2); PatKaz II 38 [3 r.] (7); HistJóz Bv; KlerPow 1 [2 r.]; FalZioł V 52; BielŻyw 113 [2 r.]; Thamże Turci ponim iego ſina Baifeta na panſtwo wzięli [ad imperium assumpserunt] MiechGlab 68 (2); KłosAlg D3v; KlerWes Av; WróbŻołtGlab A3 (2); LibLeg 10/65 (6); ſtegożeś był národu nálazł Dawidá ſlugę ſwego/ ktoregoś kázał pomázáć ná ſtolec krolewſki RejPs 132 (3); ComCrac 16 (3); RejRozpr G; RejJóz L4v; RejKup Ov; Ateńſcy pánowie ſlyſząc to rozgniewáli ſie bárzo mowiąc/ cięſzſze rzecży ſpráwić przećiw Alexandrowi/ ieſliby Stráxagony nie przywroćił ná kſięſtwo. HistAl D5 (2); KromRozm III H (15); A z tej liczby wyżej mianowanej obrać jednego na pisarstwo ziem polskich generaliter. Diar 94 (3); DiarDop 109; BielKom C5v (2); GliczKsiąż I4 (7); LubPs G3 (5); GroicPorz ii (4); Dámáſsus wtory tym imieniem Papieſz iáko wſzedł ná Papeſtwo. KrowObr Rr2 (26); RejWiz 50v (2); Leop Gen 36/38 (11); RejZwierz 2 (8); BibRadz I 3a marg (16); OrzRozm B4 [2 r.] (10); [Mieszko] iechał do Krákowá na Monárchią BielKron 356v; y pogranicżne zamki od Turkow dał Huniádowi/ przełożywſzy go ná Hetmáńſtwo. BielKron 389 (424); KochSat C; Mącz 105b (39); OrzQuin R2 (10); RejAp 88v; [Król] ná regiment Kroleſtwá Polſkiego wſthąpił GórnDworz B8 (9); [Gwido] potym ná rycerſtwo był paſan. HistRzym 68 (4); RejPos 23 (19); BiałKat 38v [2 r.] (7); BielSat L4v; KwiatOpis B4v; Biſkup kiedy kogo ná Kápłáńſtwo święći/ tedy naprzod ręce nań kłádźie KuczbKat 245 (3); RejZwierc 144v (13); Stądże ná on cżás wzięli [Rzymianie] od pługá Cyntynatá ná diktáturę BielSpr 2 (4); WujJud 3 (5); RejPosRozpr c; RejPosWstaw 44; HistHel C4 [2 r.]; BudBib Gen 41/13; MycPrz II Bv (11); WierKróc A3 (2); BudNT Act 25/1 (2); StryjWjaz C3v (7); CzechRozm 37 (13); PaprPan R4 (4); KarnNap C [2 r.]; ModrzBaz 15v [2 r.] (19); Ruſcy Duchowni nie wchodzą ná vrzędy drzwiámi. SkarJedn [d9] (50); Calag 129b (2); KochPs 133 (2); Ná Arcybiſkupſtwo Gnieznieńſkie dány. SkarŻyw 355 marg (127); Syn iey Ian Granowſki z Pilce ná Grabſtwo Iároſłáwskie był podnieſiony StryjKron 547 (88); CzechEp 83 (13); NiemObr 49 (7); ReszPrz 111 [2 r.]; WerGośc 204; BielSjem 28; KochPam 84; KochPieś 13; GórnRozm Av (2); PaprUp Bv (11); ActReg 31 (5); KALLIOPEA SLOWIENSKA, Zygmuntowi III. ná ſtolicę Polską wſtępuiącemu. GrochKal 1 (3); Phil E (2); KochAp 7; KochFrag 42 (2); KochFragJan 3; OrzJan 13; LatHar 75 (5); [książęta słuckie] Od Monárchow Sármáckich byli miłowáni/ Ná Kxięſtwá y ná Páńſtwá wielkie wokowáni. KołakCath A4 (4); KołakSzczęśl C3; WujNT 35 (26); KlonWor 16 [2 r.]; áby z onéyże Dioeceſiiéy/ w któréy ieſt klaſztór/ ſzláchćic godny ſtanu Duchownégo był obiéran/ y poſtulowan ná Opáctwo SarnStat 207; VStáwiamy/ áby plebei nie byli kreowáni ná ſzláchectwo SarnStat 239 (124); KlonKr A3 wstęp (4); KmitaSpit C2; PowodPr 2 (3); SkarKaz 44b (15); VotSzl E4v [2 r.]; CzahTr F; SkarKazSej 660b (8); SapEpit [B2].

Wyrażenie przyimkowe: »na miejsce [czyje]« [przeważnie o zastępowaniu kogoś kim innym] = in locum [alicuius] Mącz, Modrz, JanStat, Vulg, Cn; pro [altero] Modrz, Vulg, Cn (406): A co się dotycze zawkrzeńskich sądow, tedy na miejsce pisarskie exnunc surrogata naznaczamy, urodzonego pana Iana Narzimskiego ZapMaz II G 61/159; BierEz O3v; BielŻyw 107; RejPs 68v; ComCrac 15v; RejJóz Pv; RejKup Xv; HistAl A6v; Mátyáſz ná myeyſce Yudaſſowo był obran KromRozm III G4v (6); LubPs M3; KrowObr 11v (14); [Pan] tu ná ſwe mieyſce wyſádził cżłowieká/ Ktorym ſie opiekáć chce ták iuż áż do wieká. RejWiz 187 (3); Leop Eccle 4/15 (4); UstPraw C3 (2); RejZwierz 55v; BibRadz Act 1 arg (3); Pan Bog [króla Władysława] nie tylko ná Cżeſkie álbo Węgierſkie kroleſthtwo przełożyć racżył/ ále y ná oycżyſte mieyſce. BielKron 401 (145); Mącz 2a (19); OrzQuin S4 (2); GórnDworz O6v; á przyięli Gwidoná ná mieyſce onego Stároſty HistRzym 68v (2); RejPos 46 (18); BiałKat 371; BielSat Hv; KuczbKat 25; RejZwierc 39v (3); BielSpr 6v (5); RejPosRozpr cv (2); BudBib Lev 6/22 (2); MycPrz I A2v; BudNT Act 24/27; LibLeg 7/104v (4); CzechRozm 150 marg (10); á ná mieyſce onego zábitego/ ſyná iego ſędźią vcżynił ModrzBaz 88v (18); SkarJedn 101 (13); Calag 16b; KochPs 65 (2); SkarŻyw 90 (14); Poki na mieſcza ych inſzi przeſ rotmiſtrza naſze^go do tego nasnaczonego wybrani nyebędą ZapKościer 1582/33 (2); StryjKron 150 (11); CzechEp 331 (2); NiemObr 26 (8); KlonŻal Cv; ReszPrz 102; GórnRozm M3v [2 r.]; KmitaPsal A2; PaprUp B3; ActReg 102 (2); Calep 1015b; KochFrag 44; KołakCath C2; WujNT 50 (23); [wojewoda i starosta] gdy ná Séymiéch álbo ná ſpráwách Rzeczypoſpolitéy będą zátrudnieni: ná który czás będą mogli ná ſwe mieyſcá [vice sua JanStat 456] ludźi ośiádłé/ mądré/ y w Práwie vczoné oſádzáć. SarnStat 911 (25); GrabPospR M3 [2 r.]; SkarKaz 206a [2 r.] (7); SkarKazSej 687a.

Połączenie: »na ... na« (3): OrzList e2v; Rady Koronne. NIewiem ieſli pomnicie/ ná coſcie ſtworzeni/ Y od kogo ná mieyſcá/ ná thy wyſadzeni. RejZwierz 109; RejZwierc 40v.

b. Przy określaniu stanu chorobowego wskazuje stan, któremu się przeciwdziała: przeciw (412): [petroleum] pomaga naprzeciw dychawiczy y na kaſzel zaſtarzały FalZioł II 23v; Theż na barzo zbytnią biegunkę krwawą/ vcżyń oſḿ albo dzieſięć piłułek z woſku FalZioł V 86 (249); CHłopu ná dycháwicę Migdały kazáli/ Ieść RejFig Cc5; Ná oſkominy: kwiát Muſzkatowy żuy SienLek 78v (57); GórnDworz S; Iednákże iżeſmy ich niemáło widźieli/ ktorym ná hániebną Fráncę Cieplice pomagáły Oczko [40]v (3).

Z elipsą czasownika nadrzędnego (101): FalZioł ‡2f (13); Ná głowę ſtłuczoną. SienLek 145v marg (88).

B. Wskazuje osobę lub instytucję, na rzecz której przypadają określone korzyści: dla (455): y thego polvloczka szpadla Czwartha Cząscz po czeszlavye stryyv moyem rodzonem na oycza mego yana ZapWar 1505 nr 1969(12); MetrKor 57/120v [2 r.] (12); BierEz S; HistJóz D2; ma barzo wyelkie Skarbi. chtore po ſſmyerczy yego na Cessarza przydą LibLeg 9/54 (4); RejPs 120v [2 r.]; ComCrac 21; ConPiotr 33v; LibMal 1552/172; Podobno iáko y łoni Káżdy ná ſwe ſkrzydło goni Pewnie poſpolitey rzeczy Zadny tám niema ná pieczy RejRozpr Dv (5); RejJóz D5v (2); RejRozm 399; RejKup 17; Diar 64 [2 r.] (4); BielKom nlb 6; GliczKsiąż M3 (6); LubPs A4v; Z ktorych win Burgrábiá pierwſzą ná ſwą ſtronę bierze/ Lawnicy w ſpolny dźiał wtorą/ á Szołtys wſzythki inne GroicPorz k3 (15); RejWiz 104v (5); Leop Gen 47 arg (7); UstPraw H [2 r.] (3); RejZwierz 107 (2); WyprKr 88v [2 r.] (21); A gdy przeminął Szábat/ tedy część łupow oddźielili na ludźi niedoſthátecżne/ ſieroty y wdowy BibRadz 2.Mach 8/28 (11); OrzRozm Iv [2 r.]; dwie częśći máią zoſtháć ná mieyſcu dla poſpolitey obrony/ á trzecia na Pápieża BielKron 408 (55); Na tego wy robićie/ ten was wdawa w długi KochSat A4; Sibi sapere, O ſię ſámego ſie ſtáráć/ ná ſwoy młyn wodę ciągnąć. Mącz 368a (28); OrzQuin C3; Prot Dv; RejAp 119v (2); GórnDworz D7v (2); RejPos 23v [6 r.] (17); BiałKat d4v (2); BielSat C4 [2 r.]; KwiatOpis D; HistLan A3v (2); Wſzyſcy dziś ſobie ná ſwe ſkrzydłá galą/ A choć wſzytko zle przedſię ſobie chwalą. RejZwierc 223 (7); BielSpr b2 (3); WujJud B (3); BudBib Ex 12/3 (6); MycPrz II A2v; BudNT 1.Cor 16/1; ná Rzecżpoſpolitą/ Ci Suchodolſcy máią káletę odkrytą. PaprPan T (2); ModrzBaz 33v (9); SkarJedn 256; Y chował ono dziećię/ żebrząc ná nie mleká v páſtuchow SkarŻyw 184 (37); a która bi strona stronyę tego nyętrzimala tego kupu tą przepada Ie^go M. pánu woyewodze pomorſkemu slotych czerwonych a na ratus Koſczerſky 10m. ZapKościer 1586/68 (30); StryjKron 170 (17); CzechEp 371; KochFr 41; ReszHoz 133 [2 r.]; ReszList 158 (3); KochPieś 27; ArtKanc S11v; PaprUp L2v; Pani Sanocka iescze przez Szwedy nie przestała na Pana Starostę Przemyslkie^go się starac o ten Vrząd ActReg 171 (6); Calep 589a; GórnTroas 11; WyprPl C3v; LatHar 567; WujNT 133 (9); WysKaz 6 (2); A z win przerzeczonégo ſądu náſzégo Wóyt náſz ná część náſzę cztérzy winy/ á piąta ná Láwniki ma wyćiągáć. SarnStat 956 (42); KlonKr E2v (2); PowodPr 82 (2); SkarKaz )(2v (7); VotSzl E2v [2 r.]; Albo mniemaſz żebym co vrwał ná ſwą ſtronę? CiekPotr 32 (2); Są ieſzcże y dźiś wolne Rzecży poſpolite/ Gdźie ná Wielmożny Senat dochody obfite. KlonWor 13 (9); RybWit Cv; ZbylPrzyg B (2).

C. Wskazuje użyteczność, stosowność (ewentualnie przeznaczenie) (4467):

a. W funkcji przydawki (3109): ZapWar 1505 nr 2014 (33); ZapMaz III T 1/491; MetrKor 46/117 (2); BierRaj 16; BierEz A2 (2); [Maria] nietylko prawo má na vproſſenijé/ iako ij ijni ſwięci/ ale téż na roſkázanijé bogu/ iako matka ſynowi. OpecŻyw 189v (12); OpecŻywPrzedm C3 (2); OpecŻywSandR nlb 5v (2); PatKaz I 4; Murm 152 (2); HistJóz C3 (2); BartBydg 49b (3); TarDuch A7; FalZioł ‡a (37); BielŻyw 113 (2); KłosAlg E2 (7); LibLeg 7/11v (16); WróbŻołt hh8 (10); RejPs 30v (11); ComCrac 11v [2 r.] (5); LibMal 1543/70v (30); RejRozpr F (2); ConPiotr 31v; LudWieś A3v; SeklWyzn f4 (2); RejJóz E8v; SeklKat I2 (3); RejRozm 406; RejKup b5v (24); RejKup Sekl a5v; KromRozm I (7); Daleś iedną przyśięgą Chirograph na śię Légatowi MurzHist N3; MurzNT kt [2 r.] (6); KromRozm II o2v (3); KromRozm III A5v (2); A panowie namawiali o podatku na obronę Diar 63 (24); DiarDop 10 (2); MrowPieś kt; BielKom A2 (4); GliczKsiąż Av (11); LubPs B4 (23); GroicPorz C3v (48); GroicPorzRej C3v [2 r.] (3); KrowObr A2 (9); Wirſze ná Herb Iáſnie Wielmożnego Páná Iáná Grábie s Tarnowá. RejWiz A2 (34); ktho ma vſſy ná ſluchánie [qui habet aures audiendi]/ niechay ſlucha. Leop Luc 8/8 (41); UstPraw A3 (38); RejFig Bb2 (3); RejZwierz A4 (16); Obruszi na stol Panienſki. i na sluzbe. WyprKr 114 (49); BibRadz Gen 1/14 [4 r.] (52); OrzRozm A2 (8); Ferdynánd Kſiążę Rákuſkie/ mienił ſie mieć bliſkoć ná kroleſtwo Węgierſkie BielKron 204v (205); KwiatKsiąż M4v; Mącz 9á (75); OrzQuin I3v (7); Prot Bv; SarnUzn [G2]v; SienLek 56 [2 r.] (3); RejAp BB2v (196); GórnDworz B3v (25); HistRzym 113v (2); RejPos A5v (94); BiałKat 223v (3); BielSat C2 (9); KwiatOpis C3v; GrzegŚm 15; HistLan D3v (2); KuczbKat 115 (2); RejZwierc Av (65); BielSpr b3 (24); KochMon 28; my ná to żadnego dowodu z piſmá nie mamy WujJud 161v (2); WujJudConf 10v (2); RejPosRozpr c3v (3); RejPosWstaw 110v (2); BudBib b3 (67); HistHel A (2); MycPrz II A2v; Strum I (3); Ná niektore mieyſcá w kśięgach Nowego przymierza/ przypiſki. BudNT Ff6 (12); CzechRozm 16 (10); PaprPan G (8); KarnNap E3; y Rzecżypoſpolitey ieſt to rzecż wielce pożytecżna/ wſzytkie potrzeby ná woynę pogotowiu mieć ModrzBaz 104 (29); iż by byli y pod ziemią potwarzy nań ſzukáli SkarJedn 240 (37); Calag 255a; KochPs 45 (3); SkarŻyw A2v [2 r.] (120); ZapKościer 1580/13v (6); MWilkHist F3 [2 r.](3); á pomocy ná odſiec zniſkąd ſie nieſpodziewał StryjKron 120 (27); y ták oſtre Wędźidło ná mię vkował. CzechEp 11 (17); KochJez A3; NiemObr 38 (2); KochEpit kt (2); KochFr 15 (6); KlonŻal kt (3); KochMRot B4v; ReszPrz 42 (2); ReszList 170; WerGośc 212 (5); BielSen 6 (2); BielSjem 30 (2); KochPieś 17; Ieden fortél ná zazdrość/ nic nie czuć do śiebie/ A wſzytko mężnie w káżdéy wytrzymáć potrzebie. PudłFr 42 (6); ArtKanc D12 (5); Przeto nam ná koſzule ták płotná zdrożáły. BielRozm 24 (2); GórnRozm Av (28); KochWr 25 (3); PaprUp F4 (10); ZawJeft 34; Pozew od Kr I M na Pana Gniezninskie^go ActReg 111 (25); Calep 216b (15); Lotrom chłopom ták zboże ná naśienie dawáć GostGosp 106 (30); GrochKal 22 (3); Phil P3; GórnTroas 8 (5); KochPij Cv; GrabowSet F4 (2); KochAp 12; KochFrag 21; OrzJan kt (2); OstrEpit kt; A wſzák ſą nań oſtrogi/ będźieli leniwy WyprPl C; ieden grzech śmiertelny/ z łáſki Bożey grzeſzniká obnáża/ przywiley ná wiekuiſtą chwałę/ y wſzelką Synow Bożych zaſługę wydźiera LatHar 581 (36); KołakCath kt (2); RybGęśli B2v; A vgadzáiąc ś. Máttheuſzá/ tám zákázuie łáſki ábo kijá ná obronę WujNT 148 (60); WysKaz 2 (25); JanNKar D2v (2); Pŗykllády ná vocales. JanNKarGórn G3v (2); SarnStat 12 (259); SiebRozmyśl F3; WitosłLut kt; GrabPospR kt (9); KlonKr F3; KmitaSpit B; PowodPr 71 (10); Ieſliś dobry goſpodarz/ miey ná złodźieiá ſtraż. SkarKaz 7b (65); VotSzl B4v (6); pánnie od oycá iey przynioſł Kilká tyśięcy złotych ná poſag CiekPotr 59 (9); CzahTr B (4); GosłCast 25 (2); SkarKazSej 657a (47); KlonFlis G3v (9); SapEpit kt; KlonWor 14 (8); PudłDydo B5v; NAPIS NA STATVE SzarzRyt A (7).

Połączenie: »na ... na« (2): Ziaką ſprawą tam on miał wniċ A iako mial Liczbę czinić. [...] A iakie potym ſkazanie Vyſlo na każdego nánie. RejKup b4v (2).

Z elipsą rzeczownika nadrzędnego (przeważnie w tytułach, tekstach marginesowych itp.) (418): FalZioł III 26b (4); KłosAlg F4 (2); Na weselie krolewny Izábelle. KlerWes A; LibMal 1549/148v; RejFig Aa (3); RejZwierz 27v (36); RejZwierz[Wirzb] A4v; Ná ſpánie Dźiećiam. SienLek 56v marg (2); RejAp Cc6; RejPos Ooo6; BielSat N3v; KwiatOpis C3v; KuczbKat 5; Ná Herb Iáſtrzębiec Iáſnie Wielmożnych pánow ze Zborowá. RejZwierc 210v (16); RejPosWstaw 21v; BudBib Jer 46/2 [2 r.] (3); BudNT Hh6v (4); PaprPan ktv (5); ModrzBaz Stryj ¶2v; StryjKron 667; Ná Wędzidło X.K.P. CzechEp ktv żp (209); Ná Striiá. KochFr 19 (60); KlonŻal E4 [2 r.]; KochMRot C; WerGoścPapr 202; WerKazPapr 274; WisznTr 2; BielSen 2v; PudłFr 9 (11); ArtKanc A3v (6); Ná ſwé kśięgi, do Łaſkiégo. KochFrag 54 (6); KołakSzczęśl Av; SarnStat 158 (16); SkarKaz 518a; CzahTr I4v (5); CzahTrPapr ktv; PaxLiz ktv; SzarzRyt D (7); SzarzRytLeśn ktv.

α. O środkach (głównie lekach) użytecznych w przeciwdziałaniu: przeciw (266): Zaba z ſolą á z oleiem warzona/ na trąd ieſt lekarzſtwo FalZioł IV15c (160); GlabGad B4; RejJóz B6v marg (2); RejWiz 106v; Kąpiel álbo párzenie ná biegunkę SienLek 102 marg (50); RejAp 132v (4); GórnDworz C7v (2); Ale ná táką chorobę/ kthorą ſam cżárt ſpráwuie/ iuż żadnego zyela w ogrodzyech nie naydzye. RejPos 205 (5); BiałKat 171; RejZwierc B (19), BielSpr 25v (2); BiałKaz B3v; Iezuſá Chriſtuſá dał Bog lekárſtwem ná zárázę ludzką. CzechRozm *4v (2); SkarJedn 30; Oczko 23; SkarŻyw 294; GórnRozm D3; Phil D3; LatHar 199 [2 r.] (4); SiebRozmyśl [A3]v (2); PowodPr 11; SkarKaz 384b (2); SkarKazSej 664a (2).

b. W konstrukcji z przymiotnikiem (bardzo rzadko z przysłówkiem) (1538): March¹ A4; Maćieli co przedáynego/ A ná ſwadźbę przygodnego? BierEz C4v (2); OpecŻyw 46 (6); PatKaz III 93; oleiek Kaparowy [...] na thwardoſci y na bolenie ſleziony ieſt doſwiadcżony FalZioł III 14c (476); czo ſie tycże właſnego pożytku na tho bywa barzo dowcipnyy inſzim też vſługuiąci [!]. GlabGad M4 (8); March³ V4; WróbŻołt 16/2; LibLeg 6/116v (7); RejPs 17 (5); RejRozpr C (4); LudWieś B5; SeklWyzn a4v; A pewni to ſzpiegowie na winnego ocży RejJóz E2 (7); RejRozm 392 (2); RejKup ee3v (12); RejKupSekl a6; MurzHist Dv; MurzNT 116 (2); KromRozm II i4v; KromRozm III A5v [3 r.] (4); Diar 22 (2); BielKom A4; GliczKsiąż C6v [3 r.] (8); Boć to było przyſtoyniey ná mądrego żáká. LubPs ggv (3); GroicPorz fv (10); KrowObr 191; prawdáć miły brácie/ Iże to przytrudnieyſzym bárzo iście ná cie. RejWiz 143v (32); Nogi pręthkie ná bieżenie [veloces ad currendum] ku złemu Leop Prov 6/18 (8); OrzList i2v; UstPraw E2v (2); RejFig Aa3 (8); RejZwierz 17v (10); BibRadz Ex 18/18 (2); OrzRozm G (2); BielKron 24 (56); KochSat B2v; KwiatKsiąż E (3); Convenit optime ad pedem conthurnus, Práwie mi go w czás ná nogę. Mącz 481d (36); nie ládá Sokołá ná nię trzebá OrzQuin F (7); SienLek 52v (63); LeovPrzep B2v; RejAp AA8v (18); ten mnieyſzy máſzt/ był ſpoſobnieyſzy/ ná tákową potrzebę/ niż więtſzy. GórnDworz L5 (19); HistRzym 20; RejPos Bv (96); BiałKat 116 (3); BielSat Cv (5); HistLan B4 (2); KuczbKat 185 (2); A nadobną ná to rádę nam Philozophowie zoſtháwili/ iáko mamy záchowáć ſtátecżność káżdemu RejZwierc 92 (74); Konie też máią [...] ná błothá dobre BielSpr 66 (24); KochMon 19 [2 r.]; WujJud 59v (3); BudBib Deut 1/17 (11); HistHel Dv; MycPrz II A3 (2); Strum E (3); WierKróc B2; BiałKaz I3; BudNT b; CzechRozm 26 (10); CI ná trunek to mi wierz wyborni mężowie PaprPan H3 (8); Kto tedy będźie pocżytan być godnym ná Vrząd/ ten do Rzecżypoſpolitey ma przyſtąpić. ModrzBaz 43v (17); ModrzBazBud ¶6; SkarJedn 31 (9); Niewiem o żonę: ále dáry bierzeſz/ Od Graekow zwłaſzcżá: moię ná ćię máłe. KochOdpr A4; Oczko 9 (3); KochPs 38 (6); SkarŻyw 3 [2 r.] (43); ZapKościer 1580/5; ále wzrok śmiertelnéy źrzenice Tępy ná to KochTr 11 (2); Tu mogą mołoycy/ napráwni ná to/ obycżáynie ſtrzeláć z ruſznic. MWilkHist C4 (7); StryjKron 351 (9); CzechEp 5 (8); NiemObr 166 (2); KochFr 12; WerGośc 210 (3); BielSjem 33 (5); KochPieś 47; Ná niego fortél czyſty/ kłániáć mu ſye niſko PudłFr 56; ArtKanc N8 (2); BielRozm 11 (3); A iáko ná nowé choroby nowych lekarſtw/ ták ná nowe zbrodnie/ nowych potrżebá káźni. GórnRozm D3 (9); KochWr 38; PaprUp (2); ZawJeft 8 (2); ActReg 41 (2); Calep 932b (2); GostGosp 1 (6); GrabowSet G2v (3); KochFrag 21 (2); OrzJan 38 (4); WyprPl A3 (3); ſzukáli fáłſzywego świádectwá ná Páná Iezuſá LatHar 694 (14); Acz męká y zaſługá Páná Chriſtuſowá doſtáteczna ieſt ná zbáwienie wſzytkiego świátá WujNT 760 (6); Zupnik będźie powinien do cztéréch koni chowáć iednégo máſztálerzá ná to mocnégo SarnStat 374 (29); WitosłLut A2v; KlonKr F4v; PowodPr 11 marg (5); SkarKaz )(2v (37); VotSzl C2v (5); CzahTr C3v (3); GosłCast 57 (2); PaxLiz C (3); SkarKazSej 668a (2); KlonFlis F (2); Lycurgus Práwotworcá/ dał práwá ſurowe Ná ludźi prożnuiące KlonWor 44 (6); ZbylPrzyg B2v; SzarzRyt C4.

4. Przy określaniu stopnia, miary i sposobu; in BartBydg, Mącz, Modrz, JanStat, Vulg, PolAnt, Cn; ad Mącz, Modrz, JanStat, Vulg, Cn; per Modrz, Vulg, PolAnt, Cn; ex Mącz, Modrz, Cn; super JanStat, Vulg, PolAnt; de, sub Mącz, Cn; cum PolAnt, Cn; supra Vulg; ante, inter, pro Cn (7731):

A. Przy określaniu sposobu: jak (2662): Item kaſzdi kvpyecz lyvbo Moldawſkiego woyewodi lyvbo Krola yego myloſczi poddani, na zwikli ſzlad skupyami ma yachacz MetrKor 40/825 (5); March¹ A3v; Weſpni śię ná ſwoie nogi/ Stań proſto śćiągnąwſzy rogi BierEz H3v (3); okolo krola ſwégo/ dworzanie niebieſcy/ weſele vklaniaiątz na kory ſpiéwali OpecŻyw 174 (31); OpecŻywSandR nlb 2; PatKaz II 50v (2); HistJóz E3v; TarDuch C; Ie^go [łososia] mięſo ieſt dobre/ ſmacżne/ kruwkie y ſlodkie/ á dla te^go gi w thykaią na ſzpilki FalZioł IV 44d; pani rodzącza na grzbiet/ tho ieſth wznak [ma] ſie nakłonić FalZioł V 21c; Tez then lektwarz ieſt barzo dobri, Kthorego biorącz na noż: kładz pod ięzyk FalZioł V 95 (18); BierRozm 17; A thako roſkazuemczy aby thy ſczeſſarzem od nas mowyl y sbaſzamy wthey rzeczy nathen spoſſob. LibLeg 8/26 (3); RejPs 33 (4); RejRozpr H2v; Gdy kogo weżmą na żęby Więcz też nie żałować gęby RejJóz D (4); Skrziwiwſſy ċzapkę na vcho RejKup q8; HistAl A8 (7); KromRozm I O (2); bilo tho zlotho zwynyono na drewyenka toczone LibMal 1551/159v; Item zeznal ze poſpoliczie grą karthamy wyelye wigrawal falſſuyącz karthi tho yeſth skladayącz ye na fortheyl yego. LibMal 1552/169 (4); MurzHist I4 (3); MurzNT Mar 13/6 (3); KromRozm II iv (6); Bo to miły miſtrzu wielkye rzecży/ Kto ſie ná ſwoy rozum vprzeſpyecży BielKom Av (2); GliczKsiąż E3v (2); LubPs A5v (6); SeklPieś 6; KrowObr 84v (2); A ieſliże koleryk/ tedy ſie wneth wádzi/ Ná ſwe właſne mnimánie iuż káżdą rzecż ſádzi. RejWiz 117v (15); Sćiſną ſie kroki mocy iego/ á zepchnie go ná ſſyię rádá iego [praecipitabit eum consilium suum]. Leop Iob 18/7; Otho wy tylko ná zwády ná ſwary pośćićie [ad lites et contentiones ieiunatis]/ á bijećie pięśćią nielutośćiwie. Leop Is 58/4 (30); OrzList i2; RejFig Cc5 (2); Muśi tám pewnie zbieráć/ ná nitkę po ſłowie. RejZwierz 76 (4); BibRadz *3 (17); Słowni gracze ná grze/ rzekſzy ſłowem dobrym ſobie zaſtáwę wykupić/ y ná wſtęgę gráią OrzRozm O2; wyleią ná niecki on ſok ſłodki/ zſiędzie ſie/ potym ná głowy tworzą BielKron 276v; iuz byli pobłądźili Aſtronomowie álbo żeglarze w kompáſiech/ ták ná fortunę iecháli BielKron 444v (41); Cornupeta, Który rógámi bodzie/ ná rogi bierze. Mącz 66a; Glomeratio, Wićie ná kłębek, toczenie. Mącz 146d (34); OrzQuin A3v (3); SarnUzn C7; SienLek 2v (8); RejAp BBv (22); goniąc ná oſtre przed krolem Lodwikiem/ áż go zá koń było wyſádzono. GórnDworz N4v (4); wolę iſć ná walkę ná kolbę HistRzym 113v (3); RejPos 9 (26); boć to twárdouſty źrzebiec/ á iákoć ná kryg weźmie/ iuż go y ku gorze trudno záhámowáć będzieſz mogł. RejZwierc 35v; ná wykrętne kſtałty ten narod ſpráwiono. Tám iedno co wykręćić to iuż mądra głowá/ A opák wyſtáwowáć pozłoćiſte ſłowá. RejZwierc 240v (19); wiádoma rzecż iż po wſzech Kráinách świátá ludźie ſie rodzą ná rozmáite obycżáie/ iedni bywáią leniwi/ drudzy prędcy/ mocni/ ſłábi/ opátrzni BielSpr 1; w polu lepiey mieć doſtátek luddźi [!] zbroynych/ ktore możeſz ſzykować ná rozmáite vffce/ chceſzli ná klin ku przerwániu woyſká nieprzyiaćielſkiego/ chceſzli też ná kleſzcże viąć nieprzyiaćielſki klin. BielSpr 18 (9); WujJud 55; TEdy Iudyth vpadſzy na oblicże ſwe [in faciem] poſypawſzy prochem głowę ſwoię zwlokłá wor ſwoj tey godziny BudBib Iudith 9/1 (21); HistHel B3v; MycPrz I [A3] (2); Y kiedy obaczyſz że ſznurek równo bije/ od dźiurki do dźiurki/ y zákrywa Rézę/ o tym wiédz/ że iuż pewna wagá/ iuż możeſz snią ná pewné kázáć Strum C; káż dobrze drzewo ná ſznur vſtoſować Strum L3v; każyſz pługiem voráć ná ſkład ſkiby ónego Trawniká Strum M2 (4); BudNT Mar 13/6 (4); Ezechielowe ná bok lewy leżenie CzechRozm 135 (4); PaprPan Dd3; obłápiwſzy ie/ á ná ręce wźiąwſzy/ winſzował im wſzego dobrá. ModrzBaz 10; Calag 35a; Co ich pan porátował/ znowu ná kieł wźięli/ Znowu też/ co raz głębiéy/ w złościách ſwych tonęli. KochPs 162 (5); ścinał/ cżwiertował/ ná pále wbijał ś. Boże wyznawce SkarŻyw 299 (17); A ná koláná klękaymy. MWilkHist I (2); StryjKron 1 (4); CzechEp 16 (8); NiemObr 111 (4); Bijcie w bębny/ y w trąby: ále nie ná táki Ton/ iáko ſzalonému Marſzowi przyſmáki Czynią KochEpit A2; KlonŻal C4v (4); KochMuza 27; Cepheus po pás w morzu ná łeb wywrócony KochPhaen 22 (2); KochSz A4; WerGośc 250; áby páni ná wędźidłá mężá nie wźięłá/ á przewodźić nie pocżęłá WerGośc 290; BielSjem 10 (2); KochPieś 29; A gdy go [pohańca] ták vraczono/ Głowę ná wet przynieśiono: Temu czáſzá z rąk wypádłá KochSob 66 (2); ArtKanc A11 (4); odiydźie chęc do iedzenia/ ſęn nie prżiydźie ná oczy. GórnRozm D4 (3); KochProp 7; KochWr 21; Calep 84b (4); Iuz ták grzbietem o źiemię nędzná Troiá dáłá/ Iżby ná ſwoié nogi nigdy nie powſtáłá. GórnTroas 43 (2); KochCz A4v; GrabowSet G2 (2); LatHar +10 [2 r.] (10); RybGęśli D2; WujNT Matth 17/6 (26); SiebRozmyśl B3 [2 r.] (17); Piororuchowie tylko ći ſię mężnie bili/ Y kilká s ich tyśięcy ná ſtoſy złożyli. KmitaSpit C (3); SkarKaz 116 (2); CiekPotr 28 (2); A wywrocżćie te ſzáty ná ſobie ná lice. CzahTr F2 (4); GosłCast 24 (3); Miey ſię nieboże/ byś nie wźiął cholewą/ ná rękę lewą. KlonFlis G4 (2); KlonWor 19 (3); PudłDydo B2v.

Połączenie: »na ... na« (1): iáko Bogu prawdziwemu y ći ſtárcy y ty zwirzęthá vpadáiącz ná twarzy ná ſwoie cżeść á chwałę dawáli. RejAp 49v.

Wyrażenia przyimkowe: »na daremność« = bez wystarczającej przyczyny, bezpodstawnie; in vanum Vulg (3): Obácz też/ iáko ćie Pan nápomina pamiętáć na óno przykazánie/ Imienia Bożego niebráć ná dárémność. BiałKat 206 (3). Cf znacz. III. »na daremno«.

»na dohad« = na podstawie przypuszczenia, na ryzyko (1): v chłopów w niſkich kráinach/ ſá takie Stáwy v Ludźi ſpodźiwienim/ któré ſą budowáné ná dohad/ iákoby wątpliwie: będźie wodá álbo niebędźie/ tylko áby ieno Staw zbudował. Strum Nv.

»na domysł« = na podstawie przypuszczenia; coniectatorie Cn (3): BielKron 466v; Iá záiſte ácż żádney pewney o tem wiádomośći z Hiſtoriy ſtárodawnych niemam: wſzákże to co mi ſię ná domysł zda/ mam zá to nie zdrogi powiem [dicam meam coniecturam] ModrzBaz 131v (2).

»na fałsz« (1): Bo záprawdę byſmy byli prawdźiwie Chriſtowemi/ tedybyſmy tych ktorzi nam na fáłſz rádzą [falsitatis consultores] [...] opuśćili. ModrzBaz 30.

»na (swe) imię (własne)« = imieniem; ex nomine Modrz, Cn; nomine Vulg; in nomine PolAnt (138): ZapWar 1532 nr 2579 (2); LibLeg 10/61 (43); LibMal 1546/110 (4); MurzHist A4; MurzNT Luc 1/13; GliczKsiąż C2 (8); á niewiáſtá iedna ná imię Marta [Martha nomine] przyięła go do domu ſwego. Leop Luc 10/38; OrzRozm Pv; Zary oblegli y dobyli ich/ y oſadźili ſwymi/ przezwáli ná ſwe imię Bukowiec. BielKron 394v (3); GórnDworz Q4v (3); BudBib Is 45/3; BudBibKaw A2; MycPrz II C2; PaprPan Ddv; á ten ſkarb názwał ná imię: Montem pietatis, coſię wykłádá/ Gorá zbożności/ lub miłośierdźia. ModrzBaz 140; SkarJedn 196 (3); SkarŻyw 13 (32); slachetny pánowye oſzowſczy na ymyę Ian y pán Simon: wydali oſtatek przidaczy ſzyeſtrze swoy Malgorzaczyę ZapKościer 1587/70 (17); KochJez B3v; WerGośc 225 (4); PaprUp I3; Phil K2; LatHar 711; WujNT 478 (4); miáſto ſtározytnè y zacnè, ná imię Máſsilia álbo Márſilia, które byli naprzód Mędowie zbudowáli JanNKar B4; PowodPr 43.

»na imię« = po imieniu, imiennie; per nomina Pol, Cn; in nominibus PolAnt; nominatim Cn (6): yam tez wzyawſthi od panow waſchich kazdego oſſobno na ymye wdrugym lyſczie ſwym napyſſal LibLeg 11/107v; BudBib 1.Par 4/38 (4); BudNT 3.Ioann 6/15.

»na imię« = pod wezwaniem (3): KrowObr 101 (2); Cerkiew zbudowano/ ná imię ieie ſwiętoie [św. Poroskawii]/ y támże ieie cieło pohrebłi. StryjKron 273.

»na [czyj] karb« = na czyją odpowiedzialność (szkodę); alicuius fiducia a. periculo Cn (11): Przyiechawſzy Krol Olbrácht s ſeymu Piotrkowſkiego do Krakowá/ dał Heliaſzá Piotrá Woiewody Wáłaſkiego ſyná śćiąć we Cchowie/ przy poślech Sthefaná Wáłáſkiego Woiewody/ o zgwałcenie przymierza/ ktore cżynił ná kárb Wáłáſkiego Woiewody. BielKron 400v; Si quid peccat Demea mihi peccat, Ieſli w czym wykracza ná moy to karb czini/ Mnie grzeſzy nie komu ynſzemu. Mącz 221a; CzechRozm 112; SkαrJedn 235; Niechże tedy kto chce cżyni iáko chce/ ná ſwoy to karb vcżyni. CzechEp 126 (2); GórnRozm B4v.

»na krzyż« = decussatim Calep, Cn; in crucis modum Cn (32): FalZioł I 62b; LibMal 1544/86 [2 r.]; KrowObr 88 (3); RejZwierz 122v; Klaſztor Ryczerzow żáłożył ktorzy noſzą ná płaſzcżu dwa miecże nákrzyż. BielKron 437v; Mącz 414d; OrzQuin M4 (2); SienLek 167; GrzepGeom G4v (3); ná krzyż leżąc pacierze ſzemráć RejPos 276v; RejZwierc 107; StryjWjaz Cv (2); SkarJedn 233; Oczko 23v; A Iákob przełożywſzy ręce ná krzyſz/ dawał błogosłáwieńſtwo dwiemá ſynom ie^go SkarŻyw 349 (5); NiemObr 22; Calep 234a (4); GostGospPon 170; WujNT 297.

»na moc« = in firmitatem Cn (2): Niech ma dom ſwoy/ á gotowy/ rządnie rozmierzony/ ná moc zbudowány/ á ochędożny/ w zdrowym plácu/ ná widoku: á xtałtnie poſtáwiony. GostGospPon 170; SarnStat 1101.

»na ocel« = mocno, twardo (7): RejWiz 4 (2); RejZwierz G8; Narod Zborowſki ten Herb [Jastrzębiec] záwżdy máią/ A też ſie pewnie nigdy nie ſlizáią/ Dobrze ie cnotą ná ocel kowano/ A ſławą zacną mocno hártowano. RejZwierc 210v (4).

»na odpor« [o przeciwstawianiu się] = przeciwko (50): BielKom B6; BibRadz *4; Rycerſthwo Polſkie wcżyniwſzy Syem w Gnieźnie poddali ſie Lokiethkowi ſyny Hendrykowe wzgardziwſzy. Przeciw themu był na odpor mieſzcżanin niekthory Poznáńſki rzecżony Przemek BielKron 370v (12); BielSpr 56; CzechRozm 69v (6); A oni/ iż iáwnie ná odpor Bogu cżynią/ będą ſię muśieli z ſwoim wiecżnym złym tego w dźień oſtátecżny wſtydźic CzechEp 80; Otoż tedy X.K. fráſuiąc ſię ná mię y ná żydy/ ták ná odpor rzecży ſwoiey pierwſzey/ przećiwną iey ſtánowi CzechEp 210 (26); NiemObr 9 (2).

»na odwłoki, na zwłokę« (1:1): Day coś winien młodzieńcże/ nie tu ná odwłoki. BielRozm 27; á ſmierć ſie z dáleká zá námi iáko chuda ſzkápá Tátarſka wlecże. Acż z mieyſcá nicz nie ieſt/ ále ná zwłokę Boże ią rodź. RejZwierc 159.

[»na odwrot«: Tento Marcin [...] ma dać temu to Kasprowi [,..] orać bydłem, napierwey na odwrót na jeden dzień, item drugi dzień na lechę InwSzlachKal 1575 nr 31, 1592 nr 55.]

»na oko, na oczy« = wyrażnie, w sposób oczywisty; demonstrative, (suis) oculis Cn; in oculis PolAnt [w tym: prawie (aż) na oko (15), iście na oko (2)] (234:3): PatKaz III 10; RejRozpr K; SeklKat E2 (4); RejKup a7 (3); HistAlHUng A3; MurzHist E3 (3); MurzNT 73; KromRozm II a3v (6); KromRozm III A2 (3); BielKom G2v; GliczKsiąż B3v (5); LubPs ffv (7); KrowObr A (7); RejWiz 14 (6); OrzList i3; KochZuz A2; RejZwierz 59 (3); BibRadz 4.Reg 7/2; OrzRozm Bv (2); BielKron 19; KwiatKsiąż M2; OrzQuin Fv (9); Prot B2v; Złoż ty dwie mieyſcá [tekstu]/ á ná oko vyrzyſz potwierdzenie wykłádu ſtárádawnego SarnUzn G (3); RejAp BB4v (9); GórnDworz G2v (12); BiałKat 28v (3); RejPos 19v (17); BielSat B4; śmierć wiernych zowie Kryſtus záſnienim/ zmartwychẃſtánie ná oko vkázuiąc pewne GrzegŚm 10; HistLan E2v; KuczbKat 10 (2); RejZwierc A3 (4); BudBib bv (7); MycPrz I B4v; BudNT a3v (5); CzechRozm 90 (5); PaprPan B3 (4); ModrzBaz 141; SkarJedn 16; KochOdpr D; gdyż ſye tho ná oko podawa/ że wodá tę właſność z ſobą nieśie/ którą w źiemi/ ſkąd płynie/ wźięłá Oczko 4v (6); KochPs 9 (3); SkarŻyw 121 (6); StryjKron 597; CzechEp *2 (15); CzechEpPOrz **3; KochFr 55 (2); WerGośc 220; WerGoścPapr 202; BielSen 15; BielSjem 7; KochPieś 12; PudłFr 28 (3); ArtKanc I16v (3); BielRozm 14; GórnRozm B4v; ActReg 130; KochPij C2; GrabowSet D4v; KochFrag 20; OrzJan 10 (2); WyprPl A4v; LatHar +4v (7); KołakSzczęśl C3v; WysKaz 14 (5); JanNKar Av; SarnStat [6]v (4); PowodPr 19; SkarKaz 5b (10); Baczymy ná oko/ że w żadney ſtronie ſąśiedztwá pewney przyiázni nie mamy. VotSzl B; CzahTr L; GosłCast 32 (3); trzebá ogránicżyć Złodźieyſtwo/ y rodzáie złodźieiow wylicżyć: Zebymći to źrzetelnie vkazał ná ocży; A żebyś wyrozumiał o cżym ſię rzecż tocży. KlonWor 3 (2).

»na oko« = pozornie; ad oculum Vulg; ad a. in speciem, pro caerirnonia, pro forma Cn (6): SeklKat H2; RejZwierc 90; [Chrystus] nie ná oko ſądźi: áni z powieśći ktoraby do vſzu iego przyſzłá/ iáko ſądzą inſzy Pánowie świáta tego CzechEp 329; Słudzy/ bądźćie poſłuſzni we wſzytkim pánom wedle ćiáłá/ nie ſłużąc ná oko [ad oculum servientes]/ iákoby ludźiom ſię podobáiąc/ ále w ſzczerośći ſercá/ Bogá ſię boiąc. WujNT Col 3/22 (3).

»na podobieństwo« = przypuszczalnie, prawdopodobnie; quasi Vulg; probabile, proxime, simile Cn (3): walcżył z Szwedy o niepoſłuſzność/ wſzak że ſie ták ná podobieńſtwo zyednáli. BielKron 199; Hetman kiedyś obieżdzáiącz woyſko/ przyiechał nád brod ná podobieńſthwo głęboki GórnDworz Q4; A thych czo iedli było ná podobieńſtwo [quasi Vulg Mar 8/9] iáko cżterzy tyſiące. A potym ie opuśćić racżył. RejPos 182v.

»na pował« = pokotem (4): Ná pował leżą po źiemi Trupy ſług twoich RejPs 119 (2); GrochKal 13; y tę [ziemię węgierską] też ná głowę poráżoną y pobitą przed oczymá ſwémi ná pował widźiſz. OrzJan 85.

»na pozor« = z wyglądu; ad aspectum, in speciem Cn (2): Záś álić ſiedm krow innych wyſtępowało za nimi ſzcżupłych y ſzpetnych ná pozor bárzo y chudych na ciele/ niewidziałem tákich we wſzey ziemi Micráimſkiey złych. BudBib Gen 41/19 (2); [BudUrzęd 39].

»na prożność« = bez wystarczającej przyczyny, bezpodstawnie; frustra, in vanum PolAnt (4): A rozwaz tez cieſkie pomſty/ ktoremy pan Bog groxy [!] nam/ gdy ymienia ie- [!] złe vziwamy á naproſnoć ie bierzemy SeklKat F4v; BudBib Ex 20/7 (2); KołakSzczęśl Bv. Cf znacz. III. »na prożno«.

»na prożność« = bezskutecznie, bez pożytku (1): ſlowa tego ſprawiedliwego człowieka nie opadną, bowiem na proznoſc niepoydą, ale wſzytko będzie ſzczęſno y iemu y tym kthorzy go przijmą. WróbŻołt Bv.

»na przekorę(-y)« (2): to vczynił/ ná przekorę Kośćiołá chrześćiáńſkiego Luter: iż odmienił wiárę y chwałę Pánu w Sakrámenćie BiałKat 333v; KlonŻal E4.

»na przemiany(-ę), na odmiany(-ę)« = alternis Calag, Vulg, Cn; vicibus Calag; alternatim, invicem, vicissim Calep; per vices Modrz; per partes Vulg (17:8): Bo iáko záwżdy álbo wino pić álbo wodę/ przećiwna rzecż ieſt/ ále ná przemiány tego vżywáć rzecż miła Leop 2.Mach 15/39 (3); BibRadz 1.Reg 18/7; KwiatKsiąż E4v; StryjWjaz C3v; CzechRozm 209; ModrzBaz 20v (3); Calag 154a; Ceſarz kazał ią [św. Martynę] ná cżterzech pálách rośpiętą/ kiymi bić śiedmiom żołnierzom/ po dwu/ ná odmiánę. SkarŻyw 21 (2); KochSz B3v (2); Calep 56b (6); RybGęśli C4; WujNT 1.Cor 14/27; Vrząd mieyſki y Grodzki będźie powinien doyźrzeć/ áby té Podwody ná przemiány po tegodniu bywáły. SarnStat 973; SzarzRyt A4v.

»na przeskok« = zbyt pośpiesznie (1): żeby nie ſkwápliwie, nie ná przeſkok, áni ná ſzort Sędźia nie ſądźił. SarnStat 790.

»na przystęp« = zamiennie (2): Iż kiedy cztéry rzeczy máią iednáką proporcyą/ iáką piérwſza do wtóréy/ táką trzećia do czwartéy: tedy y ná przyſtęp będą miéć iednáką proporcyą/ iáką piérwſza do trzećiéy/ táką wtora do czwartéy. GrzepGeom P (2).

»na rękę« = po myśli; sub manu Mącz; percommode, commodum, peropportune Cn (11): Mącz 135c (2); Prot B4v; MycPrz I B4; Pruſowie vćiekli ſię pod zwierzchność Krolow Polſkich/ co dźiś ieſt ták Pruſom bárzo ná rękę [conducit]/ iż tego Páná Krolem máią/ iáko Polakom/ iż táką źiemię trzymáią. ModrzBaz 105v; ModrzBazBud ¶5v; CzechEp 157 (2); Lecz byłá młodéy żenie tá niemóc ná rękę. KochFr 59; GórnRozm B (2).

»na rękę« [o pojedynku] = in certamen, in proelium Mącz, Cn; in monomachiam, in pugnam Mącz; ad singulare certamen Modrz; ad certamen, ad dimicandum, ad pugnam Cn (23): y wywabiał iednego z nich ná rękę bić ſie z nim ſam á ſam BielKron 65v (7); KwiatKsiąż O3; Manu decertare, Praeliis decertare, Armis decertare, Skoſztować ſie s kim ná rękę. Mącz 48d (5); Sam cie Páweł ſprobuie wyzowie ná rękę/ Omiyay go z dáleká będzyeſz z nim miał mękę. PaprPan K2v (3); ModrzBaz 62 (3); SkarŻyw 56; StryjKron 210; KochFr 6; LatHar 115.

»na słuch« = in auditu Vulg (2): ieſli ty rozmyſłem ſwoim w iedney godzinie będzieſz we Włoſzech/ w Węgrzech/ w Turcech/ y wſzytko tám tylko ná ſłuch rozmyſlaſz co ſie thám dzieie/ á coż on [Bóg] będąc nieſkońcżoną mądroſcią niema wſzytkiego rozmyſlić i rozważniey wiedzieć gdzie ſie co dzieie? RejZwierc 147v; KochPs 25.

»na [jaki] szańc« [przy podkreślaniu podejmowanego ryzyka; także o stawce w grze] (14): RejZwierz 110v (2); pomnię iednego/ ktory po trzydzieśći cżerwonyeh złothych ná ſzańc w wárcaby gráć niechciał GórnDworz P4v; y gárdłá á y máiętnośći ſwe ná lekki ſzańc ſádzili RejZwierc 195 (4); SkarŻyw A3v; GórnRozm A2v; PaprUp F3 (2); woleliby z nieprzyiaćielem Koronnym zdrowia ſwe o wſzytkę oyczyznę/ y o te praemia pokłádáć/ y one ná ſzańc ſtáwiáć VotSzl C2v; CzahTr C3v (2).

»na szrot, na szort« = bez zastanowienia, niedbale, zbyt swobodnie (14:2): WOyćie głębokoś ſnadz zábrnął [...] Bárzoś ná ſſrot puſćił mowę RejRozpr I; RejJóz E4 (3); RejWiz 7v; BibRadz I 2a marg; żywie iáko iedno bydlę/ chćiwośći ſwe wſzytki ná ſzroth puśćiwſzy. GórnDworz Ff4v (3); káżde práwo by było namocnieyſze iáko będzie ná ſzrot puſzczono/ á poważną roſtropnością nie będzye opátrowáno/ káżde ſie zelżyć muśi y bárzo oſłábieć muśi. RejZwierc 36 (2); MycPrz I A2v (2); [chory] ieſli tego [co mu szkodzi] nie vpátruie/ iedno ták iákoby ná ſort żywie/ wierę tobie nie praw. Oczko 24v; KochPs 141; żeby nie ſkwápliwie, nic ná przeſkok, áni ná ſzort Sędźia nie ſądźił. SarnStat 790.

»na sztych« = cuspitatim Calep; in contentione Modrz (13): Acż wiem gdy ná ſztych przydzieſz z niedowiárki/ iżći to ſwiát inácżey będzie wſzędy wykłádáć/ ále ty przedſię ſtoy w imię Páńſkie mocno w ſtátecżnośći ſwoiey RejAp 3v; GórnDworz B6v (2); ModrzBaz 136v; KochOdpr C2; X.K. miánowićie ná vbogi zborecżek naſz ſzturmuie/ moię też oſobę zárázem ná ſztych wyſtáwiáiąc. NiemObr 6; KochFr 44; KochWr 29; ActReg 158; Calep 281a; Wydáiemy ſie ze wſzyſtkim ná ſztych z drugimi, niechcemy áby który ięzyk miał co nád nas, ieźdźimy do nich, vczymy ſie ich JanNKar Dv; CzahTr F2v; GosłCast 71.

»na upor« = uporczywie; pertinaciter, obfirrnate, obstinate Cn (2): by też ktho ná vpór chćiał o ćiele Chryſtuſá Páná ty ſłowá rozumiéć [o używaniu ciała]: tedy tymi ſłowy bytnośći Páńſkiéy/ którą ſye być obiecał w chlebie/ nie może wygłádźić. BiałKat 311; CzechEp 332.

»na urząd« = z rozmysłem; dedita opera Calag, Cn; data opera Calag; de a. ex industria Cn (9): A kyedy kto ſobye ná vrząd pobocznicę chowa?(–) Toć yuż nye z krewkoſći/ ále z vmyſlu. KromRozm I C3; Leop *B4v; RejPos 75; A Licinius ták go długo vwodził áż ſie chcąc dał náurząd poimáć/ áby iedno Brutus ná ſuſzy zoſtał RejZwierc 93 (2); to y od dawnych/ y od teráznieyſzych Medyków/ ná vrząd być vczyniono baczym. Oczko 25; Calag 354a; MWilkHist K2v; kto wewnątrz [domu] wſzedł/ wſzyſtko ná trwáłość/ wſzyſtko ná vrząd/ wſzyſtko do ochędoſtwá á do pożytku oglądał. GostGospSieb +3v.

»na wejrzenie, pojrzenie« = z wyglądu, na pierwszy rzut oka; visu Vulg; aspectu PolAnt; aspectu primo, prima fronte a. specie, in prima visione Cn (4:4): PatKaz III 121; y pobił wſzyſtko co iedno było pięknego ná poyzrzenie [quod pulchrum erat visu] w przybytku corki Syońſkiey Leop Thren 2/4; BibRadz Ez 10/22; BudBib Gen 41/4 (5).

»na wiatr« = bez powodu (1): Krolu/ toć ná wiátr ſzukaſz boiu Dla tego co go iuż maſz pokoiu. Opętána chćiwość ocży ludźiom ślepi Fráſzká/ práwi/ Pokoy/ bić ſię lepiey RybGęśli B3v.

»na wiatr« = bez skutku; in aëra, in ventum Vulg; curn ventis, in auras Cn (16): MurzHist V v; nierozumnym ięzykiem do Ludu mowić/ nic innego nie ieſth/ iedno prozno ſłowá ná wiátr puſzczáć/ á práwie ſye błaznem vkázowáć. GroicPorz i2v; KrowObr 198 [2 r.]; Leop Eccle 5/15; BibRadz Ps 89/9; Mącz 469d; RejZwierc 22v; SkarJedn 367; ále me wſzytki proroctwá Ná wiátr idą/ nie máiąc v ludzi więcey Wiáry nád báśni prozne/ y ſny znikome KochOdpr D; CzechEp 256; Zadna go pieśn/ zadny głos nie ruſzy/ Wſzyſtko idźie ná wiátr mimo vſzy. KochPieś 3; WujNT 1.Cor 14/9; WysKaz 41; SkarKaz 382a; Nápominánia iuz ſię ſwego wſtydzę. Gdy prozno ná wiátr idźie moiá mowá/ Y płonne ſłowá KlonFlis D4.

»na wierzch« = z wierzchu (2): GrzepGeom C2; Długi płaſzcz ná wierzch czarny każ ſobie vkroić ZbylPrzyg B3.

»na (sw(oj)ą) wolą« = po (swej) myśli; ad cupiditatem, ex sententia Mącz (7): Kto ná wołą [!] mowi/ zle rádzi. BierEz Lv; HistAl Bv; MurzHist S2; Mącz 240d (2); modlitwá [Jakuba] nieiáko P. Bogá zwyćiężáłá. ktorego gdy máią święći ná wolą ſwoię/ nic ſię od ludzi bać niemogą. SkarŻyw 348; WujNT 664.

»na wykręty« = wykrętnie (8): RejZwierz 54v (5); Bo tám nic ná wykręty/ gdyż tám nie pátrzą Grámmátiki áni Diálektiki/ iedno ſercá wiernego á vniżonego w pokorze ſwoiey RejPos 289; RejZwierc 191 (2).

»na wymysł« (1): Kiſzki/ ták wołowe iáko y wieprzowe/ y kiełbáſy vmieć nádźiewáć: to wſzyſtko ma bydź ná wymyſł: á ochędożnie/ przez koſztu. GostGosp 130.

»na wywrot« = na opak (2): RejZwierz 121; W tym gmáchu rozum ſzychtuią/ Ná wywrot go wynicuią. RejZwierc [238].

»na wzrok« = z wyglądu (5): Drewno gdy po morzu pływa/ Ná wzrok więtſze niż ieſt bywa BierEz G3v; KromRozm I N2; té wody śiárczáné/ tym ſą nalepſze/ ym śiárki przy troſze háłunu/ álbo ſoli/ albo ſálétry/ więcéy przymiéſzánéy máią/ y ná wzrok ym ſye bárziéy kurzą/ á śmierdzą Oczko 21 (3).

»na zdradę« (2): BibRadz Rom 3/13; ięzykow ſwych ná zdrádę vżywáli [linguis suis dolose agebant]/ iad Aſpidow pod wárgámi ich. WujNT Rom 3/13.

»(prawie) na złość« = aegre Mącz, Cn; moleste Mącz; ad notam Cn (23): GliczKsiąż E3 (2); LubPs Z; [Latoma] chciáłá pić wodę/ chłopi nogámi trzęſli błoto á mąćili wodę ná złość by nie piłá BielKron 20v (3); Mącz 4a (2); OrzQuin G3v; GórnDworz G4v (3); RejZwierc [203]v; SkarJedn 255; CzechEp 39; KochFr 108; ReszPrz 49; KochPieś 29; ZawJeft 37; ActReg 142; Przyſtoi tedy práwému przyiaćielowi/ ná złość fortunie/ która nieſtała ieſt przy towárzyſzu mocnie ſtać. KochCn B4v; WyprPl A2v; KmitaSpit A4v.

»na żart« = ioculariter, ad a. per iocum, per ludum, per risum, per ridiculum Cn (2): Y ná żárt rzecże do oney corecżki ktora iuſz śiedm lat miáłá: Pánno miłuieſz nas y klaſztor náſz? SkarŻyw 224; ActReg 114.

Wyrażenia przyimkowe w funkcji spójnika: mianowicie (wtrącenie dla bliższego objaśnienia, zilustrowania wybranym przykładem wypowiedzi; często w funkcji nawiązującej) (130):»(a) na imię« (33): LibLeg 10/58v (2); iżem iá co náwiętſzy a napotrzebnieiſzy dar vtracił na imię/ wiarę MurzHist 2 (5); MurzNT 108v (2); Na ymye zeznal yſz we Srzedzie vkradl chlopu skaliethi trzi wyardunky. LibMal 1553/173 (7); WujJud 27 (2); WujJudConf 80v; CzechEp 362 (3); CzechEpPOrz *3; NiemObr 55; RybGęśli A3; WujNT 7 (6); SarnStat 879 (2).

»(a, jako) na przykład« = ut puta Calep, Vulg, Cn; verbi causa, verbi gratia Cn (97): SeklKat X2v (2); Rzemyęsnik ták prętko z rzemyęſlá ſie może zubożyć yáko y zápomoc. Ná przykład/ gdy pan bog dopusći ogień/ álbo ſzkody/ á kleſki yákye GliczKsiąż H3v; GroicPorz t3 (5); OrzRozm L2v; Co ſie dzyało potym s tymi krolmi Aſſyriyſkimi/ ktorych było po Ninuſie áż do Sárdánápalá 36. przez pięć ſet lat/ długiegoby potrzebowáli piſánia/ tylko ná przykład wezmę Sárdánápalá oſtátniego krolá Aſſyriyſkiego. BielKron 10v (4); OrzQuin S (2); SarnUzn B7v; GórnDworz Bb4; GrzepGeom K2 (20); RejPos 235; BiałKaz Dv; CzechRozm 7v (21); Oczko 5 (2); CzechEp 137 (5); ReszPrz 16 (4); Calep 1146b; nie śieieſz ćiáłá ktore ma wyniść/ ále gołe źiárno/ iáko ná przykład/ pſzeniczne ábo z inſzych ktore. WujNT 1.Cor 15/37 (11); JanNKar C4v (5); SarnStat [6] [2 r.] (4); GrabPospR K3v; CiekPotr 70; CzahTr A3v; KlonWor 66 (2).

a. Wskazuje podobieństwo (645): OpecŻyw 118 (2); MetrKor 46/118; FalZioł II 20b (4); WróbŻołt 61/4 (2); LibMal 1544/85v; RejJóz C7v; RejKup n4 (2); HistAl L6v; MurzHist F4; MurzNT Matth 26/55; Mogł bych thu dziſieyſſe przykłády/ yákoby ná ſſnurek zebráć o tych á tákowych oycach dziwnych á popędliwych GliczKsiąż G3v (12); GroicPorz b2; Iuż práwie iáko ná miod bieży tám co żywo. RejWiz 70 (8); Leop Iudic 5/15 (2); Iż ná cię by ná Wilká/ Kozy záglądáią RejZwierz 122v; BibRadz Mar 14/48 (2); OrzRozm Q3; BielKron 207v (10); KochSat Bv; Patri respondere, Ná oycá ſie tráfić/ obyczáyow yego náśládowáć. Mącz 410b (4); Prot C4v (2); RejAp 135 (2); GórnDworz I3v (3); RejPos 57v (9); BielSat C4v; HistLan D4v; RejZwierc 34v [2 r.] (8); WujJud 245v; RejPosWstaw [110²] (2); MycPrz I B; BudNT Matth 26/55; CzechRozm 91v (2); PaprPan F (3); gdy ſię ná woynę gotuiećie/ niegotuyćie ſię iáko ná łup domowy/ áni iáko ná rozpuſtę wſzytkiego coſię komu podoba broienia [non ad praedam domesticam non ad licentiam istam patrandi omnia] ModrzBaz 109 (4); SkarJedn 304 (3); SkarŻyw A3 (10); CzechEp 25 (3); NiemObr 24; KlonŻal A2v; Brodá to nie człowiecza: coś ná kozłá więcey Poſzłá. KochBr 150; ReszPrz 28; BielSjem 34; ArtKanc D12 (2); BielRozm 23; GórnRozm K3; PaprUp D; ActReg 30 [2 r.]; GostGosp 22 (2); GórnTroas 24; GrabowSet M4; OrzJan 32; LatHar 3 (5); WujNT Matth 26/55 (6); SarnStat 522 (4); KmitaSpit B2 (2); PowodPr 8 [2 r.] (3); SkarKaz 4a [3 r.] (4); GosłCast 15 (2); PaxLiz B4 (2); Ziezdżaćie ſię z wielkimi kupámi iezdnych y pieſzych iáko ná woynę/ nie ná rádę SkarKazSej 659b; Bo żebrácy obłudni ná Iudaſzá robią: A w liśią ſkorę płaſzcże y twarzy ſwe zdobią. KlonWor 51 (2).

W wyrażeniach przyimkowych typu: »na [jaki, czyj] kształt, podobieństwo, przykład itp.« wskazujących porównanie; ad imaginem PolAnt (484): BierRaj 18v (3); BierEz R3; placżcie dzis ſmierci ſtworzyciela waſſégo/ a náwięcéy wy ludzie rozumni tzoſcie na iego wyobrażenié ſtworzeni OpecŻyw 151 (4); PatKaz II 32v (2); TarDuch D3; Też thaka vrina á zwłaſzcża iaſna/ w kthorey miegczą ſie proſzki na wzrzaſt onych ktore w promienioch ſlonecżnych widamy. FalZioł V [3] (30); Brwi wzgorę zklecżone na wzraz łuku, cżłowieka pyſznego vkazuią. GlabGad N4v (6); MiechGlab 63 [2 r.] (3); WróbŻołt qq2v; RejPs 157v (5); LibMal 1552/167v (3); HistAl A4 (4); KromRozm I E3 (2); MurzNT 8v; KromRozm II r2v (2); aby iny status iudiciorum był wynalezion pewny a ustawiczny na formę inych państw Diar 94 (2); LubPs K2v (4); GliczKsiąż C6 (2); GroicPorz p2v (5); KrowObr 110; RejWiz 9v (2); kápitelle [...] zrobione były ná kxtałt leliey [quasi opere lilii] w ſionce ná czterzy łokćie. Leop 3.Reg 7/19 (14); WyprKr 7 (20); BibRadz Gen 1/26 (20); OrzRozm A2; mogły ſie thák ná nas nieopátrzone ktho wyrwáć/ álbo Ceſarz/ álbo kto inny/ ná iego ſlák/ á ták lepiey tho ziednocżenie nam vcżynić. BielKron 210 (30); GrzegRóżn B3; KwiatKsiąż B3 (2); Mącz 28a (71); OrzQuin H2v (3); Prot B2v; SarnUzn C2v (2); SienLek 256v (2); LeovPrzep B4v (2); RejAp 14v (2); GórnDworz B5 (12); HistRzym 53v (5); RejPos 49 (23); BiałKat b2v (4); GrzegŚm 21 (2); KuczbKat 1 (3); RejZwierc 36 (4); BielSpr 9 (9); WujJud 165v; WujJudConf 50v (2); wedle ſwego dowćipu miſternie wykſztałtował ná podobieńſtwo wyobráżenia cżłowiecżego [imagini hominis]. BudBib Sap 13/13 (6); StryjWjaz B3 (3); CzechRozm 14v (7); KarnNap A4v; Ná ten obycżay [illorum exemplo] roty lub ſetnice Sędźiow w niektorych Rżecżachpoſpolitych poſtánowiono ModrzBaz 91 (8); SkarJedn 60 (3); Oczko 14v; on ná wzor świętego Wincentego męcżeńniká/ Duchem świętym wzruſzony/ śmielſzym ſię niſzli Biſkup pokazał SkarŻyw 544 (25); StryjKron 6 [2 r.] (8); CzechEp 54 (5); NiemObr 10 (6); KlonŻal kt; Ze ná ſwoy właſny wyraz Bóg ſtworzył człowieká. Zkąd możem to rozumieć/ że im kto cudnieyſzy/ Tym nieiáko być muśi Bogu podobnieyſzy. KochDz 106; KochPhaen 9; WerKaz 282 [2 r.]; ArtKanc B19 (3); GórnRozm K3 (2); Calep 168a (7); Phil G4 (2); OrzJan 124; LatHar 26 (4); KołakCath C4v; KołakSzczęśl A3 (2); śmierć krolowáłá [...] y nád tymi ktorzy nie zgrzeſzyli ná podobieńſtwo [in similitudinem] przeſtępſtwá Adámowego WujNT Rom 5/14 (10); JanNKar C2 (7); JanNKarGórn Hv; PIERWSZA TABLICA Wálnégo Práwá, ná przykład Rzymſkich praw. SarnStat 2 (24); PowodPr 18 (4); SkarKaz )(2v (10); CiekPotr )?( (2); SkarKazSej 679a; KlonFlis E3v (2); KlonWor 57; SzarzRyt B2 (2).

b. Wskazuje sposób zawierania umów (transakcji) i zobowiązań (przeważnie w języku urzędowym, w określeniach prawniczych, handlowych itp.) (183): yakom ya nyevibyl mlynarza szdzierszavy ych y nye othbyl klothkj oth szkrzinye wktorey zitho bylo anye wszialem sbosza na vasznacz trzi dzesczia kop ZapWar 1532 nr 2548 (6); BartBydg 122b; KłosAlg H; Baschowye roszkazaly mv. V.C.M. prosycz sanym yzby V.C.M. raczel nam laszkaw byczy a lysth ſſwoy a przystawa albo przewodnyka na yego grosz od granycze do granycze roskazacz daczy LibLeg 9/53v; A ieſtli co ná borg dádzą Przedſie ſie ná tym nie zdrádzą RejRozpr H3 (2); SeklKat T2v; RejKup c5v (4); LubPs D2v; żaden wierzyćiel vżytku/ by go też w dwoy y w troy naſob nád głowną Summę wybrał/ nie wyraża ná poczet głowney Summy/ ná co ſobie ieſzcze dłużniká mocno vwiąże rozmáithymi Condicyámi/ vmowámi/ zápiſy dźiwnymi á nieznośnymi. GroicPorz ddv [2 r.]; RejWiz 16v (4); położą ná ráchunek [computabuntur] pożytki ktorych vżył on co był kupił/ od onego czáſu gdy był przedał/ á oſtátek mu dopłáći Leop Lev 25/27 (2); Ná wśiách y inſzych mieyſcách nie máią nic przedáwáć ná wagę/ áni ná miárę/ okrom żytá á bydłá UstPraw F4v (8); RejZwierz 51v (4); WyprKr 45 [2 r.]; BibRadz Deut 23/19 [4 r.] (6); mieſzcżánie zwykły pobor puł ſzoſu dáwáć/ á ći co ná obligácyach/ tho ieſt ná widerkaff pieniądze máią/ cżwartcą cżęść płátu płáćić. BielKron 405 (3); Calculum, ponere cum aliquo, Ráchowáć ſie s kiém/ Ná liczbę kłáść. Mącz 31c (11); zápłátá ich nie będzie im ná raty rozłożona RejAp 193 (3); GrzepGeom F2v (4); RejPos 193; Weźmie ſobie ná kwity/ więc ná munimenta/ Prziydzie cżás áż nie ſądzą/ bowiem záſzły ſwiętá. RejZwierc 244 (5); BudBib Num 29/37 (4); W tey mierze ledwie ná rękoiemſtwo może być dano/ ále ná máiętność nie ModrzBaz 84v (4); ieſli lichwić mamy/ daymy ie [pieniądze] ná lichwę Bogu Chrześćiáńſkiemu/ on nam da wielki zyſk/ y ſummę głowną wroći wdwoy naſob. SkarŻyw 101 [3 r.]; pieniądze na Rathy ma wydawać ZapKościer 1580/7v; 7m. dał na rynthę vczywemu Michalowy Kleſzmyntowy ZapKościer 1585/56 (9); Coby dał inſzemu ná tram Co dźiś daſz zá gotowe nam. MWilkHist C4; Naydźieſz kto w płát ięzyk dawa/ A rádę ná funt przedawa KochSob 69; PudłFr 48 [2 r.]; GórnRozm Iv; Calep 163a (5); GostGosp 46 (11); WyprPl B4v; IEſli Zyd ná dźierżenié imięnia/ álbo ná liſty dóbr nieruchomych pieniędzy pożyczy [...] SarnStat 256; przy pożyczániu rzeczy dominium y periculum wpáda ná tę perſonę, co pożyczuie ſobie, nie ná tego co dáie na pożyczek. SarnStat 1273 (53); Pogáńſtwu náymowáliſmy ſie ná zaćiąg/ żébyſmy ſie iedno chlebá náiedli. PowodPr 10 (2); Ten ná zapis; ow zásię prosi ná zaſtáwę CiekPotr 44 (6); gdy mi pieniędzy ná ſłowo pożycża CzahTr L4; KlonFlis Ev.

Wyrażenie przyimkowe: »na wiarę« = ad creditum, super credito JanStat (6): Káżdy z poddánych náſzych áby zaden z cudzoziemcem niegrał ná wiárę/ iedno zá gotowe pieniądze UstPraw B3v; BielKron 454; [o skarbie niebieskim] powiedáią/ kto ſie oń ſtára/ iż then ziemſki ſnádnie przypaść może. Ale trudno tu ná wiárę/ lepiey ſie nam zda pewnikiem. RejZwierc 48v; SarnStat 441 (3).

c. Wskazuje wartość, na którą się przysięga lub zaklina (tu także potoczne zaklęcia) (129): LibLeg 3/33v (4); MetrKor 40/812 (2); HistJóz D3v; RejPs 133; ya prziſziengam na moyą ſziwiſzną LibMal 1543/69; RejJóz E6; zakazuie pan Bog abyſmy na ymię iego daremnie nie przyſięgali SeklKat E4 (2); MurzNT 20v (19); DiarDop 109; LubPs T5v; Leop Gen 21/23 (3); KochZuz A5 (2); RejFig Cc; RejZwierz 89v; BibRadz Amos 6/8; OrzRozm Gv (3); przyſięgam ná ſłońce BielKron 112v (7); Ná ſwięty Bóg wiedz Mącz 148a; GórnDworz S7 (2); Bierzę tho ná ſwe zdrowie że ne [!] tylko ieden tyſiąc [...] ále obá thyſiącá chcę iey ná pogrzeb náłożyć HistRzym 16v; KuczbKat 290 (3); BudBib Gen 21/23 (9); StryjWjaz A4; CzechRozm 5v; KochPs 90 (2); SkarŻyw 428 (6); przyſięgáli też Poſłowie Tátárſcy zwykłym obyczáiem ná Száble gołe StryjKron 682; CzechEp 171 [2 r.] (3); KochFr 47 (2); WerGośc 248; Chceſz powiémći ná mą duſzę/ Tobie k wóli wierzyć muſzę. PudłFr 26 (2); Y wyznał ſwé poddáńſtwo/ y zwiérzchnégo páná/ Obiecuiąc ná ſwą cześć ktemu ſye znáć wiecznie KochProp 7; ActReg 17; GrabowSet E4; Przyśięgi ná Ewángelią y ná krzyż.WujNT 98 marg (26); SarnStat 255 (4); PowodPr 48 marg (2); Ná Bogá y ſumnienie ſwoie przeſtrzegam cię CiekPotr 41.

Wyrażenie przyimkowe: »na ([czyją, jaką]) wiarę (i na duszę)« (8): ma rzecz na zwą wyarą y naduſzą yze vnyego y wyego ymyenyv thakyego zlodzyeya nyemaſz MetrKor 34/134v (2); LibLeg 11/154v [2 r.]; KochFr 115; Téż obiecuiemy/ y ná wiárę ſwą bierzemy [promittimus et spondemus JanPrzyw 17] SarnStat 893 (3).

d. Wskazuje obiekt wymiany lub przetworzenia czegoś na coś (46): WróbŻołt 106/29; thedi ym na polyu konya vkradl y frimarczil do myedzirzecza Lithewſkiego na drugi kon a wzyal przidawku polkopy LibMal 1545/95v; Bo y żyto na pieniądzie gdy chcże może zmienić RejJóz N6 v (2); SeklKat N; MurzOrt B; KromRozm II c2; Gdyby wſzyſcy powinną cnotę miłowáli/ Miecżeby ná lemieſze wſzyſcy pokowáli. RejWiz 137v; RejFig Bb4; Iebuzſalern/ Potym gdy ſie przemieniło w rnowie b ná r/ zwano Ieruzálem. BielKron 69v (3); RejAp 63; Mánáſſes on zły krol zgwałćił był wſzytkę chwałę Páńſką/ á odmienił ią ná chwałę bogow pogáńſkich/ á odſtąpił od Páná ſwego RejPos 50v (6); HistLan B2v; RejZwierc 58; BudNT b5v; MWilkHist D3v; Nie przegra/ kto frymárczy ná ſławę żywotem KochPieś 51; PudłFr 19; ActReg 80; KochFrag 21; LatHar 385; JanNKar Dv; SarnStat [1281]; PowodPr 36; SkarKaz Oooo2c; tocieś mię wnet krociuchnemi ſłowy Przerobił ná inſzego, niźłim ſię zſzedł z tobą CiekPotr 12; GosłCast 55; Y dobrą więc naturę częſtokroć zepſuie: Ná łotroſtwo dobrego cżłowieká przekuie. KlonWor 8 (5).

Połączenie: »z ... na« (4): BielKron 152; SkarŻyw 441; on ſie odmienil wſtaroſci ſwei z Polaka na Wegrzina PaprUp Cv; kiedyby ty przéyrzał okiem ſwoim/ Frymárczyłby ſye dźiś ná ſwóy ſtan zmoim. ZawJeft 26.

e. Wskazuje sposób, w jaki coś jest interpretowane (rozumiane) lub język, na który tekst jest przełożony (276): Thaky gwalthownyk ma placzycz oszmnasczye kop podolſkych a nawalaſką lydzbą aſprazy szeſczdzyeszyath slothych walaſkych. MetrKor 34/135v; BielŻyw nlb 5; MiechGlab 1 (2); WróbŻołt kt; WróbŻołtGlab A2; RejPs 175; SeklWyzn E; RejJóz M2; mamy to ſobie ná okrucieńſtwo prziniewolić ku ſlużbie cżłowieká/ iż boskie zrządzenie nas dobrowolnie wybáwiło y ſtworzyło HistAl I7; MurzHist Q4; MurzNT kt (3); KromRozm III H4v (2); tam im od KJM słownie przez pana Kanclerza powiedziano na ten sens, uczyniwszy naprzod exaggeratią na posły, iż tym sejm zatrudniają Diar 49 (3); Te wierſſyki exponuyą im ná polſkye. GliczKsiąż I8v; Pſáłterz Dawidá [...] teraz nowo ná pioſnecżki po Polſku przełożony LubPs kt (4); KrowObr 200v; Leop *A3v; Tu ná tym mieſcu ſykł ná wagę złotá ma być rozumian/ á nie ná pieniądze. BibRadz I 13b marg (4); OrzRozm P4; piſzą náſzy iż imioná Kſiąząt ich [węgierskich] ná Niemieckie ſłowá poſzły/ to ieſt Genſirikus/ Gutámundus BielKron 337 (15); Centussis, Sto aſſes/ to yeſt/ ná náſzę monetę yákoby Taler y puł groſzá. Mącz 47c; Depravatio Verbi, Wywrócenie słowá ná ynſze mnimánie. Mącz 82c (17); SarnUzn D5v; áby tego ták ludzie nie rozumieli á ná inſze wykłády álbo rozumy ſobie to obracáli niżli tu Duch ſwięty iáwnie powiedáć racży RejAp BB6 (5); S tych tedy trefnośći/ ktore w krotkim rzecżeniu zależą/ tá ieſt nayſubtelnieyſza/ ktora s ſłowá/ ábo rzecży dwuwykłádnej/ roſcie/ iż ią cżłowiek ná inákſze/ niż rzecżono wyrozumienie vłápi, GórnDworz P7 (3); RejPos 194v; BiałKat 243v; RejZwierc 7v; BielSpr 28v; Bo to poniekąd ieſt rżecż wątpliwa/ ponieważ in terram/ może ſię prżełożyć/ álbo ná ziemię/ álbo wziemię. BudBib c2v (4); Leć [!] nie wiem co za vmyſł w ludziech ſie nayduie/ Ktory tak zacne ſprawy ná ręby nicuie MycPrz I [C]2v; BudNT a5v (5); CzechRozm 127v, ModrzBaz 44 (2); ModrzBazBud ¶5 (6); SkarJedn 360 (2); KochPs 185; SkarŻyw kt (5); StryjKron 16 (2); CzechEp 67 (4); GórnRozm B2; Ia nie na złe tego rozumiem ale com widział to wm wypisuię. ActReg 101; OrzJan 3; LatHar +4v; WujNT przedm 1 [2 r.] (7); SarnStat 52 [2 r.] (12); CzahTr D3 [6 r.] (7); SkarKazSej 689a; KlonWor ded **2v.

Połączenia: »z ... na« (41): Then lysth syązyku Arabskyego, yeſth przelozon. Na polsky MetrKor 38/321; FalZioł +2; iąłem ſie był wykładania nie ktorych rzecżi z łacinſkiego piſma na polſką mowę. MiechGlab *2; MurzHist A3v; MurzNT kt; BibRadz kt; BielKron 150v (3); KwiatKsiąż kt; Mącz 97a (4); LeovPrzep kt; GórnDworz F2v (6); Canon then z Gréckiégo ięzyká ná Láćińſki przenieśión przez Ianá Groperá BiałKat 288v; KuczbKat kt (2); BudBib b4v; BudBibKaw A3 [2 r.]; BudNT a2 (2); CzechRozm 125v; ModrzBaz kt; SkarŻyw 435; CzechEp 75 (2); ReszPrz 69 [2 r.]; LatHar 385; WujNT kt (3); SarnStat 57.

»na ... według« (1): Biblia To ieſt. Kxięgi Stharego y Nowego Zakonu/ ná Polſki ięzyk/ z pilnośćią według Láćińſkiey Bibliey od Kośćiołá Krześćiáńſkiego powſſechnego przyięthey/ nowo wyłożona. Leop kt.

W wyrażeniach przyimkowych: »na [czyją, jaką] stronę« wskazuje przyjęty punkt widzenia, rozumowania (aspekt) (91): BielŻyw 88; A sasye tesz panv Voyevodzye slaſkawej y dobrej wolej przeczywko nyemv napomyenacz go ye^go k m. raczi abi wſwim dobrim vmiſlye trwal A nygdj go na ynschą stronę nieodmienyal. LibLeg 11/70 (2); MurzNT 61; KromRozm II q4v; DiarDop 104; BielKom nlb 3 (2); Leop Iob 20/1; BielKron 46 (11); KwiatKsiąż Q3v (3); Mącz 8a (9); żem W. miłoſciam chciał pokázáć/ iáko przemierzła rzecż ieſt/ wydwarzánie/ á ná drugą ſtronę/ iáko ſzcżyrość/ á niedbáłe iákieś cżynienie rzecży/ ma grácią. GórnDworz G (6); RejZwierc A3 (4); CzechRozm 102 (2); PaprPan F4; trzebá Pánom rádnym káżdą rzecż y ná tę y ná owę ſtronę [in utramque partem] pilnie rozważáć ModrzBaz 28 (3); CzechEp 40 [2 r.] (8); NiemObr 21 (2); ReszPrz 17; PudłFr 31; GórnRozm Ev; KochWr 40; baczęmy zich zdania yrzeczy przywodzenia rozne naobie stronie wtey sprawie racye ActReg 134 (9); Calep 697b [2 r.]; WujNT 30; SarnStat 1076 (3); PowodPr 45; [uciekają od tych] ktorzy wymyſły ich potępiáią/ y ktorych ſłow zepſowáć/ y rozumienia ná ſwoię ſtronę náwieść/ nie mogą. SkarKaz 118b; CiekPotr 7 [2 r.]; SkarKazSej 698a; KlonWor 50 (4).

B. Przy określaniu stopnia, miary, zakresu lub intensywności czynności, stanu lub cechy: nie więcej niż ..., nie mniej niż ... (5069): BierEz O4v; OpecŻyw I (3); Potym ten ług ſam warz tak długo aż ſie zwarzy na kamień FalZioł V 102 (5); yakom ya nyeranyl robothnego Mykolaya skuze [...] na rinkv warsewskiem anym go narąką ochromyl ZapWar 1536 nr 2491; LibLeg 7/31v (3); poſromociſz ie, gdy ie na potępienie oſądziſz. WróbŻołt 43/9 (2); RejRozpr I; RejJóz I4v (3); HistAl E5; MurzNT 56; KromRozm II q2 marg; BielKom E6; Ieſliby tedy pozwány trzeći raz nieſtánął/ [...] Sędźia go ſkaże ná vpad GroicPorz q2; áby żaden w Kátowſkie ręce ná mękę niebył zdány/ áż by były pewne á doſtáteczne przećiw niemu znáki złoczyńſtwá/ á dowody nieiákie. GroicPorz hh2 (28); KrowObr 156; Leop 2.Reg 24/21 (3); RejZwierz 5 (3); BibRadz Esdr 7/26 [3 r.] (5); był oſądzon ná wywywołánie z zyemie. BielKron 109; iż Ruſkiey wiáry byłá/ á nie chćiáłá ſie okrzćić ná naſz krzeſth/ wſzákże ná zamku miáłá ſwoię kaplicę obycżáiem Ruſkim BielKron 401 (38); KochSat A2v; Fastus, [...] Pyſzny/ Nádęty/ Wielmożny/ ktory ſobie ná wiele mis poczina. Mącz 119c (4); Weźmi cegłę nową/ [...] potłucz ią ná bryłki SienLek 161 (4); LeovPrzepSamb b3v; RejAp BB5v (3); [człowiek] máiącz ná ktorąkolwiek ſtronę wyniść z miáry/ ieſzcże lepiey żeby był throſzkę przymnieyſzym/ niż ma przeyść wielkoſcią wſzytki ludzi GórnDworz E (4); GrzepGeom Pv; HistRzym 4 (3); RejPos 19 (9); BielSat C3v; Nuż záſię ludzie pogáńſczy/ tylko dla ſławy ſwey ná wielkie niebeſpieczeńſthwá á práwie ná ſmierć ciáłá ſwe wydawáli RejZwierc 167v (2); WujJud 4; BudBib Prov 20/2; BudNT b5 [3 r.]; PaprPan Bb4v; ModrzBaz 10 (3); SkarJedn 138 (4); boć iuſz máło co ná lewe vcho doſłyſzę. SkarŻyw 570; [Piotr] podnieśiony ná wyſoką wiárę/ ná on głos opuśćił wſzytko/ żonę/ śieći/ rzemieſło SkarŻyw 596 (36); MWilkHist H; CzechEpPOrz *3; ná odmienné rzeczy ſye ſádźili/ Więc ſye obá zárázem mizernie zdrádźili. PudłFr 76; ArtKanc E4; BielRozm 20 (2); V nas we Włoſzech o kradźieſz nie záwżdy wiezſzą/ dáią więc drugie ná galery/ ále o mężoboyſtwo záwżdy gárdłem karżą GórnRozm E3v (4); KochPropKKoch 4; ActReg 16; Calep 635b (2); ZDáło ſię Pánu BOgu/ áby Kápłańſka doſtoyność/ w ſtárym Kápłáńſtwie niezoſtáłá/ ále żeby to/ ktore było w Lewitach/ y w Aaronie/ ná porządek Melchiſedechá przenioſło ſię Kápłáńſtwo LatHar 195; WujNT Act 14/7; A ináczéy vczyniony zapis ná wieczność: [...] żadnéy mocy y ważnośći mieć niema. SarnStat 1166 (11); SiebRozmyśl I2v; Ale pátrz ná iákie wyſokie drzewo vráſtáią [ubodzy] SkarKaz 83b; Bo wnętrzne náſze ſpráwy wyniknąć ná ćiáło muſzą. SkarKaz 454a (5); Cłá y mytá wſzytki w Koronie/ ták ziemne iáko y wodne/ á oſobliwie Portowe niechayby były podwyżſzone/ nie ná ſtan ſzláchecki/ ále ná ludzie kupieckie VotSzl D3 [2 r.] (3); CiekPotr 9; CzahTr B4v; PaxLiz A2v (2); práwá ludzkie/ kośćielne y krolewſkie ták ná grzech śmiertelny obwięzuią/ gdy ie kto przeſtępuie/ iáko y práwá Bożé. SkarKazSej 698a (2); KlonWor 19 (2).

Wyrażenia przyimkowe: »na dwoję« [przy podkreślaniu istnienia alternatywy] = bifariam Cn (6): A coż ty maſz vcżynić gdy w tym śrzodku ſtoiſz/ Rozumiem iż w tym ſobie ná dwoię myſl broiſz. RejWiz 134v (3); rozumieli [rycerze] iż lepiey ſie nieprzyiaćielowi otrząſnąć niżli mu w ręce wleść/ bo ieſzcże na dwoie gra idzie. BielKron 355 (3).

»na obie stronie« = anceps, utroque versus Mącz (30): BartBydg 168b; MiechGlab 57; BielKron 75 (2); Mącz 9b (10); RejAp C4 (10); dziurę daſz vczynić w żłobie/ coby ſye nią chłop ná obie ſtrónie od kóńcá do kóńcá wyćiſnął Strum G; SkarŻyw 4; KochPhaen 4; KochPropKKoch 3; WitosłLut A3v; CzahTr 13.

»na obie stronie« (29): pamietayacz na slivb y na przirzeczenie nasche Ktore mami na obie ſtronie miedzi ſobą [...] zebi miedźi namy [...] takowa nieprzyasn nygdj niebila. LibLeg 11/63; na to bily od nas poſlany zebi wyeczej na obye stronye poddany naschi miedzi sobą niewalczily y mieſzkalybi wpokoyv miedźi sobą LibLeg 11/85v (23); ComCrac 19v; żeby [król] themu pańſtwu Lytewſkie poddane przywiodl, aby ony wdzierzeniu obrony na obiedwie ſtronie, yedny drugiem pomagaiacz przeczyw ſpolnemu przileglemu nieprzyaczielewy przy koronie ſtali. ConPiotr 34; Mącz 173a; SarnUzn D7; KochSz B3v; ABy ná obie ſtronie [in utramque partem JanStat 629] około Gléytowéy przeſpiecznośći onych/ ktorym nieprzyiáźni bywáią opowiedáné/ było obwárowano SarnStat 157.

»na podziw« (2): Odráźiłeś odemnie przyiaćioły wſzytki/ Ieſtem w ich oczu ná podźiw brzytki. KochPs 131; GosłCast 16.

»na (większe) poły« = po części, częściowo; in medio, in partem mediam Mącz; in partem dimidiatam Cn (122): OpecŻyw 102v; Ieſt przyrodzenia napoły zimne^go y napoły ciepłego/ wſzakoż wżdy więczey ma gorączoſci z nieiakhą gorzkoſcią FalZioł I113d; MiechGlab 22; LibLeg 10/71v; RejPs 116v (3); RejRozpr C3v (2); RejJóz N5; pan Cziechonowski a pan allexy maią miedzy sobą tho wsistko imienye Nadarzinskie trzymacz napoly ZapWar 1548 nr 2668 (4); RejKup b2 (2); BielKom nlb 5; LubPs Cv (7); RejWiz 49 (5); UstPraw B2v; RejZwierz 14v (5); OrzRozm H2v (2); Zá tymi iácháły pocżty kſiążąth Sląſkich y ſláchtá Sląſka/ ná więtſze poły w ákſámićie/ á káżdy złoty łáncuch miał BielKron 328v (4); Pelta, [...] tárćicá ná poły okrągła. Mącz 287d; Rubellus, Czerwonáwe wino/ to yeſt nie práwie czerwone yákoby nápoły białe/ á nápoły czerwone. Mącz 359a (22); OrzQuin K (3); Náwarz ruthy z figámi/ áż ná poły wywré SienLek 132 (21); Wino á oliwá ſą pokármy zdrowe/ á pomiernie vżywáne nápoły zá lekarſtwo mogą być rozumiáne RejAp 59; GórnDworz Gg4v (2); RejPos 108v (2); BielSat [I4]; RejZwierc 136v (4); BielSpr 43; BudBib b4v [2 r.]; Bo naydzyeſz w iego głowie porádę vcżćiwą/ Chociaż nápoły z żártem lecż wierz mi prawdziwą PaprPan G2 [2 r.]; KochPs 86 (2); SkarŻyw 543; CzechEp 308; BielSen 11; BielSjem 13; PudłFr 16; BielRozrn 4; ZawJeft 27; Calep 93a (5); LatHar 1 (2); SkarKazSej 663b; ZbylPrzyg A3v.

»(prawie) na (większe) poły« = prawie, niemal; dimidium Mącz (332): Murm 73; BartBydg 113; BielŻyw 147; RejPs 17 (2); RejJóz G6v (3); RejKup f2v (14); Alexander [...] wſzedł do łożnice gdzie leżał Darius nápoły vmárły [ubi iacebat Darius semivivus]. HistAl F8v (4); LubPs L; RejWiz 33v (14); Leop Sap 18/18 (2); RejFig Bb2; RejZwierz 19v (14); BibRadz Luc 10/30; OrzRozm D4 (2); BielKron 92 (10); Mącz 10b (31); LeovPrzep a4v; Pothym gdy ſie był pocżął vſpokáiáć Koſcioł Páńſki/ powſtáło z nowu Rzymſkie Páńſtwo/ ktore iuż nápoły vpádłe było RejAp 105 (8); GórnDworz D5v (3); HistRzym 45 (3); pewnie znaydzieſz drogę do onego kroleſtwá twego/ [...] ktoregoś był nápoły przepátrzył á zápomniał w tey ſlepocie twoiey RejPos 69 (15); BiałKat 233v [2 r.]; RejZwierc 9 (33); BielSpr b4; BudBib Sap 18/18; HistHel B2; PaprPan V4v; SkarJedn 377; Oczko 25; KochPs 31 (3); SkarŻyw 29 (19); KochFr 110; KochSz B3v; WerGośc 243 (2); KochPam 83; PudłFr 72; GórnRozm G2; Calep 381b (7); GórnTroas 42; KochAp 11; RybGęśli Bv; LatHar 217 (4); WujNT Luc 10/30 (2); SiebRozmyśl H2v; GrabPospR M4 (2); A [pijany] gdy ná poły ſzálony/ y owſzem prawie bez rozumu/ będźie iuż do ſpánia położony PowodPr 73; GosłCast 20; SkarKazSej 705b marg (2); KlonWor 19 (2); PudłDydo B2 (2).

»na urząd« = na potęgę, bardzo (5): RejFig Aa7v; RejZwierz 42v; W niedzyelę mięſopuſthną ktho záſię nie oſzáleje ná vrząd iáko ma być/ twarzy nie odmieni/ máſzkar/ vbiorow ku dyabłu podobnych ſobie nie wymyſli/ iuż iákoby nie vcżynił krześćiáńſkiey powinnośći doſyć. RejPos 225v; RejZwierc 72; By ich [liczmanów] też náurząd ſzukał Niewiem by gdźie tákich doſtał. MWilkHist C2.

»na wybor« = eximie Calep, Cn; apprime, insigniter, praeclare Cn (17): A thák drugiego roku Lizyaſz zebrał ná wybor ſześćdzieſiąt tyſięcy pieſzych [virorum delectorum sexaginta milia] BibRadz 1.Mach 4/28 (7); GórnDworz F8v [2 r.] (5); BudBib 2.Par 25/5; Oczko 24; gdy iechał przez máły potoczek koń żywotny bieluchny ná wybor vrodziwy padł y vtonął w troſze wody StryjKron 672; KochDz 106; Calep 389b.

»na zamiar« = supervacuus Calag (12): RejKup Cc; Tám Ioáchym mieſzkał/ cżłowiek dobrego żywotá/ Máiąc wielkie záchowánie/ y ná zámiar złotá. KochZuz A2; RejPos 82; Calag 492a; KochSz B4v; PudłFr 22; Ale ná zamiar co wádźi. Mieć riſztunku y czeládźi? KochProp 5; Ná lozach máią [szkuty] ſtać/ ktore máią bydź záwżdy ná zamiar w domu álbo we dworze: bo liny drogie we Gdańſku. GostGosp 88 (3); WysKaz 33; KlonFlis F; [Vczy nás pán tym podobieńſtwem/ że wiary i dobrych vczynkow/ niemoże ieden drugiemu vdźielić/ Bo tego wszyſtkiégo/ żaden/ nierzkąc nazamiar/ ale i doſtatku niéma MurzNT 119].

»na trzy zbyty« = nimis, nimium, supervacue, supervacuo, plus satis, immenso plus, praeter modum, in maius Cn (4): ProtBaz E2; [owa białogłowa] ięłá go [młodzieńca] ſobie ná trzi zbythy czukrowáć/ thák iż niemiáło iuż być ná ſwiecie/ nicz bácżnieyſzego/ nie czudnieyſzego/ nic dobrotliwſzego/ nic godnieyſzego miłośći/ nád tego młodzieńcá. GórnDworz M8 (2); Więc ledá krzywdę ſobie ná trzy zbyty ſzyrzy. HistLan F4. Cf znacz. III. »na zbyt«.

α. W wyrażeniach przyimkowych typu: »na dwoję, na troję, na obie stronie« wskazuje wielorakie możliwości (10): Leop 3.Reg 18/21; RejZwierz 100v; Boleſław bacżąc potrzebę ná dwoię/ poſłał do Pomorzan Skárbimirzá Hethmaná/ á ſam z drugim woyſkiem wypráwił ſie przećiw Cżechom. BielKron 351 (3); Ieſzcże/ lepak dziwnieyſzą tobie vkażę niezgodę/ wpirwſzem liśćie do Korint: w Roz: 15. Bo 51 wirſzyk [pierwszego listu do Koryntian] y na troie naydzieſz wroznych kśięgach napiſany. BudNT przedm b2v (2); SkarŻyw 538; ActReg 1; Gdyż owemu wolno chćieć/ co mu wolno niechćieć: Ktory może ſwobodę ná obie ſtronie mieć (marg) Eiuſdem eſt nolle, cuius eſt velle. ff. de reg. (‒). KlonWor 71.

β. W wyrażeniach przyimkowych typu: »na (jednę) kupę, gromadę, raz itp.« podkreślających łączności razem (58): FalZioł I 141a (4); GlabGad C8v; Zgromádził ná iednę kupę wſſytki wody morſkie RejPs 47v (2); RejKup b3; KromRozm III D8v; KrowObr 38v (2); RejWiz 83; UstPraw I; RejZwierz 110; drugich dwánaſcie kámieni kazał wnieść z brzegow w pośrzodek Iordaná ná gromádę BielKron 47; KochSat A4v; Coucursio [!] rerum, fortunarum Wiele przigód ná yeden ras. Mącz 74b (7); BudBib 1.Mach 11/4; SienLek 88v [2 r.] (3); Strum Iv; Iákoby wtem iáka rozność byłá/ żeby niewiáſty vrzędy trzymáły/ álbo oni ktoremi niewiáſty rządzą/ gdyż te obie rzecży ná ieden ſię gośćiniec [cum idem utrunque consequatur] ſchodzą. ModrzBaz 49; Oczko 20 [2 r.] (3); ták iſz ná iednęſz ſię práwie godzinę zeſzli y Kśiążę y kowal. SkarŻyw 165 (2); ZapKościer 1584/50; NiemObr 16; KochFr 38; ReszList 158 (2); KochPieś 49; ActReg 28; Calep 241b (4); GostGosp 70 [2 r.]; OrzJan 111; LatHar +4v (2); SarnStat 112 (3); SkarKaz 387a; CiekPotr 51; GosłCast 9; KlonWor 48; Aż ſie niebo z fortuną ná iedno zmowili PudłDydo A2.

γ. Przy podkreślaniu ciągłości, bezpośredniej kontynuacji: w konstrukcjach między dwoma jednakowymi rzeczownikami (niekiedy rzeczownik bywa zastąpiony zaimkiem lub liczebnikiem) (112): BierEz Rv; FalZioł II 1d (2); RejPs 101v; Aby mu miły Bog dał/ Na to lato. Aby ſie mu waliło/ Kopa na kopę. Brog na brog/ Stodoła na ſtodołę. LudWieś A3 [3 r.]; Leop Sap 18/23 (5); BibRadz Ier 25/32 (6); BielKron 24 (2); Mącz 44d (4); SienLek 186v; RejAp 113; GórnDworz C6v (2); RejPos 76v; BielSpr 74v; BudBib Sap 18/23 (2); CzechRozm 189v (2); ModrzBaz 104; SkarŻyw 30; StryjKron 443; NiemObr 149 (2); KochMuz 26; GostGosp 110; RybGęśli B2v; Káżde kroleſtwo przećiw ſobie rozdźielone/ będźie ſpuſtoſzone y dom ná dom vpádnie [domus supra domum cadet] WujNT Luc 11/17 (3); PowodPr 20 (4); SkarKazSej 683b; KlonFlis G2v.

Połączenia: »od ... na« (1): Abowiem iáko błyſkáwicá błyſkáiąc ſię od iedney ſtrony z podniebia/ ná drugą [in ea] ktora ieſt pod niebem/ świeći WujNT Luc 17/24.

»z ... na« (54): OpecŻyw 108v; FalZioł ‡‡ 3a (7); RejPs 16 (4); BibRadz Gen 1/2 marg (2); OrzRozm P2v; Mącz 147d (7); RejAp 15; GórnDworz Kk4v; RejPos 144 (3); BiałKat 116; KuczbKat 175; RejZwierc 53; BudBib I 409b; BudNT przedm b4 (2); CzechRozm 28 [2 r.]; KochPs 126; SkαrŻyw 225; StryjKron 16 (2); CzechEp 262 (4); á to nie lza żadną miárą/ z roſkoſzy ná roſkoſz iść. ArtKanc O4v (2); Calep 303b (5); GostGosp 160; PowodPr 64; SkarKaz 82b; CiekPotr 13; KlonWor 4.

a. Przy określaniu maksymalnego lub minimałnego zasięgu (1360): BierEz M4; FalZioł V 44v [2 r.]; FalZiołSpicz V 119v; FalZiołUng V 119; thaki cżłowiek bywa gamratny pſotliwy, mathacż/ richło wierząci na żadną rzecż nie pożitecżny. GlabGad M7v (4); MiechGlab 43; BierRozm 20 (2); KlerWes Av; RejŁas w. 53; RejPs 70v (3); LibLeg 11/45v (2); RejRozpr E4; SeklWyzn 4 (3); RejJóz A5 (4); SeklKat P4; RejRozm 405; był oſſądzon nawieċny Zjwot RejKup a7v (2); HistAl L7v; MurzHist Q4v; KromRozm III A8 (2); Diar 62 [2 r.]; BielKom nlb 4 (3); Opátrzcye yą s pilnoſcią yuż ná káżdą ſtronę. LubPs Nv (33); SeklPieś 19v; KrowObr 156v; RejWiz 3 (30); Leop Gen 41/34 (8); RejZwierz 1v (7); BibRadz Iudic 9/43 (3); BibRadzBaz ktv; á gdy záſnął ná wſzytki ocży/ zábił go [Merkuryjusz Argusa]. BielKron 20v (31); KwiatKsiąż G3v (2); Damnatus longi Sisyphus labori, Ná wieczną pracę á niewolą wskazan. Mącz 77b (3); OrzQuin M3v (3); RejAp BB7v (4); GórnDworz Ff4v (3); GrzepGeom M (4); HistRzym 119v; RejPos 9 (16); BiałKat 186 (3); BielSat G4v (2); HistLan ktv; RejZwierc B4v (16); BielSpr 20 (12); WujJud 4; WujJudConf 22v; BudBib Ex 24/8 (12); HistHel B3 (2); Strum C3; BudNT przedm dv (3); CzechRozm A3 (8); PaprPan E3 (7); ModrzBaz 73; SkarJedn 13 (2); Iáwné ieſt ná wſzyſtek świát miłośierdźié twoie KochPs 59 (16); SkarŻyw 20 (10); Przeſzłych rzeczy nie wśćiąga/ przyſzłych vpátruie: Y ſerce ná oboię fortunę gotuie. KochTr 25; MWilkHist E2v; NiemObr 50 (2); KochFr 124; KlonŻal A4v (2); KochBr 151; KochPhaen 22; KochSz B3v (2); ReszPrz 68; ReszList 163; BielSjem 39; KochPam 81; KochPieś 12 (2); KochSob 69; PudłFr 60; ArtKanc E14v (4); GórnRozm F4 (2); KmitaPsal A2; KochProp 13; PaprUp C2v [2 r.]; ZawJeft 11; Posłowie są opowiadaiąc KIM wiarę y powolnosć stateczną na wszelaką potrzebę Rptey ActReg 154 (2); Calep 199b (2); GostGosp 24; GrochKal 28; GórnTroas 55; GrabowSet F3; WujNT 191 marg (2); WysKaz 32 (2); JanNKar C2v; SiebRozmyśl H2v (2); WitosłLut A3; GrabPospR L2v (2); KmitaSpit C; PowodPr 33 [2 r.]; SkarKaz 1 (4); CiekPotr 8 (2); GosłCast 40; SapEpit [B2]v; KlonWor 2 (2); PudłDydo A4.

Połączenie: »aż na« (3): RejWiz 126; Nas ták okrutnie nienawidząc y áż ná kreẃ nas náſzę prześláduiąc CzechEp 93 (2).

O karze głównej (201): PowUrb +2v; BierEz F4; OpecŻyw 100v (16); OpecŻywSandR nlb 4v; BielŻyw 55 [2 r.] (4); GlabGad Bv; Męże krwawe zowie thy ktorzy nieſprawiedliwie ſądzą, biorącz dari za ktore skazuią na ſmierc niewinnie WróbŻołt Iv (2); RejPs 134 (2); LibLeg 11/137v [2 r.] (3); LibMal 1551/159v (7); SeklWyzn b3 (2); RejJóz O4v (2); SeklKat I3; RejKup Sv; HistAl A8v; MurzHist C2v (3); KromRozm III H5v; GliczKsiąż E5v; LubPs C2v; GroicPorz cc3 (4); KrowObr 43v (3); Leop 2.Mach 4/48 (2); KochZuz A4v [3 r.]; ſkazał ie ná ſtracenie BibRadz Act 12/19 (7); OrzRozm L2v; BielKron 140 (8); Mącz 37c (18); w Krákowie czáſu iednego byli dwá oſądzeni ná czwiertowánie SienLek 95; RejAp 28; HistRzym 85v (2); RejPos 171 (3); RejZwierc 92v (4); RejPosWstaw [21³]; BudBib Sap 2/20 (3); HistHel Dv; BudNT K4; CzechRozm 206v (5); PaprPan Hh2v; ModrzBaz 13v [2 r.] (3); Calag 277a; Sędźiowie niewierni/ zdrayce przełożeni/ Boday z oſtréy ſkáły ná ſzyię zrzuceni Swiátá dokonáli KochPs 206 (3); SkarŻyw 41 [2 r.] (13); MWilkHist I4; CzechEp 16 (2); CzechEpPOrz **3v; KochJez A4; NiemObr 104 (2); ReszPrz 26; ReszHoz 122; GórnRozm K2; PaprUp D [2 r.] (3); Calep 884a; Włodarz ktory zełże tego karać/ á ktorego trzy kroć ſkarawſzy o łeſz/ cżwarty raz ná ſzubienicę GosłCast 162 (2); Phil E2v (2); GórnTroas 61; GrabowSet K2; LatHar 268 [2 r.] (10); WujNT Matth 20/18 (8); tákowégo Pan álbo zaſtępić/ álbo ná gárdło y dóbr iego wźięcié nam wydáć będźie powinien. SarnStat 1237 (2); SiebRozmyśl A3v (7); KlonKr B2v; SkarKaz 44b (2); SkarKazSej 692b.

α. W zwrotach typu: »na stronę odłożyc, odrzucić itp.« podkreślających zaniechanie czynności lub stanu (213): BierEz D4; RejPs 118 (6); ComCrac 17v; RejRozpr E4v; RejJóz Ev (2); RejKup q5; HistAlHUng A3v; KromRozm III E5; Diar 33 (3); GliczKsiąż D6v (2); LubPs K (9); GroicPorz C3 (4); GroicPorzRej C4 (2); KrowObr B2 (7); RejWiz 2 (6); OrzList d4v; RejZwierz 8v (2); BibRadz *4 (2); OrzRozm S4; BielKron 254; odłożywſzy precz ná ſtronę wſzytki áfecti y ktemu zazdrośc będźieſz ſobie [pismo] wykłádał GrzegRóżn A2 (2); KwiatKsiąż F3; Mącz 229d (5); LeovPrzep a3v (2); GórnDworz L8v (6); RejPos 34 (25); KwiatOpis A2; Aleć to Antykryſt vmie/ prawdźiwe poćiechy wſzytkie ná ſthronę odrzucáć/ á fáłſzywe wynáydowáć GrzegŚm 26; KuczbKat 340; RejZwierc 13 (10); BielSpr b2; WujJudConf 34 (7); RejPosWstaw [41²] (4); BudBib 4.Esdr 14/13 (2); MycPrz I A2 [2 r.] (3); BiałKaz C4; CzechRozm A3 (17); PaprPan E3v (3); KarnNap A3v; ModrzBaz 24v (12); Oczko 12 (3); Puśćiłeś gniéw/ y zápálczywość onę Swoię ná ſtronę. KochPs 127; SkarŻyw 92 (2); CzechEp *2 (15); NiemObr 98; BielSen 11; KochPieś 41; KochWr 16 (2); PaprUp F2; ActReg 42 (4); GórnTroas 58; KochCz A4; KochPij C; GrabowSet F2v (3); OrzJan 6 (4); LatHar 151; RybGęśli A2 (2); SarnStat 225 (7); VotSzl A2; CiekPotr 6 (2); CzahTr B4v (2); SapEpit A2v.

β. Podkreśla zupełność: całkowicie (557):

W wyrażeniach przyimkowych typu: »na głowę, na popioł, na proch itp.« = in pulverem PolAnt (416): LibLeg 11/165 (4); OpecŻyw 67 (2); możeſz dawać ku potrzebie w wodcze thego ziela czos i ſpalił na popioł. FalZioł II 3a (185); MiechGlab 49; RejPs 38v; LibMal 1544/85v; RejJóz Q; RejKup h7; HistAlHUng A3v; KromRozm I M4v [2 r.]; MurzHist F2v (4); Diar 25 [2 r.]; LubPs X3 marg (3); Leop Iudic 5/18 (5); BibRadz 1.Ioann 5/16 [5 r.] (10); OrzRozm N3 (2); báłwáná ſtárł ná proch/ z wodą zmieſzał/ dáwał ludzyom pić/ chcąc ſie wywiedzyeć ieſli ieſzcże v ktorego cżart w ſercu albo w myſli záchowány BielKron 63 (24); KochSat A4; Mącz 69c (8); OrzQuin Aa2v; SienLek 149v (61); RejAp 88 (4); przyſzli záſię do niego ſmieiąc ſie ná vmor GórnDworz T3v (5); rozniemogł ſie Krol bárzo ná śmierć. HistRzym 90 (2); RejPos 146v [2 r.]; BielSat D2; BielSpr 52v [2 r.]; KochMon 24; BudBib 4.Reg 23/6 (2); HistHel B3v (2); WierKróc A3v; BudNT Apoc 13/3; CzechRozm 206 (2); PaprPan Hh3; Bo niedoſyć ći ieſt [...] tych ktorziby ná namnieyſze słowo posłuſzni byli [qui dicto sint tibi audientes] przy ſobie widźieć ModrzBaz 106v; SkarJedn 13 (2); KochPs 69 (2); SkarŻyw 90 (13); [Swantosław] włocznią od iednego Litwiná ná wylot przebity ſpadł z koniá StryjKron 477 (17); CzechEp 138; KochJez A2v; NiemObr 16; KochEpit A3v; ReszPrz 70; WisznTr 11; BielRozm 26; KochProp 9; Conquassare – Namiąsge tłukę, zkruſząm, w kąskiłamie Calep 243b (2); GrabowSet Ev; [Cesarz turecki] puśćiwſzy ſie niedawno do Węgier/ y poráźiwſzy ná głowę Ferdinándá/ króleſtwo ośiadł. OrzJan 6 (2); LatHar 7 (2); po wſzytkiey źiemi roſzczedł ſię głos ich: y ná kráie świátá [in fines orbis terrae] ſłowá ich. WujNT Rom 10/18 (13); SiebRozmyśl [A4]v; PowodPr 11; SkarKaz 205b; mógł ſpáć Beſpiecznie, iáko mowią, ná obiedwie vſzy. CiekPotr 46 (2); SkarKazSej 686a; SzarzRyt A4.

Połączenie: »aż na« (15): RejPs 21v (2); BibRadz Ps 88/40; RejAp 6v; RejPos 306; RejZwierc 159; [Jezus Krystus] ſie był dla nas vniżył á vpokorzył áż ná ſmierć RejPosWstaw [21³]; Bo ieſt ogień áż na zátrácenie [usque ad perditionem Vulg] pożyráiący BudBib Iob 31/12 (3); CzechRozm 226v; LatHar 707; WujNT Act 1/8 (3).

Wyrażenie przyimkowe: »na wszy(s)tko« = ad omne PolAnt; ad omnia Mącz; iuxta omne Vulg (125): March¹ A3; BierEz P4v; OpecŻyw 51 (2); PRzychodzi też opuchlina na dziecię/ cżáſem na wſzytko/ á cżaſem na niektorą ſtronę FalZioł V 41; GlabGad N8v (9); March² T7v (2); RejPs 25 (5); RejRozpr B2v; RejJóz H6v (2); LibMal 1548/141v; RejKup k4v (3); MurzNT Ioann 4/45; BielKom F2; GliczKsiąż L3v (2); RejWiz 28v (2); Leop 3. Reg 9/11; RejFig Bb2v [2 r.]; RejZwierz 16v (6); BibRadz Prov 21/1; BielKron 157v (2); Mącz 280a (5); GórnDworz Z5 (2); RejPos 213v; HistLan C4v; KuczbKat 395; RejZwierc 7v (13); Strum E2v; CzechRozm 40; PaprPan B (35); SkarJedn 70; SkarŻyw 89 (6); CzechEp [397]; NiemObr 24; KochMRot B4; ArtKanc E7v; BielRozm 6; GostGospSieb +4v; LatHar 663; Wielkié Kśiążę Litewſkié/ [...] y zwolenié y rádę ná wſzyſtko [ad omnia JanPrzyw 11] dawał. SarnStat 888 (2); SiebRozmyśl C; PowodPr 10; SkarKaz 518b.

γ. Uwydatnia całkowity zanik zakresu czynności lub stanu: wedle (33):

W wyrażeniach przyimkowych typu: »ni(e) na piędź, na palec itp.«; usque ad calcationem pedis PolAnt (7): nieuſtąpięć ná piądź/ náuczymy ſye práwá. GroicPorz ſ4; BibRadz Deut 2/5; OrzRozm I3v; HistLan B2v; woleli gárdło ná mięśne iátki/ że ták rzekę/ wydáć/ niż od powinnośći ſwey ná krok ieden odſtąpić. CzechRozm 253; CzechEp 361; Y nie dał mu w niey dźiedźictwá y ná ſtopę nogi [nec passum pedis] WujNT Act 7/5.

Wyrażenie przyimkowe: »ninacz, na nic« = ad nihil PolAnt; ad nihilum Vulg (26): Gawron ninacz pożythecżny nie ieſt. Dzieci telko iego niezłe ku iedzeniu FalZioł IV 23a; RejPs 138v (2); BielKom E6; LubPs V v (2); Bo połamią ſie gáłęźi niedoſzłe/ y owoce ich nieużytecżne/ y niedozrzáłe á kwáśne ku iedzeniu/ y ná nic [ad nihilum] ſie niegodzą. Leop Sap 4/5; BibRadz 1.Reg 15/9 (3); BielKron 209v; RejAp 64 [2 r.]; GórnDworz Cv; HistRzym 122v; RejPos 142v; KuczbKat 400; BudBib Sap 13/13 (2); KochOdpr C4; KochSob 64; Phil F3; SarnStat 417 (2); KmitaSpit B2; SkarKaz Oooo2a.

b. Przy przeprowadzaniu wszelkiego rodzaju przeliczeń, pomiarów (1911): yako ya tho vyem yszesz pobral drzewo szosznove godne kv bvdowanyv szpvsczey yago szwyesky na szescz woszow ZapWar 1504 nr 1954; OpecŻyw 95v (3); PatKaz III 118v (5); Ieſt na poł ſtopy ribka mała FalZioł IV 34b (40); BielŻyw 22 (2); GlabGad B4v; MiechGlab 31 (4); LibMal 1545/98v; RejRozm 393; HistAl Dv (18); KromRozm III B8v; GliczKsiąż Iv (2); KrowObr B2v; RejWiz 73v (3); Leop Gen 21/16 (49); UstPraw C2v (2); KochZuz A2; RejFig Dd7v (2); A pśi po cudzym żytku/ idą ná trzy ſkoki. RejZwierz 137 (2); Diamenczik na trzi granie rzezani WyprKr 12 (123); A Niniwe było miáſto bárzo wielkie/ ná trzy dni [itinere trium dierum Vulg] chodu. BibRadz Ion 3/3 (49); ſnádnie być może źiemiá rozmierzoná ná mile/ ná ſtáiánie/ y ná ſążenie álbo ſłopnie BielKron 263; W Kollegium wielkim skarb nálezyono [...] ſzácowány ná dzyeſięć tyſiąc złotych/ w złoćie BielKron 399 (92); KochSat B3; Quadrantalis, Plin. Crassitudine quadrantali, Ná czterech pálcách albo ná dłóń w mięſz. Mącz 334d (28); Dryiá ieſt trzykątna Figurá/ ná trzy węgły ták rozłożóna. OrzQuin H4v; SienLek 12 (5); RejAp 183 [3 r.]; GórnDworz P8v (5); [tego kwadratu] ſumma będźie pięćdźieśiąt łokiet/ która ſummá pochodźi/ kiedy kto puł Diámetru/ to ieſt/ pięć łokiet wiedźie ná cáły Diameter, to ieſt/ ná dźieśięć GrzepGeom F4; y Pruśiech/ w Mázowſzu/ w Litwie/ ná Włóki mierzą. w Wielkiéy Polſzce ná Szlády. w Máłéy Polſzce y w Rusi ná łany. GrzepGeom I2v; Wiedź liczbę ſzérzéy ná liczbę dłużéy/ mówiąc ták: Dźieśięćiorá dźieśięć/ vczyni ſto. GrzepGeom K; Koło záśię Miernicy náſzy ták liczą/ Naprzód puł Diámetru wezmą/ á potym ſześć tych liczą ná Circumferencyą/ to ieſt/ ná Obód GrzepGeom K3 (71); HistRzym 110 (2); Bethánia byłá nie dáleko Ieruzálem/ iákoby ná ſtay pięcioronaſcie. RejPos Ooo (2); BielSat Ev; RejZwierc 19v (17); BielSpr 8 [2 r.J (23); BudBib Ex 34/7 (11); Ten Złobek ma być głęboki y ſzéroki ná dwá pálcá máło więcéy. Strum C3; téż zmawiáią ná rozmáité miary z Robotniki Groble/ to ieſt/ ná Polá/ ná Pręty/ ná Powroźce/ ná Szychty/ etcet. ále to wſzyſtko iedno tákże uczyni iáko ná ſztuki Strum F2 (63); BudNT Ff3v [2 r.]; CzechRozm 247; PaprPan Y; ModrzBaz 27v (3); Oczko 9v (2); náznácżył mu pokutę ná śiedm lat. SkarŻyw 510 (18); Pán swyętoſz wyczeſzichowſki ma blyſkoſcz na Borczu na 8 wlok ZapKościer 1584/44v (3); MWilkHist I3; StryjKron 230 (4); CzechEp 29 (2); KochJez B3; NiemObr 26; KochMuz 26; ReszPrz 43; ReszList 168; BielSjem 19; BielRozm 33; PaprUp G3 (3); ActReg 61 (4); Calep 131b (19); GostGosp 46 (5); Phil D4; OrzJan 40 (3); Y ſam [Chrystus] vſtąpił od nich/ iáko ná záćiśnienie kámieniá LatHar 719 (8); WujNT Matth 5/42 (10); Podżupkowi niech będźie dawano pułgrzywny ná tydźień [media marca qualibet septimana JanStat 42] SarnStat 376; Rotmiſtrz ſam poczet miéwał iedno ná 10 koni: á Dźieśiątnik nawięcéy ná ośm koni. SarnStat 427 (64); WitosłLut A2v; KmitaSpit A2 (2); VotSzl E3v [2 r.]; Słuchay Pokoiu, ieſzcze ná trzy ſłowá. CiekPotr 73 (3); KlonWor 4.

Połączenie: »aż na« (1): áby żaden Zyd nie przyśięgał ná Rodał ich/ iedno o wielkié ſpráwy/ ktoré ſie śćiągáią áż ná pięćdźieśiąt [usque ad 50. JanStat 1120] grzywien SarnStat 225.

α. W wyrażeniach przyimkowych wskazujących kierunek pomiaru (308): FalZioł I 39 c (2); Ten wyſep Taurika lezy miedźi Białym ieziorem maiąc na dłużą dwadzieſcia y cżtirzy mil á na ſzyrzą pięthnaſcie. MiechGlab 70 (4); Ná tháką záprawdę wyſokoſć wzlecieli iż Alexandrowi widział ſie okrąg ſwiátá/ iákoby gumno HistAl M5 (18); ZapWar 1551 nr 2684 [2 r.]; LubPs S3v; RejWiz 56; Leop Ex 25/23 (14); BibRadz *4 (14); Ktory kościoł był ná dłuż záłożon ná ſześćdzyeſiąt łokći/ á wſzerz dwádzieściá/ á ná gorę ſto y dwádzyeściá. BielKron 77; cżarni Zydowie [...] ná wzroſt iako ná ſześć albo ná pięć piędźi/ głos iáko niewieśći máią BielKron 456 (75); In excelsitatem nascitur, Rośćie ná wyſzſzą. Mącz 46c (31); dobry málarz/ cienięm/ wyſádzi rzecż/ y vcżyni ią oblą: á iáſnoſcią poda ná dálą/ ná głębią/ zniży/ skroći/ podług potrzeby. GórnDworz I5v (3); GrzepGeom Ev [2 r.] (85); HistRzym 110 [2 r.]; RejPos 327; Kulá ma być kámienna/ iáko cebr ná wielkość BielSat N2; RejZwierc 66v; BielSpr 7v [2 r.] (15); BudBib I 43v [2 r.] (3); [waga] áby nie byłá nikędy ná żadnym kóńcu y po kráioch koſónoga: iáko mówiąc y o pół włoſá ná mięſz Strum B2 (23); PaprPan 4v; ZapKościer 1588/79; BielSjem 38; GostGosp 86; WujNT 479 [2 r.]; KlonWor 36 (2).

β. Wskazuje sposób (oraz wielokrotność) przeprowadzenia podziału (711): BierEz E3v [2 r.] (4); Dziewiątégo dnia kamien[ié] tak to tzo bylo w budowaniu iako ijnſſé ij wſſytki op[o]ki będą na cżęſci zlupány/ a iedna drugą bijątz rozlupi ij przywiedzie ku zſſcżépaniu. OpecŻyw 193v (4); OpecŻywSandP ktv; kthorym lysthem vmoczowal był wyano theyetho [!] margorzaczye slachethny nyegdy pawel oyzrzonowsky na polowyczą wszysthkego szwego gymyenya ZapWar 1527 nr 2361 (16); mydło weneczkie maſz ſkraiać nadrobne kąſki FalZioł V 117v (13); GlabGad A4 (3); MiechGlab 7 (7); KłosAlg A (3); WróbŻołt nn4v; RejPs 42 (5); LibLeg 11/45; LibMal 1549/149v; RejKup Ov (2); HistAl G6v [2 r.]; HistAlHUng A4; MurzHist B2; Diar 92 (4); LubPs kt (6); GroicPorz C (4); KrowObr 2 (6); RejWiz A6v (16); On wźiąwſzy tho wſſyſtko/ roſzćiął ye [zwierzęta ofiarne] ná poły [per medium] á obie częśći przećiw ſobie zobu ſthron położył Leop Gen 15/10 (17); OrzList f; KochZuz A5; RejFig Cc5 (3); A w nocy rozſádźiwſzy ſię ná vfce przećiwko nim/ on ſam y ſłudźi iego/ poráźił ie BibRadz Gen 14/15 (22); OrzRozm E [3 r.] (6); Tales Milezyus [...] rok rozmierzył ná 360 dni BielKron 121v (123); GrzegRóżn B3 (3); Mącz 17c (74); A za Sámuel Kápłan naywyżſzy/ Agágá Amálechitę/ przed wſzem ludem/ ręką ſwą właſną nie rozśiekał ná ſztuki OrzQuin X3 (3); SienLek 15 (3); ten dwor álbo miáſto Ian ſwiety piſze było od Anyołá ná cżterzy cżęśći rozmierzono RejAp 184v (7); GórnDworz G3 (7); Ale iż Figurá káżda która ieſt ná cztéry węgły/ dźieli ſye ná dwa Kliny GrzepGeom E3v (23); HistRzym 12 (4); RejPos 18v (15); GrzegŚm 25 (2); HistLan F3; KuczbKat 9 (3); RejZwierc A3v (13); Gdzie ſie koſzem położą/ tám ſie rozłożą ná Roty álbo ſuwałki BielSpr 67v (30); WujJud 132v [2 r.] (3); WujJudConf 100 (2); RejPosRozpr c; RejPosWstaw [21²] (2); BudBib 4.Esdr 1/32 (13); HistHel C; Strum Cv (3); BudNT Matth 12/25 [2 r.] (6); [Izraelici] ſie potym rozrodźili y ná pokolenia rozłącżyli. CzechRozm 154 (26); PaprPan A3v; ModrzBaz 3v (10); SkarJedn kt (7); KochPs 81 (2); SkarŻyw 51 (17); MWilkHist K2v [2 r.]; StryjKron 51 (9); CzechEp *4 (2); NiemObr 6 (3); KochDz 105; KochPhaen 18 (2); BielSen 12; GórnRozm Av (4); KochProp 11; roſtárgnęliſmy ſye ná dźiwné y rozmáité wiáry KochWr 21; PaprUp I3v; ActReg 3v [2 r.] (6); Calep 52b (18); GostGosp 44 (5); GostGospSieb +3 [2 r.]; GórnTroas 40; KochCn B4; GrabowSet P2; OrzJan 28; LatHar +3v (18); WujNT przedm 26 (23); WysKaz 3; JanNKar C3v; JanNKarKoch Ev (6); A STATVTY NA WIERSZE DZIELONE, IVRISDICIĄ ZAMKOWĄ WSZYSTKĘ Y WŁADZĄ, IASNIEY, NIZ DOTYCHMIAST BYLO, OBIASNIAIĄ. SarnStat 479 (26); SiebRozmyśl F2v; KmitaSpit B; kośćioły wſchodnie/ od tego mieyſcá y páſterzá iednego gdy odpádły/ ná wiele ſię ſekt rozerwáły SkarKaz 40a (4); VotSzl D (2); SkarKazSej 678b (5); KlonFlis B4 (2); Metiuſá ná dwoie iák śledźiá rozdárto. KlonWor 32 (3).

γ. Wskazuje stosunek dwóch wielkości, proporcje (85): aby nayednego konya po yedne^mv drzewv bylo polozono MetrKor 38/287; OpecŻyw 52v; FalZioł I 112a (2); Ieſt pythanie iako drogę 1. lib. ma położyć na frimarku/ tak iżby na 100. zło. 5. zło. zyſkał. KłosAlg G4 (4); wſzak vyeczye panye poslye by dwa braczya na yedno Iablko traffily, kaſdyby ye sobye volyal LibLeg 7/99; KromRozm I A3v (2); MurzNT 111 (2); Diar 64; GroicPorz k3v; RejWiz 43; Leop Ez 48/20 (2); UstPraw D2v (2); Dwákroć tyle obiecał/ nacż go ſzácowáli RejZwierz 31; y ważył [Anjoł serce dziecięcia] z inemi ſercy/ áno ſamo przeważáło ná ſto inych ſerc BielKron 165 (5); KochSat B3; Pensum, Kądźiel/ To yeſt ták wiele przędze álbo wełny yáko ná yednę kądźiel czinią. Mącz 288a; Duodena describit in singulos homines iugera, Ná káżdego człowieká rachuye dwánaście ſtay álbo yutrzin. Mącz 375a (4); SienLek 135v; RejAp 58v; to záſię wielki głupiec/ kto ſto złotych ná kopę waży. GórnDworz L4v (3); GrzepGeom K (4); RejZwierc 98v [2 r.]; BielSpr 50v (3); RejPosRozpr b4; BudBib Num 3/47 (8); Strum [D4] (3); BudNT Luc 12/52 [2 r.]; CzechRozm 73 [2 r.]; Ná wielkość iego woyſká s troſzką ludu twego/ Możeſz gdy iedno racżyſz oń ſie kuśić ſmiele PaprPan B (2); SkarŻyw [197] (2); StryjKron 772; ReszList 169; KochPam 80; KochPieś 6; lecz tego ná ták wielkie Kroleſtwo nie wiele było GórnRozm L4; GostGosp 74 [4 r.]; ono pięćioro chlebá łamał ná pięć tyśięcy ludzi [quando quinque panes fregi in quinque milia] WujNT Mar 8/19 (5); SarnStat 974 [2 r.] (3); SkarKaz 84a; CiekPotrŚredz )?(4; To naćiężſza/ ná ieden duch/ gdy plagá dwoiá Pádnie GosłCast 27.

c. Przy określaniu lub ustalaniu kolejności, hierarchii (wartości) (832): KrowObr 110 (2); Tu Sem ná nawyżſzym ſtopniu doſtoieńſtwá ieſt przełożon/ duchem Prorockiem oycá ſwego BibRadz I 5d marg; In locum antiquum gratiae et honoris restituere, Ná pierwſze mieyſce łáskę y doſtoyność prziwróćić. Mącz 414a; RejPos 224 (9); Strum Kv; Niegodzieneś/ bráćie/ ná twoie pirwſze mieyſce wſtąpić/ prze grzech ktoryś popełnił: ále ná przycżynę bráćiey przyimuię ćię/ zá namnieyſzego do zakonu. SkarŻyw 184 (2); CzechEp 247; Poſtáwim ná czoło/ náuki do vtwierdzenia prawdy Kátholickiey z tey Ewángeliey ſłużące SkarKaz 576b; SkarKazSej 702b.

W wyrażeniach przyimkowych typu: »aż(e) na koniec, na ostatek itp.« wskazujących element krancowy (często z odcieniem ekspresywnym: zwłaszcza, wreszcie) (790): ForCnR A4 (2); FalZioł I 111c (7); WróbŻołt A3; LibLeg 10/152 (2); RejPs 129 (7); wyelcze ſchkodziel byerzacz yey zdomu schati ſrebro pyenyadze na oſtathek y pyerzyny. LibMal 1551/165v (3); LudWieś A2; KromRozm I D3v (5); MurzHist A4 (4); MurzNT 43v (4); KromRozm II c3 (9); KromRozm III B [2 r.] (11); Diar 110; DiarDop 99 (5); BielKom F3 (2); GliczKsiąż C4 (3); Leop *A3v (4); OrzList c (7); BibRadz II 120d marg; OrzRozm B3v (21); BielKron 460v; GrzegRóżn C2v (5); KochSat A3v (4); KochZg A4v; KwiatKsiąż N3 (2); OrzQuin T2v (38); Prot A2; SarnUzn G8 (3); SienLek 1v; LeovPrzep E (3); RejAp 17 (21); GórnDworz N3 (40); A dla thego ty ſłowá tego vćiśnionego cżłowieká ſą s tey Ewányeliey ſwięthey wzyęte ná pocżątek/ iż my nigdzyey indzyey nádzyeie ſwey/ áni wołánia ſwe^go/ w ćiſkoch ſwych/ obrácáć nie mamy/ iedno do Bogá Oycá ſwego niebieſkiego RejPos 161 (80); RejPosWiecz² 91v; RejPosWiecz³ 96 (3); BiałKat 33v (4); BielSat D4v (3); GrzegŚm 24 (2); HistLan A4v; KuczbKat 30 (14); WujJud 47v (19); WujJudConf 85 (6); RejPosRozpr c2; RejPosWstaw 22 (4); BudBib c (4); Strum K2v (2); BiałKaz G3 (3); BudNT przedm d2 (5); StryjWjaz Cv; CzechRozm 6v (45); ModrzBaz 22 (6); ModrzBazBud ¶6 [2 r.]; SkarJedn A3 (19); Oczko 24; SkarŻyw A4v (31); StryjKron 46 (2); CzechEp *3v (26); NiemObr 4 (34); KochFr 40 (6); KlonŻal C2; ReszPrz 45 (2); ReszHoz 127 (2); ReszList 161 (2); WerGośc 242 (2); BielSjem 14 [2 r.]; KochPam 77 (2); BY wam nákóniec z niebá y złoto pádáło/ By ſye w domiéch rodźiło/ przedśię to wam máło. PudłFr 6 (8); BielRozm 31; GórnRozm C4 (6); KochWr 19 (3); PaprUp H (2); GórnTroas 4; KochPij Cv; KochFrag 28; OrzJan 21 (6); LatHar +2v (97); Pośiodme/ o zmartwychwſtániu. w Rozd: 15. Nákoniec o ſkłádziech y iáłmużnách/ ktore zbierał miedzy Pogány WujNT 576 (32); WysKaz 14 (4); JanNKar B4v (2); SarnStat 4 (17); SiebRozmyśl [A3]v (2); GrabPospR N2; PowodPr 59 (11); SkarKaz 40b (13); Náoſtátek trzebá nam iákom pierwey przypomniał/ o dobrym oyczyzny ſwey/ pilnie y ſerio rádzić/ á k temu mężnie nieprzyiaćielowi ſię záſtáwić VotSzl B2 (4); Dał siostrę ſwą w małżeńſtwo. Weſela nieſpráwiwſzy, nie dawſzy wypráwy Słuſzney; nie odliczywſzy nákoniec poſágu. CiekPotr 54 (4); SkarKazSej 662a (7); KlonWor ded **3v [2 r.] (5); PudłDydo A2 (4).

Wyrażenie przyimkowe: »na to« = nadto, oprócz (21): MetrKor 40/818; FalZioł V 64v (3); Naprzod my powiedzial yz [...] Potim powiedzial o zyemie Wherſką [...] Natho powiedzial wydzenie ſwoye LibLeg 11/13 (2); Albo wźiąwſzy miękko pieczone iáie/ wſyṕ w nie śiárki miáłko vtártey/ á weſpołek ziedz: á ná to piy ćiepło/ piwo z máſłem álbo wodę. SienLek 83v (9); Marczyn Karwayk wymawyeł ſobye [...] Dobrowolnye myeſzkanye do smyerczy [...] teſz chleff w tele stodoli. Gdze tam ſzwoie zyto moſze klaſz [!] y drugi chlewyk wyedle ſzopy y natho Ma ſzobyę budowacz Marczyn Karwayk w tele domoſtwa tego: yſzdebkye. ZapKościer 1584/43; a ten pán Marczyn ma dawacz oyczewy swemu na koſzdi rok po trzi czwyertnye rzy: y ma Oyczewy swyemu chowacz naſzymcza tak długo: aſzbyſzyę paſztwa leſznya srodzyela y natho yeſzcze ten pán Marczyn wąſzorſky ma Oycza swego wpoczywoſczy chowacz do smyerczy yego ZapKościer 1588/80v (6); ActReg 8.

5. Przy określaniu przyczyny; ad, in Mącz, Modrz, JanStat, Vulg, PolAnt, Cn; a Mącz, Modrz; contra Modrz, Cn; super JanStat, Vulg; per Vulg, Cn; ab Mącz; pro, sub JanStat; de Vulg (2510):

A. Wskazuje bodziec, impuls czynności lub stanu (2164): ZapWar 1528 nr 2458 [2 r.] (3); BierEz I (2); Czorki Ieruzalem nie placżcie na mię/ ale ſamy na ſię placżcie ij na iyny waſſe OpecŻyw 136 (11); OpecŻywList C2; A yeſthli na proſtv powieſcz szwyathkowy nyewyerzono, thedy mayą prziſſzyąncz MetrKor 40/817 (2); LibLeg 7/9v (16); PatKaz I 5v (2); PatKaz II 33v; PatKaz III 109 (2); Murm 69; HistJóz Bv (2); TarDuch C3v (4); gdy dzieci na zęby ſtękaią/ tedy maſlo wypłokane, á z miodem zmieſzane/ pocierać thym dziąſla/ bolenie y wſzelkie grizienie ktore bywa w dziąſlach: oddala FalZioł V 80v (6); BielŻyw nlb 3 (2); GlabGad I6v; March² Dv; Siachmet gdy do Litwy po wyprawę ſłużebnych przijechał, tedy na poradę Carza Przekopſkiego zaſię był poiman MiechGlab 32 (6); WróbŻołt I6v (5); WróbŻołtGlab A2 (2); á márnie ſie rozbieżą iedno ná ſámo ſrogie wezrzenie twoie. RejPs 97 (6); Theſch plaplya ſnym y Zmarczinem krązelyem kradal y na kradzyeſz zill LibMal 1546/118; Iacub ze Lwowa Napomową Matiſcha Rayeczkiego o krziwoprziſziąſtwo pogimani dobrowolnye przed vrzedem poznanſkym wponyedzialek nazayutrzcz po szwyethey Mariey Magdalenye Anno 1548 zęznal LibMal 1548/143v (23); RejRozpr B4 (7); LudWieś ktv (2); ReJjóz D8v (3); Mniemas bych ia ſwinio pyſzna Na twe kropydlo ſtąd wyſla. RejKup i2v (12); HistAl B3v (7); KromRozm I C2 (2); śię téſz i on częſto kroć ſkarżył a nato porzéwniáł MurzHist K4 (7); Bo śię tam iuſz napoduſzczenié i zwiedźięnié ſzatańſkié na pana boga gniewali MurzNT 31 (3); KromRozm II g4v [2 r.]; KromRozm III B (3); Diar 31 (5); GliczKsiąż L4v (3); LubPs E (14); GroicPorz c4v [2 r.] (25); KrowObr C3v; RejWiz 11v (14); drżyćie ná ſlowo iego [ad verbum eius] Leop Is 66/5 (9); OrzList d3 (2); UstPraw A (7); Wſzyſcy ná on głos ſtánęli KochZuz A4v (2); zwikłáne/ názbyt práwo macie/ A vźrzycie iż ná nie/ nie raz zábiedacie RejZwierz 102 (6); wſzytek lud zdumiał ſie ná náukę [super doctrina Vulg] iego. BibRadz Mar 11/18 (31); BibRadzBaz ktv; Może káżdy z nas ná tákowe Vniuerſały dobrze ſpáć OrzRozm S3 (3); á tak był zubożył koronę Cżeſką y Ceſarſką ná ty dáry. BielKron 326v; [Witułt] przyiechał do woyſká Iágiełłowego ná przyrzecżenie Skirgiellá brátá BielKron 380; leżałem zá martwe ná rázy thłucżone/ dwa dni bez pićia y iedzenia. BielKron 458 (86); KwiatKsiąż Bv (2); Avaritia ardere Lákomſtwem być záráżonym/ Mrzeć ná groſz niektorzi mowią. Mącz 15b; Ego spem praecio non emo, Terentius. Ná obyetnicę funtów nie kłádą. Mącz 102c (24); OrzQuin C (2); SarnUzn A2v (2); SienLek 38v (6); LeovPrzep kt; Iż oto ná ty ciemnośći o ktorych tu ſłyſzymy á ná ty niewdzięcżnośći ludzkie/ roskázuie Pan wyſuſzyć rzeki RejAp 137 (12); [Ksenokrates] ná ono białeygłowy łektánie/ nie ocknął by był/ ále by go był ſnadź y palił ſwiecámi. GórnDworz Aa8 (9); Ná roſkazánié tedy Królewſkié/ wielka moc Ludźi/ zá wielką pracą ledwa ón Okręt wyważyć ná brzég mogli. GrzepGeom A4v (2); HistRzym 2v (9); RejPos 6v (59); ſam Luter ná perſwázyą dyabłá złégo ludźiom ſwéy Bábiloniáy tę ofiárę zhydźił BiałKat 341 (5); BielSat B4 (3); GrzegŚm 13 (2); Iął płákáć ná ſwe głupſtwo że ſie zle ſpráwował HistLan Bv (3); KuczbKat 35 (4); RejZwierc A6 (45); ćwicżone Rycerſtwo prędko Ordynek inſzy mogą vcżynić ná iedno kiwnienie Hetmáńſkie BielSpr 10 (5); WujJud 234v; RejPosWstaw [41³]; BudBib b4v (19); ono dzyecyę/ co bez duſze było/ Ná prośbę Heliaſzá/ nátychmiaſt ożyło. HistHel B3 (3); MycPrz I A4v; BiałKaz E2v (5); BudNT przedm b7 (3); ná iego ſłowo z oycżyzny wyſzedł CzechRozm 85v (13); PaprPan B2 (2); Słyſzałem o tem/ że ná ſámy tylko okrzyk Turkow przyćiągáiących/ niektore obozy były odbieżáne ModrzBaz 116 (2); SkarJedn 116 (7); Oczko A3v (10); KochPs 5 (8); w świętá ſłyſzeć było iákieś dzwony dziwney wdzięcżnośći: ná ktorych ſłuchánie/ nie tylko ſię duſza ochładzáłá: ále y chorzy niektorzy zdrowieli. SkarŻyw 471; ná vderzenie laſki Moyżeſzowey wyſzły zwody żáby SkarŻyw 480 (120); ZapKościer 1580/14 (4); Pewnieć ſie nam roſpierzchnąć ſtąd. Nieſtetys nam ná táki błąd. MWilkHist E4 (2); Wſzytkim ná Włoſką zdrádę z oczu płyną słozy StryjKron 602 (11); vſtąpił ná ich pogroſki CzechEp 209 (13); CzechEpPOrz **4; A oto ná ćień iego [orła] wſzytek rodzay ptáſzy Y polné vćiekáią ſtádá KochJez A2; ná cżęſte páńſkie pytánie wzdrygał ſię Piotr. NiemObr 40 (10); KochFr 28 (4); [Galatea] Iuż ná twoie ſłodkie wierſze z brzegow nie wychodźi KlonŻal B3; KochDz 109; ReszPrz 10 (2); WerGośc 211 (5); WisznTr 11 [2 r.]; BielSjem 25 (4); KochSob 59; PudłFr 22; ArtKanc D12v [2 r.] (6); BielRozm 14 (8); GórnRozm H [2 r.]; KmitaPsał A4; PaprUp D3v (7); ActReg 15 (12); Calep 476b (3); Ná gwałt ktoby ſie nie ſtáwił/ tákże v grobley iáko v ogniá/ winy nie przepuśćić. GostGosp 144 (3); GórnTroas 17 (4); GrabowSet C3v (7); KochFrag 23 [4 r.] (7); OrzJan 111; nie tráći nagrody ſwey/ ktory kubek źimney wody/ w imię álbo ná imię/ álbo dla imieniá vczniá P. Chryſtuſowego dáie LatHar +8v (9); KołakCath A3 (2); pokutowáli ná kazánie Ionaſzowe [in praedicatione Ionae]. WujNT Matth 12/41 (45); WysKaz 30; JanNKar E3; krzywdę przez śię álbo przez napráwné oſoby w przerzeczonych dobrách vczynioną ná proſté powodowé twiérdzenié ma nágrodźic SarnStat 1254; tedy obwinionégo wolnym bydź ſkázuią od pozwu ná ſámę relatią álbo zeznánié woźnégo SarnStat 1285 (119); SiebRozmyśl K3v; A ná trąby káżda ſię zbiega duſzá żywa. KmitaSpit A3 (2); ſkwircżeli ludźie ná niedoſtátek. PowodPr 84 (3); Ná ktorego modlitwę [Grzegorza] y gorá dla rozſzerzenia kośćiołá vſtąpiłá SkarKaz 418b (17); Bo iuſz ten wrzod okrutnie dobre obyczáie Záráźił, że nań wſzyſcy niemal obumárli CiekPotr 4 (8); CzahTr B4 (3); GosłCast 47 (2); PaxLiz O4v; ná łupieſtwo tákie/ odćiętą exekucyą ſądy duchowne vſtáły SkarKazSej 700b (8); KlonFlis B2 (2); KlonWor 23 (4); áni weſtchnie ná me to krwáwe płákánie PudłDydo Bv (3); ZbylPrzyg Bv (2).

Połączenie: »na ... na ... na« (1): Ieſli tám zrok zmieſzkamy/ ná mię ná ſámégo/ Wyndźie [pieniędzy] więcéy/ nierzkącby ná ſámowtórégo. WyprPl C2v.

a. Wskazuje bodziec wywołujący reakcję słowną (1057): PowUrb +; BierEz F3v (4); OpecŻyw 3v (33); OpecŻywSandR nlb 3v [2 r.]; PatKaz II 81 (2); PatKaz III 90 (7); HistJóz C4; FalZioł I 136b (2); BielŻyw 23 (2); GlabGad A7 [2 r.]; MiechGlab 35 (2); RejPs 88 (2); panv memv na ye^go poſſelſtwo nieodpowiadasz, tedj moy pan na thwe gdj siie przitraffy tobie niebedzie odpowiadal LibLeg 10/153v (30); ComCrac 11; SeklWyzn E (2); SeklKat G4v (9); RejKup i8; Ariſtoteles tákież odpiſał mu ná ten liſt [rescripsit ei epistolam] tymi ſłowy. HistAl M7 (9); LibMal 1551/166v (9); MurzHist F2 [2 r.] (25); MurzNT 38v (6); KromRozm II e2 (3); KromRozm III I (3); a owszem ani odmowki na skargi swe żáłobliwe przed JKM nie słyszeli Diar 57 (9); DiarDop 99 (4); GliczKsiąż M3v (4); LubPs B2v marg (7); wyſzſzemu Sędźiemu ná inſtygácyą ſtrony to powołánie oznaymi. GroicPorz o2v (18); KrowObr A2 (41); Leop Deut 1/41 (11); OrzList a4v (5); UstPraw C3v (3); KochZuz A5 [2 r.]; RejFig A5v; Coż tedy rzecżemy ná to? BibRadz Rom 8/31 (31); OrzRozm F4 (16); Ceſarz im [książętom luterskim] ná ty ártykuły powiedział BielKron 221v (68); Aversari preces alicuius, Nie dáć słowá ná rzecz/ nie chcieć słucháć/ odwrácáć ſie precz od cziych proźb. Mącz 487b (30); A cóż ná to Król? Słowá iednégo. OrzQuin D2v (10); SarnUzn kt (7); LeovPrzep a2v (2); A coż ma vcżynić ten nędzny páſterz obudziwſzy ſie/ á ozwawſzy ſie ná to wołánie Páńſkie RejAp 36; GórnDworz B4v (59); HistRzym 63 (4); RejPos 75 (15); BiałKat 228v; GrzegŚm A3 (4); KuczbKat 145 (4); RejZwierc 179; BielSpr 28v (2); KochMon 21 (6); WujJud 33 (30); WujJudConf 127v (4); RejPosWstaw 44; BudBib b4v (5); HistHel B4 (2); BiałKaz D2 (2); BudNT Luc 14/6; StryjWjaz Cv; Trudnać to ieſt rzecż Zydom odpowiedáć ná ich zágádánie CzechRozm 146 (147); PaprPan Hhv; ModrzBaz 21 (10); w tymże liście y ná pogroſki Ceſarzowi/ [...] odpiſuie/ mowiąc [...] SkarJedn 216 (36); Oczko 23v; SkarŻyw 27 (25); Swiadkowie na pytanie prawne kazdy zoſobna ieſt zeznal pod swoią przisięgą ZapKościer 1581/22 (5); StryjKron 125 (5); Otoż ia ná tákie I.M. dyſkurſzy nieſtátecżne y niepewne/ ták krotkie zámknienie cżynię CzechEp 302 (109); CzechEpPOrz *2 (5); NiemObr 6 (21); A móy dobry Kápellan ná ono łáiánié/ Ieſczem ći ſię dźiś niekładł/ co zá długié ſpánie? KochFr 49 (3); KochSz C3; ReszPrz 52; WerGośc 248; BielSen 15 (2); PudłFr 14; GórnRozm C3v (7); PaprUp E2v (4); ActReg 11 (22); Phil C2; KochAp 6; LatHar 253 marg (5); WujNT przedm 39 (23); WysKaz 21 (9); SarnStat 144 (8); ZapMaz II G 97/90; SiebRozmyśl F3 (3); PowodPr 37 (3); Piotr ś. ná pytánie Páná y miſtrzá ſwego wiárę/ [...] o boſtwie iego wyznał SkarKaz 117a (10); CiekPotr 37 (2); CzahTr Bv (8); GosłCast 73; SkarKazSej 689a; KlonFlis D3 (3); KlonWor 65; ZbylPrzyg A3v.

B. Wskazuje okazję (przeważnie związaną z określonym terminem, datą) stanowiącą bodziec czynności lub stanu (214): OpecŻyw 124; A to ſtąd dzieciątko bywa/ chore/ mdłe w żywocie/ iże matka noſząc: [...] albo biegunkę/ albo przyrodzoną niemocz na kxiężycze chodzącz z onym: miewała. FalZioł V 17d; MiechGlab 21; LibLeg 11/61v; ComCrac 14; RejRozpr B; LibMal 1550/154v; MurzNT Luc 23/17; Diar 24 (2); LubPs Bv; tzemu ie [obrazy] ná wielkęnoc/ y ná inne vrotzyſte ſwiętá otwieraćie? KrowObr 113 (5); RejWiz 13 (3); Leop Num 7/10 (6); RejFig Aa7v (2); BibRadz Ioann 7/10 (5); BibRadzBaz ktv; OrzRozm Lv; [papież] vſtáwił ná Boże národzenie po trzy mſze miewáć kápłanom. BielKron 149v (29); Mącz 51a (4); OrzQuin O2v; Ná Krzćiny bierzeſz z ſobą Oſzczepy y Miecze/ Nie boy ſię/ bo dźieciątko tobie nie vćiecze. Prot D2; po pićiu spokoiem leżeć/ áni wſtáwáć ná pierwſze poruſzenie/ áż dobrze potim. SienLek 37v; RejAp 74; Skocżká ſkacże/ krol weſoł/ roſciągnął proporcze ſwoie/ triumphy ſtroi ná dzyeń národzenia ſwego RejPos 320v (6); RejZwierc 97; RejPosRozpr b4v (2); BudBib Lev 7/12 (16); Strum L (2); BudNT Mar 6/22 [21]; CzechRozm 157v; Niſzli ná iutrznią dzwoniono/ pierwey oná wſtáłá SkarŻyw 161 (16); ZapKościer 1580/11; StryjKron 421; CzechEp 57 (6); KochPieś 56; WisznTr 34; Nie myśl mátko o ſzátách drogim złotem tkánych/ Ná móy/ y twéy niewiáſty przyiazd obiecánych KochPam 87; KochSob 60; RAduymy ſię Krześćiánie/ cżyniąc weſołe ſpiewánie/ ná to Boże z martwych wſtánie ArtKanc F2v (2); Nárżeka wáſz Orżechowſki/ [...] w oratiey ſwoiey/ ktorą nápiſał ná pogrżeb Krolá Sigmuntá ſtárego GórnRozm E4v (2); KmitaPsal A5; PaprUp kt (4); ActReg 59 (4); Calep 82a (4); GostGosp 10 (6); Zdawná wſtawáią ná Magnificat. LatHar 67 marg; Ná ktorego [Chrystusa] przyſzćie wſzyścy ludźie máią zmartwychwſtáć w ćiáłách twoich LatHar 374 (17); A ná święto [Per diem autem sollemnem] zwykł był ſtároſtá wypuſzczáć poſpolſtwu iedne^go więźniá ktoregoby chćieli. WujNT Matth 27/15 (19); tedy vchwalamy z pozwoleniém wſzyſtkich ſtanów/ ná wſzeláką gwałtowną moc/ y naiazd nieprzyiaćielſki/ poſpolité ruſzenié SarnStat 133 (10); GrabPospR K4 (7); NIe dármo ſię/ [...] ná przybyćie nagłe Páná ſwego vczniowie przeſtráſzyli/ y zátrwożyli SkarKaz 204a (5); GosłCast 16; SkarKazSej 682a (2); KlonFlis F2; KlonWor 56.

C. Wskazuje uzasadnienie: tytułem, z racji (przeważnie przy zobowiązaniach i przywilejach) (132): ZapMaz II Ł 7/50v; a thegoTatarzina bilisczie dali na porvke c[z]lowiekv yednemv LibLeg 10/56 (5); y dall ym zanye 26 groſchi na ych cząſcz yakoby zdzyalu kthori ſſobye bili przirzekli LibMal 1550/156v (7); MurzNT 111; Diar 80 (2); Sędźia po onych ſzeſći Niedźielách wierzyćielowi fant ku otrzymániu przyſądźi ná poczet doſyć vczynienia. GroicPorz dd2 (7); Leop Iudic 5/30; Gdybyſmy poddánym náſzym roſkazáli ruſzyć ſię ná woynę z gránic/ tedy niż ſię ruſzą obiecuiemy im dáć ná ſzkodę Kopiją/ pieć kop groſzy UstPraw D3 (13); RejZwierz 102 (2); áby ták wielkiey ſummy złotych ná trybut Turkom niedawáli BielKron 310v (24); Mącz 35a (3); Sam telko Tomazo był ták niefortunny/ iż áni ná okup/ áni zá odmiánę żádną/ puſćić go nie chciano. GórnDworz Y8; HistRzym 49v (5); HistLan F; RejZwierc 178v (2); StryjWjaz A3v; CzechRozm 220v (2); PaprPan D2; ModrzBaz 84v; vkazał Pan Chryſtus wſzytki prace/ męki/ kámionowánia/ bicżowánia/ głody/ zimná/ vboſtwo/ y inne dochody ná vrząd Apoſtolſki SkarŻyw 82 (5); ZapKościer 1584/50 (8); StryjKron 205 (2); Cżego wſzytkiego iż w Papieſtwie nie máſz: gdźie ſię tylko ná dźiećinny krzeſt oglądáią/ y ná to názwiſko Krześćiáánin [!]/ żadnego odrodzenia y odnowienia po ſobie nie pokázuiąc CzechEp 340 (2); KochFr 55; KochWz 136; Tobie ná twé látá Czás poprzeſtáć świátá KochPieś 23; GórnRozm C4v; dał mi Krol Lezaisko, na ktore muszę się o 10000 złotych zadłużyc ActReg 79 (4); Calep 872a; GostGosp 46 (2); LatHar 128; SarnStat 70 (15); KmitaSpit C6; VotSzl D2v (2); Mniema by ná gośćiá pił/ áno gość nań piie: Hoynie y bez fráſunku z pánią duſzką żyie. KlonWor 59 (4).

Połączenie: »ależ na ... na« (1): a nye poszlalem onych [świerzepic] do obory Crolewskyey w kthorychem nye myal pvsczycz alesz na rakoyemsthwo [!] na slachethnego sczesznego szyna nyegdy slachethnego yana sprvskyego wyerzvchowa ZapWar 1534 nr 2410.

6. Przy określaniu stanu końcowego lub rezultatu (skutku); in Mącz, Modrz, JanStat, Vulg, PolAnt, Cn; ad Mącz, Modrz Vulg, Cn (1830): Proſzę zá me dobrodzieyſtwo/ Wypuść mię iuż ná zwoleńſtwo. BierEz E (8); OpecŻyw 1 (8); PatKaz II 63; PatKaz III 99v; ná moięſcýe to nędzę vtzynili iżeſcýe mu powýedzýeli byſcýe mieli drugýego bráta HistJóz C4 (2); TarDuch A6v; FalZioł V 30v [2 r.]; BielŻyw 9 (4); GlabGad M2v; A w ten czas na więthſzą tich poſlow fortunę był w krakowie v kxiążęcia Vaſiłko kxiążę Ruſkie MiechGlab 18 (3); KłosAlg D3 (14); Wielki pokoy ieſt tym kthorzy miłuią zakon twoy/ á nie będzie im to na vpad [non est illis scandalum]. WróbŻołt 118/165 (19); Y niedopuſćiſz iey [duszy] dręczyć ſrogoſćią okrutnego nieprzyiaćielá mego/ ále ią owſſem wywiedzyeſz ná ſſeroką przechadzkę roſkoſſy ſwoich. RejPs 44 (77); nyechczyal [...] abi tho czo ye^go Kro. Mcz kv zachowanyv prziyazny y przimyerza czinycz raczi na ſkode poddanem ye^go krolyewſkyey Mczi obraczacz ſzye myalo LibLeg 11/140 (6); RejRozpr C4 (6); ConPiotr 33; Vkazuie ſie nam przodkiem Pazdziernik niepogodny/ Ale ku oſtatniey cżwierci/ wyda ſie dali Bog na pogodę aże do kończa. LudWieś B3 (2); SeklWyzn a2 (2); RejJóz A2 [2 r.] (28); SeklKat R (6); A wierzmi iſz kazda ſrogoſcz Kazdemu winidzie na zloſcz RejRozm 407; LibMal 1548/144v [2 r.] (3); RejKup a8 (20); RejKupSekl a3 (2); HistAlHUng A3v; MurzHist D3 (19); MurzNT 18 (6); KromRozm II av (2); KromRozm III B (2); Diar 37 (2); DiarDop 106 [2 r.] (4); BielKom nlb 6 (14); [ojciec nauczycielowi] ktoryby też rad ſie wádził á ná gus gonił/ áby tákyemu nye zlecał ſyná. GliczKsiąż L8v (25); Pan Bog lud ſwoy á koſcioł wiernych/ ácż dopuſzcżá ná trapyenie/ wſzákoż go iednák z łáſki ſwey nie opuſzcża LubPs P3 (21); A gdyby potym zrzucony/ záſye zá łáſkę Rádźiecką/ y zá przyczyną ich ná rzemięſło był przyięt [...] GroicPorz f4v (6); KrowObr A2v (14); A nie dáy ſie vwodzić ſwieckiey omylnośći/ Ktora wſzytki przywodzi ná dziwne chćiwośći. RejWiz 56v (72); Leop Iudic 5/9 (28); OrzList i; KochZuz A3v; RejFig Aa8v; RejZwierz 6v (5); Człek wielomownyieſt ná poſtrách w mieśćie [terribilis in civitate sua homo linguosus] BibRadz Eccli 9/23[25] (20); on chleb świety [!] ku żywnośći vbogich ludźi/ Kápłanom nádány/ [...] ná pſotę ſye po wielkiey częśći obraca. OrzRozm H4 (2); á tákeſmy inſzym wſzytkim poſtronnym ludziom przyſzli ná pośmiech/ ánoby ſnadź lepiey vmrzeć BielKron 318v (114); KochSat A3v; KwiatKsiąż O3v [2 r.]; Spectat ad seditionem, Nieſie ſie rzecz ná zwádę Mącz 405a; Abest mihi animus etiam nunc, I do tego czáſu ſie nie mogę zdobyć ná dobrą myśl. Mącz 429b; Petrahere aliquem in suam sententiam, Przeciągnąć kogo ná ſwe mniemánie. Mącz 462a (133); OrzQuin L2 [2 r.] (6); SarnUzn Cv; LeovPrzep B4v (2); RejAp AA7v [2 r.] (24); á młody zwłaſzcżá ná dziwną ſie roſpuſtę vdawſzy/ wſzytkiego ſiebie ſkáźi GórnDworz Ee2v (32); HistRzym 8v (8); Wiernemu zá ſtáłośći iego wſzytko ná dobre wychodzi. RejPos 330 marg (145); RejPosWiecz² 95v; BiałKat d2 (6); BielSat C3v (7); GrzegŚm 27 (2); KuczbKat 205 (4); Boś ſie vrodził/ chociaś Ceſarz/ ná wielką nędzę/ ná wielki kłopot/ á ná wielkie niebeſpiecżeńſtwo żywotá ſwego/ ábowiem nie iedná ſmierć zá tobą chodzi/ á rozmáići ludzie o tobie y rozmaitemi kſtałty rádzą/ iákoby cie s ſwiátá zgłádzili. RejZwierc 168v (117); RejZwiercTrzec Aaa2v; Kthorzy nierządnie gonią nieprzyiaćielá przychodzą ná hak. BielSpr 36 (20); KochMon 20 [2 r.]; Vſpráwiedliwienie/ ieſt przenieśienie z onego ſtanu/ w ktorym ſie cżłowiek rodźi ſynem pirwſzego Adámá ná ſtan łáſki y policżenia miedzy ſyny Boże WujJud 93v (10); BudBib Lev 25/10 (13); HistHel C4; MycPrz II Av (4); BudNT Luc 13/35 (6); CzechRozm A7 (11); PaprPan B3v (11); KarnNap D [2 r.]; A ták máią być práwá poſtánowione o weſelách małżeńſkich/ o rozwodźiech/ o ná wolność puſzcżeniu/ y o wyzwoleniu z mocy oycowſkiey. ModrzBaz 76 (21); SkarJedn 2 (12); Lecż y to cżłowiek máłego bacżenia Ktory ná zgubę Rzecżypospolitey Podárki bierze KochOdpr A4 (2); Oczko 21v; On ſwóy lud vlubiony/ y dźiedźictwo ſwoie Przywiódł ná oſtré miecze/ y ná ćięſzkie boie. KochPs 118 (6); SkarŻyw 3 [2 r.] (41); ZapKościer 1588/82v; Wźięłáś mi zgołá mówiąc/ duſze połowicę: Oſtátek przy mnie zoſtał ná wieczną teſknicę. KochTr 13 (3); Ceſarz y Papież z Xiążęty Włoſkimi wydawſzy Polaki ná mięśne iátki nie wczás ná rátunek przybyli StryjKron 722 (5); CzechEp 5 (20); NiemObr 5 (13); niepomogą źiołá/ Komu ſię ná śmierć bierze: muśi wśiádáć zgołá. KochFr 73 (6); KochPhaen 22; KochMRot A4 (2); ReszPrz 48 (5); ieſt oſobny ſzpital/ do ktorego tych dawáią/ ktorym ſię ná łożną chorobę zánoſi. ReszHoz 120 (2); ReszList 149 [2 r.]; WerGośc 210 (10); Ná złośliwe páśierby przyſzły dzieći moię BielSen 15 (2); BielSjem 5 (3); KochPieś 28; KochSob 63; PudłFr 20 (2); Nie wodźże ná pokuſy przyrodzenia mdłego ArtKanc N2 (4); BierRozm 4 [3 r.] (8); GórnRozm F4 (6); KmitaPsal A5v; PaprUp D2 [2 r.] (11); [krnąbrni] Niechcąc ſtárſzych ſwych ſłuchać/ ná błędy wpadáią ZawJeft 35 (3); ActReg 5 (10); Calep 163a; GostGosp 8; prace y thrudy cżynią ciáłá y zdrowſze y trwálſze/ y tákowe ćwicżenie ná pożytek Rzecżypoſpolitey wychodzi. Phil S2 (3); czyli ſie nie zbiorę Ná tę chytrość/ którąbym Gréki oſzukáłá/ A tego niebożątká żywot záchowáła? GórnTroas 36 (9); GrabowSet Bv (8); KochFrag 25 (3); OrzJan 16 (8); WyprPl C3; Przetoż miáſto zbytniey iákiey trwogi/ zdobądź ſię ná głęboką pokorę LatHar 248 (38); KołakSzczęśl A4 (2); RybGęśli B2 (4); ná ſąd y ná potępienie pożywáią/ nie rozſądzáiąc Ciáłá Páńſkiego od proſtego chlebá. WujNT 332 (25); WysKaz 2 (7); JanNKar C4 (2); SarnStat 64 (6); GrabPospR K3 [2 r.] (3); KlonKr Bv (3); KmitaSpit A4v (2); PowodPr 9 (9); chrzeſt bierzem/ y mocą ſię iego odradzamy ná ſyny Bożé. SkarKaz 276a (28); VotSzl B4v [2 r.]; Ná winę też rozumiem iżem nie zárobił. CiekPotr 84 (7); CzahTr C (4); GosłCast 52 (9); PaxLiz D3v; Przetoż bárzo ná ſzalone poſzli owi heretycy SkarKazSej 698a (8); KlonFlis Ev (2); SkorWinsz A3; SapEpit B; KlonWor 5 (6); ZbylPrzyg A3.

Połączenie: »na ... na« (4): PaprPan Hh2 (2); KmitaSpit C2; Vcżćieſz ſię tedy dźieći ſwe karáć Oycowie; Vcżćie ſię y wy ſtárſzych ſłucháć mołoycowie: Byśćie nie przyſzli ná punkt ná ten gdźie iuż owo Pocżną łektáć páchołká/ choćia mu nie zdrowo KlonWor 38.

W wyrażeniach przyimkowych typu: »na jasność, na jaśnią, na światło itp.« podkreślających, że coś jest publicznie znane, jawne; in palam PolAnt (272): BierEz N; BielŻyw 50; GlabGad A3v; RejJóz L5v (6); chitroſzcz a zdrada ye^go nayaſznoſzcz wiſchla LibMal 1548/144v (4); RejKup d6 (2); HistAl K4; MurzNT Mar 4/22; KromRozm II f3; DiarDop 100; BielKom B6v; GliczKsiąż C2 (2); LubPs C3 marg (6); GroicPorz Bv; [Jop] ſkąd ſie to pocżęło wywodził/ Y Moiżeſzowy piſmá ná plác mi przywodził. RejWiz 147 (8); Leop Luc 4/19; OrzList e4; RejZwierz 53v (3); BibRadz *2v (14); dwu tákich poważnych vcżonych przyſádzę/ ktorzy przepoleruią piſmo s. z błędow/ ták yż ſie wſzytká prawdá ná wierzch okaże BielKron 213v (7); to piſánie [...] Grzegorz Páweł teraz ná iáśnią wydawa GrzegRóżn A2; KwiatKsiąż G2v (3); Debilitantur cogitationes inimicorum et proditorum, Wychodzą ná yáwność myſli nieprziyaciół y zdrayców Mącz 78d (40); Prot A3v; SarnUzn E2v; RejAp 3 (2); GórnDworz D (13); RejPos 92 (19); BiałKat 48v (2); Obłudne też poćiechy/ ná iáwią wyſtáwił GrzegŚm A2; HistLan ktv (3); KuczbKat a2; RejZwierc 82v (7); Cżemuśćie ſie wy do tych cżáſow po kąćiech tułáli/ á ná świátło miedzy ludźie vcżone/ ná Concilium ktoregośćie przed tym wołáli/ vkázáć ſie nie śmieli? WujJud 220; WujJudConf 126v; BudBib Eccli 29/28 (2); MycPrz I Bv; BudNT a2; CzechRozm A2v (11); ModrzBaz 6v (8); ModrzBazBud ¶5v (2); SkarJedn 14 (6); KochDryas A2; Calag 550b; KochPs 83 (2); SkarŻyw A4v (9); StryjKron kt (7); Acżkolwiekby było y ieſt/ wiele y názbyt práwie wiele rzecży inſzych/ ktoreby ſię ſłuſznie z mey ſtrony przypomináć y roſtrząſáć miáły/ ku wyſtáwieniu prawdy ná widok. CzechEp 318 (23); CzechEpPOrz *4v; NiemObr 15 (3); KochFr 24; ReszPrz 65 (2); ReszHoz 140; ReszList 155; KochPieś 34; PudłFr 11; ArtKanc K18v; GórnRozm C2 (3); ActReg 29; Calep 337a (3); GrochKal 4; Phil N3; OrzJan 35 (2); LatHar 142 (3); KołakCath Cv; z lekkośćiámi y vćiſki byliśćie ludźiom ná oczy wyſtáwieni [spectaculum] WujNT Hebr 10/33 (5); SarnStat 3 (2); PowodPr 18 (2); SkarKaz 2a (2); CzahTr A3v (6); GosłCast 32; SkarKazSej 672a (2); KlonWor 77.

7. Wskazuje obiekt czynności, zainteresowań i uczuć; in Mącz, Modrz, JanStat, Vulg, PolAnt; ad Mącz, Modrz, JanStat, Vulg; de Modrz, JanStat, Vulg; super JanStat, Vulg, PolAnt; contra JanStat, PolAnt; cum Modrz; sub Vulg; a, adversum, adversus PolAnt (14499):

A. Wskazuje obiekt czynności oraz bezpośredniej obserwacji (przeważnie z negatywnym zabarwieniem emocjonalnym) (4123): yakom ya nyenaseth do domv yey nayey wdowi stholecz nyewsyalem yey konya gnyadego dwu volu y dwu voschu ZapWar 1537 nr 2575 (63); ZapMaz VII Z 17/468v (3); BierRaj 16v (3); MetrKor 34/135v [2 r.]; March¹ A2v (2); March¹Wiet A2; Ezop ná nie pálcem ſkazał BierEz B3 (88); na matuchnę bożą weſolo poglądali OpecŻyw 174 (82); ForCnR C4v (5); yakobich ya prziwodzyl kxyedza moſkyewſkyego. zebi walczył na panyſthwa Vaſchey Kro. mczi. LibLeg 11/I54v (30); PatKaz III 97 (10); HistJóz A3 (2); TarDuch A3v (5); FalZioł IV 6c (18); BielŻyw 2 (23); GlabGad C2v (5); Tatarzy nie dawſzy ym [książętom ruskim] wythchnienia, poruſzyli ſie nanie MiechGlab 3 (20); BierRozm 9 (3); March³ T7 (2); Boć oto ſtrzałki pomſty twey wlepiony ſą w mię a przyciſnąłes na mię rękę twoię [confirmasti super me manum tuam]. WróbŻołt 37/3 (29); RejPs 16v (35); ComCrac 11v (3); Richlo pothym stall ſprzerzeczonym Hunnuſch pucherem Na zidy Sqwirzynſkye wboru LibMal 1553/176v (27); RejRozpr E4 (6); ConPiotr 34 (2); SeklWyzn 3 (3); Bis wilka na ſię z laſa tu nie wyſzczekała RejJóz H3v (32); Rzekl pan Ieſus vczniom ſwoym tchnawſzy nanie prziymuicie ducha ſwięte^go SeklKat C3 (4); RejRozm 392 (3); Sumnienie iuż kywa namię Palczem na czie vkazuie RejKup Iv (24); RejKupSekl a4; nie będąc skłonni ku miłoſierdziu pocżęli nań ſiec HistAl F8 (53); MurzHist B3v (14); MurzNT Matth 5/28 (10); KromRozm II a3v (5); KromRozm III A2v (7); Diar 22 (13); BielKom A2 (8); nyektorzy rodzicy s kochánkámi ſwemi ták ſie obchodzą/ że ná nie nye telko rozgi podnyesć/ ále y pálcá zákrzywić nigdiby nye rádzi GliczKsiąż Gv (29); Srodze ná wierne Páńſkye łuki ſwe nápyęli LubPs Kv; Nyech praca vſt ich ná ich głowę ſpádnye/ Kthorzy ſie ná mye zgromádzili zdrádnye LubPs ee2v (107); GroicPorz bv (10); KrowObr 94 (21); RejWiz [A9] (107); Boże złoſnicy powſtáli ná mię [super me] Leop Ps 85/14; ziáchał theż y ná Iámnity y przypadł wnocy [Iamnitis quoque nocte supervenit] Leop 2.Mach 12/9 (158); OrzList c3 (6); gdyby kto ná kogo mieczá dobył w Siem/ táki przepada winy 20 grzywien UstPraw D4v (5); KochZuz A4; RejFig Aa3 (10); RejZwierz 10v (60); Zuzanná [...] do ſádu weſzła ze dwiema tylko dziewecżkámi/ [...] A nie był tám nikt/ iedno oni dwa ſtárcy/ ktorzy ſię ſkryli ſtrzegąc ná nie [obseruantes eam]. BibRadz Dan 13/16 (97); Goski A10v; Alexánder wielki/ do Perſyey ná Dáryuſá ćiągnął OrzRozm N3v (19); wybieżeli też w nocy z zamku obegnáńcy ná ty ktorzy byli wodą przypłynęli BielKron 315v; Swátopełk Pomorſki Woiewodá podwodził Pruſy pogány ná Krzyżáki BielKron 361 (606); GrzegRóżn D2 (2); KochSat B2v [2 r.]; KochZg A4v; KwiatKsiąż D2 (2); Mącz 16a (126); MączKoch nlb; żadnéy ſtrony niemáſz/ skądby nie ſzturmowáli dźiśia w Polſzce ná wieżę tę kácérzowie złośliwi OrzQuin M3v (32); Prot B (7); ProtStoj Ev; SarnUzn H5; SienLek 22 (6); LeovPrzep Av; LeovPrzepSamb b4; ieſli ſie nie vznaſz nie obudziſz á nie náwroćiſz/ iż przypádnę ná cię iáko złodziey. RejAp 36 (49); do kordá ſie ná goſpodarzá tárgnął. GórnDworz O6 (59); GrzepGeom D; O nieſzcżęśćie nie miłośćiwe [...] thákeś iádowićie ſwą kopiją ná ſtráconą dziewkę náoſtrzyło. HistRzym 20 (46); RejPos 9 (84); BiałKat 141 (5); BielSat C4v (22); GrzegŚm 2 (2); HistLan B3v (8); KuczbKat 85 (4); [Kserkses] był niezlicżone woyſko ná Grecią wywiodł RejZwierc 50 (156); á tym obycżáiem tráfi do ſwoich kthory ſie obłądźi/ weyźrzawſzy ná ſwoią chorągiew BielSpr 6 (69); KochMon 20 (6); WujJud 46v (5); WujJudConf 17 (2); RejPosWstaw 22; zſzykowawſzy woyſko ſwe/ vderzył ná ieden hufiec [commisit contra legionem] BudBib 1.Mach 10/82 (170); BudBibKaw A2v; HistHel Bv (2); MycPrz I A4; Strum L4v (8); WierKróc A3v; BiałKaz L4; BudNT Matth 5/45 [2 r.] (16); StryjWjaz B (4); Trefiłem z przygody ná Zydy: z ktorimi gdym mowić pocżął/ wnet ſie ze mną w rzecż wdáli CzechRozm 67 (35); On z woyſkiem niezlicżonym ná Polſkę ſie puſzcża PaprPan B4 (45); KarnNap E3; náſzedſzi ná on dom [in aedes illas impetum fecere]/ á rozegnawſzy wſzytki ktorzi śię chćieli záſtáwić/ vderzili ná onego nędzniká [in miserum illum] ModrzBaz 31 (62); SkarJedn 12 (13); Oczko 12 (6); oto znowu ná mię wſtáli Swowolni ludźie/ y zuchwáli KochPs 129; Nigdy go nieprzyiaćiél iego niepożije/ Lub nań fortélem póydźie/ lub nań woyſká zbije. KochPs 133 (30); [Mojżesz] muśiał ná vporne y niekárne oſtrkiem przyłożyć. SkarŻyw 483 (229); ZapKościer 1582/34; KochTr 3 (3); MWilkHist B2 [2 r.] (15); wnet z onym woyſkiem gotowym/ ná Rechwoldá Pſkowſkiego podniosł woynę StryjKron 130 (124); CzechEp *3 (42); KochJez A4 (4); NiemObr 4 (4); KochFr 9 (12); Iam ſię też tu práwie werwał z motyką ná ſłońce KlonŻal D4 (2); Nie brzytwą ći ia ná nię poydę/ nie żelázem KochBr 153; KochDz 105 (2); KochPhaen 16 (6); To ſtąd/ to z owąd ná ſię przymierzáli. KochSz B; A iuż nieblizu ná Krolową łowi/ Káże ſie pod nię przymykáć pieſzkowi. KochSz Bv (24); [Timoklija] poczęłá nań wálić kámienie ták gęſté/ że zſtámtąd żadnym obyczáiem wynidź mu nie dáłá KochWz 140; KochMRot C; ReszPrz 5 (9); ReszHoz 122 (2); ReszList 153 (4); WerGośc 216 (6); Y Sálomon powiedźiał: Wſtydayćie ſię pátrzyć ná niewiáſtę nierządną. WerKaz 298 (2); WisznTr 11 (3); BielSen 6 (11); BielSjem 7 (13); KochPam 81 (3); KochPieś 50 (6); Dopuſczáć nawáłnośćiom ná ſwą cnotę wſtáwáć/ Lecz od niéy w nagorſzy czás przedśię nieodſtáwáć. PudłFr 42 (13); ná mą twarz, policżkuiąc mię, ſromotnieś plwał. ArtKanc E14; Kołácmyſz ná drzwi iego/ poki nam chce odewrzeć ArtKanc M14 (6); BielRozm 4 (12); ſam ſię ná Niſz pocznie gotowáć/ o kęs on máiętnośći co miał GórnRozm B3v (28); KochProp 7 (3); Nákokóż [!] wotowáli? KochWr 35 (4); PaprUp D4 (7); nogá twoiá nieraz vgodźi/ Ná oſtry kámień błędu śliſkiégo ZawJeft 37 (7); ActReg 56 (13); Calep 43b (9); GostGosp 16 (10); GostGospSieb +2 (3); GrochKal 7 (7); Phil C (2); GórnTroas 8 (9); GrabowSet E (4); KochFrag 16 (3); Wołochow y Tátar vżyć ná ćię nie mogę/ iákobym chćiał. OrzJan 88 (41); WyprPl A3v (2); LatHar +3 (49); KołakSzczęśl B3v (4); RybGęśli B [2 r.] (6); WysKaz 47; ták iż ſię nań ćiſnęli [irruerent in eum] áby ſię go [Jezusa] dotykáli WujNT Mar 3/10; węgle ogniſte zgromádźiſz ná głowę iego [super caput eius]. WujNT Rom 12/20 (78); á nád to winę dwoiákiéy káźniéy przydawamy ná té/ którzy ináczéy czynić będą SarnStat 943 (81); SiebRozmyśl [A2] (8); WitosłLut A4v (2); GrabPospR L2 (3); KlonKr C2v (2); Bili ſię trzy godźiny [...] A z obu ſtron krzykliwie ná śię doćieráiąc. KmitaSpit B2v (16); ná puſtyniach záſadzáli ſie ná nas. PowodPr 10 (14); SkarKaz )(3 (64); VotSzl A2 [2 r.] (6); Niepomogło głuchemu, ná ściánem groch miotał. CiekPotr 13 (6); W Tobiem Pánie położył ſwe wſzyſtkie nádźieie/ Skąd iákowyżkolwiek wiátr ná mię powieie. CzahTr C2v; Viktorią odnieśli ći nieprzyiaćiele/ Ponieważ ſię ich ná nas zebráło ták wiele. CzahTr E (24); CzahTrPapr ktv; GosłCast 15 (15); PaxLiz C2v (2); dla chwały Bogá ſwego/ ná oſtre żelázá nieprzyiacioł náćierał. SkarKazSej 667b (20); KlonFlis B2 (10); Oſtrzy wąśik: vcży ſię mrugáć ná vcżynne Pánie młode: Cżáſem ſię kuśi o niewinne. KlonWor 58 (19); PudłDydo B (6); RybWit B3v; ZbylPrzyg B2; SzarzRyt A3 (5).

Połączenie: »na ... na ... (na)« (11): ZapWar 1502 nr 1906 (8); [wojewoda sieniawski] Záwiodſzy dzyatki młode/ do polá dzikiego/ Wpráwił ie na Iáſtrząby/ ná owy s kołpaki RejZwierz 78v (3).

B. Wskazuje adresata wypowiedzi (często z negatywnym zabarwieniem emocjonalnym) (520): podobno dzieći maſz Ná ktore więc cżęſto bákaſz BierEz A4 (10); OpecŻyw 59 (5); ForCnR B2; BartBydg 72b; BielŻyw 159; RejPs 63v (3); LibMal 1544/85v; RejJóz C5v (4); RejKup c8 (8); Yuż ná nas zwonyą k obyádu. KromRozm III Q4; Diar 43; BielKom B6v [2 r.]; przyſſedſſy do krolá wywołał ná yednego ſlużebnego Tironá GliczKsiąż G2 (3); LubPs R4 marg (3); KrowObr 114; RejWiz 38v (6); Widząc Pan że idzie ná dziw/ záwołał nań [vocavit eum] z pośrzodku krzá Leop Ex 3/4 (10); OrzList h4; RejFig Bb4v (7); RejZwierz 15 (6); BibRadz Gen 3/9 (15); OrzRozm C4 (5); [Drahomira] okrutnie na nie ięła fukáć á przećiw ćiáłu Bożemu bluźnić. BielKron 323 (34); KochSat A3; Mącz 55b (8); OrzQuin A3v (6); Prot B3 (4); RejAp AA2 [3 r.] (55); GórnDworz K3 (4); HistRzym 20 (6); RejPos A5v (123); BiałKat 131; GrzegŚm 8; RejZwierc 5v [3 r.] (28); RejPosWstaw 44; BudBib Gen 22/11 (7); MycPrz I B2v; CzechRozm 183v (2); PaprPan Ccv (2); SkarJedn 32 (9); krzyknął ná towárzyſze/ áby biły iáko łotrá/ ogniá godnego. SkarŻyw 459 (72); MWilkHist D2v; StryjKron 532; CzechEp 44 (6); NiemObr 65 (3); KochFr 133; KlonŻal E3v; ReszPrz 4; WisznTr 23 [2 r.]; KochPieś 20; ArtKanc B20 (2); KochWr 26; PaprUp D3v (2); Bovinor ‒ Dręſzie na inego. Calep 137a (3); GrochKal 20; Phil E4; PRzecż ták ná Bogá cżęſto kołácemy GrabowSet T3 (2); OrzJan 56; LatHar +2v (2); WujNT Mar 10/12 (5); SiebRozmyśl H2v (3); KmitaSpit B4v (3); PowodPr 81; czárći piekielni wrzeſzczeć ná nie będą SkarKaz 7a (11); CiekPotr 4; CzahTr L2v; SkarKazSej 685b (10); Przetoż nie fołdruy ná mię proſzę/ Pánie brácie KlonWor 20.

C. Wskazuje osobę lub temat, który się omawia, rozważa lub do którego ustosunkowuje się uczuciowo (niekiedy z negatywnym zabarwieniem emocjonalnym) (8658): ZapWar 1505 nr 1968 (6); ieslibi ktori Miſtrz w Cechu śie skarżił, na sługe leb thowarziſſa swego, o nieposluſſeinstwo [...] ListRzeź w. 33 (4); BierRaj 18v (6); MetrKor 34/134 (8); táko będę káráć/ Ktoryby śmiał ná kogo łgáć. BierEz A3 (59); OpecŻyw 6v (105); OpecŻywPrzedm C3v; ForCnR A3v (8); PatKaz I 4v; PatKaz II 85 [2 r.]; veyrzal napokorą ſluzebnyczky ſwey PatKaz III 148v (6); HistJóz A3 (14); TarDuch A2 (12); FalZioł I 9b (19); BielŻyw 15 (19); BielŻywGlab nlb 15; GlabGad F (2); March² D3; MiechGlab 58; Slepeciem ich jeſt żądánie Na czci i na panowanie BierRozm 16 (4); yego C.M. pamyanthayancz naprzyaſzny y braczką miloſcz naſſą zanapomynanyem posla Crolya ye^go M. pana mego raczil był obeſlacz Czarza Przekopſkie^go LibLeg 7/32 (96); KlerWes Av; March³ V8; iżem podezrzenie miewał na bliznego mego WróbŻołt 118/39 (85); WróbŻołtGlab A5; RejŁas w. 33; potáiemnie rádzi ná zniſſczenie blizniego ſwego RejPs 147 (139); ZapMaz V S 2/335; ComCrac 15v (4); LibMal 1543/74v (37); RejRozpr A3 (17); ConPiotr 33v [2 r.]; SeklWyzn c4 (5); Zephira lamenthuie na Potyfara iż ſie ża rażem nie pomſcił RejJóz H8 (64); SeklKat A2 (26); RejRozm 393 (6); Lay iuz więre iako raczyż Gdy na ſwoy czas niċ niebaczyż. RejKup Gv (101); RejKupSekl a5v; HistAl A3 (17); KromRozm I C3 (12); MurzHist B (47); Na ſłowa panſkie roſmyſlai. MurzHistSekl ktv; MurzNT 11 (40); MurzOrt B; KromRozm II b (7); KromRozm III F3v (19); żaden krol polski pan nasz nic na nas bez nas stanowić nie może Diar 87 (56); DiarDop 111 [2 r.] (16); BielKom nlb 7 (25); [Herod] im nie telko inſſe lekkosći wyrządzał/ ále yeſſcże ná gárdło im ſtał GliczKsiąż Gv (48); LubPs A3 (134); GroicPorz B3v (78); ábyſmy ſię tylko dáli ná ſáme miłoſierdzie Boże/ y ná iego obietnice. KrowObr 56v (143); RejWiz 23 (144); będą was przeſládowáć/ y wſzyſtko złe mowić przećiwko wam kłámáiąc ná was dla mnie [cum ... dixerint omne malum adversum vos [...] propter me] Leop Matth 5/11 (201); OrzList a4v [2 r.] (32); A gdy powod żáłuie ná kogo y powie że chce dowieść ták iáko mu Sąd nákaże/ á pozwányby proſto przał/ [...] UstPraw G3v (30); KochZuz A2v (7); LeszczRzecz A4 [2 r.] (3); RejFig Aa2v (18); [o Janie Mieleckim] NA tę głowkę trzebáby/ długo rozumowáć/ Ktoby tám chcia porządnie/ wſzytko zreyeſtrowáć. RejZwierz 53 (103); będą ná ćię do Bogá wołáć y ná twe łupieſtwo BibRadz I 471b marg; rozmyſlał/ áby pierwey z nimi pokoy vcżynił/ á niżli by on z Alexándrém nań [contra] ſię zmowił. BibRadz 1.Mach 10/4 (208); złupili go ći kácerze ze wſzytkiey zacnośći y z poczćiwośći iego/ niepomniąc nic ná cześć Krolá Polſkiego OrzRozm Gv (48); krolowi w vcho cżęſthokroć ſzeptał ná nie BielKron 401v; pytał ich [kniaź] ná zdrowie bráckie Kárłá y Ferdynándá Ceſárzá s Krolem. BielKron 435 (424); Szátan też tymi słowy ná Kryſtuſá ſię oborzył GrzegRóżn L3v (10); Bo ia ſam na ſię wyznam/ żem proſtak wtey mierze KochSat B (3); KochZg A4v; KwiatKsiąż B4 (22); Hic ego humanitatem tuam desidero. Tu ſie ya odwoławam ná twoyę luckość y záchowánie. Mącz 83a; Despondere sapientiam, Ná oſięgnienie mądrośći wętpić. Mącz 410a (381); nam był otworzył Duchem S. oczy/ ná przyſzły vpadek náſz. OrzQuin Y2v (48); Prot A3 (25); SarnUzn B4v (9); SienLek 3v (16); LeovPrzep b3 (2); kto ſobie wſpomienie ná thákiego mocarzá á ná thákiego krolá przed kthorym drży niebo y ziemiá/ [...] iuż żaden ſtrách áni żadna ſmierć iemu ſtráſzna nie będzie. RejAp 22v (61); ſie męſzcżyzni nieiáko przeſthrzegą ná chytrośc wſzeláką. GórnDworz B4v (141); zeználi ſwiádkowie ná ćie żeś thy po śmierći iego wziąwſzy pálec iego z piecżęćią/ y zápiecżęthowałeś ſwoy liſt. HistRzym 74v (29); ieſli ſobie nie ma ſłuſznie ciążyć ná niewdzyęcżniká tákiego. RejPos 333 (557); przeto rozmáićie ná śię piſzą/ ſzalonémi śię zową BiałKat 118v (56); BielSat B3v (17); KwiatOpis A2v (4); GrzegŚm A2 (16); HistLan A3 (28); KuczbKat 5 [4 r.] (40); przedſię Bogá y cnoty prożno oſzukáć y ná Woytá y ná Poborczę wſzytkiego ſie ludzie dowiedzą. RejZwierc 39 (340); BielSpr b2v (23); KochMon 20; WujJud A7v (37); chorzy także máią Páſterzow y ſtárſzych do śiebie bez omieſzkánia wzywáć/ cżuiąc ná śię tákowe potrzeby. WujJudConf 199v (16); KochList nlb 1; RejPosRozpr b4; RejPosWstaw [21³]v (9); drudzy ná nas zá złe máią y tę naſzę pracę/ álbo zá niepotrzebną/ álbo zá ſzkodliwą ſzacuią y ſławią. BudBib b; Wdzięcżnieyſza ieſt rzecż odrzućić nádzieię ludzką/ á ſpuśćić ſię ná Boſką [a Deo expectare spes] BudBib 2.Mach 7/14 (170); BudBibKaw A2 (2); HistHel B2v (4); nie bylá [!] táka chćiwość zá niego [Piasta] okolicznych Pánow ná pánowánie Páńſtwá Polſkiego. MycPrz II B (18); Strum D4v (14); WierKróc A2 (4); BiałKaz B3 (8); BudNT b (32); Bo ná tę Grámmátykę/ y ná iey reguły/ Apostołowie y inſzy Piſarze ſłowá Boże^go nie ták bárzo pátrzáli CzechRozm 62v (246); PaprPan B3v (34); KarnNap ktv (5); ModrzBaz 1v (174); SkarJedn A2 (99); Teraz ná rozum niedbáiąc/ A żądzom tylko zgadzáiąc/ Zdrowie/ y sławę trácą KochOdpr B (6); Oczko 3v (20); Calag 227b (3); KochPs 5 (104); SkarŻyw A3 (354); ZapKościer 1583/54; KochTr 4 (4); A nie wieleſz to/ Lucyprze? Ták márkotáć piekielny pśie? Ná Páná Bogá mocnego Ná wſze walki potężnego MWilkHist E2v (4); ſzukáiąc tám Ianá Koniecpolſkiego Kánclerzá/ y Ianá Oleśnickiego Márſzáłka/ ná ktorych miał wark StryjKron 587 (30); X.K. y z drugim oratorem ná Magistrat vtyskuie CzechEp 164 marg (324); CzechEpPOrz *2v (3); A Mars wſzyſtkie furie ná Moſkwę wywrócił KochJez B; [kacerze] ſię o to ná nas fráſuią/ kiedy my to wyznawamy/ iż Chriſtus pan wſzytko z miłośći oycowſkiey ma. NiemObr 107 (61); KochEpit A2; KochFr kt (24); KlonŻal A2v (4); KochDz 107; KochPhaen 5; Ná coś więtſzego chytry Fiedur ważył. KochSz B (3); KochWz 136 (4); KochMRot Bv (3); Niemam dobrey woli ná was/ y dáru nie prziymuię ReszPrz 19 (42); ReszHoz 123 (5); ReszList 153 (14); WerGośc 204 [2 r.] (23); [krewni] ná puśćiznę cżekáią/ ſłucháiąc rychłoli záſtękaſz WerKaz 288 (5); WisznTr 2 (8); BielSen 5 (3); BielSenJoach 3; BielSjem 10 (8); KochPam 81 (3); KochPieś 3 (6); W przyiáźni raz záczętéy záwżdy trwał ſtátecznie/ Ná to każdy nie myśląc mógł kázác beſpiecznie. KochTarn 74 (6); Roſpuſczą nań ięzyki/ dźiwnie go ſzkáluiąc PudłFr 41 (38); ArtKanc A19 (101); BielRozm 6 (10); Owá on brát co ſię náſádźił ná brácką máiętność/ ták dlugo broil/ áż onego brátá zábił. GórnRozm Dv (67); KmitaPsal ktv (7); KochProp 9 (2); KochWr 19 (7); Lepiey tedi zawzdi [...] narade ſie onego ogledac ktori mowi: Nunquam decernas, audias niſi tu prius ambus. PaprUp H3v (61); ZawJeft 3 (9); vporny ze na co się vprze ⟨...⟩ prozno iuz otym znim mowic ActReg 157 (78); Calep 23a (6); GostGosp 6 (20); GostGospSieb +3v (2); GrochKal 5 (4); bárziey tákowym ſwym poſtępkiem ſzkodzi/ niż ten ktory ná wolność cudzą iáwnie cżyha. Phil H (30); GórnTroas 9 (20); KochCn B3v; KochCz A3; KochPij C3v; Ná mię ſię obroćiły gniewy twe GrabowSet H3v (38); KochAp 7 (5); KochFrag 15 (7); ſercá nie miéymy ná Tátarzyná/ ná Wołochy/ ná Moſkwę OrzJan 24 (40); OstrEpit A2v; WyprPl B2 (3); LatHar +4 (226); KołakCath B2 (3); Pokłáday ná Páná Bogá ſtáránie twoie. KołakSzczęśl B4 (9); RybGęśli B4 (3); WujNT 9 (204); WysKaz )?(3v (22); JanNKar B2 (2); A ieſliby pozwány ná polu nie ſtánął, tedy przedśię powodowa ſtroná ná gránice przyśiądz ma: á Podkomorzy ma dekret vczynić potwierdzáiąc oné gránice. SarnStat 467; niemáiąc reſpektu ná bogátego álbo vbogiego [diuitis et pauperis, [...] discrimine sublato JanStat 496] SarnStat 561 (226); SiebRozmyśl [A3]v (29); WitosłLut A2v; GrabPospR K2v (2); KlonKr A3 (2); KmitaSpit C2v (3); Tákże też ma śię záprawdę Pan Bog cżym obrażáć na náſzę Polſkę PowodPr 18 (33); SkarKaz )(2v (183); VotSzl A2v (6); áboć bez przyczyny Mowiono ná niektore, iże tárgowáli? CiekPotr 50 (17); CzahTr A2 (41); Co mamy/ tego niechce: czego niémá/ ráczy: A kiedy co podádzą/ wnet na inſzé wzbaczy. GosłCast 23 (41); PaxLiz A3v (2); SkarKazSej 675b (110); KlonFlis D3v (2); SapEpit A2 (4); Lecż dobry ſędźia nie ma ná to wzglądu KlonWor 80 (31); PudłDydo A3v (12); To mu ſzpetnie náłáie/ to nań ćięſzko biáda. ZbylPrzyg A4 (2); SzarzRyt A4 (10); SzarzRytJSzarz nlb 2v.

Połączenie: »na ... na« (2): gdy ſie białegłowy dowiedziáły/ pocżęły nárzekáć ná męże na ſwe GórnDworz Z4v; [Noe] rozgniewawſzy ſie ná ſyná ná Chamá iż go nie zákrył/ przeklął go y wygnał go precż RejZwierc 62v.

W konstrukcji z przymiotnikiem (bardzo rzadko z przysłówkiem) (370): BierEz Rv; ForCnR A4; [byk morski] ieſt barzo moczne zwierzę y okrutne/ nie telko na inſzy rodzay: ale y na ſwoy FalZioł IV 29c (3); GlabGad O3v (4); MiechGlab 48 (2); LibLeg 7/34v (9); WróbŻołt 124/4 (2); RejJóz Cv (6); SekłKat A3; RejKup cc6 (3); HistAl H6v; BielKom A3v (2); GliczKsiąż B7v (11); LubPs I2 (3); Lecż mieyſce y oſobá/ to ná mie rzecż nowa RejWiz 178v (7); Leop Num 32/5 (2); RejZwierz 129 (2); BibRadz I 4b marg (4); OrzRozm B2 (3); Cżłowiek vcżony/ poważny/ roſtropny/ dobrey myſli/ ná vbogie miłoſierny/ ná vcżone łáſkáwy/ ná hárde śmiáły BielKron 187v (50); KochSat Bv; Mącz 35c (42); Prot A3 (5); ProtStoj E2; RejAp 103 (2); y w młodſzych leciech mych/ nigdym nie był ná te miłoſtki wabny. GórnDworz L14 (11); GrzepGeom B3v; RejPos 98; HistLan C4v; RejZwierc B4v (17); BielSpr 43v; RejPosWstaw [41²]v; BudBib 2.Esdr 2/5 (4); Strum R; WierKróc Av (2); BiałKaz L4 [2 r.] (3); CzechRozm 47 (5); ná głádkość łákomy PaprPan Ff2; ModrzBaz 54 (9); SkarJedn 366 (2); Oczko 14; KochPs 77 (9); Ná ſię byłá ſrogą/ á ná inne łáſkáwą. SkarŻyw 142 (33); StryjKron 467; ná plotki nikcżemne/ baśni y kálumnie ſproſne nie bárzo ſkory. CzechEp *2v (2); NiemObr 61; KochFr 20 (5); Bo byſmy byli wſzyſcy ná pieniądze chćiwi KochMarsz 154 (3); KochWz 137 [2 r.]; ReszHoz 135; áby był ná chwałę Bożą y pożytek bliźniego cżuynieyſzy ReszList 165 (2); WerKaz 283; Lecz ná ſczęśćie wſzelákié/ Serce ma być iednákié KochPieś 42 (3); ArtKanc D19v (4); GórnRozm G4 (6); KochWr 33; ZawJeft 18; ActReg 84 (5); GostGosp 138; GostGospSieb +2; GrochKal 7 (2); Phil Q4v (2); GórnTroas 47 (2); KochPij C3; GrabowSet D3v (8); KochFragJan 4 (2); OrzJan 16 (3); LatHar 576; WujNT 170 (11); SarnStat 863; Moſkwićin ná nas záiątrzony duże ſię mocni im dáley tym potężniey ná káżdy rok GrabPospR K4 (2); KmitaSpit Av (2); PowodPr 64; SkarKaz 2b (10); VotSzl C4; CiekPotr 15; CzahTr A3v (4); KlonFlis G2; KlonWor ded **4; RybWit B3v; ZbylPrzyg A3; SzarzRytJSzarz nlb 2.

D. Wskazuje do czego lub przeciw komu kogoś się pobudza, nakłania, przymusza, zobowiązuje lub na co wyraża się zgodę (1198): tho czo są powinni y na czo śie obowięzali, thego nieſą pilny ListRzeź w. 8 (9); BierEz E4 (8); OpecŻyw 35 (9); ForCnR D3v; PatKaz I 5v [2 r.]; PatKaz III 93v; KlerPow 11; TarDuch C3; FalZioł IV 47a; ZapWar 1534 nr 2550 (3); BielŻyw nlb 4 (3); GlabGad A3 (2); MiechGlab 43; BierRozm 5 (2); KłosAlg E3v; ComCrac 11v [2 r.]; Tak mami baczicz po yey m. yz to wyeczey zmvſchenia vczinila nyszly schęczy abowiem tak pysche kiedi nanie na czyskaly panowie LibLeg 11/40v (16); Bili theſz przi nym wlyubinyv gdi wkarczmyę dzyewączką gwalthem ſſobye na vczinek czyeleſſny ponyewolill LibMal 1546/111v (11); ConPiotr 30v (4); SeklWyzn 2 (8); RejJóz C3v (6); SeklKat G (3); RejKup z6v (2); HistAl D4 (2); KromRozm I [H3]v; MurzHist C2 (2); MurzNT 221 marg (4); KromRozm II k4v (6); KromRozm III E2v (3); Diar 21 (47); DiarDop 104 (7); BielKom B3v (4); GliczKsiąż E3v (14); cżyni modlitwę Prorok [...] przećiw thym czogo podſzcżuwáli nań LubPs O3 (16); GroicPorz c3 (10); KrowObr 18 (4); Iż ieſt coś co ſwiát rządzi/ ná to ſie zgadzáli. RejWiz 185v (6); A gdy przyſthał ná prośbę iey [cum... adquiesceret deprecanti]/ wzięłá Agár Egyptſką ſlużebnicę ſwoię Leop Gen 16/2 (7); UstPraw C3 (2); RejFig Cc7v (5); RejZwierz 20 (6); BibRadz *2v (14); OrzRozm D2v (11); Przeto y panowie Polſcy niektorzy Krolá Olbráchtá wiedli ná to/ áby ten lud zgromadzony obroćił ná Tatáry BielKron 398v (207); Aliquem ad alterum instigare, Poduſzczić kogo ná kogo. Mącz 415b; Provocare in aleam, Wywabić kogo ná grę/ álbo ku grze. Mącz 505b (33); nie oſtrząc Królá Páná ſwégo ná nikogo/ wſzák téż nie miánuie nikogo OrzQuin D3v (12); Prot A3v (2); SarnUzn DV; [smok] pocżął rozſzyrzáć ſkrzydłá ſwoie/ podburzáiąc mocarze ony Rzymſkie ná okrucieńſtwá á ná przeſládowánie prawdy Páńſkiey RejAp 105 (9); GórnDworz C2v (18); HistRzym 56; RejPos 49 (15); BiałKat 93v; BielSat G2; HistLan C4v; KuczbKat 75 (2); vſtáwicznie biegáią powiádaiąc nieprzyiaciołom náſzym wſzytki ſprawy náſze/ á dodawáiącz im ſerczá ná złupienie á ná zgininie náſze. RejZwierc 262v (56); ſrogośćią práwá álbo vſtáwy/ ná poſłuſzeńſtwo po niewoli przypądzáią. BielSpr 26 (6); WujJud A6v (2); WujJudConf 255; BudBib Num 14/36 (14); HistHel D2 (2); Starałby ſie ták o to/ by go zewſząd niſzczył/ A k temu by nań drugie ćichuchno poduſzczył. MycPrz I B2v (3); Strum K4v; WierKróc A2 (2); BiałKaz K3v; A ktoby ćię przymuśił ná milę iedną Idź znim dwie. BudNT Matth 5/41 (3); StryjWjaz A3v [2 r.]; CzechRozm 30 (18); Ná vcżćiwe łotroſtwo náſzy by zápalił PaprPan Aav (2); Lepiey dáleko słuſzne im [sędziom] dochody poſtánowić/ żeby ſię z ſądow nic nieſpodźiewáli/ cżemby mogli być pobudzeni/ ábo ná ſkazánie kogo nieſpráwiedliwie/ ábo ná wolnym vcżynienie [ad condemnandum aliquem iniuste vel ad absolvendum]. ModrzBaz 88v (40); Rzecż pewna ieſt/ iż żadne kroſeſtwo wolne/ ná to żadnym práwem obwiązáne nie ieſt: iedno wedle potrzeby ſwey y zwycżáiu pány ſobie ſtáwi SkarJedn 202 (40); KochPs 180 (2); y iam nápráwił ná nię S. Epiphániuſzá/ áby iey oto prośił/ y onę przymuśił żeby wino piłá. SkarŻyw 142; Wyćiągáło ná to S. Márká pogáńſtwo/ żeby ábo pieniędzy ták wiele iáko on kośćioł ſtał położył/ ábo żeby go ſwym nákłádem zbudował. SkarŻyw 274 (79); ZapKościer 1580/8 (5); MWilkHist Cv; StryjKron 72 (21); przedśię im wolnośći ich nie odeymuie/ áni ná nie kápturá woła/ áni przed wſzemi ná nie inſtyguie CzechEp 15 (19); CzechEpPOrz *4v (2); NiemObr 16 [2 r.] (21); KochFr 70 (3); KochMRot B4v; ReszPrz 3 (3); WerGośc 231 (3); BielSen 9; KochPieś 21; KochSob 61; ArtKanc A8; nie námowi ich prżećię żaden ná tákie práwo/ żeby ſię ták iáko konie płáćić mieli. GórnRozm E3 (18); Ale Polſcy Biſkupi ná to nie zwaláią. KochProp 9; KochWr 19 (5); PaprUp A4v (9); ZawJeft 12; Iazłowiecki nasłuzbę Arcyxiązęcia, Maximiliana przewabiał wielki im Zołd postępuiąc ActReg 121 (13); GostGosp 158 [2 r.]; Phil Q2; KochPij C3v; KochFrag 24; OrzJan 22 (10); A oni nań nálegáli głoſámi krzykliwemi LatHar 724 (15); KołakSzczęśl A2; WujNT przedm 3 (52); WysKaz 22; SiebRozmyśl F4; [mieszczanin] nie będźie powinien ná zápłácenié przerzeczonégo porádlnego [ad praedictam pensioncm JanPrzyw 15] SarnStat 893 (89); GrabPospR K4 (3); KmitaSpit A4v (2); Drugich záśię ktorzy bywaią do woyſká poſłáni vrząd ieſt/ [...] pobożnym z zakonu Páńſkiego nápominániem/ lud krześćiáńſki ná nieprzyiacielá ánimowáć. PowodPr 59 (6); SkarKaz )(3v (10); CiekPotr 6 (7); CzahTr B; VotSzl Dv (4); SkarKazSej 675b [3 r.] (8); Więc ſię ieden w chytrośći nád drúgiego ſádźi: Y ná złą rzecż rad oſzuſt łgarzowi porádźi. KlonWor 8 (6); ZbylPrzyg A2v (2).

8. Wskazuje osobę lub rzecz (często pojęcie abstrakcyjne) obejmowaną zasięgiem czynności lub stanu (4071): BierRaj 23; PowUrb +; March¹ A4; Tákoć zły cżłowiek z dobrego/ Wnet vcżyni nie práwego: A wynaydzie wnet przycżynę/ Iż nań wwáli wſzyſtkę winę. BierEz M2 (27); Sluſſalociém na taką pannę mietz tak ſwiętą cżaládz OpecŻyw 41v (34); ForCnR C2; PatKaz I 2v (11); PatKaz II 40 (4); PatKaz III 89v (12); vyeczie, yakie zle [Piotr wojewoda] wnyoſl na syebye y na naſſą zyemyą chrzeſczyanską, y yako vyelye złego vczinyl wzyemy obyczaymy zlemy LibLeg 6/190 (43); HistJóz C2v (2); yeſteſz mahvmeth mvſtapha. boza chwala y modlythwa naczye nyech bandzye. MetrKor 46/175 (9); TarDuch A4v [3 r.] (10); gdi młodzi barani tak poſpolicie buyni ſą/ tedy rad bywa mor na owcze tego roku FalZioł IV 3a (50); BielŻyw nlb 3 (18); BielŻywGlab nlb 14; GlabGad B4 (5); MiechGlab *2 (4); KłosAlg G2; March³ V4; WróbŻołt Bv (30); oni na mię praczą thę włożyli aby za moią pilnoſcią [żołtarz] ſluſznie á rządnie był ſprawion WróbŻołtGlab A2; RejPs 16 (80); ComCrac 20; LibMal 1544/89 [5 r.]; RejRozpr A3v (6); ConPiotr 35; SeklWyzn ktv (7); na mię przypadaią przygody okrutne RejJóz N8 (25); Bys ty robył nawarſtacie/ Tak iako przyſtoy nacie. SeklKat A4v (26); RejKup b7 (28); za Ieronima ktory Lath nyma vrodzony Mikolay chlevienski ociecz ych ręczy y then zaklad na ssię przeymvye ZapWar 1550 nr 2655 (14); HistAl B2 (10); KromRozm I E (6); MurzHist B (14); I będźieli onto godny niech náń idźie pokói waſz [veniet pax vestra super eam Vulg] Niebędźieli zaś godny/ pokói waſz/ niech śię wroci do wás. MurzNT Matth 10/13 (13); KromRozm II b (10); KromRozm III A8 (15); Diar 24 [2 r.] (19); [posłowie] ukazują też wielkie niedbalstwa a zaniedbania wszytkich urzędnikow koronnych we wszystkich sprawach a porządkoch [...] A tego wszytkiego przyczynę na nas kładą DiarDop 106 (8); BielKom nlb 5 (7); GliczKsiąż B5 (8); LubPs ktv (136); Rekoymiemu ná kthorego brzemioná dłużnikowe ſpádáią/ godźiſye vżywáć wſzytkich obron Práwá y wſzythkich odmow/ odporow/ kthorych miał vżywáć dłużnik by był nie zmárł. GroicPorz r4v (44); SeklPieś 32; KrowObr 40v (90); Muśi cirpieć co ſzcżęſcie ná kogo dopuści. RejWiz 46 (56); obchodzili ſwiętho Sobbotnie: dziękuiąc á chwaląc páná Bogá/ ktory ie wyſwobodził onego dniá/ pocżątek miłoſierdzia Bożego ſpuſſcżáiąc ná nie [misericordiae initium stillans in eos]. Leop 2.Mach 8/27; NIechay was nie wiele miſthrzow bywa/ bráćia moi/ wiedząc iż więcżſzy ſąd (ná ſie) bierzećie [maius iudicium sumitis]: boſmy wſzyſcy w wielu rzecżach wykrocżyli. Leop Iac 3/1 (122); OrzList b (4); UstPraw A2 (23); KochZuz A3 (2); wielki pocżet rád Koronnych/ ná ktorych rámioná tę piecżą á ſtraż włożyli/ áby Monárchá ich s powinnośći ſwey nie wykracżał LeszczRzecz A3 (6); RejFig Ee2v; RejZwierz kt (8); á pobieżą proſto do namiotu Holofernowego/ Ale gdy go nie naydą/ przyidźie ná nie ſtrách [decidet super eos timor] y vćieką przed wámi. BibRadz Iudith 14/2 (207); OrzRozm C2v (7); bo to nie według ciáłá dano rozumieć/ iedno według ducha przez wiárę/ przez ktorą bacżymy ſzyrokość dobroći Boſkiey roźlewáć ſie hoynie ná wſzytko ſtworzenie iego. BielKron 1v; wielką nędzę ná ſie mieli ze dżdżow vſtáwicżnych przez mory y głody BielKron 228 (315); GrzegRóżn O2; KochSat A3v; KochZg A2v; KwiatKsiąż Av (7); Aerarium facere, vel, in aerarios referre. Czińſz ná kogo włożić/ holdownikiem vczinić. Mącz 5a; Oratorie, Wymównie yáko ſie ná yednego rządnego wymowcę godźi. Mącz 270a (164); Ták też ieſt to ná woli Kśiędzá wielkiégo Litewſkiégo/ dáć Litwę Króleſtwu Polſkiému/ y wlać ná Polſkę Práwo wſzytko ſwoie dźiedźiczné OrzQuin P2 (15); Prot B2v (2); SarnUzn E4v (6); SienLek 18v (5); LeovPrzep B3 (5); RejAp 32 (62); ták y cżłowiek [bez pielęgnowania] prędko zdzicżeie [...] wyymuiąc ná kogo/ náturá/ ábo niebo/ dáry ſwe roſypie GórnDworz D2; kiedy mu [dworzaninowi] ſie odeimie miłość/ tedy iednym ſtopniem ſtánie ſie doſkonálſzym/ y będzie żył ſzcżęſliwie/ niemáiącz ná ſię onych fráſunkow/ troſk/ teſknic/ boleśći/ y inych niewcżáſow/ ktorych w miłośći pełno. GórnDworz Kk7v (34); HistRzym 3v (20); A gdy im dáli loſy/ thedy padł los ná Mácieiá. RejPos 287v (254); BiałKat 16 (33); Ludźi wiele pobiją/ ſtłuką domy/ dáchy/ Będą ná obegnáńce/ nie máłe przeſtráchy. BielSat N2 (7); GrzegŚm A3v (3); HistLan D2v (7); á ty nieprzemieniſz mię w śię/ iáko pokarm ćiáłá twego/ ále ty będźieſz w mię odmienion. A ieſliże śię łáſká y prawdá sſtáłá przez Páná Ieſu Chriſtá/ tedyć też ná duſzę onego cżłowieká zpływáć muśi/ kiedy go cżyſto y doſtoynie prziymuie KuczbKat 180 (26); RejZwierc Bv (96); NA dobrego Hetmáná zależy wywiedzieć ſie pewnie przes ſzpiegierze BielSpr 15 (12); WujJud 45v (29); WujJudConf 23v (13); RejPosRozpr c (4); RejPosWstaw [21³] (9); BudBib Bv (118); HistHel C3v; MycPrz II A (8); Strum 114 [2 r.] (3); WierKróc A2 (4); BiałKaz A4v (10); To ieſt/ Duch ś: znidzie ná ćię/ álbo w ćię. BudNT Ii (32); CzechRozm 6v (128); PaprPan C2v (9); KarnNap B (5); Ale iednák ná oſtrożność należy [cautionis est]/ do wſzytkiego ſię pilnie przychylić/ a obácżác ModrzBaz 44 (162); ModrzBazBud ¶5v; SkarJedn A5v (15); KochOdpr C3v; Oczko A3 (3); KochPs 10 (22); przepuśćił nań niemoc y febrę wielką SkarŻyw 508 (146); yvſz ya ſzam na ſzyę przimuyę ten dluk Pána Iaczkowſkego ZapKościer 1584/50 (6); KochTr 7 (2); MWilkHist A2v (2); StryjKron 26 (13); oznáymuie też y niewolą Duchowną/ przez ſzátáná y grzech ná ludźi wprowádzoną CzechEp 153 (102); NiemObr 4 (23); KochFr 36 (5); Ná mię płácż gośćinnym práwem przyſzedł KlonŻal Cv (2); KochPhaen 5 (2); KochSz A3 (5); KochWz 141; KochMRot A3; ReszPrz 76 [2 r.] (3); ReszList 146 (4); wdźieyćie ná ſię Páná Iezuſá Chryſtuſá/ á ſtáránia o ćiele nie mieycie ku pożądliwośćiam WerGośc 267 (4); WerKaz 282 (3); WisznTr 5 (4); BielSen 5 (4); BielSjem 3 (8); [pokusa] ná człowieká ſny dźiwné przywodźi. KochPieś 7 (6); KochSob 57 (2); PudłFr 31; Ták ſię teraz ſtocżyły ná mię wſze kłopothy ArtKanc Q9 (43); BielRozm 13 (5); gdy chorobá ieſt nie ná iednego człowieká/ ále ná wſzyſtkę Koronę/ y zaſz to nie ſproſn i rżecz ieſt/ nie ſzukáć ná to lekárſtwá? GórnRozm D3 (17); KochProp 7; PaprUp B3 (8); ZawJeft 20 (4); ActReg 3v (23); Calep 1037a; GostGosp 16 (8); GrochKal 13 (4); Phil D4 (7); GórnTroas 10 (9); KochCn B4v; z wyroku twego/ Kaźń ná złośliwe poſzłá. GrabowSet G4 (8); KochFrag 17 (4); OrzJan 27 (2); OstrEpit A4; WyprPl A2; ná ktorego [Jezusa Chrystusa] wſzytek ćiężar grzechow twoich z ſtrony kaźni y vćierpienia/ obálił ſię z Boſkiego przeyżrzenia LatHar 79; ten/ ktory z pyſznym towárzyſzy/ mowi piſmo S. prędko pychę ná ſię oblecże LatHar 204 (57); KołakCath A3v (2); KołakSzczęśl A4 (4); RybGęśli C4v (2); Kreẃ wáſzá ná głowę wáſzę [super caput vestrum] WujNT Act 18/6 (118); WysKaz 12 (2); A ten Státut ná oſoby którégokolwiek ſtanu y záwołánia y przełożenia śćiągamy [Et hoc statutum ad personas cuiuslibet status ... extendimus]: á zwłaſczá ná Stároſty [praesertim vero in capitaneos JanPrzyw 46]/ ktorzy gdyż inych przeſpieczeńſtwá przeſtrzegáć ſą powinni SarnStat 946 (236); SiebRozmyśl [A2]v (20); WitosłLut A4 (3); GrabPospR K3; KlonKr B3 (2); KmitaSpit A3 (2); rozſzyrzył Pan Bog ná nie moc Turecką PowodPr 32 (22); ále pożytki y błogoſłáwieńſtwo iego ná wſzytki narody roſpuśćił. SkarŻyw 517a (58); VotSzl B4 (7); CiekPotr 25 [2 r.] (5); CiekPotrHerb )?(3; CzahTr B4 (8); GosłCast 6 [2 r.] (28); PaxLiz B2 (4); Wielka to krzywdá/ zá ktorą ná kroleſtwo wſzytko/ ktore tego oſtrośćią twoich praw nie broni/ pomſtá bozka náſtępuie. SkarKazSej 703b (34); KlonFlis Ev; KlonWor **v [6 r.] (21); PudłDydo B2v; ZbylPrzyg B4v; SzarzRyt A2.

Połączenie: »na ... na« (2): Y zaſz to [cierpienie] na pirwſzego teraż przyſzło na mię A kogo pan Bog treskcze iuż to dobre znamię RejJóz I3v; RejPos 259.

II. Cum L (37793):

1. Przy określaniu stosunków przestrzennych; in Murm, Mącz, Modrz, Vulg, PolAnt, JanStat, Cn; ad Mącz, Vulg, Cn; super Calep, Vulg, JanStat, Cn; a Vulg, PolAnt, Cn; supra Murm, BartBydg, Cn; apud Mącz, Cn; pro Murm, Cn; per JanStat, Cn; sub Modrz, Cn; inter, intra Calep, Cn; insuper, subter Cn (21426):

A. Wskazuje istniejący lub przewidywany, bezpośredni kontakt z powierzchnią, płaszczyzną (bez przekroczenia granicy do wewnątrz) (8059): Iakom ya nyesbyl wawrzyncza na drodze dobrovolney anym mv zadal dw ran krwavich na obliczv yego ZapWar 1517 nr 2202 (73); ZapMaz VII Z 17/496v; Wibaw ze nas przeſto naſwyαtſſe cyalo twoye ktore teraz na oltarzu przes rαce kaplanſkye yeſt ofyerowano BierRaj 21v (9); tha wſythka strzelba, ma ydz dobrą ſluſzną a pozytheczną myarą, przeczywko yego krolewſkyey myloſzczy nyeprzyyaczyelom, thak napolu huffom yako myaſthom zamkom y wſzelyakim murom nyeprzyyaczyelſkym kv vpadu y skodzye ym MetrKor 37/4v (17); March¹ A3 (7); [żaby] Ktore ná brzegu śiedziáły: [...] Wſzyſtki do wody wſkakáły. BierEz L2 (50); Oblicżé ij ſweé vſta na twych pierſiách kladę OpecŻyw 18v (167); prziiáł do niektorego miaſta/ poſrod ktorego byłá góra wielká/ a zámek naniey ForCnR A2; PatKaz I 12v; y lezecz bądzye wſthayny naſyenye baranek upokorzony PatKaz II 57v (5); PatKaz III 101 (11); Nevus quodcunque signum in carne. Eyn mol/ ader muter mol. Známyę ná ćyelye Murm 64 (12); Mymer¹ 4v; HistJóz Av (14); BartBydg 9b (8); Iezu ktorys pokorny ſiedzącz na Oſlęciu do miaſtha Ieruzalem chwalebnie przijęt był. ſmi. ſie nad nami. TarDuch B6v (17); Carbunculus ieſt piecżęcią inſzych kamieniow/ abowiem może ſwoią figurą albo wyobrażeniem wybić na inſzym każdem kamieniu/ ale nie inſzy kamień na nim. FalZioł IV 50a (549); BielŻyw 4 (18); BielŻywGlab nlb 10; GlabGad A7 (75); March² D3 (2); MiechGlab *4v (23); LibLeg 6/79 (32); March³ T7 (3); WróbŻołt B (32); álechmy ſie ſtali właſnym ludem iego á owieczkámi ktore żywą ná páſtwiſkach iego. RejPs 146v (44); ComCrac 13; RejRozpr A3 (19); nyedalieko Coſtrzina na polyv konyv dwv yeſth vkradl LibMal 1543/73 (80); LudWieś ktv (7); SeklWyzn i3 (3); RejJóz A6 (16); SeklKat H3v (8); RejKup h6v (29); HistAl A4v (68); KromRozm I C4 (8); MurzHist F (10); Słowo łacińskié nieznaczy próſto młota abo iako indźie mowią słodźin/ ale nierowno inſzé rzeczy/ y miedzy inſzęmi/ łuskinié iakie ſą na grochu i na inſzem zbożu ktoré śię włuskiniach rodźi MurzNT Luc 15/16 marg (30); KromRozm II d3v (12); KromRozm III C7v (12); Diar 73 (2); DiarDop 100; BielKom B3 (14); gdy yágnyę do kozy przypuſſcżą [...] wełná na yágnyęcyu ſkoźleye álbo cuchnąć á twárdzyec będzye. GliczKsiąż D4 (13); LubPs B (53); ieſli Mężczyzná przyſyęgę przed Sądem vczynić ma: ſłuſznie może pálce ná Krzyżu położyć/ y ziąć bes dozwolenia Sędźiego. GroicPorz z2v (33); KrowObr 2 (127); Stolik przed nim málucżki kſięgi ná pulpicie RejWiz 46 (190); ptacy powietrzni przylátuią y mięſſkáią ná gáłęźiách iego. Leop Matth 13/32 (367); OrzList b2 (11); UstPraw A2v (21); KochZuz A4; RejFig Aa3 (49); RejZwierz 4 (79); WyprKr 8v (90); BibRadz Gen 2/5 (288); Goski 15v (4); OrzRozm C2v (21); Ceſarz [Aleksander] rzućił ſie padł ná nim [Wulpianusie]/ záſtáwił ſwoie zdrowie zá iego BielKron 151; vſypano ná iego grobie wyſoką gorę okrągłą á darny okłádziono BielKron 340v (809); KochSat A2 (7); Więc téż tám rychléy naydźieſz Regeſtrá ná ſtole KochZg A3v (2); KwiatKsiąż I4 (5); Ova gallinis subiicere, Pod náſiadki yáyec náſypáć/ náſádźić ná yáycách. Mącz 163a (406); OrzQuin A4 (28); Prot A3v (8); SarnUzn B8v (13); Kiedy ná kthorym pálcu vczyni ſye kroſtá czarna/ iáko Wicze źiárno/ boląca: vmrze we dwu dniu. SienLek 23 (154); LeovPrzep a3v (11); LeovPrzepSamb b3v; y dáli chwałę Bogu ſiedzącemu ná máyeſtacie RejAp 155v (297); Ieſt tego w Hiſtoriach ták wiele/ ile ná mey głowie włoſow. GórnDworz Z6 (61); GrzepGeom A3v (10); naydzie ie [ciało] leżące ná łożu żądoſći ćieleſnych. HistRzym 66 (105); vyrzycie ſyná cżłowiecżego przychodzącego ná obłoku RejPos 7v (320); RejPosWiecz³ 98; BiałKat 13v (13); Okażem ſie z oſobná/ w Medyce ná błoniu BielSat L3v (24); KwiatOpis A4v (3); GrzegŚm I4 (4); HistLan C2v (4); Cżemu ná puſcży po wyśćiu z Egyptu/ P. bog Zakon dał. KuczbKat 270 marg (10); RejZwierc A2v (257); RejZwiercPodw 183v; BielSpr b3 (54); KochMon 19 (6); WujJud A4v (25); WujJudConf 164 (3); RejPosRozpr b4; RejPosWstaw [41⁴] (2); BudBib b3v (254); HistHel A (12); Zeglowánie ná Morzu nie będzie beſpieczne. MycPrz I [C]2 (3); Vłożywſzy Progi/ vłóżże záś Bórtnice ná Progách podfáſowawſzy pod nié dobrze źiemią Strum K (32); WierKróc A2v; BiałKaz Bv (7); BudNT Matth 48/24 (37); Pothym pokłáda ręcze obie ná Kſięgach Ewányeliey StryjWjaz Dv (16); CzechRozm 10 (40); PaprPan Bv (19); Boiuy też mocnie ná tym plácu oſtátniem/ przećiw ſzátánowi y wſzyſtkim iego pokuſam KarnNap E4v (6); ModrzBaz 9v (28); SkarJedn 12 (24); A to co zá koń Ták wielki ná pokoiu ſam ieden ſtoi? KochOdpr D2 (7); KochDryas [A]3; Oczko 4 (25); Calag 35b (2); záś iaſna zorza zákwitnie ná niebie KochPs 156 (46); Włośiennice nośił/ y pás drugdy żelázny ná gołym ćiele. SkarŻyw 411 (329); ZapKościer 1579/2v (3); KochTr 13 (4); MWilkHist A3v (17); StryjKron 1 (68); CzechEp 6 (101); KochJez A2 (7); Papież nie ná piaſku/ ále ná tłuſtey gorze mieſzkánie ſwoie ma NiemObr 173 (19); KochEpit A3 (2) KochFr 8 (32); KlonŻal A3 (11); KochBr 152; KochPhaen 2 (16); Rycerze ná koniach we zbroi KochSz A4v (11); podrápawſzy ná niéy ſzáty/ zbił ią okrutnie. KochWz 142 (2); KochMRot A2v (5); ReszPrz 18 (13); ReszHoz 123 (2); ReszList 142 (12); WerGośc 217 (10); WerKaz 296 (2); WisznTr 20; BielSen 6 (5); BielSjem 8 (12); KochPam 81 (2); KochPieś 2 (15); Siedli wſzyſcy ná muráwie KochSob 55 (7); KochTarn 77; iedwabné ná śćiánách opóny PudłFr 16 (27); ArtKanc B15v (43); BietRozm 2 (15); GórnRozm A3 (20); KmitaPsal A3; KochProp 6 (7); KochWr 16 (5); PaprUp C3 (4); ZawJeft 30 (5); ActReg 4v (4); Calep 14a (128); Brogi ná źiemi nigdy leżeć nie máią kiedy ie wymłocą GostGosp 48 (35); GostGospPon 170; GostGospSieb +2 (2); GrochKal 9 (6); Phil C4 (7); ná ſłábiuchnym ſtoią Grunćie hárdych páłacé GórnTroas 8 (14); Mnie/ ná powiekách/ gwiazdy łez odchodzą GrabowSet H (12); KochAp 12; KochFrag 16 (4); OrzJan 11 (5); OstrEpit A2v; WyprPl B2; Rácż vtwierdźić nogi moię ná śćieſzkách twoich LatHar 613 (93); z dawná ná Chorągwi ſwey Herb nośi KołakSzczęśl Av (4); RybGęśli B2 (4); WujNT 9 (380); WysKaz 9 (10); JanNKar A2 (2); JanNKarKoch F3 (2); O męzobóyſtwie ná gośćincu vczynionym. SarnStat 610 (143); SiebRozmyśl Bv (30); WitosłLut A2 (13); GrabPospR N4 (2); KlonKr B (2); poſłał więźniow do obozu/ Ktorych chytro połápał ná rży y ná zbożu. KmitaSpit B2v (11); PowodPr 8 (10); SkarKaz )(3 (61); ćiężſza ieſt iedná godziná w cymborzech Tátárſkich/ ábo ná galerách Tureckich/ á niżeli wielka gromádá pozwow zadwornych VotSzl B3; Chćiałem y ia znák ſwoiey zabáwy pielgrzymſkiey, Położyć ná tym groſzu kuźni ſtárorzymſkiey. CiekPotr )?(2v (16); CiekPotrSzym )?(4; [Fortuna] Zdrádliwa nieſtátecżna bo ná kole stoi CzahTr L4v (17); GosłCast 10 (8); PaxLiz D2 (4); SkarKazSej 660b (16); SapEpit [B2]v; Złodźieiu/ niecháć było ſtárcá ná wygonie KlonWor 20 (45); PudłDydo A2 (14); RybWit B3v; Coż wam potákich wzorách złotem háwtowánych/ Ná tych śiatkách niemocnych wzornomálowánych? ZbylPrzyg A3 (24); SzarzRyt A3 (2).

Połączenie: »na ... na« (14): Iakom ya nyegonyl slyachethnego yadrzeya (filii) schyna slyachathnego ambroschego swyathkow anym onego był na drodze nadobrowolney anym zadal Rany krffawey ZapWar 1538 nr 2577; WróbŻołt T8v; RejWiz 53 (2); OrzList cv; RejAp 182; RejPos 32 (4); KlonŻal B2 (2); Chćieli gwałtem oboz wziąć żorawiow pierzchliwych. Y vśiadáć ná gárdlech ná ich nieſzcżęśliwych. KmitaSpit C2; KlonFlis G4v.

B. Wskazuje ogólnikowo miejsce, obszar stanowiący kres akcji, jej cel w przestrzeni (9104): ZapMaz VII Z 17/727; czom oral thom oral cząsthka oyczisny svej nasiedliskach nadziedzistvie kaviączinye ZapWar 1542 nr 2449; tak yakom ya nyeyeszdyl any rąbyl naborv yego drszeva sosznovego ZapWar 1542 nr 2607 (75); BierRaj 19 (3); PowUrb +2v; MetrKor 31/62v (18); pieniądze ktorem miał/ Ná winnicym ie zákopał BierEz Iv (12); OpecŻyw 8 (59); ForCnR E2v; PatKaz I 10v; PatKaz II 54v (11); PatKaz III 88v (16); Murm 122; HistJóz A2 (10); KlerPow [6]; TarDuch D7v (2); [zioła] maią być chowany na mieſtczu nie w zaduſznym/ aby nie: pleſniały/ aniſie zatechły FalZioł V 118v (34); BielŻyw 3 [3 r.] (17); igry ſprawuią na mieſtczu ktemu przyprawionym BielŻywGlab nlb 10; GlabGad A5 (6); MiechGlab *4v (12); BierRozm 14 (2); KlerWes Av (5); LibLeg 6/78v (85); WróbŻołt E8 (64); WróbŻołtGlab A3 (3); RejŁas w. 35; RejPs 16v (132); ComCrac 11 (5); dzyączyą kthorego Czorka yey Iaduiga nyeſluſchnye nabila y wączwarthek theraſz przeſchli ziwo porodzila oną zaduſzywſchi wpyaſchek v gory na roſtanyu zagrzebla LibMal 1549/148v (19); RejRozpr B4v (9); ConPiotr 31v (2); LudWieś A4 (4); powiedaią że winę na tym ſwiecie odpvſci/ ale mękę na onym ſwiecie mvſi odcirpiec SeklWyzn G (11); RejJóz B2 (43); SeklKat B2v (39); RejRozm 394; RejKup a6v (86); HistAl D (20); HistAlHUng A4; KromRozm I F (9); MurzHist A3v (20); MurzNT nlb (27); KromRozm II bv (18); KromRozm III A6 (39); Diar 23 (15); DiarDop 99 (3); Nie zámykay ná pyerſiach co vſtá powiedzą BielKom C5v (34); GliczKsiąż A2 (40); LubPs A5v (125); GroicPorz A4 (39); GroicPorzRej C4 [2 r.]; SeklPieś 20 [2 r.] (3); KrowObr A2v (119); RejWiz A2 (211); Leop *A3v (176); OrzList d3v (4); Gdy kto ná czyiey dzyedzinie w ſtáwie/ w rzece/ w Sadzawce/ w życie/ w śienie złodzyeyſtwo vczyni [...] UstPraw I4 (33); KochZuz ktv (3); LeszczRzecz A2 (7); RejFig Bb8 (4); RejZwierz 1 (31); Y niech będą ku ſwiátłoſci ná rozpoſtrzeniu niebá BibRadz Gen 1/15; A przethoż wyſławiayćie Páná ná dolinách BibRadz Is 24/15 (251); OrzRozm A2 (15); Przyſtał ná ich rádę Klaudyus/ áby tylko ná powieciech roſkázował zá Iordanem iáko vrzędnik BielKron 142 (508); BielKronCies 477; GrzegRóżn D3 (6); KochSat ktv (4); KwiatKsiąż Gv (3); Iliaca passio, Gryzienie á tesknośc ná wąpiu/ kłocie w żywocie. Mącz 52b (118); OrzQuin A2v (31); Prot A2v (11); SarnUzn B5 [3 r.] (10); ograżká gorąca człowieká tákiego gába/ ná ſercu ſye kręći SienLek 88 (20); LeovPrzep a2 [2 r.] (15); RejAp 7 [2 r.] (322); GórnDworz B (126); GrzepGeom L4 [2 r.]; Y sſtało ſie ták bo wnetki był ná kráiu ſwiáthá w iednym dole/ kthory dáleko był od ludźi. HistRzym 63 (30); RejPos kt (514); RejPosWiecz² 92v [2 r.] (3); RejPosWiecz³ 96; gdźie śię im dobrze dźiało ná mieścu odpoczynienia ſobie zgotowánego. BiałKat 93v (52); BielSat Cv (17); KwiatOpis [C]2; GrzegŚm Av (4); HistLan kt (25); KuczbKat 1 (29); RejZwierc Av (219); BielSpr b2 (40); KochMon 29; WujJud 1 (57); WujJudConf 48 (8); KochList 3; RejPosRozpr b3v (6); RejPosWstaw 21v (20); iuſz ony woyſká leżą ná gránicach ich [in terminis eorum] BudBib 1.Mach 3/42 (142); HistHel ktv (5); MycPrz II A (2); ná wielkiéy mokrádli Stáwy buduią Strum E2 (15); WierKróc A2v; BiałKaz B2 (12); BudNT przedm b (23); tedy wiárą ſiedźieć z Chriſtuſem ná niebieſiech nie możećie CzechRozm 265v (134); PaprPan A4v (36); KarnNap C3 (11); ModrzBaz 3 (57); ModrzBazBud ¶5; kácerſtwá ty ktore ná wſchodnych páńſtwách wſzcżepili SkarJedn 205 (56); KochDryas [A3]; KochOdpr kt 8 (9); Oczko 3 [2 r.] (12); Calag 8a; KochPs 5 (65); trzy rzecży mam przed ſobą: ábo mnichem być: ábo puſtelnikiem: ábo ná oycżyznie mieſzkáiąc [...] dobrze wedle Bogá żyć SkarŻyw 332 (232); nawlaſznoſczy ſwy poſwow zadnych o dobra k.j.m. naliczączych przyijmowacz niepowynⁿa any przymwię ZapKościer 1588/82v (10); KochTr 3 (4); MWilkHist A3 [3 r.] (10); potomkowie ich po nich długi wiek káżdy ná ſwoim vdziale ſpokoynie pánowáli StryjKron 115; gdy ták Moſkwá rozgromioná byłá/ náſzy wzięli wozow 25000. ná koſzu/ y bárdzo wielkie łupy/ y wzdobycz ſzat y vbiorow rozmáitych StryjKron 772 (41); CzechEp 5 (61); CzechEpPOrz **4 [2 r.]; konie [...] drógi złéy vżyły/ Topiąc ſye ná niedźwiedzym niebeſpiecznym błocie KochJez Bv (3); NiemObr ktv (35); KochEpit A3; Wierzę że tám ná niebie maſz mięſopuſt práwy/ Pátrząc ná rozmáité świátá tego ſpráwy. KochFr 39 (13); KlonŻal A3v (6); KochBr 151; KochDz 105 (2); KochMuza 25; KochSz B (2); KochMRot kt (10); ReszPrz 3 (15); ReszHoz 128 (3); ReszList 151 (7); WerGośc 232 (5); WerKaz 283 (7); WisznTr 10 (12); BielSen 5 (7); BielSjem 3 (5); KochPam 83; KochPieś 8 (17); cokolwiek ſye więc vradza ná ſádźie. PudłFr 16 (11); ArtKanc A3v (92); BielRozm 16 (5); GórnRozm A [3 r.] (49); KmitaPsal A5v (3); KochWr 23 [2 r.] (3); PaprUp E4 (2); ZawJeft 8 (3); tedy onym leze nigdzie niedawać, na Imieniach ani naszych, Xięzych, Biskupich, ani Slacheckich ActReg 44 (17); Villico ‒ Ma [!] folwarku ſie bawię. Calep 1124a (21); á ná ſwey wodźie nie ma dáć łowić cudzemu rybakowi bez naymu y pożytku. GostGosp 100 (27); GostGospPon 169 [3 r.]; Iákoż vkazał to/ roty z młodośći ſwey ná pogránicżu długo wodząc GostGospSieb +3 (5); GrochKal 8 (2); Phil C3 (6); GórnTroas [3] (23); GrabowSet A4v (34); KochAp 7; KochFrag 14 (9); OrzJan 11 (10); WyprPl C3v; LatHar +5v (114); KołakCath B (15); KołakCathOkuń A2; KołakSzczęśl kt (22); RybGęśli A2v (4); WujNT 5 (338); WysKaz X2 (27); JanNKar A3v (4); JanNKarGórn D4; A Cieśli Górnému ná mieyſcu tego/ który robi właſnémi rękámi ná górách/ ma bydz dano ná kożdy tydźień wiárdunk/ y żywność/ y odźienié SarnStat 380; Młodſzy ná gniazdźie zoſtáie: to ieſt, że dworzyſko oyczyſté nań przychodźi SarnStat 1265; Skarb kto nálazł ná czyim grunćie, tedy y ſkarb ma bydź onégo páná SarnStat 1277 (254); SiebRozmyśl [A2] (19); WitosłLut A3v (3); GrabPospR K2 [2 r.]; KmitaSpit A2v (5); PowodPr 10 (19); SkarKaz 1 (176); VotSzl B3v (6); CiekPotr 16 (9); A ty wſzyſtko obacżyſz tám ná wyſokośći. CzahTr C2v (17); GosłCast 5 (8); PaxLiz A3v (5); SkarKazSej 660b (24); ná iednym porzecżu mieſzkáią KlonFlis F (19); Zátym go vwikławſzy w śidle Zepchnie/ y odbieży go ná onym duśidle. KlonWor 40 (16); PudłDydo B4v (2); RybWit [A2]; ZbylPrzyg A2v (3); SzarzRyt A (11).

Połączenia: »aż na« (2): BielKron 12; roznieſie ſie á zábrzmi [głos pański] áż ná oſtátecżnieyſzych końcżynach ſwiátá wſzytkiego RejAp 14v.

»na ... na« (2): á gory nie były náleziony ná mieyſcach ná ſwoich. RejAp 139v; RejPos 259v.

Wyrażenia przyimkowe: »na stronie« = na uboczu; foris PolAnt; semote Calep (63): RejJóz F5v; RejKup t5 (2); MurzNT 123v; Diar 86; W ocży to rad pochlebuie/ A ná ſtronie oſzácuie BielKom G3; LubPs T5v; GroicPorz hh4; RejWiz 44v (4); OrzList e3v; UstPraw E2; RejZwierz 40v (2); BibRadz Gen 24/31 (2); BielKron 218v (4); OrzQuin G3 (2); GórnDworz Aa7v (3); RejPos 74v (3); RejZwierc 83v (5); BielSpr 17 (2); WierKróc Av; ModrzBaz 12v; SkarŻyw 126 (2); KochFr 8 (2); KochMarsz 155; KochPhaen 7; KochSz Cv; Cżułem/ że [śmierć] iuż ná ſtronie koſę oćieráłá/ Viuſzoną krwią świętą vcżćiwego ciáłá. WisznTr 10; BielSjem 32; GórnRozm A4; ActReg 75 (2); Calep 966b; kuchnia przy domu: łáźnia przy wodźie: ſtáynia ná ſtronie GostGospPon 170; GrabowSet V v; WyprPl B4; CzahTr E2v (6); KlonWor 5; PudłDydo [B5].

»na stronie« = poza granicami; na obczyźnie; foris Modrz, Vulg (26): LibLeg 11/142; Abowiem ty wſzetecżne márne lichotarze/ Záwżdy Pan Bog y domá y ná ſtronie karze. RejWiz 70v; RejZwierz 71v; BibRadz 4.Reg 14/26 (2); BielKron 55 (4); RejAp 193; RejPos 213; RejZwierc 162v (2); BielSpr 11v; A fáłſzywi Prorocy nie w kośćiele/ ále od kośćiołá wyrzuceni ná ſtronie być muſzą. WujJud 118v; BudNT 1.Cor 5/13 (2); ModrzBaz 96v; Calag 55b; CzechEp 48 (4); GrabowSet E4v; Wamći dano poznáć táiemnicę kroleſtwá Bożego: ále tym ktorzy ná ſtronie ſą/ wſzytko bywa w przypowieściách. WujNT Mar 4/11 (2).

α. Wskazuje zamknięty obszar lub pomieszczenie (budowlę lub ugrupowanie zabudowań) (785): ZapWar 1520 nr 2257 (3); ZapMaz VII Z 21/76v (2); MetrKor 34/268 (6); OpecŻyw C2 (3); ForCnR A2 (7); FalZioł I 75b (6); BielŻyw 63 (3); MiechGlab 9 (3); BierRozm 13; WróbŻołt 121/4; myeſzkal wmyeſczie naſchim w Bvrſsie, na vlyczi Rzechanskiej LibLeg 11/93 (16); RejPs 89v (2); vkradl trzi gvnye y pyerziną v kapinoſzky na stayny LibMal 1533/174; na karczmye v pana Goryenſkyego myal wolya ſznya myąſzkacz LibMal 1548/139 (81); RejRozpr A4 [2 r.] (4); LubPieś B5; A tam mię na pałaczu wieczor zaſtaniecie RejJóz M5 (5); SeklKat A4v; RejKup Bv (3); HistAl A4 (2); MurzNT Luc 7/25 (2); KromRozm III E (2); Diar 77; BielKom B6; GliczKsiąż G4 (2); GroicPorz b4 (11); KrowObr 104 [2 r.] (7); RejWiz 15v (8); Leop Iudic 9/49 (15); OrzList d3; UstPraw D3v (2); RejFig Aa6v [2 r.] (10); Iákobyś też podkurzył/ ná oborze bydło/ Ták wiele nam pomoże/ to twoie kádzidło. RejZwierz 107 (9); BibRadz Gen 19/2 (19); OrzRozm I4 [2 r.]; ſtánęłá przećiw krolowi ná ſieni BielKron 115; Láthá 1055. Brethyſław vmárł/ pochowan ná grodzie Práſkim v s. Witá BielKron 324 (185); KochSat A4; KwiatKsiąż Ev (4); Atrium publicum, Sálá mieyſcka poſpolita/ ná którey táńcuyą/ álbo co tákowego czinią. Mącz 19a (26); OrzQuin D2 (4); Prot B2 (3); SienLek 10; GórnDworz C3v (15); GrzepGeom P2v; HistRzym 33 (11); RejPos 51v (16); BielSat M4v; KwiatOpis Bv (3); GrzegŚm [A2]v; HistLan ktv (4); KuczbKat 370; RejZwierc 46 (14); BielSpr 39 (9); KochMon 24 (2); WujJudConf 17v; BudBib Iudic 19/17 (16); BudNT przedm c4v (2); CzechRozm 234; Wiele rzemieśnicżych Miſtrzow/ bárzo rzadko śiadáią ná ſwych wárſtáćiech [in suis officinis] ModrzBaz 36v (6); SkarJedn 365 (2); SkarŻyw A3 (14); [my opiekunowie] vwaſziwſy tho vſzyębyę a by then dwor nyesznyſczal, y soſtawyelyſzmy starſzą Pánnyę Ivſtinyę na tym dworze ZapKościer 1585/60v (3); MWilkHist A2v (2); A Charon z czarną łodzią tuſz ná porcie ſtoi StryjKron 255 (24); CzechEp 58; NiemObr 64; KochFr 104; KochSz A2v (3); ReszHoz 126; ReszList 173; Gdy go też o koniá kto pytał/ powiádał że go ná przedmieśćiu poſtáwił. WerGośc 223 (2); BielSjem 20 (2); BielRozm 10 (4); ieſliby niechćieli ná tych tám wyzſzey miánowanych wolách ośieść GórnDworz Mv; PaprUp G4 [2 r.] (3); ActReg 8 (5); Calep 114b; GostGosp 4 (26); GrabowSet G2; KochFrag 24; WyprPl A3v; LatHar 328 (2); ten [tekst] wſzytcy káznodźieie ná káthedrách wykłádáli WujNT przedm 9 (17); A tám ná tych ſkłádźiéch wſzyſcy kupcy ſtanu wſzelákiégo towáry ſwé ſkłádáć/ y onych tám zbywáć wolno mieć będą SarnStat 1230 (86); zacnieyſzy ná wieżách śiedźieli. KmitaSpit C6 (2); SkarKaz )(3 (2); VotSzl E3 [2 r.]; CiekPotr 34 [2 r.]; CzahTr D3 (2); SkarKazSej 667b (2); KlonFlis D4v; RybWit A3; Ach coż tákich Iudaſzow w domách y ſzpitálách, W kośćielech ná Ratuſzách y w Kśiężęcych ſalách! KlonWor **2 (10).

β. Wskazuje obszar otwarty, nieokreślony bliżej, zewnętrzny (często objęty działaniem zjawisk atmosferycznych) (300): BierEz P2v; OpecŻyw 174v; Murm 15; á naſuſz gich w pieczu albo na ſlończu FalZioł IV 2c (55); BielŻyw 71 (2); GlabGad B (4); MiechGlab *4v (2); Bomci ſie ią ſthał iako skorzane wiadro na mrozie [Quia factus ſum iſtuc vter in pruina] WróbŻołt 118/83 (2); RejPs 97v (4); HistAl I6v (2); MurzNT Luc 13/25; GliczKsiąż K4 (3); LubPs ff3v marg; GroicPorz h2v; KrowObr 68v; RejWiz 2v (18); Leop Prov 7/12 (5); RejZwierz 9v (2); Znáki na powietrzu widźiáne nad Ieruzálem. BibRadz 2.Mach 5 arg (12); BielKron 121 (4); KwiatKsiąż I4; Mącz 13a (22); Prot B4; SienLek 2v (24); LeovPrzep a3 (7); RejAp 138v (10); GórnDworz X2v (2); RejPos 5 (19); RejZwierc 66 (5); A oto wyrzucone leżáły we dnie ná gorącośći słonecżney/ y ná mrozie nocnym [calori diei et glaciei noctis] BudBib Bar 2/22 (10); BudNT Mar 3/31 (2); CzechRozm 130v; Cżáſow też pewnych niechby ná dworze [sub dio] ſypiáli ModrzBaz 110v; Oczko 26; Calag 534a (3); KochPs 40 (3); oto iuſz trzy látá ná wietrze y zimnie śiedzi przede wroty SkarŻyw 184 (21); StryjKron 255 (2); CzechEpPOrz **3; NiemObr 179; KochFr 11 (3); KochBr 151; KochPhaen 9; KochSz B2v; KochPieś 24; KochSob 56; GórnRozm B4v; PaprUp K2; Calep 35b (4); Płotná bieląc/ ſtrzedz áby ná dżdżu nie legáły GostGosp 104 (4); GrabowSet C4v (2); KochFrag 18; WujNT Matth 10/27 (8); SkarKaz 5a (7); CzahTr C; Wiśieć mu [Cyganowi] ná podniebiu/ by nawiętſza plutá. KlonWor 8 (4); ZbylPrzyg Bv.

γ. Z n-loc (1077): ZapWar 1503 nr 1939 (110); roſzlal pot krwawy zanaſz grzeſchne. nagorze Olywne. PowUrb +v; MetrKor 34/134 [2 r.] (4); OpecŻyw 41v (5); OpecŻywSandR 2v (2); TarDuch B3v (2); BielŻyw 12; MiechGlab 38; WróbŻołt 28/6 (9); Czo ſye dothicze o wyeznye ktore pan woyewoda powyada bicz yeſcze na olſthinye [...] LibLeg 10/121v; s ſwimy pomocznyky thich braly na barſkym goſczynczv LibLeg 11/100v (24); RejPs 93v (5); nyedawno futro Witha czecha krolikowe v olyeinyczky pod Gorka vkradl, tho przedal Gaſkowey na ſrzodcze za zlothi LibMal 1550/154 (124); KromRozm III G5v [3 r.]; Diar 81; około ktorego [żołnierstwa] ſie ná podolu álbo ná vkráinye paráyą vććiwi á záwołáni ludzye. GliczKsiąż K7v (4); KrowObr 12v (5); RejWiz 144; Leop Gen 8/4 (43); Ieſliże Krowicki ták vczy ná Pinczowie/ iáko ty powiedaſz: żal ſye tego Pánie Boże OrzList dv (6); UstPraw E2v [2 r.] (3); RejFig Bb2; BibRadz Gen 8/4 (39); doſyć ſwemu czyni/ Szkołę ná Tyńcu chowáiąc/ y wiele vbogiey Szláchty około śiebie żywiąc. OrzRozm Iv (7); Kłádli ſtárzy Kozmográfowie Inſułę Tylen ná pułnocnym morzu BielKron 292v; A gdy ſie podkáli v Warny/ tho ieſt ná koſowym polu w Bulgáriey/ tám Władziſław poráżon y zábit BielKron 304v (287); KochSat A2v; Pithecusa, Wyſep ná morzu Tyrreno Mącz 301b (12); OrzQuin Lv (7); Prot A2v; RejAp BB4 (8); GórnDworz Kk5v (2); GrzepGeom A4 (2); HistRzym 87; RejPos 2v (12); BiałKat d4v (3); BielSat M4v; RejZwierc I6v (5); BielSpr c (3); WujJud 262; RejPosRozpr b3v; BudBib Ex 24/16 (49); Piſan ná Vzdzie roku od národzenia ſyná Bozego/ 1572. BudBibKaw A4; HistHel B4v; MycPrz II C2 (4); Strum P3 (3); BiałKaz D2v; w Ewánieliach Słowieńſkich ná Moſkwie Drukowánych/ [...] ieſt wiele y omyłek y przyſad. BudNT przedm c5 (6); CzechRozm A2 (8); PaprPan Cc3 (3); ModrzBaz 4v (10); SkarJedn 92 (2); KochOdpr C4; Oczko 8 (5); KochPs 13 (12); milę ie od Rzymu pogrzebli/ ná drodze Láćińſkiey SkarŻyw 429 (17); Pán swyętoſz Wyczeſzichowſki ma blyſkoſcz na Borczu na 8 wlok poſzoſtalich Braczy y zyotr [!] swoych Rodzonych ZapKościer 1584/44v (49); KochTr 15; ná Porćie Ankonſkim y Neapolitanſkim zwiodſzy z drugimi woyſkámi Saraceńſkimi bitwę/ Okręty im y Galeri dźiwnym fortelem popalili StryjKron 100 (58); CzechEp 170 (4); KochJez Bv (2); NiemObr 21; KochEpit A3v; PAnny/ któré ná wielkim Párnáźie mieſzkaćie KochFr 41; KlonŻal B3 (3); KochPhaen 9; KochSz B3v; ReszPrz 82; áli on iuż ná Niźie cżábány Tureckie łupi/ álbo ná Slezyńſkim boru pułkoſzki wytrząſza. WerGośc 222 (2); BielSjem 17; KochPam 81 (2); ArtKanc N13v; PaprUp B4 [2 r.] (3); ActReg 27 (5); GostGosp 6 (3); GostGospSieb +4 [3 r.]; OrzJan 54 (6); WyprPl A4 (3); LatHar 191 (9); KołakCath A4v [2 r.]; WujNT przedm 6 (2); Podczáſzy, Stolnik, Cześnik, Podſtoli, máią bydź w Ruſkich Woiewództwách: Ná Wołyniu Brácłáwiu, y Kiiowie SarnStat 233 (24); SiebRozmyśl K4v; GrabowPospR Lv; KmitaSpit B3; PowodPr 84; SkarKaz 80a (4); VotSzl A2v (6); CzahTr A3 (3); SkarKazSej 687a; Lecż krom łákomſtwá y ćięſzka potrzebá/ Każe pożycżáć ná za wiślu chlebá KlonFlis C3 (3); SzarzRyt Cv.

δ. Wprowadza przydawkę nazywającą czyjeś posiadłości lub teren zarządzania (w połączeniach z imieniem własnym lub nazwą funkcji) (72): MetrKor 37/1 [2 r.]; Cznemu y dobrze ſławnemu riczerzowi, Panu Mikołaiowi Oporowſkiemu, Podkomorzemu Wielunſkiemu na Wieruſzowie y Baranowie dziedziczowi panu ſwemu łaſkawemu M. Andrzey Glaber z Kobylina ſłużbę y powolnoſć ſwą wſkazuie. MiechGlab ktv; WróbŻołtGlab A2; ZapWar 1548 nr 2667 [2 r.]; Item powyedzyal yſz Goſpodiny na Gyezenſkim kachna wyedziala o them LibMal 1549/109; GroicPorz A3; KochZuz kt; RejZwierz 25v (3); OrzRozm N2; BielKron 211v (2); KwiatOpis C2v; RejZwierc [28]v [2 r.] (5); BudBib b [2 r.]; BudBibKaw A2 (2); Ian Koſtká ná Iároſłáwiu Woiewoda Sędomirſki. PaprPan L4 (9); SkarJedn ktv (2); KochPs 148; SkarŻyw kt [2 r.] (3); Gdze przitym byel slachetny Pán Adrian Czyęſtkowſky na ten czaſz bęndąncz podstaroſczym na Koſczerzinye. ZapKościer 1584/39v (8); StryjKron 200; KochJez kt (2); KochEpit kt (2); KochFr 126; KochPam 79; Wielmożnemu Pánu Ie^go Młści Pánu Ołbrychtowi z łaſká/ Woiewodźie Sierádzkiemu/ w Rytwiánách/ w Kieżmárku/ ná Dunaycżu etc. KmitaPsal ktv; PANV IENDRZEIOWI, HRABI ná Tęczynie, Woiewodzie Krákowskiému etc. [..,] ſlużby ſwé nanizſzé, w miłośćiwą łáſkę záléca. KochWrJan 17; KołakCath A4; KołakSzczęśl A2; vkazáli nieiákié Liſty Vrzędu górnégo ná Bochni SarnStat 378 (11); WitosłLut kt; SapEpit kt.

C. Wskazuje ogólnikowo kierunek, punkt orientacyjny w przestrzeni (nie stanowiący celu w przestrzeni) (1051): ZapWar 1513 nr 2161 (2); ZapMaz III G 1/113v; PowUrb +3 (2); BierEz C2v (7); Wiedziono też s nijm dwu lotru iednégo na prawicy/ drugié^go na lewicy OpecŻyw 136 (11); PatKaz III 98 (4); W pałacu oney panny Aſenech były trzy okna/ na wzchod ſlońca/ na połudnye y na połnocy HistJóz B3 (8); TarDuch C6; FalZioł I 75b (87); BielŻyw 162; gdy będą paznochti nie ſzyroke ale długie, á zakrzywione na konczach/ znamionuią drapieztwo okrutnoſć GlabGad P3v (25); MiechGlab 11 (4); KłosAlg A3v; WróbŻołt G3 (9); LibLeg 1540/114v; RejPs 68 (8); ComCrac 16; tho ieſt trzeczi dom od forthy na liewey ſtronye wchodzacz wfortha od kazimyerza LibMal 1547/129v (15); RejRozpr A2v; SeklWyzn Bv; SeklKat B4v (2); RejKup bb2v [2 r.] (8); HistAl F2 (5); MurzHist F; MurzNT 51 (3); Ninye ná zachodźye ſlońce ſpráwyedliwoſci wſchodźi/ á ná wſchodzye yutrznya oná/ ktora byłá ſpádłá/ nád gwyazdámi ſtolec ſwoy poſtáwiłá. KromRozm III O3v (4); pánowye rzemięsnicy ſwą fántázyą ná zádzye mogą oſtáć/ á ſwym mnimánim nye wylatáć áni wyprzedzać GliczKsiąż H3 (3); LubPs D3 (6); GroicPorz mm2v; KrowObr 10 [2 r.] (23); Iáko ſie tocży niebo áko zyemiá pływa/ Y iáka pod nią ſpráwá y ná ſpodku bywa. RejWiz 10v (20); Leop Gen 7/18 (54); RejFig Bb3v (5); PAtrzże iákoć sfałdował/ ſuknią tu ná boku RejZwierz 140 (5); WyprKr 3v [2 r.] (21); BibRadz *7 [3 r.] (34); Goski 16v; OrzRozm 14; [Herkules] záłożył ſłupy kámienne w morzu ná przodku Afryki á ná końcu Hiſzpániey BielKron 269v (97); Mącz 15a (36); Noc y dźień [ziele] ma dwoie kwiećie/ ná wierzchu żołte/ ná dole brunatne. SienLek 64v (22); LeovPrzep D (5); RejAp 46v (4); przećiwko nieprzyacielewi/ cżáſu woienney potrzeby/ [...] żeby [dworzanin] záwdy ná cżele/ záwdy miedzy pirwſzemi bywał. GórnDworz D7 (2); GrzepGeom C3 [2 r.] (4); poſtáwił ſyny ſwe ná ſpicy miedzy sławnieyſzemi Rycerzmi HistRzym 130v (7); RejPos 21 (60); RejPosWiecz³ 97v; BiałKat 88v; BielSat L3v (3); GrzegŚm 8 (4); HistLan C3 (2); KuczbKat 55 [3 r.] (6); By iedno ledá murek ná gorze ſpráwiono/ A ná dole pobocżne ſtrzelby pocżyniono. RejZwierc 248 (11); ktorzy mieli ná práwym rogu ſthać/ ktorzy ná lewym BielSpr 17v; [Tatarowie] według ſtárych ich obycżáiá ſzykuią ſie/ ná przodku y ná Calu y po bocech Wodzowie ich ſtáwáią BielSpr 68 (86); KochMon 31; WujJud 25v (6); WujJudConf 23v (3); RejPosRozpr b4; RejPosWstaw [21³]v (5); BudBib Gen 22/13 (21); HistHel C3v (2); MycPrz I A4; Vczyńże w ónéy Sadzawce ná ſrzodku dół Strum O4v (36); BiałKaz D2v (2); BudNT Act 21/40 (3); StryjWjaz C [2 r.]; CzechRozm 8v (18); PaprPan Hh; ModrzBaz 30; SkarJedn A6 (8); Oczko 8 (2); KochPs 97; Calag 354a; SkarŻyw 98 [2 r.] (19); MWilkHist B4 (2); Połoczány z bokow y ná zádzie rozſadził. StryjKron 390 (9); á powſtawſzy z Chriſtuſem/ te^go ſzukáią co ieſt wzgorę/ nie co ná dole. CzechEp 41 (6); NiemObr 9 (2); KochFr 7 (4); KochPhaen 6 (9); KochSz C; KochMRot C2, ReszPrz 85 (2); BielSjem 26 (4); PudłFr 7; ArtKanc G14v (11); BielRozm 9; KochProp 11; PaprUp A4; Vexillatio ‒ Na skrzidliech roth zaſadzenie. Calep 1119b (22); GostGosp 68; KochFrag 30; WyprPl A4 (2); LatHar 9 (17); KołakSzczęśl C4v; Y przewieźli ſię do kráiny Gerázánow/ ktora ieſt ná drugiey ſtronie przećiw Gálileiey [quae est contra Galileam]. WujNT Luc 8/26 (32); SarnStat 1088 (3); SiebRozmyśl E3; WitosłLut A3; KlonKr A; KmitaSpit C6; PowodPr 25; człowiek widźi co ná wierzchu ieſt: ále Pan ná ſercá pátrzy. SkarKaz 346b (17); Wymowił ſobie v mnie izdebkę ná tyle CiekPotr 14 (3); CiekPotrHerb )?(3; CzahTr L3; GosłCast 21; SkarKazSej 663b (3); Tu maſz Zákrocżym/ nie vchybić wzroku/ Ná práwym boku. KlonFlis F4 (14); KlonWor 73.

Połączenie: »aż na« (2): Leop Ez 21/4; błyſkáwicá wychodźi od wſchodu ſłońcá/ y okázuie ſię áż ná zachodźie WujNT Matth 24/27.

D. W szczególnych użyciach (3212):

α. Wskazuje instytucję, zgromadzenie (378): MetrKor 26/62v (2); HistJóz E; A niech ći podwyſſzaią iego w koſciele żebrania ludskiego a na ſtolczu ſtarſzich [in cathedra ſeniorum] niechći iego chwalą. WróbŻołt 106/32; a dal mv zaſſye woyewodztwo walaskie y dopvſczyl mv ſye sprawowacz na tim woyewodztwie LibLeg 10/65v (20); SeklWyzn 3v; RejJóz A4 (2); SeklKat A3; Sumnienie narzeka na Biſkupa iż lada kogo ſwieczy na Plebani. RejKup m3v (3); KromRozm I K3; MurzNT Matth 9/9 (2); GliczKsiąż I (2); LubPs X2v (2); GroicPorz bb3 (28); Izali Drábánty kiedy ná ſwoim dworze chował? KrowObr 25v; RejWiz 63v (2); Leop 4.Reg 7/9 (8); UstPraw B4v (7); RejFig Bb3v; RejZwierz 10 (10); BibRadz I 298d marg (3); OrzRozm R (18); BielKron 156 (69); KochSat ktv; KwiatKsiąż Qv; Comperendinati rei, Oskárżona ſtroná którey rzecz yeſzcze na ſądzie wiśy/ która yeſzcze nie yeſt przekázona albo wolno puſzczona. Mącz 62b (40); OrzQuin F (3); RejAp AA4v; GórnDworz B5v (18); RejPos 7 (4); BiałKat 123v; BielSat D3v; RejZwierc 4v (4); BielSpr 52; WujJud A5; bywáły wielkie niezgody miedzy Doktormi/ nietylko w Kośćielech/ ále y ná Kátedrách kośćielnych. WujJudConf 127v; BudBib Ps 44/15 (2); HistHel B3; niech przesłucha iego mowy ábo w rádźie/ ábo ná ſądźiech ModrzBaz [41] (3); SkarJedn 211 (2); SkarŻyw 290 (10); Przed Vrzędem naſzym na Szoltistwie Miasteczka Kośćierziny, Stal się kup ZapKościer 1580/6 (13); StryjKron 150 (8); Apoſtołowie od nie^go wyſłáni/ nie mieſzkáli ná Biſkupſtwách/ Opáctwách/ Kánoniach/ Plebániach etc. ále ſię po rozmáitych kráinách tułáli CzechEp 58 (3); NiemObr 156; KochFr 21; KochSz A2v; WerGośc 246; WisznTr 5 (2); BielSjem 25; KochPam 81; ArtKanc A3v; BielRozm 11 (2); PaprUp H; ActReg 47; OrzJan 91; WujNT 683 marg; KołakCath A4v; áby Ordinarii locorum nie tylko przy Tumſkich kośćiołách/ ná ſzkołách Rectory/ Miſtrze mieli SarnStat 199; którzy tákówé woły pożoną/ ná komorách [in cameras JanStat 69] przyśięgę powinni czynić będą/ áby w tym oſzukánié iákie nie było SarnStat 399 (40); ZapMaz II G 97/89v (2); GrabPospR K2v [2 r.] (4); Támże ná párlámenćie wſzyſtko otrzymali KmitaSpit C6v (2); PowodPr 55; SkarKaz 639b; VotSzl E2; GosłCast 15 (2); PaxLiz C2 (3); Może powiedźieć, że ié [listy] ná cle otworzono Ná gránicy. CiekPotr 60 (2); KlonWor 15; VVITANIE. Podáne przed Iego Mośćią ná Teatrum w Lobzenicy/ przy wielkim gośći zacnych y innych ludzi zgromádzeniu. RybWit [A2]v.

β. O tekście (mówionym lub pisanym i wszelkich formach zapisu) (1885): ZapWar 1503 nr 1944 (10); czo ſzie zbroye brony kony myeſcza dnya y godzyny dothicze vedlye thego yako ieſth na they virzazaney cedulye nyzey dostatecznye vypyſzano MetrKor 26/62 (2); BierEz F3 (3); OpecŻyw 30 (7); PatKaz I 10 (2); PatKaz II 46; PatKaz III 103v (2); Murm 188; BartBydg 155; [dziecię] przyrodzonym obycżaiem z żywota wychodzi: iako tu na figurze widziſz. FalZioł V 16c (21); BielŻyw 55; GlabGad L8 (2); MiechGlab 11 (3); Położ na linijach latha theraz idącze 1537. KłosAlg D3v (10); Krol ye^go m. acz tego na przimierzv niemaſch opyſſano abi bily poſlowie do Moſkwi pana thwego przepuſczony, a wſchakosch dlia prozbi a ządania pana twego to vcziny LibLeg 10/64 (7); ComCrac 17v (4); RejRozpr C4v; SeklWyzn 3; RejJóz A3; na wtorey czeſcy będzie o rozgrzeſzeniu SeklKat V4 (10); Kryſtus każe Czartowi Regeſtra cżiſcż Mriichowe (‒) Nu/ Czczi rychley Pane Czarcze Co tu tam maſz natey ſkardze RejKup cc3v (7); Gdym ná wáſzych liſciech boiowánia rozmáite cżythał/ niewymowniem ſie zzumiał HistAl M7 (5); KromRozm I C4 (8); MurzHist D (3); O czym ſſyroce ſwyádſſy Dawid prorok ná wyelu myeyſcach KromRozm II b2 (18); KromRozm III A6 (21); Diar 44 (5); DiarDop 105; GliczKsiąż B7 [2 r.]; LubPs H3v (3); GroicPorz dv (10); KrowObr A4v (73); RejWiz 8 (9); Leop Deut 5/22 (15); OrzList e2; Ná przypowiáſćie álbo przypozwie niema być piſano Reſponſurus/ ále Satisfacturus. UstPraw H4 (8); LeszczRzecz A2v; RejZwierc 7v (2); BibRadz *4v (31); Goski ktv; OrzRozm G4 (3); o cżyni ſzerzey ſtoi ná głównych liśćiech ziednoczenia Polſkie^go z Litwą. BielKron 385 (99); Rozſądek Kálwinow o zbudowaniu tey Wieże Bábilońſkiey/ ná 22. Kápitule Dźieiow Apoſtol GrzegRóżn K4 (7); KwiatKsiąż G4v (3); Mącz 6c (29); OrzQuin L4 (6); SarnUzn B3v (18); SienLek 4 (13); LeovPrzep kt (4); RejAp 19v [2 r.] (29); fráſzek przećiwko rozumowi thák wiele/ żeby ich ná wołowey ſkorze nie ſpiſał GórnDworz N6v (6); GrzepGeom L3 [4 r.] (30); miſtrz podle iego ná kſięgách cżedł HistRzym 55 (4); RejPos kt (95); RejPosWiecz² 93v (6); RejPosWiecz³ 96v [2 r.]; BiałKat b2v [2 r.] (27); BielSat C4; GrzegŚm 10 (11); HistLan C (2); KuczbKat 10 (22); [Mojżesz] przynioſł ná kámiennych tablicach iáwną wolą á roſkazánie ſwięte iego RejZwierc 5 (26); BielSpr b4v (3); WujJud Iv (40); WujJudConf 23 (5); RejPosRozpr b3 (11); RejPosWstaw [21²] [3 r.] (10); á cżytáć będzieſz ná zwitku coś piſał z vſt moich BudBib Ier 36/6 (31); MycPrz II C2v; BiałKaz Cv (6); BudNT kt (11); porządek naydzieſz ná drugiey ſtronie. CzechRozm kt (79); A toć ſię mi zdáło ná tem mieyſcu o tych Vrzędnikoch powiedźieć/ ktorziby ſię o rzecżách ludzkich ſtáráli ModrzBaz 39; niechayby ſędziowie przybili v domu ſądowego tablicę/ ná ktorey niechayby rozpiſano porządnie/ kto pirwey á kto potym ma być ſądzon ModrzBaz 90 (21); SkarJedn 5 (38); Oczko 28v; Calag 255a; Ná teſtámenćie ſwjm polecał ábj go niegrzebli wkośćiele SkarŻyw 119 (40); MWilkHist Bv; StryjKron 16 (11); CzechEp 10 (86); CzechEpPOrz *4; Páweł bowiem ná mieyſcu tym/ piſze przećiwko pyſze duchowney NiemObr 45 (24); NIc teraz po mych fráſzkách: bo inſzé náſtáły/ [...] Więc ie ná párgáminie nadobnie piſano KochFr 79; ReszPrz 9 (13); WerGośc 215 (6); WerKaz 287 (5); IDźćie Kiąſzki [!] do ludzi krom żadney ozdoby/ [...] Niech ná tytule piękne fárby nie poſtoią WisznTr 5; ArtKanc M2v; GórnRozm F2v (4); KochWr 25 (4); PaprUp E2v; ActReg 58; Iudicie, kalendarz, na ktorim dni robotne, y ſwiętę ſą poznaczonę. Calep 409b; GostGosp 94 (3); Phil M3 (3); KochCz B2; KochFragJan 4; LatHar kt (65); KołakSzczęśl A2 (3); WujNT przedm 28 (73); WysKaz 3 (5); JanNKar B4 (8); JanNKarKoch E3v (2); Ale ten Státut iuż iest ingroſſowan ná przeſzłéy páginie SarnStat 544 (52); defekty R.P. náſzey oſobliwie dolegáiące/ ná ſwych mieyſcách ex occaſione przypomináć będźiemy. PowodPr 58 (4); Ieſtże tám ná podpiśie Dobroſłáwſki CiekPotr 70 (3); SkarKaz )(3 (29); VotSzl D2; SkarKazSej 678a (7); wziąwſzy Spherę/ bedźie cżytał ná Ecliptice/ znáki niebieſkie wypiſane PaxLiz Cv; KlonWor ded **4 (3).

W wyrażeniach przyimkowych typu: »na gorze [= powyżej], na brzegu, na początku itp.« wskazujących orientacyjnie miejsce w tekście (zapisanym lub mówionym) (431): A inſſe wistempy cżeladne, ktoreby śie yakoſzkolwie stocziły, maią bycz według przewinienia od starſſich karane, iako śie tho na gorze opisuie. ListRzeź w. 40 (3); Thu szą na dolye wypyszane, yakoby snowu slozone, thy rzeczy, kthore ku walecznemu byegu przysluszaya MetrKor 37/1 (3); TarDuch B8; FalZioł V 71 (3); GlabGad F4 (2); KłosAlg F [2 r.] (4); WróbŻołt R8 (2); LibLeg 11/31v (4); ComCrac 21; SeklWyzn 4; RejKup i4v; chćiáł liby że by^mv ten Tituł przyſtáł/ ktoręm go na początku mowy potkłał [!]. MurzNT 91; Na przodku ſłów polſkich miaſ: x ks kładźięmy MurzOrt B3 (4); KromRozm II d2 (2); KromRozm III H5 (2); Diar 31 (2); LubPs kt (16); GroicPorz ee5 (2); KrowObr 21v (17); OrzList b4 (2); RejFig Bb7; BibRadz Ps 40/8 (4); OrzRozm F; BielKron 101 (10); A teras to na oſtatku o ſzatach y vbiorach ciała krotko przipomniemy KwiatKsiąż Q; Mącz 32c (7); OrzQuin B (4); SarnUzn D6; SienLek 41 (11); LeovPrzep H2v; RejAp 20 (32); GórnDworz B3 (4); GrzepGeom A3v; HistRzym 3v (2); ty ſłowá ſwięte tego to Apoſtołá Páńſkiego są nam tu ná pocżątku wſpomienione RejPos 273v (43); KuczbKat 295 (2); Bo támże ná końcu tego Cápitulum y tych Kśiążek/ ták piſze WujJud 60 (2); BudBib bv (12); Strum N4; znácżono roznice kśiąg ná kraioch po Grecku. BudNT przedm b3v (20); StryjWjaz kt; ModrzBaz 4v (7); SkarJedn 182; SkarŻyw 120 (2); StryjKron 86; CzechEp [*5]v (28); NiemObr 7 (4); LatHar +11v (12); Kommá/ ábo pułkołká ná wierzchu przy końcu ſłowá wyráżone/ znaczy koniec rożnego czytánia WujNT przedm 28 (83); WysKaz 3 (2); JanNKar D4V; JanNKarKoch E3 (5); SarnStat 4 (45); Práwá Boſkie iáſne o tym ſą ktorych mieyſcá ná brzegu przypiſuię. PowodPr 36 (3); SkarKaz 42a; CzahTr G2v; SkarKazSej 689b.

γ. W przenośnych wyrażeniach przyimkowych typu: »na sercu«, na sumieniu itp.« dotyczących życia umysłowego i uczuciowego (479): Kmiotek ná ſwej myśli gwárzył/ Dobrzeć ten kucharz vwárzył BierEz D2v (2); OpecŻyw 145 (3); FalZioł II 4a [4 r.] (6); BielŻyw 44 (2); LibLeg 10/123v; RejPs 58 (7); SeklWyzn i2v (2); RejJóz G (3); SeklKat A3 (4); RejKup f4v (3); HistAl F7v (2); MurzHist Cv (7); MurzNT 16 (2); MurzOrt Bv; KromRozm II c3v (2); Diar 22; BielKom E5v; GliczKsiąż Q2v (6); LubPs 12 (5); KrowObr 45v (8); RejWiz [1]v (12); Ale ná kogoſz ia weyźrzę/ iedno ná vbożuchnego/ y ſkruſſonego ná duchu Leop Is 66/2; To ieſt miecż zabiánia wielkiego/ ktory ie cżyni że trętwieią/ y ná ſercu ſchną [corde tabescere] Leop Ez 21/14 (12); RejZwierz 14v (7); BibRadz Gen 6/6 (11); BielKron 43v (9); KwiatKsiąż G4 (2); In oculis aliquid habere, Záwżdy ná oczu mieć/ álbo nie ſpuśćić z pámięćy. Mącz 259b (44); OrzQuin N2v; SarnUzn H; SienLek 114; LeovPrzep Fv; RejAp 98v [2 r.] (3); GórnDworz Dd2v (5); HistRzym 7v [2 r.]; RejPos 63 [2 r.] (20); BiałKat 31 (3); BielSat G4v; GrzegŚm 14 marg (4); KuczbKat 165 (5); RejZwierc 20 (16); WujJud 160v (5); Ieſteſcie liſtem Páná Kriſtuſowym/ [...] nápiſánym [...] Duchem Bogá żywiącego/ [...] ná thablicach ſercá cieleſnych etc. RejPosRozpr b4v; RejPosWstaw 44 [2 r.] (4); BudBib Deut 8/14 (6); HistHel C4v; Strum Cv (4); CzechRozm 3v (42); ModrzBaz 39 (3); SkarJedn 366; Oczko 33v; KochPs 26 (4); SkarŻyw A4 [2 r.] (46); abych tego dlugu nyenoſzyel na swy duſzy ZapKościer 1589/86; KochTr 6; MWilkHist G4v (2); CzechEp 124 (9); CzechEpPOrz *3 (2); NiemObr 83; ReszHoz 134; WerKaz 267 (2); BielSen 18; KochPam 84; KochPieś I4 (2); KochSob 60 (4); PudłFr 26 (2); ArtKanc T14v (3); cokolwiek dotkliwego ieſt ná vmyśle/ ná duſzy/ to trapi boiáźnią człowieká/ y czyni go niewolnikiem. GórnRozm A3 (4); KochProp 6; KochWr 23; Calep 39b [2 r.] (7); GornTroas 46 (2); GrabowSet H3v (5); KochFrag 49; OrzJan 135; WyprPl B; LatHar 10 (9); KołakSzczęśl B3 (2); WujNT 121 (22); WysKaz *3; SarnStat 950 (3); SiebRozmyśl E4v (2); KmitaSpit B2v; áby czynili dobre vczynki y iáłmużny/ á P. Bogá ná pámięci mieli/ á chwálili go SkarKaz 421b (24); GosłCast 27 (3); Lákomſtwo v wſzytkich/ mowi Prorok/ ná głowie [super caput Vulg Ier 8/10]: od máłego do wielkiego począwſzy/ wſzyſcy ſię ćwiczą w złym nábywániu SkarKazSej 704b (8); KlonWor ded **3 (4); ZbylPrzyg B3.

Połączenie: »na ... na« (2): RejFig Cc7; ábyś tego márnego trędu á thego ſproſnego záráżenia grzechu ſwoiego nie cżuł ná ſumieniu ná ſwym RejPos 214.

δ. Przy określaniu zastępowania czegoś czym innym wskazuje miejsce pojmowane abstrakcyjnie: zamiast czego (39): LibLeg 7/31v (10); RejKupSekl a5; LubPs M2 (2); KromRozm III L2v; KrowObr 29 (10); Widzyałem pod ſłońcem ná mieyſcu ſądowym nielutość kroluiąc/ y ná mieyſcu ſpráwiedliwośći niepráwość. BielKron 80 (5); Prot D2v; MWilkHist D4; WerGośc 203; ZawJeft 30; ná mieyſcu robót czynſz pieniężny więtſzy poſtąpiły SarnStat 656; Drugi [jarmark] ná święto Náwiedzenia nachwalebnieyſzéy Pánny Máriiéy/ ná mieyſcu Iármárku Herfordzkiégo SarnStat 1227 (6).

2. Przy określaniu stosunków czasowych; in Mącz, Modrz, JanStat, Vulg, PolAnt, Cn; a, inter, pro, sub Mącz; apud, per Modrz; ad JanStat; sub Cn (3780):

A. Wskazuje moment (przeważnie podkreślający przesilanie się pory (a. dnia, okresu) oraz rzadziej – czynności): kiedy (746): Myſz wieśna ią [miejską mysz] prowádziłá/ Ná rozchodzie pozdrowiłá. BierEz M3v; PatKaz I 6v; PatKaz II 65v; PatKaz III 95v (2); MetrKor 46/47v; BartBydg 14b; Kto poſledniego dnia na ſkonaniu Grudnia żelazem ranion będzie [...] FalZioł V 49 (42); GlabGad L5 [2 r.] (3); MiechGlab *4 (2); WróbŻołt 136/6; RejPs 69v (2); lyſtek swoy yvsz na wſyadanyv przes Logophetha swego poſlal my LibLeg 11/12v (3); LibMal 1546/115v; LudWieś B2 (2); takowe opatrzenie zawżdy na zaczątku sejmowem miewali od krola starego i od teraźniejszego Diar 32 (3); LubPs F; ROtuł od wyſzſſego Práwá ná dálſzym dniu przynieſyony GroicPorz bb4 (11); KrowObr 21v (2); Leop Ex 8/20 (9); Gdy ſláchćicá oſkárżą o złodzyeyſtwo/ [...] tákowy ná pierwſzym obwinieniu ma ſię odwieſć. UstPraw I3 (2); RejZwierz 45; przy káżdym oddáwániu paloney ofiáry pánu we dni Sobotne ná nowiu mieſiącá BibRadz 1.Par 23/31 (8); OrzRozm C3 (3); zagon pierwey á potym koſz ich poráźił ná świtániu. BielKron 393v (53); Mącz 21b (22); Prot D2; z kotki wyiąć wątrobę/ ná schodźie Mieśiącá SienLek 142 (6); LeovPrzep B3v (16); RejAp 17 (5); á ná pożegnániu vſłyſzał drugi tákie ſłowko [...] GórnDworz Bb6v (4); HistRzym 104v (2); RejPos 1 (16); RejPosWiecz² 90v; HistLan D4v; KuczbKat 255; RejZwierc [28]v [2 r.] (5); BielSpr 68v; WujJud 235v; niewiem co za oracyą poslowie na witaniu krolowi Ieo mci przinioſą KochList nlb 2; RejPosWstaw [21³]; powſtánę ná zorzy. BudBib Ps 57[56]/9 (13); BudNT przedm c6v [2 r.] (3); CzechRozm 20v (18); PaprPan H4v; KarnNap F2 (2); ModrzBaz 37; [Grzegorz III] ſkoro ná wſtępie Papieſtwá ſwego/ Ceſarzá Leoná y wſzytki iemu onego kácerſtwá pomagáiące/ Pátryárchy y Biſkupy wyklął SkarJedn 199; Cárogroccy Pátryárchowie ná ſwym náſtawániu wyznánie wiáry do Papieżá poſyłáli. SkarJedn D3v (7); Sniło ſię iey iuż ná dniu/ że miáſto dziećięćiá Pochodnią vrodziłá. KochOdpr D2v (2); Oczko 26; KochPs 10 (4); Y iął onego ſtárcá/ do ktorego ſię był ná przodku náwrocenia ſwego vdał/ prośić SkarŻyw 57 (16); á ná roſtoku zimy Węgrowie y Polacy z Litwy wyćiągnęli. StryjKron 437 (9); ZapKościer 1583/37v; CzechEp 292 (2); [Konstantynus Wielki] dopiero ná śmiertelney pośćieli ochrzczony był, NiemObr 147; KochPhaen 12 (6); ReszPrz 6 (4); ReszList 147; WerGośc 264; ArtKanc F4v (2); GórnRozm E4; KochProp 14; Miedzy vnizonemi prozbami onemi ktorem ia naodieznym czynił doWKM była y ta niemnieysza ActReg 105; Broniewski nawysciu arendy nie chce płacic ostatniey Raty 8000 złotych. ActReg 165 (5); Calep 324b; GrochKal 13; GórnTroas 15; OrzJan 126; LatHar +11 (10); Ták potrzebne były cudá ná onych początkách kośćiołá Chriſtuſowego WujNT 43 (8); Sądźić artykuły iemu [staroście] w práwie opiſáne/ ná czáśie y ná mieyſcu zwyczáynym wedle práwá. SarnStat 526 (9); Záraz ná pierwſzym ſtárciu/ woyſko ptakow legło KmitaSpit B2v (2); zoſtáwił im ná żegnániu vpominek nowe^go teſtámentu ták wielki. SkarKaz 159a (7); VotSzl Ev; Nie baczyſz dniá ná ſchyłku? CiekPotr 61; SkarKazSej 657 (6); KlonFlis E2v; Zem nie poznał nádźieie/ rádośći/ kłopotá/ Podan niebáczney śmierći ná progu żywotá. SzarzRyt C4v.

Połączenie: »aż na« (5): BielKron 413; RejZwierc 197v; áż ná ſkońcżeniu tego ſwiátá zgromádzon będzie [Powszechny Kościół] RejPosWstaw [143²]v; ModrzBaz 53v; WujNT 717.

W utartych wyrażeniach przyimkowych typu: »(aż) na ostatku, na przodku, na zadku itp.« wskazuje moment krańcowy (wyrażenia przyimkowe występują niekiedy w funkcji nawiązującej oraz wzmacniającej); in principio Vulg; in novissimis PolAnt; in fine JanStat (349): BierEz I4v (2); OpecŻyw 113v (2); PatKaz I 5; PatKaz II 20; Thez maka [!] ięcżmienna z oczthem zmieſzana/ ogień wyciąga z bolącżki/ á nawięczey naprzodku poki ſie ieſzcże nie gnogi. FalZioł III 24b (14); GlabGad K5v (3); KłosAlg G4v; WróbŻołt X2; NA oſtatku pythan ieſth przeczo abo dlya czego Cunrathowy thak barzo layal y przimawial LibMal 1543/70v; RejRozpr B4v; SeklKat O4; RejKup e3v; KrowObr 63v (4); z wiecżorá bárzo ná ſchyłku pił. RejWiz 66v (2); Leop Gen 1/1 (5); RejFig Bb8 (2); BibRadz Luc 22/16 (2); wſzyſcy ſwoi przeſzli zá moſt/ ná zádku przeſzli też Március y Herminius BielKron 106; á Tatárowie wſzytkę ziemię ſplundrowawſzy/ trzy latá w niey [Dalmacyji] mieſzkáli/ ná oſtatku ie głod wygnał/ bo nie był kto ſieiąc áni orząc/ á oni ſami niechćieli BielKron 302v (68); GrzegRóżn I3 (2); KwiatKsiąż Q2; Mącz 429d (16); OrzQuin O2; SarnUzn C5 (8); SienLek 1v (3); Dáley iuz iáwnie Duch ſwięty opowieda/ co zá ſtan ieſt tey beſtiey/ [...] y co ſie z obiemá ná dokońcżeniu sſtánie. RejAp 139v (3); GórnDworz F6v (3); HistRzym 7v; RejPos 2 (5); RejPosWiecz³ 99 (2); BiałKat a4 (2); KuczbKat 30; RejZwierc 28v (3); BielSpr 45; WujJud 248v; ná oſtátku napilniey ſie tego przeſtrzegamy/ w cżym iedność y prawdá kośćiołá powſzechnego gruntownie położoná ieſt WujJudConf 139v (2); RejPosWstaw 22v (3); BudBib Eccli 30/1 (3); Strum B3; BudNT Z2v; CzechRozm 17v (37); ModrzBaz 47v; ſtárość nie czyni rzeczy dobrey ktora ná przodku złá była. SkarJedn 354 (9); Calag 18a; SkarŻyw 490 (17); StryjKron 557; CzechEp 36 (18); NiemObr 55; ReszPrz 76; PudłFr 79; ArtKanc D3 (2); GórnRozm L2 [2 r.] (4); KochProp 16; PaprUp B2; Calep 849a; GostGosp 154; LatHar +9 (28); A potym był widźian od Iákubá/ potym od wſzytkich Apoſtołow. A ná końcu po wſzytkich był widzian y ode mnie/ iákoby od poronionego płodu [novissime autem omnium]. WujNT 1.Cor 15/8 (22); WysKaz 2; SarnStat 799; SkarKaz 154a (19); SkarKazSej 679a (5); Bog ná pocżątku gdy niebo y źiemię Stworzył y morze/ y żywych duſz plemię: Rozdźielił Chaos ná cżtery oſády Z ſwey Boſkiey rády. KlonFlis B4 (3).

a. [Wskazuje na bliski w czasie moment, w którym nastąpi przewidywane zdarzenie (w funkcji przydawki): Naprzod bydła rogatego 4 woły, 5 krów, jedna ocielona i drugie na ocieleniu InwSzlachKal 1579 nr 36, 1592 nr 55.]

B. Wskazuje okres, przeciąg czasu, podczas trwania którego odbywa się akcja (przeważnie wyrażony rzeczownikiem nazywającym czynność lub stan) (3017): Iakom ya nyesbyl szlachathnego abrama szszamoth gvalthem stoyącz sznyem wposvye na roboczye yego wboru ZapWar 1505 nr 1970 (4); BierRaj 22 [2 r.]; gdy na ſwadzbie/ trąbienie/ ſpiéwanié ij gędzby rozmaijte ſlyſſala nábożnym ſercem OpecŻywPrzedm C3v (21); ForCnR E2; PatKaz I 3 (5); przetho ktoby kolwyek na tim gwalczye bil yąnth then ma bicz ſczyąnt MetrKor 40/821 (4); HistJóz Cv (3); TarDuch B4v; FalZioł IV 58d (4); BielŻyw 37 (4); na kołaciey onegdayſzey ſtała ſie gadka MiechGlab *3v (5); KłosAlg F [2 r.] (3); vpomynek then maly kthory na thak krothkyem czaſzye przes thak daleką drogą mógł bicz przenyeſzyon V. C.M. LibLeg 7/32 (8); WróbŻołt nn4v (25); RejPs 94v (4); LibMal 1543/70v (11); RejRozpr A2v (4); ConPiotr 34; SeklWyzn c2 (2); SeklKat A4 (7); RejKup f6 (3); ná ktorey bitwie Medi y Perſi w wielkim vciſnieniu vſtawáli. HistAl H (6); KromRozm I Ev (2); MurzNT 38v (3); Aby nyemyeli złotá/ áni śrebrá/ áni pyenyędzy w myeſzkoch ſwych/ áni kálety ná drodze áni dwu ſukyen KromRozm II r4v (4); KromRozm III B7v (2); Diar 43 [2 r.] (4); DiarDop 100; Wſpomnyę tez tu yednę lichotę a lekkosć Alexándrá wyelkyego/ kthorą był popadł ná weſelu GliczKsiąż B8v (7); LubPs ccv (3); ZLoczyńcá wedle Práwá niema być ná męce o więcey rzeczy pytan iedno o kthore ieſt oſkárżon GroicPorz ii2v (29); KrowObr 46 (32); Ten był ono proporzec ná hárcu Knechtowi/ Wydárł RejWiz 97v (13); Leop *A3v (23); OrzList b3v [2 r.] (7); UstPraw Av (12); Iáko kobyłę ná roſie vkráść. RejFig Dd5 (8); RejZwierz 21 (7); WyprKr 50 (3); BibRadz Gen 42/38 (5); Goski kt; OrzRozm B4v [2 r.] (28); Náleźli żonę Tárquiniuſá młodego z inemi ná gámrácyey ſtroiąc krotofile BielKron 104; ſyná Mieſzkowego na rokowániu wolne^go vcżynył BielKron 356v (90); KochSat Bv; KwiatKsiąż P3v (2); Mącz 21d (63); niechay wynidźie precz z Swiętégo mieyſcá tego/ któré ieſt poświęconé/ ták wnątrz iáko téż zewnątrz/ Krwią Báránká niewinnégo/ piérwéy ná Krzyżu/ potym ná Krzćie świętym OrzQuin N (28); Prot A4v (2); SarnUzn D2 (2); SienLek 16 (4); RejAp 7 (12); po wiecżerzy/ (iáko to więc bywa/ zwłaſzcżá ná długiey nocy) ieli ſie gráć GórnDworz T2 (23); bo ná máłym dniu v nas nie tylko ráno álbo wieczór/ ále y w południe/ ćiéń bywa więtſzy á niż rzecz od któréy pochodźi. GrzepGeom O4 (5); iſtą prawdę ma mowić ná ſpowiedźi. HistRzym 87v (19); RejPos 4v (29); RejPosWiecz³ 96 [2 r.] (6); BiałKat 141 (21); HistLan B; KuczbKat 135 (10); w dudy álbo w bębny ná bieſiádach v nich kołátáno RejZwierc 103v (28); BielSpr 1 (13); Biſkup tego krzyżmá vżywa ná wſzelkim kápłàńſkim poświącániu. WujJud 167v (64); WujJudConf 163v (3); RejPosWstaw [21²]v; BudBib Lev 10/15 (5); Ná tey woynye/ powiada/ wſzyſcy poginiecie HistHel D2v (2); Strum C2 (7); BiałKaz kt (2); BudNT D4v (5); CzechRozm 139 [2 r.] (6); Vkazał im niemáło ran ná ſwoim ćiele/ Ktorych był ná ich ſłużbach doſtał bárzo wiele. PaprPan Gg2v (5); KarnNap Cv (4); ModrzBaz 115; Bo niemoże ſię wſzytko ták dowodnie ná kazániu [in concionibus] powiedźieć/ ktore do vſzu wſzego mnoſtwá bywáią przytoſowáne [!] iáko ná dyſputácyách ſzkolnych ModrzBaz 129v (31); Ná Mſzy ſwoiey ábo obiedniey/ chlebu proſtemu á ieſzcże nie poświęconemu kłániáią ſię y pádaią SkarJedn 345 (15); KochOdpr D3; Oczko 19 [2 r.] (7); Calag 37a; Przydał im wódze: ná dniu obłok znákomity/ A w nocy nieprzeyźrzánéy ogiéń niepokryty. KochPs 115; Ná wtorym przenáśládowániu/ mieſzcżánie ſąśiedzi iego/ przyśięgáć chćieli/ iſz miedzy nimi żadnego niemáſz Chrześćiániná SkarŻyw 328 (104); ZapKościer 1582/32v [2 r.] (4); MWilkHist Lv; Brátá ſwoiego w Kościele ná modlitwách zdrádą zábił StryjKron 150 (11); CzechEp 7 (9); á iuż ná odpráwie Vczyniłeś rzecz do ſwych KochJez Bv; NiemObr 153 [2 r.]; KochFr 60 (2); KlonŻal A4; KochPhaen 11; ReszPrz 87; ReszHoz 117; ReszList 144 (3); Elá Krol Izráelſki też ná opilſtwie ſproſnie był zábity. WerGośc 237 (3); gdy dwoie záſtawſzy ná ſwowolnym grzechu/ oboie miecżem ku źiemi przebił. WerKaz 296 (3); BielSjem 2v (5); KochPieś 16; PudłFr 16 (4); ArtKanc N13 (3); GórnRozm A2v (4); ZawJeft 21; podobno na oney Audientiey ktora snadz cztery godziny była iuz się totam wsytko postanowiło. ActReg 29 (13); Calep 222a [2 r.] (9); GostGosp 36 (2); Phil C4 (3); GrabowSet K4; OrzJan 17 (7); Tego kościoł co dźień ná Iutrzni vżywa LatHar 15 (26); Podobną cześć/ chwałę y posługę czyni mu też kośćioł ná innych wſzytkich proceſſyách WujNT 89; A zá nie/ ia poświącam ſámego śiebie: áby y oni byli poświęceni w prawdźie. (marg) to ieſt, ofiáruię tobie ćiáło moię: pierwey ná wieczerzy, á potym ná krzyżu. (‒) WujNT Ioann 374 marg (77); WysKaz kt (8); MAiąc przed oczymá mężné y doſyć dźiélné poſługi PP. Bekieſzów ná expedicyách woiennych [...] SarnStat 74; ieſliby téż powód ná onéy wiziiéy przed onym to vrzędem pooránia álbo gwałtu inákſzégo niepokazał [...] SarnStat 1285 (100); ZYEMOMYSLAVV, Syn Mieſzko ślepo ſie mu zrodźił: Ale ná Miánowinách przeyźrzał KlonKr A2v [2 r.]; KmitaSpit A2v (5); PowodPr 19 (5); ábyſmy ná przyſzłym wieku drzewem vroſli wielkim SkarKaz 84a (48); VotSzl C2 (3); CiekPotr 54 (2); SkarKazSej 657b (11); Złocżyńcę nieboraká wyćiągną ná ſzrobie: A on woła żáłośnie ná ſtráſzliwey probie KlonWor 38 (8); ZbylPrzyg A2v (2).

Połączenia: »ależ na« (1): A przeto ſtárzy ludźie mądrzy mięſá nie iadáli/ áleż ná walce gdy prácowáli. SienLek 5v.

»aże na« (1): y nieobaczyſz tego/ áże ná ſpuśćie kiedy będą ryby wróny álbo pśi zmykáli. Strum E4v.

»na ... na« (2): PaprPan Ee2; Drudzy iáwni złodźieie/ ktorych ná vcżynku Ná świeżym poimáią/ y wodzą po rynku KlonWor 8.

α. Wskazuje zgromadzenie (zjazd itp.), instytucję, podczas kadencji których odbywa się akcja (1702): ZapWar 1507 nr 1986 (11); MetrKor 34/134 [2 r.] (6); BierEz Q4; ForCnR B4v; LibLeg 6/80 (15); Szędziovie ziemſczy pamiętnego niemayą bracz vięczei iedno pięcz groſſy to ieſt od ſkazania, doſſycz vczynienia na Rokv przypovieſczonem ComCrac 18 (24); LibMal 1543/68 (3); RejRozpr C4v; ConPiotr 30 (7); A krotko mowiącz/ wyznawam ty wſzyſtki cżłonki wiary/ ktore ſą od Apoſtołow/ y na Conſilium Nicenſkim y od Atanaſiuſa nápiſańe. SeklWyzn b2; KromRozm I G3v; KromRozm III P5v (3); WKM nasz MP poznać będziesz racżył nas tak chutliwe a wierne poddane i na onym sejmie przyszłem i dalibog na wszyćkich inych Diar 76 (43); DiarDop 98 (11); GroicPorz b2 (36); KrowObr 16v (43); Leop Ez 27/16 (4); nam ná Wiecách potrzebá ieſt Woiewody/ ktoryby rozſądźił OrzList g4 (6); ná ktorych poroczkách ći Komornicy y inſzy Sędzyowie nie máią prokurowáć okrom ſwey rzeczy. UstPraw G3 (53); LeszczRzecz kt; RejZwierz 101v (3); WyprKr 50v; BibRadz Act 19/39 (3); OrzRozm A3v (42); [Konrad Mazowiecki] ſie vpokorzył ná ſynodzie Lęcżyckim BielKron 360 (133); GrzegRóżn L3v; Mącz 61b (4); OrzQuin A4v (45); SarnUzn kt (3); LeovPrzep A4; RejAp 148 (3); A mimo tho/ ná ſądziech/ ná ſeſſyach/ przy rozbierániu rzecży wielkich/ prędzey ſie záwdy ieden cżłowiek ná zdániu ná ſwym omyli/ niż wielką gromádá ludzi. GórnDworz Ggv (4); RejPos 324v [2 r.] (3); BiałKat a2 (10); BielSat B4v (3); Oycowie y Stárſzy náſzy/ ná onym wielkim Láteráńſkim y Florentſkim Zebrániu/ ártykułu tego prawdę potwierdźili iáſnymi Dekrety KuczbKat 175; RejZwierc 36 (8); ſtáre ono Mácedoniuſowe kácerſtwo/ ná Concilium Conſtántynopolſkim od ſtá y ośḿdźieśiąt Oycow potępione wznowił. WujJud 262v (29); WujJudConf 13 (3); RejPosRozpr c2v (2); BudBib b [2 r.] (4); MycPrz II A2v; WierKróc A4v (2); ZapMaz II G 61/78v (2); CzechRozm 76 (2); PaprPan R; gdy zvrzędu wyſtáwili/ możono znimi práwem cżynić/ o vcżynioną krzywdę/ y o złe ná vrzędźie [male ... obiti officii] záchowánie. ModrzBaz 91v (35); Ná wtorym Zborze Cárogrockim/ bárzo znácżnie przełożeńſtwo nád wſzytki Biſkupy oycowie oni wyználi SkarJedn 114; Dat. w Florencyey ná záśiedzeniu iáwnym Synodu ktore w Wielkim kośćiele było. SkarJedn 273 (138); Oczko A2v (2); KochPs 207; nápiſał iedno kśięgi przećiw nowym Grekom: ktore teſz y ná ziáchániu w Barze/ [...] mocnie przeparł SkarŻyw 337 (34); StryjKron 482 (19); CzechEp 16 (6); CzechEpPOrz *2; NiemObr 58 [2 r.] (40); BielSen 19; BielSjem 3 (4); BielRozm 5 (3); GórnRozm F4v (30); KochWr 35 (3); nato namawia abiſcie porzadku poſtanowionego na conuocatijei Warſzewſkiei nietrzimali PaprUp K (19); O Zołnierze Inflantckie aby płacą ieszcze naElectiey obiecaną mieli ActReg 26 (41); Calep 146a; KochAp 12; OrzJan 48 (4); LatHar 123 (11); ieſli ſię też o czym innym bádaćie; to ſię ná porządnym zeſzćiu odpráwi. WujNT Act 19/39 (29); któré ſpráwy [...] ſądzoné máią bydź ná Tribunale w ſześć niedźiél po áppelláciiéy SarnStat 7; Ale ná káżdéy Inſtánciiéy ma inferowáć male obtentum de male obtento. w Conſ. List. SarnStat 549; Nie ná leżeniu kśiąg, ále ná Rocéch máią przyśięgę czynić Vrzędnicy Ziemſcy. SarnStat 554; OVBICIV Woźnégo ná vrzędźie. SarnStat 577; A Popráwá tego Tribunału/ y práwá ich/ záwżdy im wedle Przywileiu ná Vniiéy dánégo SarnStat 874 (662); GrabPospR K4v (4); KlonKr E3; PowodPr 23 [3 r.] (15); SkarKaz )(2v (10); VotSzl B2v (9); Spráwá tá: pod ziazd ſzláchty na rocech we Lwowie Toczy ſię. CiekPotr 3 (3); CzahTr L3; SkarKazSej 659b (31); KlonFlis A2; KlonWor 8 (4).

Połączenie: »aż na« (1): to tego więcey będźie/ zá tą Conſtitutią o nie ſądzeniu Criminałow áż na Seymie GórnRozm D4.

C. Z odcieniem celowym: wskazuje na stosowność, przydatność w przewidywanym terminie (w funkcji przydawki) (17): BiałKat 266; Ewángelia na trzećiey Mſzey w dzień Bożego Národzenia. WujNT 301 marg; Lekcya ná Mſzey Zaduſzney. WujNT 709 marg (16).

3. Przy określaniu celu; in Mącz, Modrz, JanStat, Vulg, PolAnt; pro Mącz, Vulg, PolAnt; ad JanStat, Vulg (1188):

A. Wskazuje cel czynności lub stanu (przeważnie w skostniałych zwrotach) (1169): FalZioł V 32v; KlerWes A2; Dwa chczą frimarcżić/ ieden ma ſukno á 1. poſtaw koſzt. 22. zło. á kładzie na frimarku za 26. zło. KłosAlg G4 (11); RejJóz H7v; Poſle ty Zurzendu ſwego Gdy niechcza przizwi ktorego Niechay Czaſſu niekroczemy Nie nabaſniach tu ſiędżimy RejKup z3; do krolya chcziall yachacz proſſicz pomoczi przeczyw Glogowyanom, kthorey yeſlyzeby bill myecz nyemogl, theda wthowarziſthwo ſzwe na dochodzenyu ſprawyedliwoſczi v Glogowyanow yeſth gi zamawyall LibMal 1553/177v; Azażby do tego długiego czasu trzeba, gdyby Pan raczył na sprawiedliwości usieść a WM się RP usprawiedliwić Diar 36 (2); áby náucżycyelom á ludzyom vcżonym lſuſſna á powinowáta cżesć byłá wyrządzoná od kázdego oycá/ kthoryby ſnadź ſyná ſwego v nyego ná ćwicżenyu á náuce myał. GliczKsiąż N7v (6); GroicPorz C2v; RejWiz 51; A poznawáli go że tho on był co ná iáłmużnie [ad elemosynam] ſiadał Leop Act 3/10; mię wiernym oſądźił/ poſtánowiwſzy ná poſludze [ponens in ministerio] Leop 1.Tim 1/12 (7); RejZwierz 5v; á poſtáwił gi ná vſadzce w polu BibRadz Iudic 9/43 (2); był tám klaſztor S. Ianá/ kthorego regułę przyiąwſzy pánowie z Rodis ná tym byli fundowáni áby ſtrzegli grobu Bożego od Sárácenow BielKron 346 (8); Multum insumpsi in munieda civitate, Wielem náłożył ná obwodzeniu murem miáſtá. Mącz 433a (6); RejAp AA7 (3); GórnDworz Ff8; Ewányeliſtá powieda/ iż nie zoſtał ná płonych rzecżach/ nie zoſtał z dziećmi gráć/ iedno zoſtał cżynić tho co byłá wola Oycá iego ſwiętego RejPos 40 (4); RejZwierc 53v; BielSpr 17v (3); áby był wodzem ich/ ktoryby miał ná ſwey pracy rzecży święte [cura esset illi pro sanctis] BudBib 1.Mach 14/42 (2); PaprPan V2; [wątroba] na tym ieſt/ áby kreẃ ku pośileniu dobrą czyniłá Oczko 12v; SkarŻyw 88 (2); StryjKron 557; ReszPrz 111; GórnRozm K3; PaprUp F3; ZawJeft 11; Suffragator – Ten ktori przizwalia mowa wiwodną napotwierdzeniu rzeczi pozadanei. Calep 1027a; GrabowSet Yv; A gdy ſtániećie ná modlitwie [ad orandum] odpuśććie ieſli co przećiw komu maćie WujNT Mar 11/25; SarnStat 159 marg; á pod źiemią ktoż ſię ma rádowáć z odkupienia y dobrodźieyſtwá Syná Bożego/ [...] iedno duſze one oſádzone tám [w czyśćcu] ná docześnym karániu SkarKaz 634b; Cżáſem ſobie z przyſtoyną powagą záśiędźie Ná Ratuſzu ná ſpráwách/ ná ſwoim urzędźie KlonWor 14.

W zwrotach typu: »mieć (być itp.) na baczeniu, na pomocy, na straży itp.« (716): BierRaj 17 [2 r.]; BierEz E4 (3); KlerPow 11; FalZioł 73v [2 r.] (3); WróbŻołt 55/10; LibLeg 10/70 (2); RejPs 16v (22); RejRozpr Dv (6); Then marczyn stal na ſtrozy przed domem a kądzyorka wdom ſzyą zakradl zwyeczora LibMal 1543/108v (12); ConPiotr 32; RejJóz A7 (10); SeklKat T3 (2); RejKup d7 (18); HistAl Av (4); by to jeno raczył na dobrej pieczy mieć, że krolem jest polskiem, ktory inaczej panować i rozkazować nie ma, jeno jako prawa polskie uczą. Diar 60; BielKom B4v (10); GliczKsiąż E (4); LubPs O6v (9); RejWiz A3v (61); zoſtáwił Iozeffá ſyná Zácháryaſſowego/ y Azáryaſzá przewodnikámi ludu/ z oſthátkiem woyſká w Zydoſtwie ná ſtraży [ad custodiam] Leop 1.Mach 5/19 (2); KochZuz A2; RejFig Dd4v (2); RejZwierz kt (24); BibRadz 1.Par 12/21 (13); BielKron 10v (10); KochSat B3v; KochZg A2; KwiatKsiąż K3; Mącz 75a (12); OrzQuin H3 marg; Prot D3v [2 r.]; SarnUzn C3; SienLek 74v (3); LeovPrzep E3; RejAp 2 (25); GórnDworz F8v (2); RejPos 9v (113); RejPosWiecz³ 99; BielSat C3v (2); HistLan A3 (10); Niechay wżdy tę cną mátkę ná bácżnośći máią. RejZwierc 253 (90); BielSpr 19v (9); KochMon 28; RejPosRozpr c2v; RejPosWstaw [41³] (2); MycPrz II A4v (5); Strum E2v (3); WierKróc A4v; CzechRozm 7 (13); PaprPan L [3 r.] (18); KarnNap D3v; Z ſtrony myńce/ trzebá ná bacżeniu mieć [consideranda videntur]/ y cáyg/ y wagę/ y kſtałt poſpolity. ModrzBaz 34v; Filozofowie w Rzecżypoſpolitey [...] ná ſtráży prawdy/ iákoby poſpolite^go dobrá/ záſádzeni ſą. ModrzBaz 129 (20); KochOdpr B2v (2); Oczko 13v; KochPs 39 (9); SkarŻyw 36 (2); KochTr 11; To naprzod X. K. y káżdemu z nim błądzącemu trzebá mieć ná pilney bácżnośći CzechEp 123 (7); NiemObr 76; KochFr 4 (5); KochDz 105; KochMuza 25 [2 r.]; KochSz B2v; KochMRot B (2); WerKaz 276 (4); WisznTr 8 (3); BielSjem 11v (2); KochPieś 10 (7); KochSob 58 (2); KochPam 74; PudłFr 41 (5); ArtKanc T5v (5); BielRozm 21; GórnRozm G2v; PaprUp A4 (6); ZawJeft 21; ActReg 170; Calep 1008a (3); GostGosp 2 (6); GrochKal 24; Phil R3; GórnTroas 7 (2); GrabowSet B2v (11); KochFrag 18 (4); WyprPl Cv; KołakSzczęśl A3 [2 r.] (3); RybGęśli B3 (3); WujNT Mar 13/9 (5); tedy my Mikołay Biſkup/ będźiemy y náſzy potomkowie będą bydź ná pomocy/ y rádźić [esse auxilio et consilio JanStat 911] Iego Iáſnośći SarnStat 1127 (7); SiebRozmyśl B; WitosłLut A6v; KlonKr Cv (4); CiekPotr 14; CzahTr G3; GosłCast 10 (7); KlonFlis C4v (5); SapEpit A4v; KlonWor **2 (5); PudłDydo A2 (3); ZbylPrzyg Bv (2); SzarzRyt C3v.

W zwrotach typu: »być, mieć itp. na łasce, na wolej (woli)« podkreśla zależność od czyjej decyzji; in voluntate Vulg (88): MetrKor 37/1; LibLeg 10/59v (4); RejPs 220; ComCrac 21; RejKup r4; KromRozm III Q4; Diar 65 (2); RejZwierz 3; Wſzákże też to bywa ná łáſce zwierzchniego Páná/ iże powołány po czáſye námienionym możebyć przywrocony ku práwu ſwoiemu GroicPorz o3 (8); RejWiz 135v; Leop Ps 29/6; UstPraw Bv (8); Gdźie ktoremu z łáſki Stároſtwo chce dáć/ tho ná iego woli BielKron 429 (3); Mącz 14a (4); OrzQuin P2; RejAp 154; RejPos 23 (6); RejZwierc 85v; BielSpr b3v (2); SkarŻyw 75 (2); ZapKościer 1583/54v; StryjKron 41; KochPam 80; ZawJeft 32; LatHar 158; WujNT 52 (2); JanNKar E; áby cokolwiek przyda ſie poſpolitych pieniędzy do ſkárbu włożyć/ to było w mocy y ná woli náſzéy [in potestate et arbitrio nostro JanPrzyw 43] y potomków náſzych ták ſzáfowáć: iáko pożytek y potrzebá Kroleſtwá potrzebowáć będźie SarnStat 943 (30).

a. O powołaniu do pełnienia urzędu, godności (a także przy wyznaczaniu miejsca w hierarchii społecznej) (286): DiarDop 109; Yáko theż ten ſlugá przełożony od páná ſwego ná yákyem vrzędzye/ yeſli go nye przypiluye/ poſpolicye od páná z nyedobrym á z wyelką nyełáſką bywa odkazan y odpráwyon. GliczKsiąż O5v (2); GroicPorz h2; KrowObr B3 (5); RejWiz 76v [2 r.] (3); vmowá moiá może być náruſſoná z Dawidem ſlugą moim/ áby niebył ſniego ſyn/ ktoryby krolował ná ſtolcu ie^go [in throno eius] Leop Ier 33/21 (2); BibRadz 2.Esdr 13/30 (5); OrzRozm K; Tegoż roku Mázowiecka Sláchtá przećiw Annie kſiężnie Mázowieckiey ſie wzburzyłá/ á ná przełożeńſtwie dáley iey nie chćieli mieć BielKron 416v (4); Mącz 339c; OrzQuin F4v; Aż nákoniec Lew Papież Kárłá Wielkiego krolá Fráncuſkiego mocno ná tey ſtolicy vſádził RejAp 113 (3); GórnDworz Aav; RejPos 24 (4); KuczbKat 35; RejZwierc 39v (4); WujJud Bv; RejPosWstaw [41³]; BudBib Is 9/7 (4); CzechRozm 169; PaprPan Cc3; ludźi ktorzi ſą ná wielkich doſtoynośćiách poſtánowieni [in summis honorum gradibus collocati]/ poty ſproſnośći bywáią zátáione/ á ocżymá przenoſzone/ poki ſię im ſzcżęśliwie powodźi. ModrzBaz 40v (2); SkarJedn 214 (4); Zywot iego/ iáko ná Kápłáńſkim ſtanie był świętobliwy SkarŻyw 527 (5); StryjKron 482 (2); CzechEp 23 [7 r.] (8); NiemObr 40 (10); ReszList 188 (2); BielRozm 7; ActReg 170; Calep 89a (2); OrzJan 51; ná wyſokośći doſtoieńſtwá Królewſkiégo ieſteſmy podwysſzéni [regii honoris culmine insigniti JanStat 85] SarnStat 950 (3).

Wyrażenia przyimkowe: »na miejscu (na) [czyim]« = in locum a. loco [alicuius] Mącz, Modrz, Vulg (często o zastępowaniu kogoś kim innym) (198): ZapWar 1529 nr 2536; BielŻyw 90; na mieyſczv voiievodzem pirwſſi onego voyevodſtwa Caſtelląna na Caſtellanſkiem mieyſczv godni iako czloviek vedlia statutv opiſani ma zaſieſcz ComCrac 15v (2); KromRozm I O2v; MurzHist D4 (3); KromRozm II h2v; KromRozm III F7 (2); DiarDop 117 [2 r.]; GliczKsiąż F5v; LubPs F3v; Ale w Krákowie y we Lwowie ná mieyſtcu Burgrábie wedle ſtárego zwyczáiu/ Burmiſtrz ſyada/ álbo ieden z Rády GroicPorz iv (7); KrowObr 33v; RejWiz 19v (2); Leop 1.Par 5/2 (7); OrzList b4 [2 r.] (4); RejZwierz 52v (2); WyprKr 126; BibRadz I 121 (13); BielKron 63v (25); Mącz 79c (3); OrzQuin X2; RejAp 64v (2); [ksiądz biskup] iść muſiał/ zoſtáwiwſzy ná mieyſcu ná ſwym I.M. páná Lubelſkiego/ y przykazawſzy áby káżdy był roſkazánia iego poſłuſzen. GórnDworz C3v [2 r.]; RejPos 25v (23); RejZwierc 144 (10); BielSpr 70; WujJud 149; WujJudConf 87v [2 r.] (3); RejPosRozpr b4 (2); BudBib 3.Esdr 1/33; HistHel D2v; CzechRozm 84; áby on lekarz vdźielił náuki ſwey/ á dał ſpoſob lecżenia drugim/ ktorziby ná mieyſcu iego [Vicem eius] lecżyli niemocne ModrzBaz 92 (2); SkarJedn 57 (3); SkarŻyw 363 (2); StryjKron 452 (2); CzechEp 364 (15); NiemObr 28 (14); BielSen 11; BielSjem 4; Calep 1015b (3); Phil L3; Archelaus krolował w Iudſkiey źiemi/ ná mieścu Herodá oycá ſwego [pro Herode patre suo] WujNT Matth 2/22 (2); ná tych mówię mieyſcách [ad eos JanStat 197] ieden ma bydź Doktór w świętym Piſmie SarnStat 180 (21); KmitaSpit Cv; SkarKaz 206a; SkarKazSej 674b (2).

B. Wskazuje użyteczność, stosowność (w funkcji przydawki) (19): RejKup o6; StryjKron 787; A czyháiąc nan poſłáli niektore ludźie ná zdrádźie [miserunt insidiatores]/ [...] áby go podchwyćili w mowie WujNT Luc 20/20 (4); Iurgeltów ná Soli Bydgoſkiégo ſkłádu, żadnému nie dawáć SarnStat 97; Káncelláriiéy kśięgi, które Metryką zową, nic nie ważą ku dowodowi ná máiętnośći. SarnStat 328 (12); SkarKaz Oooo2.

4. Przy określaniu stopnia, miary i sposobu; in Mącz, Modrz, JanStat, Vulg, PolAnt, Cn; ad Mącz, JanStat, Cn; a, de Mącz, Cn; supra, ex Modrz, Cn; super Modrz, Vulg; apud Mącz; per Vulg; cum PolAnt; ab, e, inter, sub Cn (8490):

A. Przy określaniu sposobu: jak (950): matuchna téż panna mlodziutká noſila go na ſwych rącżkách OpecŻyw 28 (14); PatKaz II 43v (2); PatKaz III 128; FalZioł V 31 (3); GlabGad D6; MiechGlab 55; LibLeg 10/97v (2); RejPs 60v (3); RejJóz G4; RejKup z3v; HistAl Nv [2 r.]; KromRozm I K4v; MurzHist Q2; MurzNT Luc 4/11; 10 groſchi vkradl wſklyepie na oknye wkthorym rzeczi panſkye then tho podſkarbi chowal the przeyadl na lakocziach LibMal 1554/192 (2); GliczKsiąż D4v; Pan racżył [...] Wyyąć lud ſwoy z nyewoley á z brzemieniá ták ſrogyego/ Ktore ná grzbyeciech ſwoich tám vſtáwicżnie nośili LubPs S4v (3); NIektorzy mienią iże żydowie máią przyſyęgę czynić ná kſyęgach Moyzeſzowych/ przed ich Bożnicą/ ſtoiąc boſymi nogámi GroicPorz h3; KrowObr 14v (5); RejWiz 26 (4); Leop Num 7/9 (6); BibRadz Gen 3/14 (14); Y leźli przez onę ſkáłę ná ręku y ná nogach BielKron 64v (12); Petaurum, Wſzelákie kuglárskie poczinánie yáko skakánie przes obręcz ná gołym mieczu kozielki przewrácánie Mącz 295a (20); LeovPrzep H4v; RejAp 94 (6); GórnDworz Ev (4); HistRzym 71v (4); RejPos 101 (2); Siedźiwá wſzem ná celu/ wſzyſcy w nas ſtrzeláią BielSat G4 (2); KuczbKat 375; náſmáżę ia ciaſtká iákiego/ álbo myſzek ná ſzáłwiey. RejZwierc 59; BielSpr 45 (2); BudBib Iudic 8/5 (4); BudNT Luc 12/3; CzechRozm 47 (6); PaprPan E3v (2); [areopagici] w ćiemnośći/ nie ná świetle [in tenebris non luci] ſądy ſpráwowáli ModrzBaz 87v; SkarJedn 13 [2 r.]; KochOdpr C2v; Calag 34b; Ná oczu páńſkich wiecznie będźie siadał/ A ty go łáſką/ y twym ſzczyć opiekiem. KochPs 88 (8); iákoby kośćioł bez piſmá być niemogł/ ábo ſwoię wiárę ná pápierze y wcżerznidle chował? SkarŻyw 364 (17); KochTr 15 (3); MWilkHist E4v; StryjKron 309; Vmárł práwie ná ręku v życzliwéy żony KochFr 53; KochMuza 28; KochPhaen 7 (2); ReszList 176 [2 r.]; WerGośc 247; Artykuły podaćie/ ktore ſą ſpiſáne/ Potym będą w poſpolſtwo ná druku wydáne. BielSjem 12; KochPam 87; PRzeto nie rad do ćiebie ná biéśiádę godzę/ Bo téż nie rad ná cudzych nogách do dom chodzę. PudłFr 33; Teſtáment ſtáry wykonał/ gdy śmierćią ná krzyżu ſkonał. ArtKanc E4 (5); GórnRozm C2; ActReg 47; Calep 544a (3); Phil E2; KochFrag 44; LatHar 191; WujNT 408; SiebRozmyśl E4v; KmitaSpit B4; Angiołom ſwoim każe ćię pilnowáć/ [...] ktorzj ćię piáſtowáć Ná ręku ſwoich będą CzahTr Fv; SkarKazSej 664a; Miałlibyś piiánemu ſpráwić tákie gody: Lepiey byś go ożenił ná przykádku wody. Acż y tego nie chwalę KlonWor 69.

Połączenie: »aż na« (1): to on dopiero áż na łbie/ choć kárku ſobie náruſzy/ dotáńcuie. WerGośc 235.

Wyrażenia przyimkowe: »na bałuczku, na bałuku« = na czworakach; per manus et genua Cn (2): A on to [o pijanym]/ podnieſie ſie ná báłucżku/ y páthrzy ocży wytrzeſzcżywſzy GórnDworz T2v; CzechEpPOrz *.

»na dobie« = w porę (1): Smokowie widząc ſwe złe rádźili o ſobie/ Gdźieby temu nieſzcżeśćiu vbieżeć ná dobie CzahTr E2v.

»na kwapliwości« = w pośpiechu (2): podiąłem ſye téy pracéy/ ábym tho co iny záśiał/ ná kwápliwośći poſpołu zmiéſzawſzy/ przebrałem [...] zbożé weſpoł SienLek a4; [znaki na stronie są] dla tego/ áby gdy czego ná kwápliwośći ſzukáć chceſz/ iżćiby wſzytkiey kárty czytáć nietrzebá SienLek S[ss].

»na mocy« (1): Trzymay ſye ná mocy [dzbanie]/ Bo ćię cáłéy nocy Z rąk niewypuśćim KochPieś 4.

»na ogulach« = podstępnie (1): Chcąc vſtráſzyć onego chłopá/ Aby mogł vbić Ezopá. Potym ná ſługę zábákał/ Ná ogulách im roſkazał BierEz D3; [odpowiedzieli mu na ogułach, gniewaiąc się nań [Responderunt filii Iacob Sichem et patri eius in dolo saevientes ob stuprum sororis] Leop Gen 34/13 (Linde)].

»na piśmie(ch)« = in scripto JanStat, Cn; litteris, scriptis Modrz; in scriptis JanStat; in scriptura PolAnt; scripto Cn (150): MetrKor 40/810 (3); LibLeg 7/69 (4); RejKup dd4v; Ale nowy zakon Kryſtuſow nye ná piſmye/ ále vſtmye [!]/ á po częſci też ćichą ſpráwą/ yákoś ſlyſſał/ yeſt nam podan KromRozm II n3v (9); KromRozm III A4v (3); Diar 29 (11); KrowObr 31; RejWiz 155; LeszczRzecz A3v; BibRadz *4v (2); BielKron 374 (2); Mącz 191d (3); OrzQuin D4; RejAp 2 (7); GórnDworz A3 (3); GrzepGeom L; RejPos 316 (23); BiałKat 43v; HistLan ktv (3); RejZwierc A3 (4); WujJud 28v; WujJudConf 80 (2); RejPosRozpr b3; RejPosWstaw [143³]; BudBib 2.Mach 2/4 (3); Strum A2v; CzechRozm A4v (10); ModrzBaz 92v (7); SkarJedn A4 (2); SkarŻyw 93 (5); CzechEp [406]; NiemObr 70 (11); WerGośc 209; GórnRozm D2v (6); GrabowSet Vv; WujNT 129 (5); JanNKar D3v [2 r.]; tedy Powodowa ſtroná/ álbo ſam ſędźia onę ſpráwę pozwánégo dowodnie ma przełożyć/ y ná piſmie będźie powinien oddáć SarnStat 144 (6).

»na pokoju« (4): iuż dał pokoy boiu/ Tylko Muchy bił ſiedząc ſkromnie ná pokoiu. PaprPan Gg4 (3); pátrzayże tego/ żebyś oſkárżonego/ ábo ſam/ ábo przez okgo inſzego ná pokoiu [semotis arbitris] nápomionął/ á iego ábo przyznánie/ ábo obmowę wysłyſzał ModrzBaz 21.

»na (s)pisku, na spiskach« (20:1): MetrKor 40/810; gdziem tam bil wzdziecznim od v K in. poſlem, ktorey sprawi a ſnacz y odpowiedzy naprzeczyw posselſtwv v.K.m. tak y tich rzeczj ktorem mial snym wrozmowach zathayemne^go na ſpiſkach veſpolek y lyſti yego v.k.m. possilam. LibLeg 11/9v; RejKup dd3; ZapWar 1550 nr 2665; y chćieliſmy od nich mieć imioná przełożonych ná ſpiſku [nominum scripturam praepositorum]. Leop 3.Esdr 6/12; UstPraw H3; BibRadz 3.Esdr 6/12; gdy dwá mieli ſpráwę przed ſądem/ ná ſpiſku ią dawali Sędziemu/ ták powodna ſtroná iáko y obwiniona BielKron 9 (9); RejPos 102; BielSpr 7v; BudBib 3.Esdr 6/12; ReszHoz 119; GórnRozm D2v.

»na (pierwszym) wejrzeniu, pojrzeniu« = z wyglądu, na pierwszy rzut oka; in speciem Mącz, Cn; ad aspectum Mącz; aspectu primo, prima fronte a. specie, in prima visione Cn (17:8): PatKaz III 122; HistAl M3; [oblekl go] vbiorem vczćiwem zacney roboty/ y barzo ochędożnym na weyzreniu [concupiscentias oculorum ornata pulchra]. BibRadz Eccli 45/13 (8); Mącz 404d (3); RejAp 47; Acż poprawdzie wiele ieſt rzecży/ ktore ták ná pirwſzym poźrzeniu/ zdádzą ſie dobre/ á ſą złe GórnDworz L3v (4); RejPosWiecz³ 96v; tego ſię trzebá pilnie vcżyć/ iáko to vcżynić/ żeby wielkie woyſko máłem ſię zdáło: á záſię máłe woyſko/ áby ſię ná weyrzeniu [in speciem] wielkie zdáło. ModrzBaz 111; SkarŻyw 151 (2); BielSjem 2; KochFragJan 3; KlonFlis Bv.

»na wstręcie« (1): Támći ſię kupiec błąka/ tám ſwe zdrowie Waży dla zyſku/ y ſamći to powie. Tám prodli morze/ vśiadſzy w okręćie/ Wichrom ná wſtręćie. KlonFlis Dv.

»na zdradzie« = dolo malo Mącz; ex insidiis Modrz; in fraudem JanStat; in dolo Vulg; cum dolo, dolose PolAnt; malo consilio Cn (33): MiechGlab 33; RejJóz E7; Ten [człek] też co nye przyſięga ná zdrádzye bliźnyemu/ Owſſem mu życży wſſego yák ſobye ſámemu. LubPs F4; RejWiz 103 (2); Leop Eccli 27/31 (4); RejFig Bb7; BibRadz Gen 27/35 (2); BielKron 14v (3); i odwodzić będą Twoie ſlachetne ſerce od zabaw ucżciwych/ Cukruiąc ci na zdradzie ſmak rzecży zelżiwych. KochSat B4; Mącz 406d; GrzegŚm 7; RejZwierc 229v; BudBib 2.Mach 4/34; ModrzBaz 36 (2); SkarŻyw 348; [Antychryst] to miał cżynić chytrze/ y ná zdrádźie/ y miał przyść ze wſzelákim omamięniem nieſpráwiedliwośći NiemObr 152 (2); BielSen 15; Calep 542b; SarnStat 142 (5); KlonWor **.

»na zmowie« (29): MiechGlab 68; GroicPorz f; UstPraw H2; BielKron 102v (13); Ale ſię tá rzecż obłudnie á ná ſmowie [simulate et ex composito] miedzy ſtronámi tocżyłá. Bo oná wſzytká napáść/ z vcżynienia wolnym obżáłowánego/ obáliłá ſię ná trzećiego/ ná ktorego to było vkowano. ModrzBaz 86; WerGośc 216; ieſliby były iákie zapiſy ná zmowie/ ku oſzukániu kreditoróm vczynioné/ [...] tedy o to wolno będźie práwem czynić drugim kreditoróm SarnStat 689 (7); CzahTr E2v.

a. Przy określaniu sposobu spędzania czasu (często z rzeczownikiem nazywającym czynność lub stan) (212): OpecŻyw 2v (6); PatKaz II 63v; PatKaz III 112v; A ſnadz rychleieſz ſie przyłączył ktem ktorzy ná złodzieyſtwie álbo ná cudzołoſtwie ſtráwili caſy [!] ſwoie RejPs 75v (3); Lecz ſie bawimy ná łupiech Wiele naſz vlęga w trupiech RejRozpr F3v; SeklKat G (4); RejKup z6v, MurzHist C (2); KromRozm II xv (2); KromRozm III O4; Diar 36 [2 r.] (3); My żeſmy ſie vcżyli/ á cżás ná náukách nyemáły náłożyli GliczKsiąż Ov (4); Leop 2.Mach 8/26 (3); OrzRozm R2; On záſię ná gránicy/ ná Rycerſkiey ſpráwie/ Snadź ſwe cżáſy wychował/ od młodośći práwie. RejZwierz 92; Konſtantyn Polakow prośił áby ſie s ſwym ludem pierwey potykáł iáko zwycżáynieyſzy/ ktorzy ná tym záwżdy ſą/ wiedzą obycżay Tátarſki/ bo ſnadź pierwſze nieobycżáyne potkánie vcżyni drugim złe ſerce. BielKron 409v; KwiatKsiąż L4 [2 r.] (4); Apud hunc vicinum nostrum potitat, V tego ſąſiádá náſzego vſtáwicznie przeleżi ná piwie. Mącz 316a (25); ktorzy ſye tym báwili/ iż ſmyſłem ktorym Bogá práwégo ſzukáć mieli/ ná tym go bádániu ſtrudźili/ á niewiedźieć ieſliż tego práwie doſzli SienLek Ttt4; RejAp AA4v (2); GórnDworz Aav (2); HistRzym 65; RejPos 226v; BiałKat 21; KuczbKat 370; WujJud 218v; WujJudConf 191 [2 r.]; RejPosWstaw 44; BudBib b2v; Strum A2v; StryjWjaz C4; CzechRozm A7; PaprPan Dd4v [3 r.] (6); ná koſtkách y kuflu długie nocy trawią [iactibus talorum et Baccho longas consumunt noctes] ModrzBaz 42v (8); Báwią ſię ná ſłábych niektorych dziećinnych wymyſłow páięcżynách SkarJedn 95 (4); Oczko 27v; áby w nim wpokoiu chwaląc święte imię iego ná bogomyſlności/ żywotá dokonał SkarŻyw 50; [Domicilla] ná vbiorach cżás tráćiłá SkarŻyw 435 (45); KochTr 10; MWilkHist G; StryjKron 477 (2); A iako potym ná cudzołostwie żywotá dokońcżył, y mowić nie trzeba. CzechEp [408] (4); ReszPrz 58 [2 r.]; ReszHoz 136 (2); ArtKanc A10v (2); GórnRozm G2 (5); ActReg 97 (2); Zábawże ſię/ choćiaż krotko/ ná rozbierániu godności y drogośći tego Sákrámentu LatHar 190 (9); KołakSzczęśl A3; odſzedł ná gorę modlic ſię: y nocował ná modlitwie Bożey [pernoctans in oratione]. WujNT Luc 6/12 (14); PowodPr 19 (3); ná vſtáwiczney chwale Bożey ćieſzyć ſię mamy. SkarŻyw 634a (10); CiekPotr 61; Od lat ſpełná dźiewiąći ná poſługách twoich/ Nie żáłowałem zdrowia áni koſztow moich. CzahTr I; GosłCast 37; Nie dotykam/ iáko czás ná prożnych ſłowách trácą/ á ćicho targi y zmowy czyniąc/ ná dobre poſpolite y pokoy domowy nie pámiętáią. SkarKazSej 694b (4); Gdyż ſzkodá ná tym y cżáſu mitrężyć/ Cobyś mógł domá pobożniey zpieniężyć KlonFlis E2v; KlonWor 32.

b. Wskazuje podobieństwo (137): March¹ A2; PatKaz II 40; FalZioł I 62b (4); March³ T7 [2 r.]; WróbŻołt V8; RejPs 39; RejJóz B4v; RejKup aa6v; HistAl G3; MurzHist G2; KromRozm III M8 (2); GliczKsiąż H6v (2); KrowObr 194; Bowiem my ná ſwey woley by ná lepie ptacy/ Bez rozmyſłu giniemy nędzni nieboracy. RejWiz 37 (12); Leop Ex 9/9 (2); RejZwierz 34v (2); BibRadz Ex 19/4 (2); OrzRozm Ev (3); [rangifer] ma ſkorę iáko ná oſle koſmátą/ nogi iáko v Ieleniá iedno mięſzſſe á dłuſzſſe BielKron 294v (5); co tu iáko na málowániu łácwie obacżyć. GrzegRóżn G4; Mącz 34c (3); OrzQuin Y2v; RejAp 132 (2); GórnDworz Bb7v (6); RejPos 81 (11); BielSat Ev; co oni iuż byli przed tym zániedbáli/ To záś práwie ná ręku ták go piáſtowáli. HistLan C2; RejZwierc 221v (6); WujJudConf 249v; ModrzBaz 1 (5); SkarJedn 78; KochPs 43; SkarŻyw A2 (9); coż wżdy dźiáłamy By ná gwałćie ták wołamy. MWilkHist C4v; CzechEp 24 (3); NiemObr 14 (5); W Polſcze ſláchćic iáko by téż ná kárczmie ſiedźiał. KochFr 33; ReszPrz 34; ReszList 154 [2 r.] (3); Co potym? kiedy śiedźiém iák ná ledźie/ A gránic ná nas ládá kto viedźie. KochPieś 15 (2); BielRozm 7 (2); GórnRozm C2; GostGosp 124 (2); GrabowSet K2v; OrzJan 56; KołakCath Cv; KołakSzczęśl Cv; WujNT 762 (3); á to ná liczbie ma bydź ták kłádźiono/ iáko ná rynku ieſt kupiono. SarnStat 376 (8); KmitaSpit B2v; SkarKaz 456a; VotSzl Fv; CzahTr I4v [2 r.]; PaxLiz E3v; KlonWor 33.

c. Wskazuje sposób zawierania umów (transakcji) i zobowiązań (przeważnie w języku urzędowym, w określeniach prawniczych, handlowych itp.) (127): na ktorem pravye [chełmińskim] tha vyesz Gansino iesth vysvolonya oth wsisthkich roboth stharych hy novych zamkow hy thudziesz oth wsisthkiey placzey hy vynowasthwa prawa polskiego ZapWar 1528 nr 2421; ZapMaz II G 78/407; MetrKor 40/825; RejPs 59; ComCrac 17; Iwan woznicza stem tho Iankyem pogimany y dobrowolnye y na oſtrem prawye ku them wſchiczkym rzeczam [...] yeſth ſzye prziznall LibMal 1548/146v (3); MurzNT 88v; tę sumę pieniędzy przepadł zapłacić, ktorą by na onym pozwie oszacował Diar 96 (2); BielKom G2; LubPs ee4v marg; GroicPorz p3v (11); Wietzerza Páńſka nic inſzego nieieſt/ iedno nowa vmowá álbo Teſtáment nowy/ ná kthorym Teſtámęnćie Pan Kryſtus dawáiąc widome znáki/ chleb y wino/ oddał theſz nam ćiáło y krew ſwoię KrowObr 47v (3); RejWiz 95v (2); Leop 2.Par 36/22 (3); Stároſtá ma doyźrzeć pod winą Stem grzywien/ ieſliże ná Summie trzyma/ A ieſli k Wierney ręce trzyma ſtároſtwo/ tedy pod ſtráceniem ſtároſtwá. UstPraw A2 (5); OrzRozm O2; według ſthárey vffały/ mieſzcżánie zwykły pobor puł ſzoſu dáwác/ á ci co ná obligácyach/ tho ieſt ná widerkaff pieniądze máią/ cżwartą cżęśc płátu płácić. BielKron 405 (3); Mącz 4d (10); GórnDworz R8; RejPos 158v (2); RejZwierc 103 (3); WujJud 229; WujJudConf 175v; CzechRozm A4; ModrzBaz 76v; SkarJedn 55 (2); iákoby áni BOgu Pánu ſwému/ áni komu z ludźi/ áni ſam náoſtátek ſobie/ ná reyeſtrze niezoſtał. Oczko 24; Item Szupka na ſzacunku ſtoi marc[arum] 10 ZapKościer 1579/1; [Anna Maraszikowa] dobrowolnie poddala wmoc wszeliakie dobra [...] temuż tho Woćiechowi Siostrzankowi swem^u iako pięniądze ktore gdziekolwiek są na Rincie ZapKościer 1580/10 (11); tego ná wymowie Nie było: niechay powiedzą pánowie. KochSz B2; ReszPrz 64; to co potrzebnego bende rozumial/ natei terminacie powiem abo pokaze PaprUp A2; ActReg 74; bo mu ſłuſznie Pan tego nie ma przyiąć ná licżbie. GostGosp 16 (5); á nie mamy ich dłużéy trzymáć ná żołdźie tych piąći grzywien/ iedno ćwierć roku. SarnStat 132; káżdy Poborcá był powinien káżdego/ który Poboru nie oddał [...] dáć Stárośćie ná reláciiéy. SarnStat 345 (39); SkarKazSej 668a (3).

B. Przy określaniu stopnia, miary, zakresu lub intensywności czynności lub stanu: nie więcej niż ..., nie mniej niż ... (4632): BierEz A4 (2); OpecŻyw 62 (5); PatKaz I 10v; aczeſz naoczoch zaſzlepyony, ale duſſą y uyarą yaſznye vydzyſz PatKaz II 62v (3); PatKaz III 117v (7); Murm 19; KlerPow 3; BartBydg 75b; TarDuch B (2); á przyſzedłſzy ſpytha niemocznego iako ſie na zdrowiu ma FalZioł I 153b (16); BielŻyw 3 (4); GlabGad Cv (2); MiechGlab 22; MetrKor 59/75 (3); WróbŻołt 37/9 (3); thakowy czlovyek ma na szvbyenyczy swą zaplathą wzyanez LibLeg 6/156v (9); RejPs 31 (6); iakoby spraviedlivosc liudſka byla na dobrey mierze poſtanoviona y roznoſcz ſtatutow zgodzona. ComCrac 17v (3); LibMal 1543/76v; RejRozpr C4 (3); LudWieś A4v; SeklWyzn f3v [2 r.]; RejJóz I4v (13); Grzeſſą yci ktorzi naſlawi zabiaią blizniego ſwego/ vrągaiąc tſcy iego. SeklKat I3v (19); ZapWar 1549 nr 2657 (2); RejKup b5v (18); KromRozm I N2; MurzHist D (9); MurzNT 38v; KromRozm II b4 (5); KromRozm III Av (10); Diar 87 (2); BielKom A4 (4); Więc áby yedno yego Akcia byłá nárowni álbo ná wirzchu/ wybyera ſobye rzecżniki á Prokuratori GliczKsiąż N3v (4); LubPs K3v (5); GroicPorz b2v (28); SeklPieś 15v [2 r.]; KrowObr 3v (14); ná málucżkiey rzecży/ Więcey może vcżynić/ kto to ma ná piecży RejWiz 56 (16); Leop Luc 19/17 (10); OrzList b3v [2 r.] (4); táki [szlachcic] ma być ćiążon ná bydle/ á kupiec ná kupi/ á chłop ma być wſádzon do wieże. UstPraw E3 (16); KochZuz A2v; RejFig Bb7v (5); RejZwierz 23v (21); WyprKr 111; BibRadz Esdr 7/26 (8); OrzRozm A3v (9); á ná nim [Neronie] ſie dokońcżył zácny dom Auguſtuſow gdy ſzcżedł bez potomká. BielKron 145 (48); BielKronCies 477; GrzegRóżn D4 [2 r.]; KwiatKsiąż O3 (2); Donec eris foelix multos numerabis amicos Pokić ſzczęście folguyę [!]/ ná prziyáznić nic niebrákuye. Mącz 94c; Durus oratione et moribus, Ták ná rzeczy yako y ná obyczáyách gruby/ Niewdzięczny/ Drwal. Mącz 98a; Alterius famam laedere, Obráźić kogo ná dobrey powieśćy. Mącz 182c; Privatim et publice contraria, Est quod tecum loquar sed privatim, Mam s tobą mówić ále ná oſobliwośći. Mącz 322d; sumptuaria lex, Vſtawá która broniłá wſzech zbytnych koſztunkow/ ták ná ſzátách noſzeniu yáko y vżywániu. Mącz 432c (101); OrzQuin F2v; SienLek 186; LeovPrzep Dv (2); RejAp 11; GórnDworz B7 (19); HistRzym 41v; Pan/ dla onego máłego pocżątkn [!] wiáry onego cżłowieká/ tu vzdrowić racżył/ ſyná ná ćiele/ á ſáme^go duſzy. RejPos 244 (25); RejPosWiecz² 92v [2 r.]; BiałKat 13v (2); BielSat H2v; GrzegŚm Av (12); HistLan A4; KuczbKat 395; A ieſliże to vmieſz ná cudzym nadobnie tho káżdemu rozwáżáć/ á cżemuż owſzem to ná ſwym nie lepieyći przyſtoi? RejZwierc 151 (30); BielSpr 2 (8); Nie zeszło nic wodzowi temu na osobie, Ale serdca i siły nie masz KochMon 20; WujJud A2v (7); RejPosWstaw [21³] (2); BudBib I 23 (8); HistHeł C3; MycPrz I C3v (2); Strum R4; Gdyſz mu Pan Bog złaſki ſwey na poháńcách zdárzi[ł] Wſzák on Turki/ Tátáry/ w ſwey źiemi poráźił. WierKróc B3; BiałKaz H4v (3); BudNT 2.Cor 4/10; CzechRozm 143 (51); CI [Podfilipscy] ácż ſie tho niecudni ná twarzy zrodźili/ Ale ſie cnotą pięknie dawno vſtroili PaprPan G4v (19); KarnNap B (2); ModrzBaz 4v (14); SkarJedn 45 (3); KochPs 199 (2); w tey ſkorze pluſkiew ſię wiele zámnożyło/ ktorych on mogąc zbyć niechćiał/ áby ſię ná mále więtſzey ćierpliwośći vcżył. SkarŻyw 29; ná weyrzeniu Anioł/ ále ná rádzie nieprzyiaćiel ieſt. SkarŻyw 151; Ten miał żone [!] pięknośćią ná ćiele/ ále więtſzą ná duſzy/ okráſzoną. SkarŻyw 486 (72); MWilkHist I2v; StryjKron 140 (2); CzechEp 29 (41); CzechEpPOrz **v (2); KochJez A2v [2 r.]; NiemObr 8 (7); W piwnicy tákże coś ná ſchyłku winá. KochFr 7; KlonŻal A2; KochMRot B4; ReszPrz 72 (2); WerGośc 209 [2 r.]; A ono mu oboie [małżonkowie] vſługuią/ oboie wdźięcżną ochotę vkázuią/ ták iż ná rowney rzecży/ przy oney ochoćie/ woli tám káżdy zoſtáć/ niżeli tám/ gdźieby mu y korcem/ záſępiwſzy nos/ doſypowano. WerKaz 305; Kto ſwą chćiwość ná tym co doſyć miárkuie/ Tego áni burzliwé morze fráſuie KochPieś 18; PudłFr 77; ArtKanc D17v [2 r.] (6); GórnRozm L3v (4); KochWr 27; ZawJeft 26 (3); ActReg 26 (10); Calep 342a; Phil Q2; GórnTroas 29 (3); KochPij C2 [2 r.]; GrabowSet C2v; KochFrag 48; LatHar 30 (37); Możeſz ná ſwym popráwić/ ieśli co źle bacżyſz Ieśli nie źle/ dość dobrze: ſzácuy iáko racżyſz. KołakSzczęśl Dv (3); WujNT Hebr 12/3 (24); WysKaz 9 (3); tákowy ná wſzyſtkich dobrách ſwych ták ſpólnych/ iáko właſnych świetckich byli karáni SarnStat 173 (48); KlonKr A2; PowodPr 16 (6); Abráhám/ Izáák y Iákob żyią ná duſzy. SkarŻyw 208b (22); CiekPotr 14 (2); SiebRozmyśl K; CzahTr I4v (4); GosłCast 17; PaxLiz B2v (2); SkarKazSej 659b (7); KlonFlis E (2); SapEpit [B2]; KlonWor 17 [2 r.] (8).

Połączenia: »aż na« (1): Drugie ſą pogrożenia Páńſkie ktore ſię nie iſzczą rychło/ ále áż ná potomſtwie y ſynách grzeſzących SkarKazSej 706b.

»na ... na« (4): przy rozbierániu rzecży wielkich/ prędzey ſie záwdy ieden cżłowiek ná zdániu ná ſwym omyli/ niż wielką gromádá ludźi. GórnDworz Ggv [2 r.]; RejPos 255 (3).

Wyrażenia przyimkowe: »na kroku« = o mały włos, trochę (2): A to nieboże ná kroku Máłoś tu nie ſtráćił roku RejRozpr Fv; RejKup ſ3.

»na wierzchu« = insuper, supra Cn (7): á ktore wzgárdzonemi być ná wierzchu znaćie/ wewnątrz ie zá przyiacióły Boże mieyćie. SkarŻyw 589 (5); wiele figur rozmáitych/ gdźie ſię inſze ná wierzchu w ſłowiech/ á inſze w rozumieniu zámyka. SkarKaz 81b (2).

We frazach typu: »dosyć, mało itp. na [czym]« (521): BierEz D (4); OpecŻyw 100v (6); BartBydg 153b; przyrodzenie na male doſić miewa, ale żądza cżłowiecża wiele potrzebuie BielŻyw 102 (3); GlabGad K2; RejŁas w. 47; LibLeg 11/56 (2); LibMal 1554/188v; KromRozm I Ov (3); SeklWyzn e3; RejJóz N; RejKup h5v (5); HistAl F8 (2); coſz na tem/ ieſlimśię chcąc zaprzáł/ abo przymuſzony? MurzHist G2 (5); MurzNT 81; KromRozm II 1 (2); KromRozm III A5v (11); Diar 39 (2); GliczKsiąż F (6); LubPs hh5 (2); GroicPorz p2v (3); KrowObr 8 [2 r.] (19); RejWiz A5v (11); Leop Num 16/3 (5); RejZwierz 143v (7); BibRadz *5 (9); OrzRozm G3v (2); BielKron 61v (6); GrzegRóżn Fv; KwiatKsiąż K; Mącz 282b (5); OrzQuin Aav (7); Prot Dv; SienLek 194; LeovPrzep G4; RejAp 8 (9); [Aleksander] máło máiąc ná tey ſławie/ ku ktorey zá podbiciem pod ſwą moc wſzytkiego ſwiátá/ godnie przyſzedł/ zbudował w Egipcie Alexándrią miáſto GórnDworz Ii3 (19); GrzepGeom L2; RejPos 38v (49); RejPosWiecz³ [97] (2); BiałKat a4 (3); GrzegŚm 43 (2); HistLan Bv; KuczbKat 185 (5); RejZwierc 10v (16); WujJud A6 (6); WujJudConf 24 (3); RejPosWstaw [21²] (5); BudBib b2v [2 r.] (6); Strum F2 [2 r.] (4); BudNT przedm c7 (3); mowią/ iż ná duchownym ciáłá Chriſtuſowego pożywániu doſyć: á tego ćieleſnego z chlebem y winem nie potrzebá. CzechRozm 267v (35); PaprPan B4; ModrzBaz 8v (21); SkarJedn 99 (4); KochPs 15 (2); SkarŻyw A4v (18); CzechEp *3 (45); NiemObr 10 (10); KochFr 6 (4); KochPhaen 14; KochSz A4v; ReszPrz 5 [2 r.] (6); ReszHoz 123 (2); ReszList 191; WerGośc 209 (2); WerKaz 295; BielSen 12; Bądź ſye kto zacnym rodźił/ y bogátym/ Bądź niewolnikiem: v śmierći nic ná tym KochPieś 43 (5); KochPam 78; PudłFr 26 (3); ArtKanc L11v; GórnRozm G (3); PaprUp C3v (2); GostGosp 14 (2); Phil S; GórnTroas 11 (2); GrabowSet C3 (2); KochFrag 45; OrzJan 115; LatHar 112 (3); Nie doſyć ná ſámey wierze: bez trwáłośći, y záchowánia Bozkiego przykazánia. WujNT 340 marg (24); WysKaz 25; JanNKar C3v (2); SarnStat 63 (8); GrabPospR M3v; PowodPr 41 (4); SkarKaz 38b (17); CzahTr C4v; GosłCast 13 (4); SkarKazSej 670b; KlonWor 20 (2); SzarzRyt A2.

W zwrotach typu: »stanąć, przestać itp. na [czym]« (850): BierEz N4v (2); LibLeg 9/51v (14); ComCrac 11v (2); RejRozpr A4v (8); SeklWyzn E; RejJóz C7; SeklKat A4v (6); RejKup g8v (12); KromRozm I A3v; MurzHist A3 (4); MurzNT 96 (2); KromRozm II p3 (5); to yeſt obyczay kácyrſki/ ná cudzych wymyſlech nyeprzeſtáwáć/ Ale im co przydáwáć KromRozm III C3 (11); Diar 30 (15); DiarDop 113 (4); BielKom C2 (5); GliczKsiąż A2v (3); LubPs D2v (2); GroicPorz b3 (4); GroicPorzRej C4; KrowObr 189 (2); RejWiz 14 (15); Leop Num 32/19 (4); OrzList b (3); UstPraw Gv; RejFig Aa (4); RejZwierz 6v (5); BibRadz 1.Par 12/32 (8); OrzRozm E4 (10); BielKron 18 (44); GrzegRóżn Hv (4); KochZg B; KwiatKsiąż D2 (3); Mącz 26b [2 r.] (32); OrzQuin B4 (9); Prot A4 (3); SarnUzn B7v (4); SienLek 195; RejAp 2 (5); GórnDworz C4v (16); GrzepGeom B3; RejPos 7 (15); BiałKat 10v; BielSat C4v [2 r.] (4); RejZwierc A2v (24); thu może káżdy obácżyć przycżynę náſzego złego/ ſkąd ſie co pocżęło á ku cżemu ćiągnie y ná ktorym punkćie ſtánęło. BielSpr 57v (3); KochMon 35; WujJud A5v (23); WujJudConf 37 (7); RejPosRozpr c3v; RejPosWstaw [21²]v (2); BudBib c2 (4); HistHel 3; Strum D3v; BudNT przedm a3v (3); StryjWjaz C4; CzechRozm A3 (96); PaprPan R4v (2); KarnNap E2; [cnota] na ſwemby/ ácż ná mále/ przeſtawáłá: nikomuby gwałtu niedźiáłáłá [suo quamvis parvo contentum esse] ModrzBaz 136v (26); SkarJedn A3v (23); Oczko 2v; KochPs 22; SkarŻyw A4v (45); ZapKościer 1580/14 (2); KochTr 5; MWilkHist C2 (2); StryjKron 59 (11); CzechEp *4v (80); CzechEpPOrz *4 (5); NiemObr 10 (27); KochFr 45 (7); KlonŻal C3; KochDz 106; KochMuza 28; KochPhaen 5; KochMRot B2v (2); WerGośc 229; WerKaz 303; BielSen 6 (2); BielSjem 16 (4); KochPam 80; To pan zdániem moim/ Kto przeſtał ná ſwoim KochPieś 5; KochSob 71; PudłFr 4 (6); BielRozm 6 (5); GórnRozm Cv (7); KochWr 41; PaprUp B3 (2); ActReg 46 (4); Calep 229b (3); GostGospPon 169; Phil I2 (3); KochFrag 39; OrzJan 22 (9); LatHar 144; KołakCath B; RybGęśli B2v; WujNT Luc 3/14 (11); WysKaz 48; JanNKar A2 (2); SarnStat 4v (21); KlonKr A2v (2); PowodPr 3 (9); SkarKaz 38b (14); VotSzt C3; CzahTr H4; GosłCast 7 (3); SkarKazSej 674b (10); KlonFlis C4v (2); SapEpit A4; KlonWor 28 (2); PudłDydo B [2 r.] (4); ZbylPrzyg B4 [2 r.]; SzarzRyt A2v (2).

α. W wyrażeniach przyimkowych typu: »na (jednej) kupie, wozku itp.« podkreślających łączność: razem (16): Wſſák ſie dawno rozumiemy Ná iednym woſku iezdzimy RejRozpr D3; RejZwierz 8v (2); BibRadz Eccli 39/21; OrzRozm P4; [Mojżesz do Izraelitów] ſnádnieyći mu [Panu Bogu] ie [Egipcjany] tu ná gromadzye pobić/ niżli pirwey po wſzytkim kroleſtwie oſobno BielKron 30v; GórnDworz C7; BudBib Eccli 39/21; Pátrz iákom widział wſzytki grzechy moię ná kupie. SkarŻyw 98 (2); ReszPrz 26; GostGosp 52 (3); A przy Koronáciiéy nowégo Krolá máią bydź przez Krolá Koronowánégo poprzyśiężoné/ y záraz Confirmowáné ná iednym liśćie/ y iednémi ſłowy/ ná wieczné czáſy Práwá/ Przywileie/ y wolnośći poddánych wſzyſtkich/ oboygá Narodów y Páńſtw ták złączonych. SarnStat 1021 (2).

β. Przy podkreślaniu ciągłości, bezpośredniej kontynuacji: w konstrukcjach między dwoma jednakowymi rzeczownikami (niekiedy rzeczownik bywa zastąpiony zaimkiem lub liczebnikiem) (33): OpecŻyw 72; MetrKor 40/813; MurzHist H2; MurzNT Luc 21/6; KrowObr 63; BibRadz II 59c marg; Piekárz też ſwoy ſen powiedzyał/ widzyáłem ná głowie trzy koſze v ſiebie nośić ieden ná drugim [Vulg Gen 40/6] BielKron 16v; Mącz 103c (10); RejPos 195 (5); BudBib Ez 41/6; Strum N2 (2); BudNT Mar 13/2; SkarŻyw 277 [2 r.]; WujNT Matth 24/2 (4); gdy mularz oćieſzywáiąc/ kámień pięknie ná kámieniu położy/ piękna ſię śćiáná vczyni. SkarKazSej 676a.

a. Przy określaniu maksymalnego lub minimalnego zasięgu (1455): Iezus iuż na każdym cżlonku zmęcżony OpecŻyw 150 (2); FalZioł I 119 (3); BielŻyw 165; RejPs 67 (2); SeklWyzn c2v (2); thi wſſziſtky ſkodi kthore ſzye yem ſthali nathen czaſſz y kony czo kolwyek komv wzyątho roſkazalyſczye tho wſzitko naczaloſczi zebracz y zebrawſzi tho themv Czavſſowi naſchemv Wrancze podacz. LibLeg 11/141v (2); SeklKat Q; ZapWar 1549 nr 2657; MurzNT 111 (2); KromRozm II 13; GliczKsiąż C8 (4); LubPs H4v (6); KrowObr 5v (6); RejWiz 145v; nie tylko w Mácedoniey/ y w Acháiey ále ná wſſelákim mieſcu [in omnio loco] gruchnęłá wiárá wáſſá Leop 1.Thess 1/8 (9); RejZwierz 28 (5); BibRadz Gen 7/3 (16); Nuże miłe ſieſtrzycżki/ znam po wáſzey twarzy że ná żadney ſtrachu nie máſz BielKron 320 (12); Opisthographus, volumen quod in tergo scriptum est, Co yeſt ze wnątrz piſano/ álbo ná obu ſtronu piſano Mącz 266a (2); OrzQuin B4v (2); HistRzym 58; RejPos 13v (7); BiałKat 81 (2); GrzegŚm A4v; KuczbKat 190 (3); RejZwierc 31 (7); WujJud 237v [3 r.]; BudBib Ex 34/3 (8); Strum O2v; BudNT 1.Cor 1/2; CzechRozm 98v (3); KarnNap B2; KochPs 32; Ale Bocheńſkié álbo Wieliczkié Zupy/ czemu nie piérwſzy dźiw/ nie w Polſzcze tylko/ ále ná wſzem świećie będźie? Oczko 8v; SkarŻyw A3 (6); StryjKron 777; CzechEp 5 (2); CzechEpPOrz **4v; NiemObr 53; ReszPrz 16 (5); ReszHoz 114; ReszList 178; KochPieś 31; ArtKanc M16v (2); ktori Pan chce bic rozumian ſprawiedliwem/ niena iedney ale nawſzitkich ſprawach ma to okazowac PaprUp G3v (2); ZawJeft 25; ActReg 18; Calep 1031b (3); GostGosp 84 (6); Ná wſzelákim mieyſcu vpátruy to pilnie/ Kiedy maſz zámilcżeć/ bądź rzec nieomylnie. Phil G2; LatHar 41 (4); KołakSzczęśl Bv; SarnStat 262; SkarKaz 158a (4); CzahTr A3.

O karze głównej (111): KromRozm I N3; GroicPorz c4v (7); UstPraw B4v (5); oboie máią być bićiem karáni/ á nie ná gárdle [vapulabunt ambo et non morientur] BibRadz Lev 19/20 (3); OrzRozm L2v; BielKron 85v (14); OrzQuin Q3 (2); CzechRozm 96; ModrzBaz 6v (20); StryjKron 477; CzechEp 42 (2); Solon Mędrzec on Pogáńſki/ to był vſtáwił/ áby káżdego przełożonego/ ktoryby ſię vpił/ ná gárdle karano. WerGośc 213 (3); GórnRozm A3v (2); ActReg 17 (3); GostGosp 142; Phil E4 [2 r.] (3); WujNT 233 (2); PowodPr 21 (3); SarnStat 15 (36); SkarKaz 44b.

α. Podkreśla zupełność: całkowicie (1133):

W wyrażeniach przyimkowych połączonych szeregowo typu: »na duszy i na ciele«, »na wodzie i na ziemi itp.« (123): OpecŻyw 93v [2 r.] (5); PatKaz I 10 [2 r.]; PatKaz III 108v [2 r.] (4); TarDuch D6 [2 r.]; SeklKat I2v [2 r.]; RejKup o2 [2 r.] (4); MurzHistSekl ktv [2 r.]; DiarDop 104 [2 r.]; GliczKsiąż D [2 r.]; Dziey ſie dobrze Rzymiánom/ y narodowi Zydowſkie^mv ná morzu y na źiemi [in mari et in terra] ná wieki Leop 1.Mach 8/23; UstPraw C2 [2 r.]; á tak Turcy y ná wodzie y na źiemi mordowáli rozmáićie lud Krześćiáńſki BielKron 312v (8); Mącz 57b [2 r.] (4); RejPos 101 [2 r.] (8); BiałKat 91 [2 r.]; KarnNap E3 [2 r.]; SkarŻyw 86 (8); będąc zdrowa na cielie i vmyſlie powzdala ieſt iemu grunth ZapKościer 1579/1v; ReszPrz I13; ArtKanc I11 [2 r.] (6); LatHar 76 [3 r.] (20); WujNT 195 [4 r.] (14); SarnStat 264 [3 r.] (19); PowodPr 11; SkarKaz 85b [2 r.]; Ale złe práwo/ záwżdy trwa/ záwżdy zábija/ y ſzkodę czyni/ y ná duſzy y ná ćiele. SkarKazSej 701b.

Wyrażenie przyimkowe: »na wszem (a. na wszy(s)tkim)« = in omnibus Vulg (1007): LibLeg 6/55v (3); RejPs 23v (69); RejRozpr K; RejJóz B6 (31); RejKup b2 (15); MrowPieś A2v; Ano widzę iákieś goſcie/ A tu do nas iádą proſcie/ A muſzą być známienići/ Bo ná wſzytkim ſą obfići. BielKom G6 (3); GliczKsiąż B5v; LubPs A6v (230); GroicPorzRej C4; KrowObr A; RejWiz A3 (145); Leop 4.Reg 11/9 (11); RejFig Cc3 (2); RejZwierz 12 (49); BibRadz *2v (8); BielKron nlb 5 (12); Mącz 6a (9); RejAp BB4v (20); GórnDworz D2 (2); RejPos C4v (93); RejPosWiecz² 90v (2); BielSat Ev; HistLan B (26); Tedy s ſiebie ná wſzem á ná wſzem wdzięcżne gronká vkażeſz wſzytkim ludziom oney nie dawno zroſłey młodośći ſwey RejZwierc 24v (108); WujJud 2v (6); RejPosWstaw [41²] (2); BudBib Tob 4/20 (2); BudBibKaw A4; HistHel B3; MycPrz I [A3]v [2 r.] (3); CzechRozm 114v (2); PaprPan A3 (54); ModrzBaz 2v (13); SkarJedn 68 (3); Oczko 11v (2); Aby ná wſzyſtkim pełnił Páńſkie przykazánié KochPs 3; SkarŻyw 51 (5); StryjKron 150; CzechEp 33 (7); NiemObr 69 (3); KochFr 20 (2); WerGośc 221 (3); WerKaz 288 (2); KochPieś 42; ArtKanc F10 (9); BielRozm 34; PaprUp A3v (6); ActReg 127; GostGosp 155; GórnTroas 65; GrabowSet Bv (4); OrzJan 51; OstrEpit A2; KołakSzczęśl C2; Abyśćie ná wſzytkim vbogáceni obfitowali ku wſzelkiey proſtośći WujNT 2.Cor 9/11 (6); SarnStat 46 (2); WitosłLut A3; KlonKr A4 (3); PowodPr 60 (2); CzahTr A2 (4); PaxLiz A2; KlonFlis C (3); SapEpit A4v.

β. Uwydatnia całkowity zanik zakresu czynności lub stanu: wcale (46):

W wyrażeniach przyimkowych typu: »ni(e) na kroku, na palcu, na stopie itp.« (13): Bláſk od złotá nie ćmi mu pocżćiwego wzroku/ A od cney powinnośći nie sſtąpi ná kroku. RejWiz 7v; Digitum nusquam a sententia, y ná yednym pálcu nie odſtępowáć od ſwego mniemánia. Mącz 88d (3); LeovPrzep G2v; Roſkázuiąc cżeládzi ták go mieć ná piecży/ Aby mu nie ſchodziło ná namnieyſzy rzecży. HistLan A4v; RejZwierc 155; CzechRozm 69 (3).

Wyrażenie przyimkowe: »(a)ni na czym (a. na niczym) ... nie« (33): ZapWar 1522 nr 2279; RejPs 29v (4); RejRozpr D2 (3); RejJóz K8v; RejKup ſ8; Bydlętá wſſytki zdrowe thák wyelkye yák máłe/ Nye cżuyemy ni ná cżym nyedoſtátku ſwego LubPs ee6; RejWiz 69 (3); RejZwierz 56 (2); BibRadz I 333d marg; BielKron 167 (4); RejPos 179v (2); RejZwierc 20 (6); PaprPan C2v (2); NiemObr 78 (2); KołakSzczęśl B3; PowodPr 19; Owá Polakom ná nicżym nie ſchodźi/ Wſzytko ſię rodźi. KlonFlis C2.

b. Przy przeprowadzaniu wszelkiego rodzaju pomiarów, przeliczeń itp. (380): Iakom ya nyeprzyyechal gwalthem ny ymyenye voszczalky na dw konyv y navoszye ZapWar 1513 nr 2161 (6); BierEz Q3; BartBydg 106 (2); FalZioł IV 34a (6); BielŻyw 158; takież rzecż która ma oſm grani może na iedney mocno ſtanąć KłosAlg A3v; RejPs 216; viecze w sędomirſkiei ziemi na troyem mieiſczv byvayą zobiczaia ſtarego ſądzone ComCrac 15 (3); LibLeg 11/94; LibMal 1543/69v (3); HistAl M7v; GliczKsiąż D; Leop Ex 25/35 (3); UstPraw K3; RejZwierz 89; Y odſzedſzy ſiádłá przećiw iemu ná ſtrzeleniu z łuká BibRadz Gen 21/16 (47); BielKron 12v (22); Bidui castra aberant, Woyſko leżáło ná dwu dniu yázdy. Mącz 24d (32); OrzQuin Iv; SarnUzn F3v [2 r.]; SienLek 170; miáſto Rzymſkie/ ktore iákochmy ſłyſzeli/ záſádziło ſie ná ſiedmi gorach RejAp 107v (13); GórnDworz Cc2 (3); Naprzod ma być miárá ná czternaśćie łokiet y na dłóni. GrzepGeom L2v (59); HistRzym 132v; RejPos 3v (14); KuczbKat 60; RejZwierc 39 (7); thák długie końce [knotów] máią być iáko ná dobrym palcu. BielSpr 74v (7); WujJud 52 [2 r.] (7); WujJudConf 239; RejPosRozpr cv; [jezioro] było wſzerzą ná dwoygu ſtáiań [in latitudine hábens stadie duo] BudBib 2.Mach 12/16 (14); MycPrz II B [3]; niechayże toczy takámi hałdę ſpodnią nic wyżſzą ieno ná łokćiu Strum Fv (4); CzechRozm 14 (9); SkarJedn 91; Pod Seną w Awiniowſkiéy káłuży/ ná dwu piędźi od śiebie/ dwie źrzódle záraz wypadáią Oczko 4; SkarŻyw 29 (7); StryjKron 390; CzechEp 115 [2 r.] (15); ZapKościer 1584/43 (3); NiemObr 17 (2); ReszPrz 73 (2); ReszList 191 [2 r.]; WerGośc 227 (2); KochSob 69; GórnRozm F2; ActReg 41 (3); Calep 336a (7); A gdźie ná Włoce bráćia śiedzą/ mogą ſie rozdźielić ná poły. GostGosp 44; bo złodźiey nie ná iednym mieyſcu ſypia. GostGosp 146 (8); GostGospSieb +3v; Phil M4; OrzJan 8; LatHar ktv (5); niech ma moc Stároſtá náſz one [mieszczany] ná trzech grzywnách káráć. SarnStat 913 (17); SkarKaz )(4 (5); PowodPr 77; VotSzl D; CzahTr D4; GosłCast 15; SkarKazSej 703b.

α. Wskazuje stosunek dwóch wielkości, proporcje (11): UstPraw Gv (2); widzyał [król] záſię drugi ſen/ áno ſiedḿ kłoſow ná iednym źble vroſło pełne y piękne. BielKron 16v (2); Mącz 464d (3); gdy płácono z oſiádłych łanow po kilku groſzy/ tedy ſie też zmowił s ſąſiády/ áby ich názáiutrz trzey na iednym łanie ſiedziáło RejZwierc 39 (3); SkarKaz 387a.

c. W języku urzędowym, w określeniach prawniczych, handlowych itp. wskazuje obiekt objęty zasięgiem zobowiązań (118): Ieden pan ma na ſwym imieniu 10. mrc. cżynſzu KłosAlg G2; ComCrac 21v; RejRozpr G4; SeklWyzn Gv; ZapWar 1548 nr 2668 [2 r.]; GroicPorz q4v (2); RejWiz 146; Leop Ez 10/8; UstPraw E (2); OrzRozm P2v (2); Mącz 249c (4); Przetoż około obieránia Krolá niechay będźie práwne poſtánowienie: [...] także o żenie iego/ y o wienie/ ná ktorych dźierżáwách ma być oznácżone [in fundis sit collocanda] ModrzBaz 75v; A natym domie ieſcze maią dzieci pierwſze część z oiczystego ZapKościer 1580/6v; y dali ſzobyę wpiſzacz wxzegi naſzye yſz starſzi brat Tomas ſzoſtal na mlinye ZapKościer 1584/46v (6); GórnRozm I; PaprUp E4v; ActReg 45 (3); A ná którychby w tych Stároſtwách y dźierżáwách ſłuſzné ſummy niezákraczáły/ [...] máią iśdź do ſkárbu SarnStat 1205 (88).

d. Przy określaniu lub ustalaniu kolejności, hierarchii (wartości) (186): OpecŻyw [34]v; HistJóz D2 (2); Skora korzenia thego napierwey ſie w lekarſtwo godzi/ pothym owocz/ á liſty na oſtatku. FalZioł I 86d (4); RejPs 107; HistAl C5; bog/ yego przodki yego ápoſtolſkye biſkupy/ to yeſt papyeże Rzymſkye/ ná wirzchu poſtáwił KromRozm III P4v; GliczKsiąż C4v (2); Perſony ktore ſą ná bliſzſzym ſtopniu od zmárłego/ biorą ſpadek przed tymi kthorzy ſą ná dálſzym ſtopniu. GroicPorz ff4 (18); KrowObr 108 (3); á będzie ſiádał ná pierwſſym mieyſcu po Dáryuſſu/ dla mądroſći Leop 3.Esdr 3/7; BielKron 131 (3); ábowiem możność y zacna sławá oycżyzny wiele pomaga/ tak ku bogáctwa^m yáko ku dobrey sławie/ tudzieſz teſz ku temu co ná trzećim mieiſcu poſtanowiono było od twego dziada KwiatKsiąż Av; Mącz 196b [2 r.] (4); OrzQuin Kv; SarnUzn F4; GórnDworz Ee6; RejPosWiecz² 92v; mnie proſtakowi pewnieby ſie zdáło/ Iż ſie temu ná gorze wſzytko lepiey sſtáło RejZwierc 270v (2); BudBib 4.Esdr 11/40; BudNT Luc 14/8; CzechRozm 21v; Kto ſię ná pirwſzem ſtopniu [periore gradu] [cnoty] niezſtoi/ niech ſię ſtára/ áby ſię ná drugiem [in altero] zoſtał ModrzBaz 65v (4); SkarJedn 33 (13); SkarŻyw 185 (3); CzechEp 35; KochFr 25; ReszPrz 64; ći co z łodki kośćiołá Bożego wypádli/ lubo ná pirwſzym ſtopniu/ lubo ná wtorym álbo ná dźieſiątym ſzcżeblu bluźnierſtwá ſtánęli/ zbáwieni być żadną miárą nie mogą ReszList 192 (3); ZawJeft 47; GostGosp 2; WujNT 519; SarnStat 78 (3); PowodPr 15 [2 r]; SkarKaz 606b [2 r.] (4); GosłCast 15; Niech ięzyk moy przyſchnie do vſt moich: ieſli pomnieć na ćię nie będę [Jeruzalem moje]/ á ieſli ćię ná czele wſzytkich poćiech moich nie położę. SkarKazSej 665b; KlonFlis A2v; KlonWor 15.

C. Wskazuje środek (często narzędzie lub wykonawcę), przy pomocy którego wykonywana jest czynność lub dzięki ktoremu może utrzymać się określony stan (2908): BierRaj 20; PowUrb +2 (2); Ezop źiárno ſzocżewice/ Wźiął z gárncá nioſł ie ná łyſzcże BierEz C2 (13); OpecŻyw 10v [2 r.] (14); Murm 122; TarDuch C6v; Ty wſzytki rzecży zmieſzawſzy: wpuſć na bawełnie w macicze chorą á bolączą. FalZioł V 28v (51); BielŻyw 43 (2); wilgota, ktora z ſoli iako z rzecży twardej á grubej gwałtem wychodzi na ogniu, á tak ſol trzaſka. GlabGad I8 (8); MiechGlab *5v [2 r.]; yakom ya nyegonyl slachathnego sthanyslava sluzevieczkiego zmyeczem hy zwlocznyą na konyv ZapWar 1537 nr 2495 (12); KłosAlg A3v; Prozno ieſt pſá ſtárego ná powrozie więzáć March³ V7v (2); WróbŻołt 22/2 (12); yvz bily sgotowaly Korabie przed zamkiem Peſthem na czim ſye miely przeprowadzacz LibLeg 10/147; RejPs 33 (5); y nalazl tham myech zitha naſſipany, skthorego vſſipawſſy thak wyelye yako mogł zanyeſzcz, nyoſl na ſſobye do poſnanya LibMal 1551/165 (21); RejRozpr D2 (4); SeklWyzn g3v; RejJóz I3; SeklKat K3v; RegRozm 398; RejKup b3v (15); HistAl A8v [2 r.] (7); MurzNT 168v [2 r.]; MurzOrt B2v [2 r.]; KromRozm II f2v; Diar 96; BielKom Bv (2); liſty pyecżętuyą ná myękkim woſku/ iż rychley wytłocży ſigillum álbo pyecżęć/ álbo też herb. GliczKsiąż K2 (5); LubPs A4v (16); GroicPorz mmv; KrowObr 28v (5); RejWiz 4v (44); Leop Ex 25/14 (31); RejFig Bb2v (6); RejZwierz 5 (22); A widząc ſługá iego iż vmárł Saul/ przebił ſie też ná ſwem mieczu BibRadz 1.Reg 31/5 (42); BibRadzBaz ktv; OrzRozm Fv [2 r.] (4); Iáko Murzynowie w Egipćie na goręcośći okrutney ſłonecżney ryby ſuſzą y wędzą/ ták theż ći [Laponowie] ná mroźie ryby ſuſzą y iedzą. BielKron 294v (129); Iedno ſobie porządnie ná pálcách wylicżay GrzegRóżn Nv; KwiatKsiąż E4 (10); Mącz 4d (101); OrzQuin R (6); Prot A3v (3); vſmażże ony żołthki ná rynce áż poczernieią SienLek 161 (48); RejAp BB5 (8); groby/ ſą ták dobrze w mur ná fundámencie wpráwione/ á wnątrz żelázy vięte/ że wypáść/ á gruchnąć nie mogą GórnDworz Ee5v (24); GrzepGeom F (16); HistRzym 11v (6); RejPos 2v [2 r.] (14); BiałKat 331; BielSat D2v (3); HistLan A2 (5); Złothá probuią ná cżarnym kámyku/ A łżá theż pewnie doznaſz po ięzyku. RejZwierc 216 (56); BielSpr 12v [2 r.] (3); Dźiał Turcy nie wożą ná kołách iáko v nas/ ále ie noſzą ná Wielbłądźiech BielSpr 55 (16); WujJud 93; BudBib Lev 14/5 (40); MycPrz I B2 (2); [kół] ma być wtykan w źiemię/ ná ónym kole ten żłobek ná ſzróbie Strum C3v (28); BudNT Matth 14/11[10] (3); StryjWjaz B4v; CzechRozm 106 (11); Y zátrzymał ná ſobie on lud ták niemáły/ Gdy obacżył że iuż moſt wſzytek rozmiotáli. PaprPan Gg2 (7); KarnNap D2v; ModrzBaz 10 (9); SkarJedn 216 (5); KochDryas A2v; Graeckiego woyſká/ Tyſiąc gáler ná kotwicách pogotowiu ſtoj W Aulidzie KochOdpr D3; ná káżdym kruſzcu wodá zágrzana/ táką właſność z śiebie/ iáki ieſt kruſzec ſam/ poda Oczko 6v (3); Calag 34b (4); KochPs 23 (5); Tedy go porwano y ćiągniono ná kátowniey/ y mięſo iego tárgano áſz do kośći SkarŻyw 441 (53); KochTr 23; MWilkHist E4v [2 r.] (6); StryjKron [2 r.] (14); CzechEp 191 [2 r.] (5); CzechEpPOrz *3v; KochJez B2v (2); NiemObr 120; KochFr 66; ZLotołucżny Apollon/ śmierć twoię przedcżeśną/ Obmawia ná ſwey lutni żáłobliwą pieśnią KlonŻal B (3); KochDz 107; KochMRot B4v (3); ReszList 160; WerGośc 224 [2 r.] (3); BielSen 2 (2); BielSjem 8 [2 r.] (11); [Tezeus] Płynął ná prędkiéy Nawie przez głębokié morze KochPam 81 (2); y iádáć ná śrébrze godnieyſzy/ Komu żelázny Mars będźie chętnieyſzy. KochPieś 38 (5); ZA ſtárych lat/ pieczenié ná Roźniéch piékano PudłFr 13 (2); ArtKanc C17 (5); BielRozm 29; GórnRozm L2v; KochWr 34; ZawJeft 17 (2); ActReg 59 (6); Calep 23b (28); GostGosp 32 (8); GostGospSieb +4; GrochKal 25; GórnTroas 5 (6); GrabowSet O3v (4); KochFrag 14; Ná woźie iédź/ źle koniá ták z rázu mordowáć/ Náchodźić ſie/ nieblizuć ma ztobą wędrowáć. WyprPl C [2 r.] (6); Ná trzćinie ocet w gębce przez iednego dáli. LatHar 522 (12); RybGęśli B4v (2); Chcę ábyś im terazże dał ná miśie [in disco] głowę Ianá Krzćićielá. WujNT Mar 6/25 (32); JanNKarKoch Fv; SarnStat *7v [2 r.] (14); SiebRozmyśl E3v (4); WitosłLut A2; GrabPospR M3v (2); KmitaSpit Av (15); SkarKaz 5b [2 r.] (28); CiekPotr 72 (2); Acż biádá ty kokoſzy ná ktory Więc łowią/ Iáſtrzębá CzahTr I2 (7); GosłCast 72 (2); SkarKaz 666a (4); A ieſli ſzkutá vwiąźnie ná haku KlonFlis H4 (11); KlonWor 1 (11); ZbylPrzyg A4v [2 r.]; SzarzRyt D2v.

Połączenia: »aż na« (1): pálmową gáłąś y z iágody odcięli/ ktorą dla wielkośći áż ná drągu nieſli dwá mężowie BielKron 40.

»na ... na« (1): ZLodźiey gdy ſię ná koniu ná iednym zápráwi/ Pewnie ſię y do cżego więtſzego popráwi. KlonWor 20.

α. W użyciach przenośnych (1552): OpecŻyw 161v; TarDuch C8v; MetrKor 46/46 (2); WróbŻołt 103/5; náprawdzie á ná ſpráwiedliwoſći ieſt záłożon máieſtat krolewſkiey wielmożnoſći twoiey RejPs 132 (3); SeklWyzn Bv (8); RejJóz F6v (3); SeklKat Q [2 r.] (5); RejKup n2 (5); HistAl G; KromRozm I G2 (3); MurzHist Hv (4); MurzNT 91; KromRozm II b3 (5); KromRozm III D6v (16); Diar 47 (2); BielKom nlb 3 (4); I Apostoł to chwali w Tessalo: iż każdej nauki jego probowali na piśmie Biblijej ś., bo wiedzieli, że to byli powinni probare DiarDop 101; GliczKsiąż F6; LubPs Q2v marg (5); KrowObr 13v [4 r.] (47); Bowiem kto to roſpuśći ná wolnym wędzidle/ Pewnie mu być v dyabłá záwżdy prętko w śidle. RejWiz 189v (9); A ono Kxiążę ná ktorym ſie Krol zwykł podpieráć [in cuius manu incumbebat]/ poſtánowił był Krol w bronie: kthorego vtłoczyłá tłuſſcza w bronie/ y vmárł Leop 4.Reg 7/17 (6); Przedſię ná cienkiey nići/ ten rozum niewieśći. RejZwierz 49v (4); BibRadz I 353v (5); OrzRozm E (11); BielKron 192 (5); GrzegRóżn B2v (2); KochZg A3; Mea quidem hercle certe in dubio est vita. Záprawdę moy żiwot ná włosku ſie dzierży. Mącz 341b; Stat ius exemplis Práwo ſie gruntuye ná przikłádách. Mącz 417b (25); kożda dowodna á nie omylna náuká/ y gruntowna wiádómość náſzá/ ná pewnéy przyczynie ſye ſádowi OrzQuin T (17); Prot B3v; SarnUzn F7v; RejAp 74v (13); GórnDworz N2 (6); HistRzym 94; RejPos 15 (61); BiałKat 96 (9); BielSat N4v; GrzegŚm Av (3); KuczbKat 20 (2); RejZwierc A4v (19); WujJud B (20); WujJudConf 12v (9); BudBib Iob 30/22 (3); Ná obiethnicách mię niechowa/ w káżdéy mi ſye rzeczy ziśćił Strum Rv (3); BudNT Eph 2/20 [3 r.] (4); CzechRozm A3v (11); PaprPan M3; ModrzBaz 129v (2); ModrzBazBud ¶6; SkarJedn A6v (37); Oczko 11v; Na ſądźie/ á ná práwie twoiá tkwi ſtolicá. KochPs 133 (3); [choroby] ktorey wſzyſcy lekárze wiele obiecuiąc y długo ná słowie trzymáiąc/ zlecżyć niemogli. SkarŻyw 593 (32); StryjKron 31 (2); CzechEp 26 (46); CzechEpPOrz *3v; NiemObr 7 [2 r.] (43); KochFr 26; KochSz A2v; ReszPrz 5 (5); ReszList 152; NIegodźien tego ten świát záwikłány/ Aby miał ná nim rozumem nádány Człowiek polégáć KochPieś 48 (3); PudłFr 53; ArtKanc H15v; BielRozm 21; GórnRozm E2v; ActReg 160; GostGosp 10 (2); Phil H2 (2); KochCn B3; KochPij C3; GrabowSet I4 (3); KochFrag 17; OrzJan 7 [2 r.]; LatHar +10 (6); Dokądże duſzę náſzę ná rzeczy trzymaſz [Quousque animam nostram tollis]? WujNT Ioann 10/24 (58); Páweł S mowi tám o Fundámenćie wiáry prawdźiwey/ ná ktorym buduią ſię dobre vcżynki WysKaz 36 (4); JanNKar C3 [2 r.] (3); SarnStat 18 [3 r.] (5); ſłycham iednák w kąćie ſwoim/ iż ná rokoſzách prywatnych wſzyſtek poſtępek Seymu. PowodPr 77 (10); Wiárá náſzá ná ſłowie ſię Bożym wſpiera SkarKaz 277a (31); CiekPotr 69; GosłCast 64; To tákże kroleſtwo Polſkie ná teyże ſię religiey ś. oſnowáło SkarKazSej 681b (16); KlonFlis C3v (3); KlonWor 7 (2); PudłDydo B.

Połączenie: »na ... na« (1): bo duch każdego źwirzęciá/ ná ćiele ná ſwym wyraża iáko naibárzyey może ſiebie. GórnDworz L15.

Wyrażenie przyimkowe: »na wodzy« = w cuglach, w karności; sub freno Cn (25): RejWiz 37; Regere disciplina, Ná wodzy trzimáć/ To yeſt nie dáć ſwey woley. Kárność mieć. Mącz 349c (6); OrzQuin S4; GórnDworz B7 (5); RejPos 147; KuczbKat 260; RejZwierc 151 (3); Naprzod o vmiárkowániu ábo hámowániu/ ktore popędliwośći ſerdecżne ſkromi/ władzą pánowánia ma ná wodzy [potestatis habenas regit]/ w káżdey rzecży miárę ſtánowi. ModrzBaz 18; KochTr 19; Trzebá wzgárdźić roſkoſzy/ niedbáć o pieniądze/ Porzućić prózné myśli/ miéć ná wódzy żądze. KochPam 78; RybGęśli D3v; WitosłLut A5v; SkarKaz 313b; GosłCast 27.

W zwrotach typu: »należeć, stać, zawisnąć itp. na [czym a. kim]« podkreślających zależność od czegoś (a. kogoś) lub uwydatniających, że coś (a. ktoś) stanowi podstawę czegoś (816): BielŻyw nlb 6 (4); RejPs 129 (4); abowiem yz na v m. ſtoy rząd y wſzitka mocz LibLeg 11/56v; ConPiotr 30; SeklKat A6 (4); RejKup i5v (2); KromRozm I C (7); MurzHist G (4); MurzNT 11 (2); MurzOrt B; KromRozm II a4v (16); KromRozm III A4v [2 r.] (6); Diar 21 (15); DiarDop 105 (5); BielKom C; cudnosć nye ná farbye należy/ ále ná porządnem málowániu GliczKsiąż P8 (14); LubPs H4v (8); GroicPorz b3v (13); KrowObr C2v (9); RejWiz 5v (9); Leop Rom 9/16 [2 r.]; OrzList g3v (2); KochZuz A3v; LeszczRzecz A2v; RejFig Bb8; RejZwierz A5 (7); BibRadz *7 (5); Otoż maſz trzy Cnoty/ ná ktorych Koroná Polſka/ s Práwem y s Státutem ſwym vśiádłá OrzRozm E2v (15); wſzytká moc Turecka ná Iáńcżaroch zależy BielKron 390 (34); GrzegRóżn E4v (3); KochSat A4; KwiatKsiąż G (4); Summa est in testibus, Swiadkowie to okażą/ wſziſtko ná ſwiakách [!] należy. Mącz 431c (47); OrzQuin Dv (18); SarnUzn B7v (2); SienLek 146v (4); Tuby ſie nam trzebá trochę ná rozmyſle záſádzić RejAp 141v (14); GórnDworz C6v (43); Tárſia corká twa ná kthorey wſzyſtká náſzá nádzieiá leżáłá: vmárłá ieſt. HistRzym 21v (3); RejPos 7v (33); RejPosWiecz³ 96v [2 r.]; BiałKat 71 [3 r.] (5); GrzegŚm 33 (2); KuczbKat 4 (4); RejZwierc A5v (36); BielSpr 3 (19); WujJud 30 (18); WujJudConf 19v [3 r.] (5); RejPosRozpr c3v; HistHel B; Strum A2 (3); BiałKaz H; niechćiał ſobie wedle rozumu ſwego wykłádáć áni ſie ná nich wedle litery wieſzáć CzechRozm 135 (30); PaprPan D3 (2); KarnNap B (2); Ieſliże ſię tylko ná powieśći obu ſtron [propositis tantum et responsis partium] ſádźić ma/ tedyć też cżęſtokroć nie ſpráwiedliwy wyrok ModrzBaz 89v (40); SkarJedn A5v (15); Oczko 2 [2 r.] (5); Calag 179b; Té ſye ná wieki żadnych lat nie boią: Bo ná ſzczyrośći/ y ná prawdźie ſtoią. KochPs 171 (2); SkarŻyw A4 (10); KochTr 22; CzechEp 15 marg (46); NiemObr 7 (12); KochFr 20 (3); ReszPrz Av (6); BielSjem 31 (3); KochPam 83; KochPieś 48 (2); Zá czym nie tylko leżeć/ ále mi ſpáć przyſzło: Widząc/ ná iákim włoſku ſczęśćié mé záwiſło PudłFr 64 (2); ArtKanc K11v (2); BielRozm 2; GórnRozm C2 (14); miáſtá y wſzytki rzeczypoſpolité ná zgodźie naprzód záśiadáią/ y potym roſtą KochWr 21 (6); ZawJeft 34 (2); ActReg 32 (19); Calep 550b (3); GostGosp 26 [2 r.] (10); Phil H3 [2 r.]; KochCn B3; KochPij C3v; LatHar 1 (15); KołakCath C4v [2 r.]; WujNT przedm 7 (25); JanNKar B3 (4); SarnStat 65 (10); GrabPospR K2 [2 r.] (4); KmitaSpit Bv (2); PowodPr 3 [2 r.] (9); SkarKaz 638a (10); VotSzl B3v (2); CiekPotr 7 (2); CzahTr L3v; poki ná iednośći wiáry Kátholickiey kroleſtwo ich ſtało: poty ſię mocno bronili SkarKazSej 683a (18); KlonFlis F3; KlonWor ded **2 (5).

a. Przy określaniu cech, właściwości (przeważnie w funkcji przydawki) (46): obieczvyemy poddane naſſe dvchowne ſwieczſkie przi volnoſcziach ich zachovacz a czla na vodzie znich niebracz, iedno vedlie Statutu ComCrac 13; HistAl E3v; Leop Ez 27/17; PAsz na tkaniczi zlotei s forbotky czerwonemi. WyprKr 25 (11); BibRadz Ex 31/4 [3 r.]; BielKron 229 (4); Pensilis hortus Ogrodek ná tramiech álbo ná róſtowániu w zgórę przi oknách vcziniony. Mącz 288a (15); [Zygmunt August] dał mu był iurgielt ná Chełmſkim mycie/ y wieś mu był dał RejZwierc Aaa; BudBib Ps 6/1 (2); chceſzli téż miéć wodną wagę żelázną ná ſzrobách/ którą będźieſz mógł ſam wáżyć/ przez pómocniká Strum C2v (3); Káżdy goſpodarz v domu ſwego/ niech ma drábinę y oſękę ábo hak ná długim drągu [harpagonem hastili oblongo] do rozrywánia domow. ModrzBaz 83v [2 r.]; przez ktorą Rzekę [Tyberis] był moſt ná ſochach álbo iáko to zową/ ná palách Phil C [2 r.].

5. Przy określaniu przyczyny wskazuje bodziec, impuls czynności lub stanu; in Mącz, JanStat, Vulg; de, ex, per Mącz (384): Ktorzy ſie w łákomſtwo vdádzą Nigdy ſobie nie vgodzą: Aleć ná tym bárzo trácą/ Choćia niechcąc drogo płácą BierEz I3v (3); OpecŻyw 70v; BierRozm 22 (2); KłosAlg A4v (3); WróbŻołt 88/23; RejPs 49; LibLeg 6/116v (6); Bo ſłáby polak ná trawie Gdy niemász połćiá wpotráwie RejRozpr I4v (8); SeklWyzn 4; RejJóz A6 (5); Karze vrząd ſwiecżki/ złodzieie ſzubieniczą/ ale na tim krzywda ieſt/ yż wielczy złodzieye małe złodzieyki wieſzą SeklKat L3 (4); RejRozm 399 (2); RejKup n6 (4); LibMal 1551/162v; Opatrzenie tym sędziom KJM ma uczynić dostateczne [z] skarbu swego, tak, aby mogli na tym wytrwać i [z] żonami tam mieszkając aby nic nie potrzebowali w upominku od nikogo. Diar 96 (2); BielKom D6 (4); yechał do myáſtá Pyotrkowá záſię áby yábłká rozprzedał/ á ná nich co zyſkał. GliczKsiąż I (8); LubPs N (3); GroicPorz bb4v (2); RejWiz 41 (11); RejFig Dd5 (3); RejZwierz 16 (7); BibRadz *3v [2 r.] (3); Sláchetny mąż nie ná rodzye bywa poznan/ ále ná vcżynkach. BielKron 183v (41); GrzegRóżn F4v; Quid ex eo consequntus es, Coś ná tym doſtał/ álbo coś ſie w tym polepſził. Mącz 385b (27); OrzQuin G3; SarnUzn F3v; Wątrobá ieſt wtory wnętrzny członek/ ná ktorym też żywoth człowieczy cżęſtokroć chramie SienLek 88; RejAp 185; GórnDworz E7v (6); HistRzym 10; iżbychmy ſie nie obrażáli/ ták iáko żydowie y pogáni/ ná tym ták pokornym á vniżonym przyſciu Páná tego. RejPos 1 (5); BiałKat 163v (2); BielSat C3 (2); GrzegŚm 13; HistLan A4v (2); RejZwierc 27 (13); BielSpr 3 (5); WujJudConf 209; Oblubieńcy ich poginą ná walce [in bello consumentur] á mężowie od głodu pozdycháią. BudBib 4.Esdr 16/35 (6); Wſzákże nie ieden ſye téż ſpárzy ná kupnie támtych Stáwow Ruſkich. Strum K4v (7); MycPrz II B2v; CzechRozm 2 (11); PaprPan L4v (2); ModrzBaz 122; SkarJedn 86 (7); Oczko 5v; [Krysta i Kalista] będąc pirwey Chrześćiánki/ ná mękach wielkich/ iego ſię Máieſtatu záprzáły SkarŻyw 125 (28); StryjKron 385 (2); CzechEp 51 (7); KochJez A2v; żyćie prawdźiwych Chriſtyánow/ thák opiſáne ieſt/ iż świát záwſze ſię ná nim gorſzyć będźie NiemObr 10; KochMarsz 153; ReszList 154 [2 r.] (4); przywiedli rzecż k temu/ iż ná ślubie z więźienia wyſzedł WerGośc 250; WerKaz 276 (2); WisznTr 34; BielSjem 13 (2); KochPieś 2; Y zda mi ſye/ niewſkurał ná téy krotochwili PudłFr 13 (2); BielRozm 19; GórnRozm Bv (2); PaprUp C [2 r.] (3); ZawJeft 43; ActReg 116 [2 r.] (5); Calep 216a (3); GostGosp 14 (2); Phil S4 (2); GrabowSet Qv (2); OrzJan 59 (7); WyprPl A3v (2); LatHar 661; RybGęśli D4; WysKaz 3; SarnStat 707 [2 r.] (3); KmitaSpit B3v; Rodźi ſię poſt náſz Kátholicki y ná poſłuſzeńſtwie kośćielnym ku práwom y zwyczáiom matki SkarKaz 121a (9); CiekPotr 23 [4 r.] (3); CzahTr C3 [2 r.] (6); GosłCast 710; wſzytko ná zbytkách y ſproſnych vtrátách ginie SkarKazSej 705a (6); Y oſzukaſz ſię iáko ná Neptunie/ Ták ná fortunie. KlonFlis E (8); SapEpit B; Nie przeſtánie ná twoim/ áż przeda y ćiebie/ Iák Iudaſz wytucżony ná Miſtrzowſkim chlebie. KlonWor 28 (8); PudłDydo B2; SzarzRyt C3 [2 r.] (3).

Połączenie: »na ... na« (1): bez oſławy żadney/ táiemnie ná chęći ná ſwey cieſzyć ſie mogłá GórnDworz Aa5v.

α. Wskazuje uzasadnienie: tytułem, racji (14): LibMal 1547/135 (2); bacząc moię ktemu niegodnoſć/ y zábáwienie ná moim vrzędźie niemáłe/ wymawiałem ſye im s tego GroicPorz A3; RejZwierz 112; OrzRozm M4v; HistLan A4v; RejZwierc 41; Obieráli też ná ten cżás vrody młodzieńcow/ ále ná vrodzie máło ieſt płátno/ kiedy śiłá á moc ieſt BielSpr 3; ieſlibi ći ktorzi przednieyſze mieyſce w Rzecżypoſpolitey máią/ puſzcżáli ná ſtronę wotá ſwe/ ktoreby ná mieyſcu ſwem Senatorſkiem [loco senatorio] cżynić trzebá/ ći słábo o ſwey zacnośći rádzą/ Zwierzchnośći ſwey niedoſyć cżynią ModrzBaz 29; KochPs 6; SkarŻyw 305 (2); ZapKościer 1580/14v; przed kim biédna ſtánę? Komu ſie loſem/ ábo ná dźiale doſtánę? GórnTroas 11; SkarKaz )(3v.

6. Przy określaniu stanu końcowego lub rezultatu (skutku); in Modrz, Cn; ad Mącz, Modrz; per Cn (177): Pomożyſz mi gdyś ná świebodzie/ Bych nie oſtał w teyto wodzie. BierEz H3v; OpecŻyw 53v; MetrKor 40/810; á pricżina na łyſoſci ſuchoſć á ciepło ktore pori włoſow roztwiera, á tak włoſi padaią. GlabGad B2; LibLeg 7/99v (3); RejPs 97v; RejJóz C (8); RejRozm 393 (2); RejKup c5 (2); MrowPieś A2v; BielKom D2; yuż duſſá ma ná wolnośći buya LubPs aa2 (2); Bo z gniewu á z zazdrośći iuż y ſławá iego/ Będzye ná lekkiey wadze v vmyſłu twego. RejWiz 187v (9); RejZwierz 87v (2); Zábráliśćie iéy [Koronie] wolność/ którą z dawná miáłá/ A oná (iáko mówią) ná koſzu zoſtáłá. KochZg A4v; Canis asnetus corrigio, Kto ſie náłoży dworskiey polewki trudno mu yei zoſtáć/ przydzye mu ná dyſlie oſtáć. Mącz 33c; Viripotens, Dziewká ná wydániu zá mąż/ godna mężá. Mącz 498c (22); OrzQuin Q4v; GórnDworz Z6; y on thámże ma być z nim [Panem]/ ná wiecżnych rádoſciach RejPos 341v (8); Mytniku/ Byś iedno nie był ná łyku/ Boć Reyeſtrá iákoś błędzą/ Ci czo piſzą zleć ie rządzą. RejZwierc 234a (4); BudBib Dan 12/13; CzechRozm A2v; KochPs 42 (5); CzechEp 46; A gdy dorośćieſz/ gdy będźieſz ná dobie/ Nie ſtoy iáłowo KlonŻal Dv; KochSz Cv (2); BielSjem 11; KochPieś 3; ArtKanc K15v [2 r.] (3); Zostałbym na koszu bym to miał mimosię puscic ActReg 163 (6); ná ſchyłku teraz wſzytko: y iużeſmy do tych czáſow przyſzli/ w ktore [...] miłość Boża ſrodze gáſnąć/ á niepráwość rozliczna rozmáićie ſię krzewić miáłá LatHar +6; SarnStat 261 (2); KmitaSpit Cv; Pozno ſzczędźić záczyna márnotrawcá ná dnie CiekPotr )?(3 (2); CzahTr Lv; PaxLiz B4; pochlebcy/ ná ráźie nam ſtoią: Y wiele ludźi pſuią tą poſtáwą ſwoią. KlonWor 54 (2).

W wyrażeniach przyimkowych typu: »na goli, na jaśni« oraz »na języku, na uściech itp.« podkreślających, że coś się dzieje otwarcie, publicznie; in conspectu Vulg (74): BierEz L3v; GlabGad L3v (2); RejJóz O7v; RejKup t2v (2); RejWiz 104v (2); Leop Iudith 6/12; byś był w Koſćiele wielkim/ ná ſłońcu/ á iáwnie byś piſał OrzList b4v; RejZwierz 63v (3); Per ora virorum volitare, ná yęziku być v ludźi. Mącz 505d (4); OrzQuin F3v; GórnDworz G2 (2); Iákoś ty przez ſen widział/ tákem ia widział ná iáwie że ſie ták ſtáło. HistRzym 78v (2); BielSpr 6v; WujJud 216v; PaprPan Zv; teraz o Filozofiech á o ſzkolnych ludźiech mowimy/ ktorzi iáko ná wſparze [in specula] rzecży wſzytkich Boſkich y ludzkich záśiedli. ModrzBaz 129 (5); SkarJedn 13 [2 r.]; KochPs 22 (2); SkarŻyw 56 [2 r.] (3); KochTr 13 (3); CzechEp 130 (2); KochFr 118; KlonŻal C3; Bo głowá tonie w morzu/ nogi ma ná goli KochPhaen 22; WerGośc 246; BielSen 17; BielSjem 6 (2); KochPieś 7 (2); KochSob 60; BielRozm 8; ZawJeft 36; Niech ma dom ſwoy/ á gotowy/ [...] w zdrowym plácu/ ná widoku: á xtałtnie poſtáwiony. GostGospPon 170; GrabowSet I3v; KołakCath C5; RybGęśli D3v; mamy chowáć Regułę onę Grzegorzá ś. áby vczynek był ná iáwi; ále intencia ábo ſerce dobre z ktorego gi czyniſz/ áby zoſtáło w ſkrytośći. WujNT 26 (10); SarnStat *6 (2); iuſz podſzálawſzy ſobie, gdy ná oczách Twych będźie, obaczy ſię. CiekPotr 89; CzahTr K3; GosłCast 55; SapEpit A4v.

7. Wskazuje obiekt czynności, zainteresowań, uczuć; a Modrz, JanStat; in Mącz, Vulg; super JanStat, Vulg; ab, de, ex; Mącz; contra JanStat; adversum Vulg (2338):

A. Wskazuje obiekt czynności (przeważnie osobę, od której się czegoś domaga, uzyskuje lub na którą wywiera się jakiś nacisk): od (307): BierEz K3; yedno zaplathi patricz ma, na they wſſi ktorey zdal ſlyad. MetrKor 40/813 (4); A on znaiątz pańſką łaſkę [pana Szczęście] pocżnie na nijm cżęſteé wyproſy cżynićz ForCnR Cv; WróbŻołt 79/16 (3); RejPs 119 [2 r.] (5); ComCrac 21; thegoſch czaſchv na thowarziſchv moyem Iwanye wzyely schablye ze ſzrebrem poſloczyſthą LibLeg 11/157 (10); RejJóz Bv (3); The pyenyadze na nym ſamym wiludzill woycziech wilyąg kramarzs LibMal 1547/128 (8); SeklKat Mv; Bowim to ſtare przyſlowie Iż ſowa zedrze na ſowie. RejKup e2v (2); ZapWar 1550 nr 2665; MurzHist D2v (4); MurzNT 88v (2); BielKom C8; nye mogł tego ná nim Ceſarz áni prośbą/ áni groźbą przewyeſć KromRozm III P5v; Diar 73 (9); Obies y Gáłąs gdi myſlili yákoby mogli ktorego groſſá nábyć/ álbo ná kim wymędrowáć GliczKsiąż H8 (2); LubPs D3 (2); GroicPorz f3 (11); GroicPorzRej C3v; ktorym Cżyścem/ izali Papieſz y ſwámi/ niewymamił y niewytzyśćił/ ná Ceſárzach/ ná Krolech ná Kxiążętach/ ná Pániech/ rozmáite Páńſtwá/ Kroleſthwá KrowObr 75 (8); RejWiz 14 (7); Leop Ier 38/22 (4); OrzList d2v (4); Gdy kto práwem ná kiem co przezyſzcze/ iż tá rzecz iuż będzie odeſłáná do grodu [...] UstPraw A3; Gdyby kto z náſzych ſtároſt omięſzkiwał exekwowáć ná tym co ſię dał kląć rok y ſzeſć niedzyel: tedy táki Stároſtá przes ſąd duchowny może być záklęt. UstPraw A4 (8); RejZwierz 64v (2); BibRadz Ez 25/17; Goski *v; OrzRozm Rv (3); [Gwilelm] bunty ſtroił przećiw Ceſárzowi z drugimi/ dopieráiąc ſie ná nim bliſkoſcią kſięſtwá Brábánckiego BielKron 192; Niechayże tedy knam przyiádą mowni Krześćiánie/ wyſwarzą na nas kroleſtwo Greckie BielKron 255 (18); BielKronCies 477; Ex uxore hanc rem pergam exquirere, Wiwiem ſie tego ná żenie. Mącz 336d; Erogito, frequentativum, Wymadláć/ czego ná kim bes przeſtanku prośić. Mącz 358a (30); vpornieſmy ſye ná Królu/ téy nieznáióméy Exekucyéy domagáli OrzQuin B2 (2); GórnDworz D5v (5); Zgodź ſie pirwey z bliźnim twoim/ gdyż maſz náukę iáko maſz ná nim dochodzić powinnośći ſwey RejPos 181 (9); BielSat B4 (4); HistLan Dv; RejZwierc 17 (11); BielSpr 40; WujJud 249; BudBib Deut 17/7 (3); CzechRozm 100v; PaprPan T4 (2); A ten ktory od niego władnośći doſtawa/ [...] nie inſzego wedle Práwá niemoże ná ludźiách wyćiągnąć [a populis exigere] iedno cżyńſz/ á robotę powinną. ModrzBaz 48 (2); Ceſarz Cárogrocki Michał wygrozić nic ná Papieżu/ y ſwego przewieść nie mogł SkarJedn 217 (2); KochOdpr Cv; Oczko A2v; KochPs 184 (4); SkarŻyw 81 (11); przirzekl ni nakim inſzim tego [długu] ſzukać, iedno, na Sliachetnym Panie Philipie Bukowskim. ZapKościer 1581/20v (4); StryjKron 592 (2); KochFr 33; WerKaz 296; WisznTr 24; BielSen 16; BielSjem 11 (2); śiedźiém iák ná ledźie/ A gránic ná nas ládá kto viedźie. KochPieś 15; PudłFr 38 (3); ArtKanc Q5v; BielRozm 13 (2); Wiem iednego ktory wygrał ná adverſarzu ſwym śiedm tyśięcy złotych GórnRozm I2 (5); PaprUp C3 (2); Straszą Krola mną y tak ze się nanim dopytac nie mogę gdy co znim mowię. ActReg 101 (4); Calep 66b; GostGosp 150; Phil S4 (2); GrabowSet R4v (2); KochFrag 47; do czegóż inſzégo mierzyły iego [cesarza tureckiego] owé krzywoprzyśięſtwá/ którémi ón ná wáſzéy K. M. przymiérza wymatał OrzJan 74 (2); LatHar 214 (2); RybGęśli Cv; WujNT 416 [2 r.]; A czáſu wizytáciiéy/ áby pieniędzy nie wyćiągáli ná poddánych [a subiectis JanStat 206]. SarnStat 212; A gdy ná tákowym [super tali JanStat 655] rzecz otrzymána/ przeſądzoná/ álbo przezyſkána będźie: ten/ ktory práwo przewiedźie/ poiedźie do Stároſty onégo/ gdźie mieſzká ón/ ná którym práwo przewiedźiono. SarnStat 543-544 (29); PowodPr 20 (5); VotSzl B3; CzahTr A3; GosłCast 50 (2); SkarKazSej 685b marg; Więc y ow w wielkim mieśćie Burmiſtrzoſtwo kupił Zeby/ co dał Wyborcy/ ná drugich wyłupił. KlonWor 15 (5).

B. Wskazuje osobę lub temat, który się poznaje, rozważa lub do którego ustosunkowuje się uczuciowo (280): MetrKor 38/287 [2 r.]; BierEz R3 (2); ForCnR D4; Iedno ſie miey na tim oſtrożno aby niedawał pożywać tego liſcia [wilczego łyka] [...] dla zbytniey iadowitoſci gich. FalZioł I 76c; ieſtlis przez takowy cżas namnie ktorey wady kiedy nie obacżył, tedys barzo głupi BielŻyw 167 (3); LibLeg 6/77v (4); ábowiemem iuż ná tem vmiſl ſwoy vtwierdził/ iż ſnadz pierwey przyſtoyniey aby niebo y ziemiá zniſſczáłá/ niżli by kiedy miáło zniſſczeć miłoſierdzie twoie RejPs 131 (8); RejJóz N5v (2); RejKup r5; MurzNT 103v; KromRozm III L5; podaliśmy na karcie ku WKM to, na cżym nam postawać przysłuszało. Diar 86 (2); DiarDop 115; GliczKsiąż D7 (4); LubPs P6 (2); GroicPorz r (4); A obádwá ná gwiazdách wiele rozumieli RejWiz 126v (11); Leop Ez 16/42 (2); ZMyliłbyś tu Paryſku/ komu iábłuſzko dáć [królewnie Annie albo Katarzynie]/ Bo ná rownych oſobach/ trudno to rozeznáć. RejZwierz 49v; BibRadz I 3a marg (2); OrzRozm Q4 (2); widzimy ná źiárnie pieprzu/ iż ná nim są dołki/ gorki wſzákże nic niewádzą iego okrągłośći. BielKron 263 (6); KwiatKsiąż Dv; In hoc resisto, Ná tym ſie záitánowiam/ ná tym trwam. Mącz 397b; Studet rebus bellicis, Ná walecznych rzeczách yego wſziſtek vmysł yeſt. Mącz 423c (9); OrzQuin I3v (3); LeovPrzep G3; RejAp 43v (2); áni mogę/ ná nikim lepiey thego pokázáć/ iáko ná pánie/ chcąc obiáſnić co to ieſt/ co ia wdzięcżnoſcią zowę GórnDworz D8v; HistRzym 17 (4); RejPos 50v (9); KuczbKat 165; cżego kto ſobie nie do cżcie w kſiąſzkach/ niech ſie oſthátká dopáthrzy ná vććiwych ſpráwach á zwycżáioch W.W. RejZwierc A2 (11); BielSpr 43v; [Achab] kazał na tem przyśięgać/ iako go [Elijasza] nie nalezli. BudBib b3 (3); CzechRozm 208 (2); PaprPan I4 (4); KarnNap B3v; ModrzBaz 22v; ſyn Boży ſam ná ſobie tego doznawſzy/ powiedźiał: Zaden/ pri/ prorok nie ieſt przyiemny w Oycżyznie ſwoiey. ModrzBazBud ¶5; SkarJedn 37 (9); (marg) Rozne zdánia ná wolnych rzecżách niezgody y wiáry rozney niecżynią. (‒). Iná rzecż gdy by zdánia były przećiwne ná rzecży/ która wierze y wyznániu wiáry służy. SkarŻyw 538 (27); thedy maią tho dacz ná rozeznanie czterech męzow ná tym dobrze wyrozumiałych, y tho dacz oſſaczowacz ZapKościer 1587/70v; KochTr 10; y Pánowie Koronni tákże/ y Litewſcy przyſięgę miedzy ſobą ná tym vdziáłáli/ iż inſzych Pánow ſobie nieobieráć/ tylko z Potomſtwá Iágiełowego/ álbo Witołtowego. StryjKron 512 (2); KochFr 82 (4); WerGośc 203 (2); NA cżymkolwiek wzrok ludzki może ſie zábáwić/ [...] Vyrzy że wſzytko pędem bieży z tego świátá WisznTr 22; BielSjem 23; niewiém coś vyźrzáłá Ná tym to/ którégoś ſye ták rozmiłowáłá. PudłFr 32 (5); BielRozm 8; GórnRozm F2; PaprUp C (3); ActReg 104; GostGosp 110 (2); GrabowSet D2 (3); KochFrag 21; WyprPl B4v; niech ſię cżytániem rzecży nabożnych z przewłoką zábáwi/ trochę myſl ſwoię ná káżdey cżąſtce potrzymawſzy LatHar 666 (4); Abowiem wſzytek lud záwieſzał ſię [suspensus erat audiens] ná nim, ſłucháiąc go. WujNT Luc 19/48; JanNKar Cv; JanNKarOrz F3v; SarnStat 410; WitosłLut A2v; A o miłośierdźiu co mowić? Ieſli P. Bogu ná bliźnim nie vkażem/ iáko ſię nád námi zmiłowáć ma SkarKaz 638b (11); Ponieważ że przeklęctwo ták bárzo miłuie/ Niechayże ieżli cżłowiek ſam ná ſobie cżuie. CzahTr Kv (3); GosłCast 14 (4); SkarKazSej 665a marg; Znałem ſię niekiedy práwie dobrze ná tym/ Kiedym trochę młodſzy był/ á báwił ſię świátem ZbylPrzyg B3v.

W zwrotach typu: »być, stać na [tym], mieć wolę na [tym] itp.« wskazuje przedmiot starań, żądań albo decyzji; in id studere Modrz (68): MetrKor 31/620v; ForCnR Ev; na thim ſlowye ſtoym yzbich ya ſam ſmoymy woyſky wpanſtwa wasche woyowacz nie chodził, LibLeg 10/98; athak wolya naſcha nathem yeſth [...] biſczye ſprawo na dlvgo nyeodkladaly LibLeg 11/141v (11); ComCrac 12v [2 r.] (4); RejJóz I3v; MurzHist C2v; Diar 39; ktorzy ná tey ſentencyi ſą/ nigdy moim zdániem nye wyedzą co po cżym chodzi GliczKsiąż I7v (3); OrzRozm V3v; gdy ſie ziecháli [książęta] nátym zoſtháli/ iżby ćiągnęli z drugimi krześćiány ná Turki BielKron 254; y ná tym ſtánęło iż Rudolfus miał kſiążętá niektore mocą przywieść/ áby byli poſłuſzni ſtolcu Ceſárſkiemu BielKron 184 (21); Mącz 70b (8); OrzQuin R4; HistLan F5v; bo ći mocarze ná thym záwżdy ſą áby przycżyniáli ſwoich dźierżaw BielSpr 75v; CzechRozm 127 (2); ModrzBaz 60v; SkarJedn 46 (2); Oczko 10; ActReg 128 (2); GrabowSet Fv; WujNT 483; WysKaz 6; Ieſliś ná tym był przed tym/ iżeś mię miał zdrádzić/ Mogłeś mię był Ioárbie podáć dáwno zábić. PudłDydo B3v.

C. Wskazuje uczestnictwo w czynności lub stanie (1751):

α. W zwrotach typu: »być (siedzieć) na [czym]« wskazuje czynność (także zgromadzenie, zjazd) lub stan, w których ktoś uczestniczy (1027): ZapWar 1504 nr 1946 (17); BierEz B3 (6); Mily pán lezus oblicżnie będątz na ſwadzbie mánżelſkié/ vkázál ijż manżelſtwo ieſt ſtádlo pobożne OpecŻyw 41v (6); ForCnR D3v; PatKaz III 111v; BielŻyw 16; BielRozm 20; LibLeg 8/161 (3); WróbŻołt G2; RejPs 172; ComCrac 14 (8); v pvchali wſolaczu bądącz tham na pywye, vkradl ſvknya ſcharą LibMal 1544/81v (8); RejRozpr A3v (2); SeklWyzn g4; SeklKat L; HistAl F2v (2); MurzNT 86 marg; KromRozm III P4 (2); Diar 22; DiarDop 108 (2); MrowPieś A4v; BielKom A4v (2); GliczKsiąż N2v; GroicPorz b2v (3); KrowObr 154; RejWiz 32v (4); Leop Num 1/50 (2); UstPraw A2v (6); RejFig Bb (2); RejZwierz 14 (3); WyprPl 15; A ták gdy ći co ná záſadkách byli [insidiae]/ ruſzyli ſię z mieyſc ſwoich/ á ſtocżyli bitwę. BibRadz 1.Mach 11/69 (6); OrzRozm Iv (4); natym gadániu byli z ſtrony Rzymlkiey/ Ekkius/ Faber/ Iákobus/ Murnerzus/ Biſkupi też ſwoie poſły ktemu poſłáli/ przećiw im odpieráli Ekolámpádius/ Károloſtádius/ y drudzy. BielKron 204v; oycowie duchowni ſiedzieli ná Koncilium w Trydenćie BielKron 228v (47); KwiatKsiąż F (5); Mącz 113c (31); OrzQuin B3v (5); SarnUzn H; RejAp BB5v (7); GórnDworz O2v (6); HistRzym 46v (5); iedno iednę godzinę ná robocye byli RejPos 59 (14); BiałKat 155v; BielSat N; GrzegŚm 58; RejZwierc 45 (11); BielSpr 3 (7); WujJud 142 (5); BudBib Sap 2/12 (3); MycPrz I B4v; Strum K3v (3); BudNT przedm b8; StryjWjaz A4v [2 r.] (3); CzechRozm A4v [2 r.] (8); PaprPan B3v (2); Wielekroć wpotrzebie konie ná przekáźie były [impedimento fuere]: cżęſtokroć też porazce przycżynę dawáły. ModrzBaz 110 (5); SkarJedn 6 (12); KochDryas [A3]; Oczko 30; SkarŻyw 16 (21); ZapKościer 1580/7v; StryjKron 160 (6); CzechEp 50 [2 r.] (9); CzechEpPOrz *3v; NiemObr 59 (4); WerKaz 306; BielSjem 4 (2); KochPieś 20 (2); ArtKanc Mv (3); GórnRozm D4 (5); PaprUp H2; Natym ziezdzie co celnieysze osoby tebyły ActReg 49 (5); Calep 1109b [2 r.]; GostGosp 34 [2 r.] (3); Phil R; GórnTroas 75; OrzJan 7 (4); WujNT 35 (20); SarnStat 12 (57); KlonKr C4v; PowodPr 19 (2); SkarKaz 155a (5); CiekPotr 51; PaxLiz E3v [2 r.]; SkarKazSej 680b (3); Iemu być ná weſelu/ iemu ná pogrzebie: Iemu pierwey niż komu śieść ná cudzym chlebie. KlonWor 33 (5); SzarzRytJSzarz nlb 2.

αα. O sprawowaniu władzy, godności, funkcji (569): March¹ A2; OpecŻyw 181v (2); FalZioł V 52 (2); March³ T6v; WróbŻołt 1/1 (4); LibLeg 9/53v (4); RejRozpr C2v (2); SeklWyzn A (2); RejKup t6 (5); RejKupSekl a3; KromRozm III K2 (3); DiarDop 116; GliczKsiąż N2v; LubPs M4v (6); GroicPorz C (11); KrowObr 40 (4); Leop Deut 17/18 (14); ludźie ná Papieſtwie będący/ złemi być mogą/ ále vrząd Papieſki/ zły być żadną miárą niemoże. OrzList b4v (3); UstPraw D2v (2); LeszczRzecz A2 [2 r.]; RejZwierz 101v (2); BibRadz *2 (13); OrzRozm A3v (4); był Ceſárzem ná pánowániu lat dzyeſięć. BielKron 185 (130); Mącz 47d (8); OrzQuin G2v (2); Prot D3; LeovPrzep C2 (2); RejAp 73v (3); GórnDworz Aav (2); HistRzym 26; RejPos 15 (12); BiałKat 101; KuczbKat 340, RejZwierc 36v (5); BielSpr 29v (5); WujJud 21v [2 r.] (3); WujJudConf 214v; RejPosRozpr c2v; BudBib Ex 11/5 (9); MycPrz II B; BiałKaz L2v (2); BudNT Mar 2/14; CzechRozm 99 (13); KarnNap D3; ModrzBaz 12v (27); SkarJedn 43 (55); KAzimierz ſyn Bolesłáwá krzywouſtego/ ná páńſtwie polſkim ſiedząc/ [...] wypráwił do Rzymu do Papieżá Lucynſzá [...] posły SkarŻyw 403 (23); [Wacław Czeski] był przed Lokietkem niedługo ná Kroleſtwie Polſkim. StryjKron 452 (16); CzechEp 187 (17); NiemObr 23 (10); ReszPrz 103 (2); ReszHoz 115; ReszList 189 (2); WerGośc 264; ArtKanc A10v; ActReg 47 (3); GórnTroas 50; OrzJan 53; LatHar 120 (4); WujNT 30 (8); zákázuiemy: áby żaden Piſarz y Podpiſek v tego ſądu/ v którégo śiedźi ná vrzędźie [in officio JanStat 498] kauz żadnych nie ſpráwował. SarnStat 489 (82); SiebRozmyśl H3v; KlonKr A3v (2); SkarKaz 2a (5); CiekPotr 66; SkarKazSej 659b (7); KlonFlis G4; KlonWor 14 (2).

β. W zwrotach typu: »nosić (a. mieć, a. okazać się) itp. na [kim]« wskazuje osobę (lub rzecz) obejmowaną zasięgiem czynności lub stanu (724): a kwyatek ſkorzenya yego [Jessego] wſtąpy to yeſt marya panną a odpoczynye nanyey duch panſky PatKaz III 94; OpecŻyw 39; gdi sye on bedzie woley a navky naschey trzimal częſczyey na sobye bedzie laskę naſche wyelka myewal LibLeg 10/69 (3); RejPs 213v; RejJóz G6 (2); RejKup C (3); KromRozm I B2v; MurzHist D4v; MurzNT Ioann 1/33; KromRozm II ſ3v; KromRozm III Iv (3); Ktorejbykolwiek zwierzchności magistratum na sobie dzierżeli, tedy powinni są usprawiedliwić się, kto się na nie skarży. Diar 45 [2 r.] (4); DiarDop 109 (3); LubPs A5 (14); GroicPorz b2v (6); KrowObr B2v (6); RejWiz 37 (4); Leop Lev 19/17 (6); RejZwierz 77 (2); Młodźieniaſzki ná ktorychby żadnego nákáżenia nie było [in quibus nulla esset macula Vulg]/ [...] ktorzyby ſię zgodźili ku ſłużbie ná krolewſkim dworze/ á iżby byli vczeni piſmá y ięzyka Káldeyſkiego. BibRadz Dan 1/4 (14); OrzRozm S (2); á zá gniewem [pańskim] plagi przyſzły/ iáko ſie okazáło napirwey ná Adámie BielKron 4; Y wyſzedł od niego trędowátym/ tákże záwżdy ná tych Giezytach był trąd ſwiętokupſtwá. BielKron [85²]v (29); KwiatKsiąż H4; Culpa in te residet, Ná tobie ſie tá winá zoſtawa. Mącz 380c; Onus magnum sustinere Wielką pracę ná ſobie mieć. Mącz 448c (50); Przeto ſpráwiedliwym Sądem Królewſkim/ odniéść ná ſobie maſz tę winę y tę kaźń/ ze wſzyſtkim potómſtwem twoim OrzQuin Aa3 (12); SarnUzn F5v; RejAp 26 (7); GórnDworz B6v (9); HistRzym 7 (2); RejPos A3v (127); RejPosWiecz² 95v (2); BiałKat 116 [2 r.] (8); BielSat Gv; HistLan E2 (2); KuczbKat 130 (4); wſzytko ſie to ná nim wypełnić muśi co Pan poććiwemu a pobożnemu cżłowiekowi obiecáć racżył RejZwierc 105v (13); WujJud 9v (11); WujJudConf 214v; RejPosRozpr c3v; RejPosWstaw [41⁴]; BudBib Ex 15/16 (13); MycPrz I C3v (3); Strum Q4v (3); WierKróc Av; BiałKaz M2v; BudNT 1.Cor 11/9 [10] (2); CzechRozm 19v (56); PaprPan A4; KarnNap C4 (2); á żaden Krol nigdy niebył/ ktoryby ſam wſzytki Vrzędy ábo powinnośći ná ſobie nośić mógł [qui solus omnia munera sustinere posset] ModrzBaz 24 (24); SkarJedn A5v (5); KochOdpr C2; KochPs 50 (7); prętko ſię ná nim ono Proroctwo iśćiło. SkarŻyw 507 (53); ZapKościer 1581/23; StryjKron A6; CzechEp *2v (28); NiemObr 3 (15); KochFr 98; ReszPrz 36 (7); ReszList 150 (2); KochPieś 42; ArtKanc B6v (2); GórnRozm I2v [2 r.] (4); PaprUp F; ZawJeft 7; Calep 441b (2); GostGosp 110; Phil C (2); GórnTroas 21; KochFrag 47; OrzJan 18 (4); LatHar 306 (2); KołakCath B2 (2); WujNT przedm 15 (9); Podſkárbi Koronny/ [...] ták też niechay ná ſobie Páná Rádnégo oſobę nieśie [sic fungi consiliari authoritate JanStat 308]. SarnStat 20 (45); SiebRozmyśl C2 (6); GrabPospR M4; KlonKr B; PowodPr 19 (5); SkarKaz )(3 (20); VotSzl C (3); CiekPotr 75; CzahTr C2 (5); GosłCast 36; Co ſię y ná Saulu pokazáło. Skoro był ná kroleſtwo od Sámuelá pomázány/ ducha kápłáńſkiego wźiął SkarKazSej 678b (10); KlonFlis A3v; SapEpit B; KlonWor 77.

Połączenie: »na ... na« (1): [szlachcic] ieſli namniey sſtąpi s tey drogi/ ktorą ſzli przodkowie iego/ zoſtáwi zmázę ná domu ná ſwym GórnDworz Dv.

III. W wyrażeniach przyimkowych z przysłówkiem oraz skostniałą formą przypadkową (A a. L) przymiotnika (1170):

»na czczo« = ieiunus PolAnt, Cn; abstemius, deprandius, expers undae et cibi, impransus Cn (85): BierEz K4; krwawą biegunkę y każdą inſzą: zaſtanawia mocznie to wino natſzcżo pite FalZioł I 115b (45); GlabGad I5 (6); RejRozpr I2v; A [sędzia] ma wydáć wyrok [...] przed południem/ ſyedząc/ náczczo/ nie w dźień święty/ záchowawſzy przy tym porządek práwá GroicPorz aa3 (2); SienLek 7 (17); KuczbKat 155 [2 r.] (4); RejZwierc 31; BudNT Matth 15/32; SkarJedn 239 (2); WerGośc 242 (2); BielSjem 31; Klemens wſpomina epist: 2. że ná cżcżo/ to ieſt po pułnocy/ nic nie iadſzy áni piwſzy/ káżdy powinien tey świątośći vżywáć LatHar 253; PowodPr 72 marg.

»na dalej« = amplius, diutius Cn (3): Ieſlybiſczye volyam myely tho wlyecz na dalyey y them poddanem naſchem thego nyeprawycz thedi ſzye tho vkazvye na przeczywko prziyaſzny naſchey LibLeg 11/142 (2); Diar 22.

»na daremno, na daremne, na daremnie« = bez wystarczającej przyczyny, bezpodstawnie; frustra Vulg, Cn; in vacuum, in vanum Vulg, PolAnt, Modrz; inaniter Cn (14:15:5): RejPs 34v; SeklWyzn Dv; a ſnać [dziecko] ſię tego więcey naucza od ſwoych rodziczow/ albo nauczicielow/ niſli od kogo ynego/ brac nadaremnie ymię Boże/ albo czartowſkie. SeklKat F3 (5); LubPs cc6; GroicPorz y4 [3 r.] (4); I niewſtydałeś ſie thego nápiſáć/ y nádáremne w vſtá twoie plugáwe imienia Bożego bráć KrowObr 228 (11); Leop Ex 20/7 [2 r.] (3); BibRadz Deut 5/11; BielKron 149; mayą tedj być napominani [...] iżeby niełatwie dobrowolnie przyſięgali. Abowiem ktorzi na daremno krnąbrnie prziſięgayą/ takowi częſtokroć zwyczayą ſię krzywo w rzechach [!] ważnych przyſięgać. KwiatKsiąż D3; A ták by nam był nie ten náſz zbáwiciel/ á by był nie wypełnił tego zá nas cochmy my powinni byli/ tedyby byłá nádáremne nádzieiá náſzá RejPos 33v (2); KuczbKat 291; ModrzBaz 113v, SarnStat 710. Cf znacz. I.4.A. Wyrażenie przyimkowe: »na daremność«.

»na daremno, na daremne, na daremnie« = bezskutecznie, bez pożytku; frustra, inaniter Calep, Cn; irritum JanStat; in vacuum Vulg (11:2:1): KromRozm II t2v; KromRozm III B5 (2); á náſláduieſz ſwiátá tego/ nic niedbáiąc o ſwięte miłoſierdzie iego/ nic nie lituiąc oney niewinney krwie iego/ ktora ieſt nádáremnie dla ciebie przelaná/ gdyżeś niewdzięcżen tego RejPos 30v (3); Nigdy táki [errata dodaje: bogátym] nie będzie: ále racżey karanie záſłuży/ iſz dáry Boże wziął nádáremno: y pieniędze páńſkie/ ná zyſk dáne zákopał: ktore w dobrych á prácowitych rękách y Pánu wielki pożytek cżynić máią SkarŻyw 26; Calep 437b (2); A Pomagáiąc nápominamy/ ábyśćie nádáremno łáſki Bożey nie przyięli. WujNT 2.Cor 6/1 (2); ieſliby kto nád Artykuły cztérzy/ álbo w inny czás/ álbo ná mieyſcách niezwykłych ſądźił: to wſzyſtko nie ważno y na dáremno bydź chcemy y ſkázuiemy. SarnStat 528 [2 r.]; PaxLiz E2v.

»na darmo« = in cassum Calep, Cn; frustra, inaniter, ex vano, vacanter Cn (2): Wſſytki ty ktorzy nádármo zmyſláli prożnośći/ Myałeś w wyelkyey nyenawiśći zá ich ſproſne złośći. Yać záwżdy moy miły Pánye w tobye mocnye vfam/ A w miłoſierdziu twim ſwiętim rádość z weſelem mam LubPs H2; Calep 518a.

»na dłudze« (1): Bożeć rácż błogoſłáwić/ zá tę chęć na dłudze. PaxLiz D4.

»na długo« (1): Bo złośćiwi wyćięći będą/ á ocżekawaiący Iehowy/ ći odziedzicżą ziemię. A(no) nie ná długo [Et adhuc paululum] BudBib Ps 36/10.

»na krotce« = breviter Mącz, Vulg, Cn; ad summam Mącz, Cn; brevi, comprehense, (in) paucis Mącz; ad pauca, in brevi Vulg; in summa, strictim, summatim Cn (105): FalZioł V [2]a; SeklKat E; KromRozm II n; KromRozm III C3v; Przypomionę ieſztze ná krotce/ żywoty y ſpráwy Papieżow niektorych KrowObr 37; GroicPorz A4 (2); OrzRozm Lv; BielKron 208; Mącz 27a (7); boś tu w.m. ná krotce/ á włoſnie pochlebcę chytrego wymálował. GórnDworz K6 (2); RejPos 157v (2); RejPosWiecz³ 98v (2); BiałKat 366; GrzegŚm 67; WujJud 168 (2); RejPosWstaw [143³]; BudBib c2; MycPrz II B2v; BudNT Ff8v; CzechRozm 2 (7); tedym ia krzywdy ſwe wolał imo ſię puśćić/ nieco tylko nákrotce niektorych dotknąwſzy/ niż ſię zá wſzytki bráć. CzechEp 319 (44); CzechEpPOrz *3; NiemObr 7 (12); GórnRozm C4; Rząd w Miáſtecżkach Ziemieńskich/ nákrotce zebrány. GostGosp 140 (2); KołakSzczęśl A2v; WujNT Eph 3/3 (2); SarnStat *3v (3); A Dáwid iákich kłopotow około dźieći vżył/ trudno ná krotce powiedźiec. SkarKaz 45a.

»na krzywo« = flexuose Calep (2): Nuż przedſię zacna Leliwo/ Nie vdaway ſie ná krzywo. RejWiz A2v; Calep 423a.

»na male« (1): poczet dniow mych ktore znaſz ſam/ niech ich nieutracam/ aczkolwiek ich ieſt na male/ dai ie ſtrawie k twey tććy chwale. SeklPieś 20.

»na nowe« (1): CO przed tym domem/ co tu Phoebe czyniſz? Ná nowé krzywdźiſz łamiąc náſzé práwá/ Y łupy náſzé gwałtem ẃydźiéráiąc Małoś miał ná tym/ żeś Admetá śmierći Vchował/ Párki zdrádliwé podſzedſzy? KochFrag 45.

»na opak« (1): O Kárle wielkim Ceſarzu/ historykowie świadcżą/ iż gdy na on cżas niemieli Niemcy czem zwáć y mieśięcy y wiatrow tedy iyha on wymyślił nowe miáná, Lecż my ná opak poſtępuiemy. Pierwey bo mieliſmy cżym zwáć wiatry/ [...] teraz tego wſzego niemamy/ ani znamy. BudBib c.

»na oślep« (1): Iuſz ſię ná oſlep dárli ieden ná drugiego/ [...] Zápalczywy ná mężá mąż vpornie bieżał/ Zginąć niedba tylko by z nim przećiwnik leżał. StryjKron 255.

»na płask« = in planum Cn (1): możeſz też y dálekość zmierzyć laſką [...] tymże ſpoſobem iáko y wyſokość iedno ná pláſk obroćiwſzy/ coś tám wzgorę obrácał. GrzepGeom P3.

»na pobok« (1): [o szyku bojowym] práwy rog twoy odłoż od lewego niepryiaćielſkiego [!] opodal ná pobog [!] ſwoich/ áby w ſwey ſpráwie ſtali ſpokoiem BielSpr 21.

»na poprzek« (1): A iż byłá gołoledź/ podle konia śpieſzno idąć padł/ y prżyſzłá mu nogá ná poprżek kolei/ á zá tym woz náśpiał/ y prżechodząc nogę/ złamał mu nogę GórnRozm F2.

»na porząd« = po kolei, jedno za drugim (6): [lekarz] ma wziąć prawą rękę choremu/ y położić palcze cżterzy ręki ſwey, brzuſcze na ſerdecżney żyle: barzo lekko. Tak iżeby pirwſzy palecz brzuſzczem leżał podle ſamego ſtawu dłoni koſci, wtori/ trzeci y cżwarty, ieden wedle drugie^go naporząd. FalZioł V 12v; MurzHist L3v; MurzNT 103v; Tedyż artykuły pospolitych doległości koronnych Krolowi i panom [posłowie] podali przez p. Ossolińskiego, ktore na porząd są wypisane. Diar 63; CzechEp 120 (2).

»na porząd« = bez wyjątku (3): A iż ná porząd wſzythcy Hiſtorykowie álbo ludźie roſtropni wychwaláią cżytánie hiſtoriy/ zdami ſie tedy że ich tu mnie thák ſzeroce zálecáć nie trzebá BielKron 333v; Siodłarze y Paśnicy/ Bednarze/ Sloſárze/ Náporząd rzemieśnicy wſzyſcy y Gárbárze/ Iáko w Cechu vſtáwią/ także przedawáią BielRozm 19; Kryſtus naświętſzy opętánym był zwan/ ten nic nie przewinił/ ále wſzyſtko dobre wſzem náporząd cżynił. ArtKanc Kv.

»na porząd« = intens. na potęgę (19): MurzHist R2; [Abimelech] rzekł do thowárzyſtwá ſwego/ co widzićie że ia cżynię/ vcżyńćie wy takież á rychło. Tedy wſzyſcy náporząd [certatim] ná obćinawſzy gáłęźi z drew/ ſſli zá Pánem á Kxiążęćiem ſwym. Leop Iudic 9/49; CzechRozm A5v (2); chce X. K. ludźi bácżnych omamić: á oſtro pátrzące/ zámydláiąc im káłkuſem iákimśi ocży práwie náporząd záślepić żeby widząc nie widźieli/ á rozumieiąc przedśię nic nie rozumieli CzechEp 333 (14); Bo ty kśięgi X.K. nie wabią do śiebie cżłeká ſpokoynego: y miłość/ zgodę y pokoy z káżdym záchowáć vśiłuiącego: ále práwie od śiebie iákoś náporząd gwałtem odpycháią CzechEpPOrz *3v.

»(aż) na poślad, na pośledź, [pośledz]« = novissime Vulg (3:3): OpecŻyw [61]; [mędrzec Bian]/ kazał ią [złotą tablicę] dać trzeciemu mędrczowi Pitakowi, á ten lepak inemu, aż napoſlad przynieſiona Solonowi. BielŻyw 2; GlabGad K8; Potym widzian był [Jezus] od Iákubá/ potym od wſzyſtkich Apoſtołow. A nápoſledz po wſzyſtkhkich vkazał ſie theż y mnie iáko niedoſſlemu dziećięćiu. Leop 1.Cor 15/8 (2); Mącz 459b; [Napoſledz ſie Goſpodarzu kłádzi/ A napirwey wſtay budzić cżeladzi. WirzbGosp kt].

»na pośrzod« (1): Adultiore aestate, Na pośrzód látá. Mącz 262a.

»na potem, na potym« = in posterum Mącz, Modrz, Calag, Calep, JanStat, Cn; postea Modrz, Calep, JanStat, Vulg; deinceps Mącz, Modrz, JanStat, Cn; post hac Mącz, Vulg, Cn; in futurum JanStat, Vulg, Cn; de cetero JanStat, Cn; dehinc Mącz, Cn; deinde, olim, porro Mącz; ad posterum, cetero, in posteritatem, in reliquum Cn (649:21): BierEz G3v (4); OpecŻyw 191v (2); [Tales:] Iako ſie będzieſz zachować rodziczom, tak ſie też nadzieway j od ſinow na potim. BielŻyw 4; GlabGad A4 MiechGlab nlb 5; LibLeg 6/77v (19); MetrKor 61/224v; Nelza iedno muſſę vſtáwicznie wyſláwiáć miłoſierdzie twoie moy pánie/ idziś y wiecznie ná potem RejPs 131 (11); ComCrac 13 (2); RejJóz E4v (3); SeklKat x3; RejKup d6v; Oby to było wiádomo cżłowieku nędznemu co ſie ſnim ma dziać na potym [in futuro]/ toby w ninieyſzym cżáſie rozmyſlał HistAl F5 (3); MurzHist R3; Diar 32 (9); DiarDop 115 [3 r.] (4); BielKom E8v (2); GliczKsiąż E5; LubPs M4 (6); GroicPorz g2; Ia Iendrzey Biſkup wybrány Krakowſki/ od tey godziny ná potym. Wierny będę y poſluſzny/ błogoſláwionemu Piotrowi/ y świętemu Apoſtholſkiemu Rzymſkiemu kośćiołowi KrowObr 128 (5); RejWiz 35 (7); Leop 1.Reg 16/13 (4); OrzList h2; UstPraw H2v (3); KochZuz A4v; RejFig Aa7 [2 r.]; RejZwierz 38v (3); BibRadz I 21 marg (19); OrzRozm N (2); Korcyrowie prośili o rátunk pánow Atheńſkich/ ktorzy to vcżynili rádzi dla ſwey nápotym przygody. BielKron 121 (15); KochSat Cv; wielka okwitość rzecży weſpołek wpámięć wpoiona/ y łatwię natychmiaſt wpada/ y ná potym mgleiſzą możność pamięći cżyni. KwiatKsiąż K4v; Mącz 30d [3 r.] (24); OrzQuin R3; RejAp 47v (5); GórnDworz Ff2; RejPos 3v (66); HistLan D4; KuczbKat 135 (2); mądrzy o tym z dawná dzierżą/ iż lepſza rowna á iáwna nieprzyiaźń niżli wielka ćicha á ſkryta/ ktora bez oſtrożnośći wiele ná potym záſzkodzić może. RejZwierc 147 (32); BielSpr 46 (4); KochMon 31; WujJud 51; A Pan ktory łáſką nágradza/ będzie pámiętał ná potym [meminit in posterum]/ iſż tákowy najdzie podpomożenie cżáſu vpadku ſwego. BudBib Eccli 3/32 [34] (11); HistHel Av; BudNT 1.Cor 7/30 [29] (2); [wszystkie znamiona i cuda, z którymi Bóg posłał Mojżesza do Egiptu] nie śćiągáią ſie áni do cżáſu/ iuż przed thym przeſzłego/ áni też do cżáſu ná potym przyſzłego/ ále tylko do cżáſu onego/ ktory był zá żywotá Moyżeſzowego. CzechRozm 103 (44); PaprPan Gg2v (3); KarnNap A3 (4); ModrzBaz 88v (17); A iáko Pan B. raz ziołko cudownie z niſzcżego ſtworzywſzy/ ná potym ie bez cuda w naśieniu záchowywa SkarJedn 49 (4); Oczko 12; Calag 35a; KochPs 189 (3); SkarŻyw 35 (16); ZapKościer 1580/5v (3); KochTr 4; MWilkHist G3 (2); StryjKron 122 (7); CzechEp 107 (13); KochJez A3; NiemObr 30 (3); KochFr [135]; KochSz B2; ReszPrz 92 (2); WerGośc 209; WisznTr 5; KochTarn 74; ActReg 16 (10); Calep 515b (4); GostGosp 26 (3); Phil E (2); GrabowSet C2; KochFrag 29; LatHar 32 (5); RybGęśli A3; WujNT przedm 31 (10); Zywność którą z ſtárodawná niktórzy Stároſtowie do Kámieńcá Podolſkiégo odwoźić powinni/ tóż áby y teraz y nápotym bez odwłók czynili/ nápominamy. SarnStat 437; vſtáwiamy: iż o Kmiećie zbiegłé od dánia dźiśieyſzé^go Státutu ná potym máią bydź pozywáni [a die data praesentium in futurum citentur JanStat 1086] ći/ którzy pozywáni bydź máią do Sądów Ziemſkich SarnStat 918 (197); SkarKaz 83b (3); tedy obawiam ſię/ że iáko przed tym/ ták y ná potym/ támtego nieprzyiaćielá nigdy lię w czás nie vchronimy VotSzl Fv (4); CiekPotr 2 (3); CzahTr H3 (2); PaxLiz D3; A wy mury każćie to śpiewáć ſwoiey głowie/ Niechay będą nápotym wiedźieć potomkowie. W iákiey wadze mieć KROLA, poddáni więc máią SapEpit A4v; KlonWor 63; ZbylPrzyg A4.

»na potem« = w funkcji rzeczownika (1): A vczyń poczćiwosć práwey ręce twoiey ktorąś był rozmnożył tę winnicę ſwoię á przywroć ią ku pierwſſemu ſtanowi ſwemu/ á choć by to iuż nieſſlo dla niey/ ále wżdy dla ná potem ſyna człowieczego przez ktoregoś ty ymię vmyſlił wiele rzeczy ſpráwowáć. RejPs 120v.

»na pozad« (1): [sejmy mogłyby] lepszy koniec brać za takowym spolnym posłow z IchM porozumiewanim [mówili posłowie] i temuśmy folgując opuściliśmy to, co naprzod powinnie miało być opatrzono, na pozad. Namawialiśmy z IchM odłożenie i upewnienie wyiszczenia praw, wolnośći naszych Diar 84.

»na prask« = sub cultrum, sub ictum Cn (1): Wierę nam ſnadź zgłupieie/ on chytry przechyrá. Co ná cudzym rozdymał/ przepieruiąc chodził/ Aleś teraz też dyable/ tu ná práſk vgodził. RejZwierz 136.

»na prędce« = raptim Mącz, Cn; cursorie, strictim Mącz (42): przyymi odemnie zá wdźięczne to krotkie porządku wypiſánie/ iáko ná ten czás ná prętce przy wielkich pracách Vrzędu moiego być mogło. GroicPorz C3; UstPraw H3; á ták on Biſkup ná prętce czytáiąc/ nie mógł dobrze wyrozumieć BielKron 207 (8); Extemporale carmen, Ná prętce vczinione wierſze. Mącz 443d (12); GórnDworz Ov; KuczbKat 395; ModrzBazBud ¶6; SkarJedn 215 (2); Oczko 29; A maćieſz co tákowego? Zieść ná prętce gotowego? MWilkHist K2v; StryjKron 421; ActReg 4v (2); Tumultuario – Na prętce, wzamieſzaniu. Calep 1039a (4); Vrzędnik ma to opátrzyć/ áby miał w dworze inſtrumentá gotowe/ w ktoreby ná prętce więźniá álbo winnego wſádźić mogł: to ieſt/ łáncuch álbo kábat/ álbo gąśiorá y kunę. GostGosp 12; KochFrag 42; SarnStat 410 (2); KlonKrGum Av; KlonWor 69.

»na prost, na prość« = recta Calep; directe, directim, normaliter, prorsum, proversus, recte, in directo, in rectum Cn (10:6): FalZioł V 33v; [o szachrajstwach] A ták więceyći wam ſtrzedz trzebá Duſſe/ niż nam ſtego chlebá Ktory nam ſnadz nie ták ſzkodzi Bo dobrowolnie przychodzi Ale v was ták y owák Czáſem na prost á czáſem wſpák RejRozpr D; OD Bázyleiey áż do Moguncyiey y Bingiey podle Renu náproſth ieſth źiemiá z obu ſtron rowna BielKron 285 (4); á Cirkumferencya [= obwód koła] nie idźie ná prość/ ále koli GrzepGeom K3v (6); RejZwierc 91v; Drab ná proſt chodzi/ ále z boku kole KochSz A3v; Calep 325a (2).

»na prosto« = directo, simpliciter Cn (1): [opis zbroi do pojedynku pana Turskiego i pana Smolikowskiego] Item Brony tha tha [!] aby przy ſzobye myely Naprzod drzewo, myecz a theſak tho ieſt kord a zadney yney rzeczy bandz tho maley albo wielkiey, tho ieſt ſthpicze deky noza Na proſto nycz ynego v ſziebye myeczy nyemaya thakiego czo by bylo kv brony ſzluſchalo. MetrKor 26/62v.

»na prożno« = bez wystarczającej przyczyny, bezpodstawnie (2): Niebierz ná dáremno imieniá páná Bogá twe^go/ ábowiem Pan pomſći ſie nád tym/ ktory ná prożno [in vanum] imię iego bierze. BibRadz Deut 5/11; Wiecz wiesz toPan Bog gotowli ten pohaniec bedzie vsłuchac y tey expedytie naprasno zaniechac. ActReg 124. Cf znacz. I.4.A. Wyrażenie przyimkowe: »na prożność«.

»na prożno« = bezskutecznie, bez pożytku (2): Abyśćie byli bez przygány/ y ſzcżyrzy/ [...] ku pochwale mnie wdzień Chriſtuſow/ że nie ná prożno bieżałem/ áni ná prożno prácowałem [quia non in vacuum cucurri neque in vacuum laboravi. Vulg]. BudNT Philipp 2/16. Cf znacz. I.4.A. Wyrażenie przyimkowe: »na prożność«.

»na rożno« (3): ludźie ſie rodzą ná rozmáite obycżáie/ iedni bywáią leniwi/ drudzy prędcy/ mocni/ ſłábi/ opátrzni/ roſtropni/ prośći/ ſpráwni/ godni niegodni. [...] Bieg Niebieſki ty wſzyſtki według ſwego przyrodzenia ná rozno ſpráwuie. BielSpr 1v; A gdzie ſię Narew ná práwo, chynęłá/ A od Krolowey ná rozno płynęłá/ Pod ſławny Olbiąg/ NOGATEM to zową/ Fliſowſką mową. KlonFlis G4v; Kazał Krol Izmienniká przywiązáć onego Do dwu wozow: gdyż ták był ięzyká płonnego. Gnano konie na rożno/ oſtrogámi zwárto: Metiuſá ná dwoie iák śledźiá rozdárto. KlonWor 32.

»na schwał« = ad gloriam PolAnt; ad invidiam laudabilis, insignis ad commendationem, ad aspectum praeclarus Cn (16): BibRadz 2.Par 3/6; gdy mu ſie popiſáć przydzie w tey tám [nauce]/ ktorą práwie dobrze vmie/ thedy ſie náſchwał dobrze w niey pokaże GórnDworz N5; á była [Kamma] nie iedno náſchwał piękną/ ále y ine przymioty/ y obycżáie/ oſobne miáłá w ſobie GórnDworz Y5v (12); Káſze wſzelákie co ſie domá rodźi/ ále ná ſchwał/ drobne/ ochędożno/ ták nowe iáko ſtáre [dworka] ma cżynić GostGosp 130; Ku téy poſzli mogile/ gdźie Achilles leży/ [...] Mieyſce/ iákoby ná ſchwał/ ná to vdźiáłáne/ Iżby od wſzytkich były rzeczy té widźiáne GórnTroas 72; KlonFlis A2.

»na skierz« = na skroś (2): Translucidus – Na skerz ſie ſwiecząci. Calep 1080b; Transpicio – Nazkerz widzę. Calep 1081a.

»na stałe« (1): Oleiem lniánym pięć pomázuy/ obroniſz ſye piegam mnożyć/ y náſtáłe zginą. SienLek 79.

»na ukoś, na ukos« = cuneatim Mącz, Calep; oblique, ex obliquo, in obliquum, in latus Cn (20:3): Mącz 72b [3 r.] (13); [o zabezpieczaniu murów pniami dębowymi] Końce odwieść dáleko od muru v dołu/ Ale wierzchy máią ſtać/ rowno z murem ſpołu. Po oney pochyloney ná vkoś dębinie/ Nie oſtoi ſie kula/ ſzlozem ſie precż winie. BielSat N3v; Wiele ſie ich też ná to zgadzáło Hetmánow ſtárych iż táka ordynácya [wojska] ná kſztałt Ryby Káráſiá ieſt pożytecżnieyſza niż gránowitá/ [...] bo tu cżołá iednáko oſtre/ pobocżnice ná vkoś/ obrot prędki ná káżdą ſtronę BielSpr 23; Aby theż łácniey wywieść vff s przodku álbo s tyłu [starzy walecznicy] trochę ná vkoś wyſtáwiáli rzędy BielSpr 24v (3); KochPhaen 19; KochSz A3; BielSjem 40; Cuneatim – W klin, naukoſz. Calep 277b (2); SarnStat 109.

»na wspak« = cessim, recessim, retro, rursum Cn (12): Y ſpráwiłeś ták iż nigdy wytrwáć niemogli/ á náwſpák ſie obracáli ći ktorzy mię kłádli wnienawiſći ſobie. RejPs 26; RejRozpr E4; LubPs M2; moy brácie iednę ſtronę bacżyſz/ Przewroćże kártę ná wſpák/ ſnadź lepiey obacżyſz/ Co zá roſkoſz przynośi pocżćiwa małżonká RejWiz 57v (3); Tedy Sem y Iáphet wźięli odźienie/ á położiwſzy ie ná obu rámionách ſwych/ ſzli ná wſpák [retrorsum Vulg]/ á przikryli nágość oycá ſwoiego/ á oblicza ich odwrocone były/ ták iż oyca ſwego ſromoty niewidzieli. BibRadz Gen 9/23; RejZwierc 114 (2); oni iáwnie cżynili lekkość temu ſwiętemu Báránkowi/ práwie ſie go prząc á ná wſpák wypráwuiąc náuki ſwięthe iego RejAp 123; Dźiwny to pan [o Panu Bogu]/ Morze w twárdy grunt obraca/ Byſtré rzéki ná wſpák wraca KochPs 94; ZawJeft 38.

»na wstecz« = retro, retrorsum Vulg, Cn; rursum Cn (20): Więc kiedy ná wſtecż w drogę ſzedł A od głodu bárzo był medł. BierEz P (2); Item kyedy by sią kthory czlowyek, thak polski yako i voloſki trzy krocz o zlodzieysthwo spravowal, abil pothym czwarthy krocz obvynyon, [...] thakowy czlovyek ma na szvbyenyczy swą zaplathą wzyancz, Atho ma bicz na czaſſy pothomne a nyenawſthecz LibLeg 6/156v; RejPs 22v; HistAl C8 [2 r.] (6); Od tąd wielé ich zuczniów ie^go na wſtecz [in retro] poſzło/ i daléi znim niechodźili MurzNT loann 6/66; BielKron 18v; OrzQuin P3v; Lecz to być nie może áby miáło ná wſtecz páść ſłowo Boże [quod exciderit verbum Dei]. WujNT Rom 9/6 (3); Pierwey rzeki k ſwym źrzodłom/ záś náwſtecż ſię liną/ Niż náſz Homer/ y iego Rápſodiae zginą. RybGęśli B3; Páná opuśćili: świętego zbluźnili: odwroćili ſie ná wſtecż. Przez opuſzcżenie Páná możemy rozumieć odſzcżepieńſtwo: [...] przez odwrocenie ná wſtecż/ niedowiárſtwo żydowſkie ábo pogáńſkie PowodPr 29 (2); KlonWor 23.

»na wtore« (1): Za przywileiem Ieo Krolewſkiéy Mćzi/ nikomu zgołá nie ieſt wolno pſałterzá tego/ przekłádánia Iáná Kochánowſkiégo/ bez dołożenia ſámego autorá/ ná wtoré drukowáć KochPs Ee.

»na wzajem« (2): Drudzy záſie [...] Ktorzy ni cżći ni Bogá ná bácżnośći máią: Co ſie więc iáko świnie ták ná wzaiem łupią/ A dyabeł s tego hándlu śilną wiedzye kupią. RejWiz 172v; RejZwierz 125.

»na wznak« = supine Cn (19): a thę wodę do vſt biorącz: na wznak leżeć/ á czo na głebiey w gardło wpuſzcżać FalZioł V 91 (3); BOżą mękę przed ſwięty ná wznák położyli/ Cáłuiąc ią niewiáſty/ iáycy obłożyły. RejFig Bb6; Heli/ padſzy ná wznák s stołká przebił ſobie ciemię y vmárł BielKron 63; Kto ma rozum/ nigdy ná wznák nie ſpi/ bo tákie leżenie żołądek obraża/ wielką niemoc y inne ćięſzkie niemocy przywodźi SienLek 11v (3); HistRzym 37; KochPhaen 2; Supinatus ‒ Nawznak lieząci. Calep 1034a (6); W Nieſzporną Páná z krzyżá godźinę złożono/ Moc Boſką w niedośćigłey tám rádźie táiono. O táką śmierć náſz drogi żywot przypráwiono/ Slicżney chwałykoronę [!] ná wznák położono. LatHar 312 (2); KmitaSpit C5.

»na wzwysz« = altitudo Cn (29): Oleſznik ieſt ziele znaiome w polſzcże/ liſt ma podobny hanyżowemu/ na dwa łokhcia iakmiarz na wzwyſz roſcie FalZioł I 88c (2); A obádwá Cherubini ná wzwyſz byli ná dźieſiąći łokći. BibRadz 1.Reg 6/26 (6); Pochowan w Bábiloniey w wielkim grobie krolewſkim/ ktory piſzą być ná dzyewięć ſtáian ná dłuż/ tákież y ná wzwyſz. BielKron 10 (9); wbiyże w wodę dwá koły/ coby nád wodą były ná wzwyſz łokieć położyſz ná ónych koléch końcmi Synwagę Strum B3 (11); WujNT 479.

»na zbyt« = w funkcji rzeczownika (1): [dworzanin] Ieſli vſarzem będzie/ áby owych przywiętſzym/ ták kolnierzow/ iáko oſtrog [...] zániechał; bo może być kſtałtowny vſarz/ bez Názbyt. GórnDworz L7.

»na zimne, na zimno« = glaciali condicione Cn (3:2): Murm 161; NApierwey ten ktori taką niemocz ma a cierpi, Ma ſie chronić kwaſnych á thwardych rzecży, [...] y wſzelkich rib na zimne FalZioł V 94v; Potráwy ich ſłodko cżynią á poſpolićie ná źimno iedzą. BielKron 261 (2); RejZwierc 158.

[Uwaga do grupy III: Wyrażenia przyimkowe opracowane są szczegółowo pod drugim członem.]

*** Bez wystarczającego kontekstu (10): LibMal 1547/130; ZapWar 1548 nr 2669 (2); Ad, Praepositio, Na/ Do/ Ku/ Ut, Ad coenam. Na wieczerzą. Mącz 3a (4); ActReg 157; Calep 999b; LatHar 740.

*** Dubium (2): Bo ſię wiecz bárzo omylj Abyć obiema naćzemj RejKup ſ8v; Iendrzey Potocki s Potoká ná Zawoł. Aren. PaprPan G4.

Cf [NA BZDY], NA DORĘCZU, NA DORĘDZIU, [NA DORĘŻU], NA GOTOWIU, NAKOŁO, NA NICE, NA NOWOTKU, [NA OSOBNIU], NA OSOBKU, NA PIERWOTKU, NAPRZECIW, NAPRZECIWKO, NAPRZOD, NA ŚCIEŻĄ, [NA WŚLADKI], NAWZMIĄSZ, NAZAD, NAZAJUTRZ

JZ, DJ