[zaloguj się]

OBŁUDA (111) sb f

o oraz a jasne (w tym w a 1 r. błędne znakowanie).

Fleksja
sg pl
N obłuda obłudy
G obłudy obłud
D obłudzie obłudåm
A obłudę obłudy
I obłudą obłudami
L obłudzie obłudach
V obłudo

sg N obłuda (27).G obłudy (22).D obłudzie (5).A obłudę (19).I obłudą (15).L obłudzie (1).V obłudo (2).pl N obłudy (8).G obłud (1).D obłudåm (2).A obłudy (5).I obłudami (2).L obłudach (1).

stp, Cn notuje, Linde XVIXVIII w.

1. Fałszywość, nieszczerość, zakłamanie, stwarzanie pozorów; simulatio Calag, Cn; dissimulatio Cn (37): CzechEp 334; Nikt ſię zá mię nie vimie/ bo pełno obłudy/ W ſercách ludzkich RybGęśli C2v; KlonKr F4.

obłuda czyja [w tym: ai (8), pron poss (3), G sb (2)] (13): niemáſz nic inſego w niey [w nauce papieskiej] iedno pycha papieſka/ vpor/ obłudá/ zdrádá/ báłwochwálſtwo/ bluznierſthwo KrowObr B3v, 51, 115v [2 r.]; Piotr [...] nie bił też Anániaſzá y Záfiry/ ále ie Bog ſam zábił/ dla ich obłudy CzechEp 51, 29, 209; LatHar 315. Cf »obłuda dyjabelska«, »obłuda faryzajska«, »obłuda ludzka«.

W przeciwstawieniach: »szczyrość ... obłuda; szczyrze ... obłudą« (1;1): (nagł) Andrzej Korzenſki. (–) TV ſzcżyrość prawdá wſzytká/ obłudy nie pytay PaprPan P3v; CzechEp 203.

W połączeniach szeregowych (8): w ich vśćiech powieda Ian ſwięty/ nieieſt nálezione kłamſtwo/ zdrádá/ obłudá/ potwarz/ y zmamienie Papieſkie [...] bo ſą bes zmázy KrowObr 229v, B3v, 210; BibRadz II 138b marg; PaprUp A3v; CzechEp 204; LatHar 315; [Iempsar to] Zdrády/ Obłudy/ fáłſzu/ pychy wyraz żywy GosłCast 11.

Zwroty: »obłudą narabiać« = simulare, uti simulatione Calag [szyk zmienny] (3): A ieſlibyś też obłudą tám nárabiáć chćiał/ tedybyś ſie z Chriſtuſem záraz roſtać muſiał CzechRozm 253; Calag 447b; CzechEp 209.

»obłudą się [z kim] obchodzić« (1): [X.K.] ná Bogá y Chriſtuſá ſyná iego potwarz we włocży: zádáiąc mu to/ żeby ſię z ſzátánem nie ſzcżyrze/ ále obłudą iákąś y chytrośćią obchodzić miał CzechEp 203.

»obłudą postępować« (1): Bogći prawdźiwy nie ieſt iáko cżłowiek [...] nie ieſt ták płochy y lękliwy/ żeby mu trzebá chytrośćią/ fortylem/ obłudą przećiw ſzátánowi/ iáko ſię ſzátan obchodźił z rodźicámi náſzymi/ poſtępowáć CzechEp 204.

»obłudy używać« (2): niektorzy z wáſzych/ y wedle náſzego zakonu/ y wáſzey Ewánieliey żyć/ chcą. Ale to ábo z głupſtwá y nieumieiętności/ czynią/ ábo iákiey obłudy w tey mierze vżywáią. CzechRozm 83, 252.

Wyrażenia: »chytra obłuda« (1): widźiałem ia koſá/ Zydá, Foxem go zwano choć cżarnego włoſá: Ktory wiele nędznikow nácżynił z bogátych, Ták żołtowęſych iáko białokurowátych. Przetoż chytrey obłudy śierśći nie przycżytay: Lecż kto z ludzmi nie ſzcżyrze, Iudaſzem go witay. KlonWor **2v.

»obłuda dyjabelska« (3): ono nabożeńſtwo/ nieieſt nabożeńſtwo prawdziwe/ ále ieſt obłudá y zdrádá Dijabelſka KrowObr 94, 210, 216v.

»obłuda faryzajska« (1): Obłudamći to Fáryzáyſkim mnichowſkim przyſtoi co inſzégo w ſercu táić/ á co inſzego vſty mowić CzechEp 209.

»obłuda ludzka« (1): Then vbior znácży nieſpráwiedliwość/ obłudę/ y obrzydłą á mierźioną mądrość ludzką BibRadz II 138b marg.

»szczera [= oczywista], żywa obłuda« [szyk 2:1] (2:1): WujNT 27; Mniemána ſpráwiedliwość ſzczera obłudá. SkarKaz 349a marg; Cnoty pełno w poſtáwie/ po wiérzchu wſtydliwéy/ Poyźrzy dáléy/ dość zdrády/ y obłudy żywéy. GosłCast 30.

»obłuda zdradliwa« (1): ſmutek przy wiecżerzy oſtátecżney/ piąćią oſobliwie rzecży Pánu ćięſzki to ieſt obłudą zdrádliwą Iudaſzową/ poſwarkiem Apoſtolſkim o przednieyſze mieśce [...] LatHar 315.

Szeregi: »obłuda i chytrość« [szyk 2:1] (3): A iżebyś tę chytrość y obłudę tego Antykryſtá tym lepiey wyrozumiał KrowObr 51, 216v; CzechEp 203. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]

»hypocrisis i obłuda« (1): [Pan gani te] ktorzy ſtroią poſtáwę poſzczących/ choć nie poſzczą: co ieſt hypocriſis, y ſzczera obłudá. WujNT 27.

»kłamstwo i obłuda« (1): Zali y Piotr ś. nie zábił dla kłamſtwá y obłudy Anániaſzá z Záfirą żoną iego? CzechEp 47. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]

»obłuda i sykofancyja« (1): Rrzućiwſzy [!] okiem przed ſię á potym záś záſię/ Obacżyſz co zá ludźie náſtáli w tym cżáſie. Wnet w nich vyźrzyſz obłudę y ſykofáncią/ Z ktory dźiś iáko wieprze z żyru właſnie tyią. CzahTr D.

»obłuda i zdrada« [szyk 6:1] (7): Izali to nieieſt wielka obłudá y zdrádá/ nazywáć ſie ſlugą nád ſlugámi Bożymi/ á przedſię wſzyſtkim mocą roſkázowáć? KrowObr 6v, 94, 115v [2 r.]; TRzáśni/ Pánie/ piórunem [...] Tákié/ co tylko język prawdźiwy ſwóy máią/ A ná ſercu obłudę v zdrádę chowáią. PudłFr 26; LatHar 262; GosłCast 30. [Ponadto w połączeniach szeregowych 4 r.]

Wyrażenia przyimkowe: »pod obłudą« (1):

~ W przeciwstawieniu: »pod obłudą ...istą prawdą« (1): ieden tylko ieſt ktory ſię ſtał cżłowiekiem/ á to nie oćiec/ áni poćieſzyćiel/ ále ſam ſyn: nie mnimánym ſpoſobem/ áni pod obłudą ále iſtą prawdą. CzechEp 248. ~

»z obłudą« (1): Lecż/ ná ſzyi ma ćięſzkie iárzmo/ duſzá [...] Zá ſwoie miłe ſkárby przedſięwzięte/ Zdrádne nádźieie z obłudą przyięte, GrabowSet P4.

2. To, co łudzi, zwodzi; kłamstwo, oszustwo, fortel, podstęp (42): KrowObr 86; GrzegRóżn E2; NiemObr 113; Błogoſłáwiony/ komu imię Páńſkie/ Mocną nádzieią: bo śidłá ſzátáńſkie Ten ſnádnie potrze: á omylne chęći/ Wzgárdzi: puſzcżáiąc obłudę z pámięći. GrabowSet Q3, Q4v.

obłuda czego (2): Czo ieſt pięknoſć przirodzenia obłuda, krotkie ſzcżęſcie, ſwiat rychło vwiędły, ludzſkie pożądanie. BielŻyw 136; GrabowSet K2.

W przeciwstawieniu: »obłuda ... prawda« (1): Poſtánowił Pan Bog thę ſłużebność w koſciele ſwoim dla tego [...] żebyſmy ſie nie dáli zwodzić wſzem zdrádam á obłudam kácerſkim/ ále będąc ſpoieni w prawdziwey wierze á w miłości/ záchowáliſmy prawdę Krześćiáńſką RejPosRozpr c.

Zwrot: »dać się zwieść obłudzie« (1): RejPosRozpr c cf W przeciwstawieniu.
Wyrażenia: »doczesne obłudy« (1): Prawdáć ieſt iż kto ſie názbyt zábáwił ſwiátem tym mizernym/ á tymi docżeſnemi nędznemi obłudámi iego/ [...] że themu ſmierć muśi być ſtráſzna y żáłoſna. RejZwierc 167.

»obłuda kacerska« (1): RejPosRozpr c cf W przeciwstawieniu.

»marna obłuda« (3): A iż ſwiát tá márna obłudá ieſt ták odmienny/ iż záwżdy ſie iáko burzliwe morze kołyſáć muśi/ á nigdy ſpokoyny być nie może RejZwierc 150, 116v, 270.

»mizerna obłuda« (1): O mizerna obłudo o żywocie zdradny/ Toć ná twoię powinność nie pámięta żadny. RejWiz 65.

»nędzna obłuda« (1): RejZwierc 167 cf »doczesne obłudy«.

»omylna obłuda« (2): Świát ieſth omylna obłudá. RejZwierc 150 marg, Bbb2v.

»pokryta obłuda« (1): któż tákowi ieſt/ któryby to wáſzé przymiérze rádniéy przymiérzem názwáć miał/ niżeli pokrytą obłudą OrzJan 113.

»obłuda świata« [szyk 2:1] (3): (nagł) Do dobrych towárzyſzow. (–) WIęc wy też dobrzy brácia cochmy tu bywáli/ A tey ſwiátá obłudy ſpołu vżywáli/ Rozmyſlaycie wżdy cżáſem ná co wam też ma przyść/ Bo wiem krotko y długo pewnieć wam też tám być. RejZwierc [272]; KochMRot C; WujNT 155.

Szereg: »zdrada i obłuda« (1): RejPosRozpr c cf W przewstawieniu.

Personifikacje (4):

Zwrot: »dać się zwieść obłudzie« (1): Bychmy ſie dáli ſwiátu tey obłudzie/ Zwieść/ ſzkodáby nas zwáć iżechmy ludzie. RejZwierc 230.

W połączeniu szeregowym (1): Aby tego káżdy iſt był/ kthokolwiek naydzye łáſkę v Páná ſwoiego/ iż żadny ſthrách/ żadna obłudá/ żadne niebeſpiecżeńſthwo/ nigdy ſie oń pokuśić nie będzye śmiáło/ áni pokuśi. RejPos 269v.

Wyrażenia: »marna obłuda« (1): A ták ma miła cnoto wolę ia być s tobą/ Gdyż tá márna obłudá ma co cżynić s ſobą/ Szykuiąc tám ſwe woyſká co go náſláduią RejZwierc 271.

»obłudna obłuda« (1); A ták nic ſie ty nie przećiw tey obłudney obłudzie tey nędzney fortunie/ á cięgni ſie zá oycem ſwym niebieſkim RejZwierc 178v.

Szereg: »obłuda, fortuna« (1): RejZwierc 178v cf »obłudna obłuda«.

a. O osobach (6): Lepiey miech groſzem nádmieſz/ niżli wiátrem dudy/ Boć rády przypiſuią Szynkarki obłudy. BielSat C; BielRozm 16v.
W przen (4): [o rybie rzeczonej nautilus, która płynąc udaje okręcik] A niż ſię z morzá nád wodę wydźwignie/ Napierwey z ſiebie powódź precż wyżygnie/ A gdy ſię vlży ſtroi dziwne cudá/ Oná obłudá. KlonFlis E3v.

W połączeniu szeregowym (1): Co ty tu dzyáłaſz duſzniku/ Obłudo ludzki zwodniku/ V tego dobrego cżłeká/ W pyekle twoiá wiecżna męká BielKom Dv.

α) O śmierci (2): A ták iednoć nas ſtráſzy tá obłudá iáko dzieći máſzkárą/ á iáko kozá wilká potrząſáiącz rogámi RejZwierc 178.
Wyrażenie: »marna obłuda« (1): A poſtánowiwſzy ták ſtátecżną myſl ſwoię/ potkaſz ſie beſpiecżniey s tą márną obłudą á s tą ſmiercią ſwoią/ kthorać nic ſzkodliwego vcżynić nie może RejZwierc 179.
b. Pogardliwie o mszy i przedmiotach kultu religijnego u katolików (12): [papież Urban baranka woskowego] tę obłudę zwoſku vlepioną y vtzárowáną/ przyrownał do krwie Páná Iezu Kryſtá Syná Bożego KrowObr 68v, 67, 68, 68v, 69v, 88 (8).

W charakterystycznych połączeniach: obłuda martwa, z wosku ulepiona (2), woskowa (2); obłudę poświącać (2).

W połączeniach szeregowych (3): Vkaſzćie piſmo Swięte/ gdzie Pan Bog ſercá ludzkie kámienne obiecał ku nabożeńſthwu pobudzić pátrząc ná tákowe kije vſtrugáne y znáki/ ktorych on nie tylko ſrodze zakazał tzynić/ ále teſz thy znáki zowie/ obrzydzenim/ obłudą/ nietzyſthością/ grzechem/ ſmrodem/ y przeklęſtwem. KrowObr 94, 110, 178v.

Wyrażenia: »obłuda kuglarska« (1): Tę potym Mſzą Láćińſką Agáto Papieſz potwierdził/ y do kośćiołá ſwiętego/ iákoby iáką máſſkárę y obłudę kuglárſką wprowádził. KrowObr 198v.

»zmyślona obłuda« (2): przeto tedy niedziwuy ſie proſzę ćię/ iż ſię wſzyſcy wierni y wybráni Boży Mſzą wáſzą iako bluznierſtwem nieſlychánym/ y tą zmyſloną obłudą/ brzydzą KrowObr 190, 178v.

Szereg: »maszkara i obłuda« (1): KrowObr 198v cf »obłuda kuglarska«.
3. Zjawa, mara, omam, przywidzenie, urojenie; lemures (pl) Murm, BartBydg, Mącz; larva Murm, Cn; spectrum Mącz, Cn; phantastica apparitio nocturna BartBydg; fantasticum corpus CzechEp; phantasma Vulg; idolum, monstrum, occursaculum, occursatrix, umbra Cn (24): BartBydg 80b; A vyźrzawſzy go chodzącego po morzu/ zátrwożyli ſię mowiąc: Iż ieſt obłudá. WujNT Matth 14/26; [SkarŻyw 37 (Linde)].

W połączeniach szeregowych (2): Lemures Stráſzidłá/ á lárwy álbo obłudy nocne. Mącz 188c; Spectrum, Matołká/ fáłſzywe wyobráżenie ná ocży lazące/ tych rzeczy o których myślimi/ fántaſia/ Obłudá. Mącz 407a; [Spectrum Obłudá/ Márá/ ábo Pokuſſá ArtNom A5v].

W przeciwstawieniach: »obłuda ... ciało, ista rzecz« (2): á tho wſzithko duſza ſprawuie boiazna gdzie rozum chorobą zniſzcżony nie rozeznawa obłudy od iſtey rzecży. GlabGad L5v; Otóż to pewna/ niechceli záś z ſtárymi Heretykámi fantasticum corpus, obłudy iákiey/ á nie właſnego ćiáłá/ ábo ćiáłá [...] duchownego w Chriſtuśie zmyśláć CzechEp 345.

Zwroty: »chodzić jako obłuda« [szyk zmienny] (2): Otoś wyſchłá cżarna chuda/ Chodźiſz iákoby obłudá BielKom F; BibRadz I 9v marg.

»mni(e)mać być (a. żeby była) obłudę (a. obłuda)« [szyk zmienny] (4): OpecŻyw 54; Pothym gdy vyrzeli ludźi przy nich białe ſobie nie rowne/ mnimali być jakie fántázmy nocne/ tho ieſt obłudy BielKron 450, 460; A oni vyrzawſzy go chodzącego po morzu/ mniemáli żeby byłá obłuda [putaverunt phantasma esse] WujNT Mar 6/49 [przekład tego samego tekstu OpecŻyw].

Wyrażenia: »obłudy nocne« [szyk 2:1] (3): Lemures. Obłudy nocne. Larve. idem. Murm 13; Mącz 188c; LatHar 63.

»ku obłudzie podobien« [szyk 1:1] (2): co naſz Pan vdziáłał/ Iż w náſze towárzyſtwo dał: Cżłowieká táko żádnego/ Ku obłudzie podobnego. BierEz A4v; RejRozm 406.

»obłudy zdradliwe« (1): Sny od nas oddal ſzkodliwe/ Nocne obłudy zdrádliwe LatHar 63.

Szeregi: »obłuda a cień« (1): vwodząc ſię dłużey zá świátem/ niebacżąc omylnośći iego/ lękáiąc ſię ieſzcże iákiey obłudy á ćieniá/ poydźiem dáley w tenże błąd BibRadz *2v.

»fantazma abo obłuda« (1): [w polemice o narodzeniu Chrystusa] Co wſzytko y piſmu świętemu [...] y prawdźiwemu pocżęćiu y rodzeniu cżłowieká prawdźiwego Iezuſá Chriſtuſá ieſt ná odpor. Bo ſię to tymi baykámi wygładza: á fántázmá ſię iákieś ábo obłudá miáſto niego wprowádza CzechEp 149.

»myśl i obłuda« (2): ſny pochodzą z napełnienia ciała, albo z wyprożnienia, cżaſem zmyſli przeſzłey, cżaſem z obłudy, cżaſem z myſli y z obłudy ſpołem GlabGad L4.

»obłuda abo pokusa« (1): gdy tá ſwięta pánná byłá zátrwożoná/ vźrzawſzy onego Anyołá [...] mnimáiąc áby iáka obłudá ábo iáka pokuſá do niey przyſzłá RejPos 269v.

»obłudy a strachy czartowskie« (1): Ieſzcże też obłudy á ſtrachi cżartowſkie zrzuczaią ludzie ſpiące z ław albo z łoż MiechGlab *5v.

a. Obelżywie o wrogu (2): Były chleby y konie/ woły/ ſrebrne rudy/ Poki tu nie bywáły/ Tureckie obłudy. BielSat G; BielSen 13.
4. Niezgodność z prawdą; fałszywe, błędne mniemanie [w tym: czego (1), czyja (1)] (5):

W połączeniu szeregowym (1): możemy záwżdi pocżćiwie pokazáć niepewność/ obłudę/ y fáłſz tey náuki. SarnUzn G6v.

W przeciwstawieniu: »obłuda ... prawda« (1): Y to niſzcży prawdziwego Christu. obłudę mu przycżytáiąc gdyż on ieſt prawdą CzechEp 150.

Wyrażenie: »przykryta obłuda« (1): Pan Bog [...] niechćiał dáley ćierpieć fałſzywey náuki przykrytey obłudy KrowObr B4.
Szeregi: »obłuda i zdrada« (1): iaſnie ſie waſzá obłudá/ y w piśmie Swiętym zdradá przed wſzyſtkim ſwiátem okazuie KrowObr 75.

»obłuda i zmamienie« (1): A przeſto ieſt/ to obłudá y zmamienie ludzkie/ co piſzeſz/ iż Piotr Swięthy był pierwey w Rzymie Papieżem/ á niſſli do Rzymá przyiechał Páweł Swięty. KrowObr 21v.

5. Ktoś lub coś niewiele znaczący (3): ZAś náſtáią Prorocy: náſzy nic niedbáią: Spiemy iák o pół nocy. niechayże tám báią. [...] W Ieruzálem wołano: ſtráſzne były cudá: Iáko y tu/ niedbano. co márzy obłudá? LeovPrzepSamb b4; On idźie zá trębácżem/ on idźie zá dudą: On ſię dźiwowáć idźie ledá zá obłudą. KlonWor 33.
Wyrażenie: »licha obłuda« (1): [mówi kot do lwa] Nieſtrzegą ſie mnie nicz ludzie Smieią ſie lichei obludzie A przed tobą vcziekaią RejRozm 406.

Synonimy : 1. chytrość, fałsz, fałszywość, hipokryzyja, pokrytość, przewrotność, zdrada; 2. fałsz, fortel, kłamstwo, oszukanie; 3. larwa, mara; 4. błąd, fałsz, nieprawda.

Cf OBŁUDNOŚĆ

JB