[zaloguj się]
[pdf]

ODŁOŻYĆ (285) vb pf

Oba o jasne; w imp w drugim o wahania.

Fleksja
inf odłożyć
praet
sg pl
1 m odłożyłem, -m odłożył m pers -smy odłożyli
2 m odłożyłeś, -ś odłożył m pers
3 m odłożył m pers odłożyli, odłożeli
plusq
sg pl
1 m odłożyłem był m pers
3 m był odłożył m pers odłożyły były
imperativus
sg pl
1 odłóżmy
2 odłóż odł(o)żcie, odłóżciéż
3 niechåj odłoży niechaj odłożą
conditionalis
sg pl
1 m m pers by(s)my odłożyli
3 m odłożyłby, by odłożył m pers by odłożyli
impersonalis
praet odłożono
con może być odłożono
participia
part praet act odłożywszy

inf odłożyć (81). ◊ fut 1 sg odłożę (3). ◊ 3 sg odłoży (7). ◊ 1 pl odłożymy (1). ◊ 3 pl odłożą (1). ◊ praet 1 sg m odłożyłem, -m odłożył (2). ◊ 2 sg m odłożyłeś, -ś odłożył (4). ◊ 3 sg m odłożył (34). ◊ 1 pl m pers -smy odłożyli (1). ◊ 3 pl m pers odłożyli (10), odłożeli (1) ZapKościer. ◊ plusq 1 sg m odłożyłem był (1). ◊ 3 sg m był odłożył (1). ◊ [3 pl m pers odłożyły były.] ◊ imp 2 sg odłóż (11); -óż (3), -(o)ż (8). ◊ 3 sg niechåj odłoży (1). ◊ 1 pl odłóżmy (14); -óżmy (1) Oczko, -ożmy (1) Mącz, -(o)żmy (12). ◊ 2 pl odł(o)żcie (8), odłóżciéż (1) WyprPl. ◊ 3 pl niechaj odłożą (1). ◊ con 3 sg m odłożyłby, by odłożył (10). ◊ 1 pl m pers by(s)my odłożyli (2). ◊ 3 pl m pers by odłożyli (5). ◊ impers może być odłożono (1) [cf też ODŁOŻONY sg n N]. ◊ praet odłożono (6); -ono (1), -(o)no (5); [odłożono było cf ODŁOŻONY sg n N]. ◊ part praet act odłożywszy (78).

Sł stp notuje, Cn s.v. oglądanie się z kiem, Linde XVI – XVIII w.

1. Przenosząc spowodować, żeby czegoś na danym miejscu nie bylo, odsunąć na bok; spowodować, żeby dwie rzeczy nie przylegały do siebie; deponere Vulg [w tym: co (19)] (21): Kto by kogo wrzućił w doł związawſzy á dał mu tám drábinę/ á drugi przyſzedſzy odiął drábinę/ tedy nie on będźie winien co go wrzućił/ iedno on co drábinę odłoży/ ieſli vmrze. BielKron 465v, 35; RejPos Ooov.

odłożyć czego (1): Bo widzę lubi trunek á práwie bez miáry/ A odłożywſzy kuflá nie daway [mu] Státutá PaprPan I4v.

odłożyć do czego (1): Ale do Metryki odłożyć Stát. Mázowiecki, okróm tego iednégo. SarnStat 622.

odłożyć z czego (1): iż áż Anioł z niebá sſtąpiwſzy/ [...] odłożył kámień z grobu iego. RejPos [108]v.

odłożyć komu (2): OpecŻyw 171v; Ktoż nam ten kámień odłoży? pod nim leży Syn Boży ArtKanc F15.

Zwrot: »odłożyć na stronę« [szyk zmienny] (2): BierEz D3v; potym go [plastr] odłoż ná ſtronę áżći záś płeć przeſchnie/ tedy go záś przyłóż SienLek 79.
Przen (5):

odłożyć z czego (2): RejPosWstaw [1102]; Lecz teraz odłożćie y wy to wſzytko: gniew/ popędliwość/ złość/ bluźnierſtwo/ ſzkárádą mowę z vſt wáſzych. WujNT Col 3/8.

Zwroty: »odłożyć rękę« = przestać karać (1): Prozba aby pan bog odłożywſſy na ſtronę ſrogą rękę ſwoie [!] za wyſtępki naſſe nieracził nas karać. RejPs 118 marg.

»odłożyć na stronę« (1): RejPs 118 marg cf »odłożyć rękę«.

»na stronę odłożyć« = pozbyć się (1): On [Prometeusz]/ ptaká cżymkolwiek mogł kiedy zátrwożyć/ A tym/ nieco męki/ ná ſtronę odłożyć GrabowSet R4v.

»[kogo] na stronę odłożyć« = prześcignąć (1): yſz twoie rowne daleko na ſtronę odłożywſzy/ możez ſię teſz s ſtarſzymi w obudwu rodzaiu tych nauk sławnie wſpieráć. KwiatKsiąż F3.

a. Zdjąć z siebie (1): Cżemuż pry [wilk do jeżozwierza] w ten cżás ſpokoyny/ Chodziſz táko bárzo zbroyny. Odłożże ty obwięźieli BierEz P3v.
b. Odpędzić (1):
Zwrot: «odłożyć od siebie« (1): Odłożywſzy od śiebie mołoyce y Gáchy/ Tułáły ſię po gorách roſkudłáne ſwáchy. KlonWor 6.
c. O szyku bojowym: ustawić w większej odległości, rozdzielić [w tym: od czego (3)] (4): rog [...] ſwoy lewy odłoż od nieprzyiaćielſkiego práwego po ſtronie ſwoiego woyſká. BielSpr 36.
Zwroty: »odłożyć opodal« (2): Gdy ſie woyſká máią z obu ſtron potykáć/ thedy ty maſz ſkrzydło ſwoie lewe álbo rog odłożyć opodal/ od nieprzyiaćielſkiego práwego/ ták iákoby ſtrzelbá iáka álbo poćiſki nie dochodźiły BielSpr 20v, 21.

»odłożyć na strony« (1): Hannibal [...] odłożywſzy rogi obá woyſká ná ſtrony á z weyśrodká wywiodł lud/ ſtáwił ij ná długim cżele BielSpr 40v.

2. Przesunąć, przełożyć na inny termin, zwłóczyć z wykonaniem czegoś, odroczyć; differre Mącz, Modrz, Calag, JanStat; prolongari, repenere JanStat [w tym: co (90)] (115): Idziſz ſynu á nie mieſzkay/ Przyiaciół o pomoc żąday: Ale też y ći odłożyli/ Aby pierwey ſwe ſpráwili. BierEz O; Diar 36; DiarDop 118; pleraque differat et praesens in tempus omittat, Niektóre niechay odłoży y aż do ſwego czáſu popuśći. Mącz 431a; Calag 42a; NiemObr 59.

odłożyć do czego [w tym też: ad aliquam rem (1)] [= do czasu, kiedy będzie miało miejsce jakieś zdarzenie] (16): BielKron 218v, 379, 402v, 407; iż ſam nie ſzukał w tym [...] pomſty ſwoiey/ iedno wſzytko odłożył do ſądu ſpráwiedliwego ſwego. RejPos 85v; A drudzy Polacy ná Seimie Siradzkim Semowitá Mázowieckie Xiążę zá Krolá chcieli wziąć/ Ale tę rzecz do przyiázdu Edwigi odłożyli. StryjKron 472; aiesliby więc co nowego przypadło, oczymby w Statucie żadney zmianki niebyło, tedy to do Seimu drugiego odłozyć mąmy ActReg 44, 4v, 20, 53, 129, 169, 171; SarnStat 227 [2 r.], 1183.

odłożyć do czego [= do czasu przybycia w określone miejsce] (2): TarDuch C7v; Przyſzedſzy Márſiaſz do krolá prośił áby tę kauzę odłożył do domu/ áby iey thu iáwnie nie ſądził przed ludźmi. RejZwierc 55v.

odłożyć komu (4): I chc(i)eli tedyż [posłowie] iść ku KJM z tym, ale iż panow przy Krolu wiela nie było, odłożono im do jutra. Diar 54, 56; WujNT Act 24/22. Cf »dalej odłożyć«.

odłożyć co [= ile, na jak długo] (1): JKM [...] uczynić tym sądom dosyć nie może, by też jeszcze dobrze rok cały i dwa odłożył Diar 24.

odłożyć na co (12): pocżnie z ijnymi ławniki tę rzecż rozważaćz/ ij na tym ſtanęło aby ią na wiéce odłożili ForCnR Ev; LibLeg 11/182v; KromRozm III A3; Diar 30; BielKron 219, 223; odłoſz ná ſtárość poſty y ćiáłá trudzenia. SkarŻyw 308; odłożyli téż ná tenże Séym ſpólny przyſzły rozmowy ſzérſzé y koncluzią SarnStat 1013, 400, 1013. Cf »odłożyć na inszy czas i miejsce«.

odłożyć do kiedy [w tym też: adaliquem mensem (1)] (24): A iż to niemałe były rzeczy na deliberacyji ich, nie mogli dnia tego wszyscy odwotować i odłożyli do poniedziałku Diar 43, 20, 56; BielKron 216v, 412v; ActReg 137. Cf »do czasu [jakiego] odłożyć«, »odłożyć do dnia [jakiego]«, »do jutra odłożyć«.

odłożyć na kiedy (57): iż [Chrystus] trzy dni w grobie leżał/ y trzećiego dniá zmartwychwſtał. Abowiem iżby Boſtwo ſwoie okazał/ zmartwychwſtánia ſwego ná koniec świátá odłożyć niechćiał KuczbKat 50. Cf »na czas [jaki] odłożyć«, »na inszy czas odłożyć«, »odłożyć na dźień [jaki]«, »na dzień jutrzejszy odłożyć«, »na potym odłożyć«.

cum inf (1): ácż ná tho Papieſcy poſłowie niechćieli przyzwolić/ theż rádę odmienić ná then cżás odłożył. BielKron 224.

Ze zdaniem czasowym [= do czasu gdy] (1): dla cżego odłożył ſpráwę tę/ áżby też byli ſprzećiwnicy iego przy tym. NiemObr 128.

W charakterystycznych połączeniach: artykuł odłożyć, ciała trudzenie, dyskursy, egzekucyją (2), kauzę, koncylijum, konkluzyją, picie, posty, przyście, respons, rozmowy, rzecz (13), skutek nalezienia, sprawę (5), uważenie, wydanie [czego], wyprawę, zmartwychwstanie.

Fraza: »czasu odłożywszy« = po chwili (1): Y záwſze go ták vyrzyſz on ſiedzi nád cżáſzą. A cżáſu odłożywſzy kiedy ná koń wſiędzye/ Ták mężny iák Gárziás śilen mu nie będzye. PaprPan Z4v.
Zwroty: »czas odłożyć« (2): BielKron 412v; Odnioſł mi poty[m] Pan Otwinowſki/ iż X. K. ná rozmowę przyzwolił/ cżás do dniá iutrzeyſzego odłożył NiemObr 25.

»na czas [jaki], do czasu [jakiego] odłożyć« = ad aliquod tempus differre Mącz [szyk zmienny] (26:3): Diar 75; BielKron 224; Mącz 123b; iuż godziná obiádu nád chodzi/ á ieſzcże ich [żydowskich wywodów] nie máło mam ſpiſánych/ á ták to ná cżás po obiedny odłożmy. CzechRozm 81v; ále odłożył ſpráwę iego/ do tego cżáſu/ áżby y oni oycowie przy tym byli NiemObr 128; ActReg 169. Cf »na inszy czas odłożyć«.

»na inszy (a. in(n)y) czas, na inszy, drugi dzień odłożyć« = differre in alium diem Modrz [szyk zmienny] (23:3:1): SeklKat G3v; Ale yuż ſye teraz opozdźiło. Odłożmy to ná inſſy dźyeń. KromRozm I P3, E4; KromRozm III K7, L5, Q4; Diar 29 [2 r.], 84; DiarDop 118; thedy dla lepſzego vznánia prawdy/ [sędzia] ſpráwę onę ná inny czás odłoży GroicPorz aa3v, c3; BielKron 219, 222v, 225v; CzechRozm 8; A ieſliby tá rzecż potrzebowáłá wielkiego rozmysłu/ niechby ná inſzy dźień odłożył oznaymienie zdánia ſwego ModrzBaz 29v; Oczko 28 v; SkarŻyw 261; [Aleksander] zápalczywy gniew ſwoy [...] vſmierzywſzy/ onę przećiw Moſkwi wypráwę ná inſzy czás odłożył. StryjKron 697; ActReg 20; KochAp 13; Otóż/ ieſliż my ná inſzy czás to odłożymy/ boię ſie/ byſmy záś pozno tego nieżáłowáłi OrzJan 68, 87; WujNT 310. Cf »odłożyć na inszy czas i miejsce«.

»odłożyć na in(sz)y czas i miejsce« (2): KromRozm III H6v; Dworzánin gdy mu przydzie być ná pokoiu s pánem/ ieſli inego cżáſu/ y ná inym mieiſcu ſpráwował rzecży poważne/ á potrzebne/ thedy ſie iuż tám nie zydą/ ále ie ma odłożić ná iny cżás/ y mieyſcze GórnDworz K8.

»[komu] dalej odłożyć« (1): Przetoć dáley nie odłożę/ Tuż ćię ná mieyſcu vmorzę. BierEz S3.

»odłożyć do [którego] dnia, na [który] dzień« [szyk zmienny] (3:2): KromRozm II a4; Biſkupom theż roſkazano dekretem/ áby kápłánſkie zbytki bacżyli á o nię [!] karali/ [...] drugie rzecży odłożyli ná 21. dzień Kwietnia. BielKron 228v; In ante diem XV. Calend. distulit. Aż do piątego naſtego dniá który przed Calendami yeſt odłożił. Mącz 167a, 31c, 167a.

»odłożyć do kilka dni« [szyk zmienny] (2): Mącz 124a; Woiewodá ieden [...] miał ten obycżaj/ niemal káżdą rzecż/ ábo do kilká dni/ ábo przynamniey do iutrá odłożyć GórnDworz R.

»do jutra, do dnia jutrzejszego, na dźień jutrzejszy odłożyć« = in crastinum differre Mącz (11:1:1): Diar 54; diffundere diem [...]. Do yutrá odłożyć/ Pomknąć roku názáyutrz. Mącz 88b, 67b; GórnDworz H4v, O, R [2 r.], V2v, Dd5; A iż ćię iuż dźiś nie chcę dáley zábáwiáć: przeto też rzecż tę/ [...] ná dźień iutrzeyſzy odłożę. CzechRozm 224; NiemObr 25; Czáſu mowy o tym/ iuſz nam teraz nie ſtánie [...]; do iutrá to odłożmy. GórnRozm E; SarnStat 789.

»na potym odłożyć« (1): ZEby ſie tu nie przedłużyło, muśi to ná potym odłożyć. SarnStat 1278.

»roki odłożyć« (1): Iáko Ziemſkich, ták y Grodzkich Roków áni odłozyć, áni záwieśić nie moze. SarnStat 530.

Szeregi: »odłożyć i odwlec« (1): ieſli ią [pociechę Bóg] odłoży/ y odwlecże/ ſercá nie trácąc/ cżekay iey ćierpliwie LatHar [249].

»ani odłożyć, ani zawiesić« (1): SarnStat 530 cf »roki odłożyć«.

W przen (1):
Zwrot: »rok [= sąd boży] odłożyć [do kogo]« (1): Wżdycz nam wolno rok odłożicż Aż do ſamego ſędziego Nam naznaczony odniego RejKup x8v.
Przen: O śmierci (2):
Zwrot: »odłożyć rok« [szyk zmienny] (2): RejKup ſ3; Zywotá żadnému z nas ná wieki nie dano/ Ale go tym ſpoſobem vżywáć kazano: Aby go człowiek gotów záwżdy był położyć/ Kiedy przydą té wiéca/ trudno rok odłożyć. KochTarn 76.
a. Przełożyć do dalszej części tekstu (2):
Zwrot: »odłożyć na koniec« (2): Iedno/ iż mi ſzło o to/ áby tá kśiążká wielkośćią y miążſzośćią ſwą ludziom nie omierzłá/ zwłaſzcżá że ſię w trzećim tym iey wydániu/ nie máło náuk y modlitw [...] przycżyniło/ á drugie ſzerzey ſię nápiſáły; odłożyłem ie był wątpliwie ná koniec LatHar 682; PowodPr 54.
b. praw. Wystąpić z wnioskiem o przełożenie swojej sprawy (8): A ieſli ſie przyda temu/ który Rok zwłóczy/ w chorobie dłużéy trwáć: tedy czwarty raz odłożyć będźie mógł [prolongari poterit JanStat 481] SarnStat 769.

odłożyć czym (6): Item yeſthliby kto mayąncz rok ſlozony [...] liſtby staroſczinimy [...] nyeodlozil by, a nanym by nyeſtanal then traczi ſwoyą rzecz MetrKor 40/820. Cf Zwrot.

Zwrot: »rok odłożyć« [w tym: czym (5)] = terminum differre a, reponere JanStat (6): wſzákze prawdziwą niemocą Rok moze bydź odłozono. SarnStat 662, 464, 719, 770, 825 [2 r.].
Szereg: »zwlec albo (i) odłożyć« = differre alias reponere JanStat (3): WTóry Rok iáko zawity może zwléc y odłożyć tenże pozwány prawdźiwą chorobą SarnStat 825, 719, 770.
3. Pominąć, nie wziąć pod uwagę, zlekceważyć; deponere PolAnt, Modrz, JanStat; postponere, removere Modrz, JanStat; reponere PolAnt; abicere Vulg; excludere JanStat [w tym: kogo (5), co (82)] (87): A ze ſtá zwas ieden ſiędzie Tákim kſtałtem ná vrzędzie Aby iedno prawdę mnożył A ſwe pożytki odłożył RejRozpr C2v; A ma w ſobye ten Pſalm gruntowne vpominánie y pogroſzki / ábychmy odłożywſzy zakonne ſpráwy [...] do ſámego tylko miłoſierdzya myſli y chući ſwe przykłonili LubPs N2v; prośił tedy/ áby odłożywſzy wſzelkie nienawiśći przyiáćielſkymi vmyſły/ Stáráli ſie o to iáko by themu zápáleniu wcżás zábieżeli BielKron 198; ModrzBaz 42v; SarnStat 1093, 1262.

odłożyć od czego (1): BielKron 94 cf W przen.

W charakterystycznych połączeniach: odłożyć afekty, błąd (błędliwe mniemanie) (2), Boga (2), bojaźń (bożą) (3), chuć, chytrość, imiona jawne historyje, kroniki, Krystusa, męstwo, miłość, nienawiść (3), nieprzyjacielski obyczaj, opatrzność (3), pilność [czyją], postępki zakonne, powinności, pożytki, prawa (2), przekazy, przyjaźń, rozsądek rozumu, rzeczy doczesne, statuty, strach, sumnienie, szacunki, uczynki, ustawy, wiadomości, wolą, wstyd, wynalazki [czyje], zakonne sprawy, zawady, zazdrość, zdradę, zwyczaje.

Zwroty: »odłożyć precz« (5): odłoſzcie precz błąd ludźiám poſpolity/ ktorzy doſyć maią/ ochrćić śię/ i Euangelją przeczyśc MurzHist H2v; LubPs T5v; BibRadz *4; GrzegRóżn A2; odłożywſzy precz wſzyſtkę chytrość y zdradę [omni dolo, fraude et colore amputatis et remotis JanStat 757] [...]/ obiecuiemy: nigdy przerzeczonych Pánow [...] nieopuſczáć SarnStat 999.

»odłożyć na stronę« [w rym: odłożywszy (21)] = postponere Modrz, JanStat; excludere JanStat [szyk zmienny] (32): RejRozpr E4v; HistAlHUng A3v; Odłożyłeś precż ná ſtronę y Kryſtuſá twoiego LubPs T5v, P5v marg, hh4v; Ma tedy [sędzia] oſobliwe ſumnienie y wiádomoſć odłożyć ná ſtronę/ y wedle Sądowych ſpraw ſędźić. GroicPorz b2; KrowObr Cv; RejWiz 2; OrzList d4v; Abráhám odłożywſzy ná ſthronę chuć kthorą miał ku mátce y ku dźiećięćiu/ rádſzey woley Bożey mieyſce dawa. BibRadz I 11c marg, *4; GrzegRóżn A2, A2v; Odłożmyſz wſzythki ine imioná ná ſtronę/ gdyż żadne nie może być wołożone [!] zbáwicielem/ iedno to ſwięte imię IEZVS. RejPos 34, 90, 209v, 312 [2 r.], 319v, 331; RejZwierc 184v; BudBib Bar 2/29; CzechRozm 56, 208v; zwycżáie náſze/ práwá y ſtátuty y vſtáwy ná ſtronę odłożyć/ á trzymáć ſię przyrodzenia/ y ſámego oycá iego Bogá? ModrzBaz 143, 63v; CzechEp 105; ActReg 158; SarnStat 795, 806, 1076, 1115.

Szeregi: »opuścić a (i) odłożyć« (2): A thák iáko nas piſmá vpomináią/ ábychmy opuśćiwſzy á ná ſtronę odłożywſzy ty rzecży docżeśne/ ſzukáli ſobie pirwey onych ſkárbow ktore wiecżnie trwáią RejPos 312, 331.

»wyzuć się abo odłożyć« (1): gdyby ſie on z oney zacnośći wyzuł/ ábo ią ná ſtronę odłożył: á to ſtawſzy ſie podłym cżłowiekiem: ábo z Páná niewolnikiem CzechRozm 56.

W przen (4): KrowObr Cv; Y odłożą ná ſtronę grzbiet ſwoy [averent se a dorso suo] ták odporny ſpołu z złośćiwemi ſpráwámi ſwemi BudBib Bar 2/29; odłożywſzy ná ſtronę rumy y chwaſty ſzkodliwe/ náukę ſámę zbáwienną przedśię wezmę. CzechEp 105.
Zwrot: »odłożyć od oczu [czyich]« (1): odłożcie złe rzecży myſli wáſzych od ocżu moich. BielKron 94.
a. Nie robić czegoś, zaprzestać (40): RejPs 118; SeklKat Gv, G4; Odloſczie te ſprawe glupyą Bierzſczie ſzę na yną kupyą. RejKup e4v; A przetoż odłożywſzy kłamſtwo/ moẃćie prawdę káżdy bliźniemu ſwemu BibRadz Eph 4/25; BielKron 244v, 362v; Calep 309b; SapEpit A2.

odłożyć od kogo [= przestać robić coś komuś] (1): odłożćie pobory wáſze od ludu mego BudBib Ez 45/9.

W charakterystycznych połączeniach: odłożyć bojaźń, gniew (2), inne rzeczy, kłamstwo, krotofile, niełaskę, obfitość złości, pieczołowanie (pieczliwe staranie) (2), pobory, pochlebstwo, popędliwość, prożne myślenie (przykre) (2), przedsięwzięcia, radę (2), robotę (2), rzeczypospolite, sprawę, wahanie, waśń, wstyd, zabawę (zabawienie) (3), złości.

Zwroty: »odłożyć precz« (1): Nuż iuż choć to minąwſzy co ieſt powinna rzecż/ A iuż to tám ná ſtronę máło odłożmy precż. RejWiz 42v.

»odłożyć na stronę« [w tym: odłożywszy (12)] = reponere in unam partem PolAnt [szyk zmienny] (17): Iuż práẃie dokońcá odłożywſſy ná ſtronę niełáſkę ſwoię/ rácz przyiąć nas wmiłoſierdzie ſwoie RejPs 126v, Ff4; RejJóz O2v; GroicPorz C3; KrowObr 220; RejWiz 42v; OrzRozm S4; Ponere curam, Odłożyć ná ſtronę pieczołowánie. Mącz 309c; RejPos 315; RejPosWstaw 111; BudBib 4.Esdr 14/13; tedy odłożywſzy ná ſtronę wſzyſtko inſze prożne myſlenie/ chćieyćie ſobie co náipilniey rozbieráć/ iáko to ieſt niezmierna Boſka miłość KarnNap A3v; ModrzBaz 65v; OrzJan 62, 111; RybGęśli A2; máło iednák tákich baczę/ ktorzyby ſerio, odłożywſzy wſzytki inſze prywatne mniey potrzebne zabáwy ná ſtronę/ o cáłośći y zátrzymániu tey miłey oyczyzny náſzey [...] ſtáráli ſię. VotSzl A2; CzahTr B4v.

W przen (1): Przetoż odłożywſzy wſzelákie plugáſtwo y obfitość złośći/ przyimićie w cichośći ſłowo [...], ktore może zbáwić duſze wáſze. WujNT Iac 1/21.
α. Nie mówić lub nie myśleć dalej o czymś (11):

W charakterystycznych połączeniach: błogosławieństwa odłożyć, docześne bezpieczeństwa, dwie osobie, mowę, niechęć, niecnotliwe, niezgody, uczynki.

Zwrot: »odłożywszy na stronę« = pomijając [szyk zmienny] (11): Diar 33; á nie thelko vbior/ ále poſtępki obycżáie/ (odłożywſzy mowę/ y vcżynki ná ſtronę) odkrywáią cżłowieká GórnDworz L8v, Bb8; RejPos 163, 235v, 276v, [292]; iuż niecnotiiwe ná ſtronę odłożywſzy/ [...] ále pátrz że y ciáłá ſláchethne á cnotliwe nigdy nie ſą w żadnym beſpiecżnym poſtánowieniu vtwirdzone. RejZwierc 151v; A ták niezgody ná ſtronę tym cżáſem odłożywſzy/ do wtorey rzecży przyſtąpmy. CzechRozm 149v; CzechEp 41; KochWr 20.
b. O ustawach i czynnościach prawnych: unieważnić, znieść (6): CzechRozm 91; Bo kupienie bliźſzy może krewny odłożyć, ále dáru y zamiány nie może. SarnStat 1269, 697.

W połączeniu szeregowym (1): iż dla tego Bog pokarał Iezuſá przez Papieżá Rzymſkiego ktory Iezuſowe vſtáwy odłożył/ pomázał/ wyſzpoćił/ wykręćił/ odmienił/ á ſwe ná tho mieyſce poſtánowił CzechRozm 81.

Zwrot: »odłożywszy na stronę« (1): vedlia tego poſliedniego ſtatutu mayą bycz ſądzone wſſytki rzeczy ziemſkie [...] odloziwſſy na ten czas na ſtronę wſſytki pirwſſe Statuta pirvey vczinione ComCrac 17v.
W przen (1): iż iuż nam inſze lepſze y doſkonálſze náuki y práwá nád one Moiżeſzowſkie/ Chriſtus pan od Bogá przynioſł [...]. Cienie ony zakonne odłożywſzy/ á ſam obraz rzecży wyſtáwiwſzy. CzechEp 48.
4. Przeznaczyć na jakiś cel, przyznać komuś; deponere JanStat [w tym: kogo (1), co (52)] (55): A ieſliby ináczéy vczynił/ tedy odłożywſzy y zoſtáwiwſzy ná polu pięć ſnapów z káżdéy kopy zboża/ káżdy ſwé wolnie woźić będźie. SarnStat 187.

odłożyć komu (sobie) ku czemu (1): Ale gdyby on człowiek od tákiego płynienia był oczyśćion/ odłoży ſobie ſiedm dni ku oczyśćieniu ſwemu BibRadz Lev 15/13.

odłożyć na kogo (1), na co (3): then [Chryzyppus] ácżkolwyek trzy látá odłożył ná mámki/ wſſákże tego chce áby też wten cżás one nyemowyątká mámki dobrych obycżáyow vcżyły. GliczKsiąż K3; SiebRozmyśl A3v; iednák káżdy ſtáráć ſię ma/ áby iáką część nocy ná to [na modlitwę] odłożył. SkarKaz 609b. Cf »czas odłożyć«.

Zwroty: »czas [jaki] odłożyć [na co]« (2): RejWiz 124; áza to wielka [...] przynamniey poránny cżás/ dniá ktorego świętego/ ná to vſpokoienie odłożyć? LatHar 254.

»osobno odłożyć« (1): oſobno pierśi y łopátki odłożył Aaron. BielKron 38.

a. Dać komuś, zapłacić; wydzielić, aby dać; czasem: zwrócić (47): Táki ma ono wroćić co ná zbyt wziął/ y z winą trzech grzywien ſtronie/ á ſądowi trzech/ ktore wnet ná Roku záwitym ma odłożyć UstPraw C2v; pámiętay [...] iżeś obiecował opráwowáć Ieruzalem/ y odeſłáć nacżynia ktore ſtamtąd ſą pobráne. Ktore był Cyrus odłożył gdy cżynił ſlub [...]/ że ie tám miał odesłáć. BudBib 3.Esdr 4/44; ZapKościer 1580/14, 1586/66; GostGosp 42; mogą przez wſzelkiéy trudnośći iecháć [...]/ gdźie ſie im będźie podobno/ z rzeczámi przerzeczonémi: [...] odłożywſzy Cłá SarnStat 1078, 1111; CiekPotr 35.

odłożyć z czego (2): Kazał też Pan Bog rozdzyelić korzyść w rowny dzyał [...]/ á s piąći ſet iednę duſzę żywą odłożyć Pánu Bogu BielKron 43; VotSzl F.

odłożyć komu (17): MetrKor 46/118; GroicPorz f2v, p4v; A ktoby komu krzywdę vczynił álbo ſzkodę/ [...] będzie ſam winien záłożyć/ á nam winien czternaſćie grzywien odłożyć. UstPraw D2, A3v; BielKron 95, 235; Lupem álbo plonem dźielą ſie [Tatarowie] ná mieyſce przyiachawſzy [...]. Wodzowie biorą więcżſzą cżęść/ odłożywſzy pierwey co lepſze rzecży Carzykowi ſwemu. BielSpr 68; ZapKościer 1580/14,1582/29, 1595/88; StryjKron 421; KochEpit A4; SarnStat 77, 355, 612, 1168.

odłożyć na co (6): Krol naſz miłoſćiwy Sigmunt: odłożił 473005. zło⟨tych⟩ na obronę ſławnego kroleſtwa Polſkiego KłosAlg Gv, Gv; BielKron 95; Mącz 312a; SarnStat 78; nie wielka mowię ſumá groſz ábo pułtorá odłożyć ná ochronienie náſze GrabPospR N4v.

odłożyć czym (2): LibLeg 11/12; Iż ktoby [...] ſwémi pieniądzmi ſummę po śmierći poſſeſſorá odłożył/ áby práwá ſwégo predeceſſorá cále vżywał SarnStat 1203.

Ze zdaniem dopełnieniowym (2): Odłóżćiéſz co [= ile] mniémaćie potrzebá iednému/ Bez czego téż może bydź/ dayćie pokóy temu. WyprPl B4v; SarnStat 355.

W charakterystycznych połączeniach: odłożyć cła (2), część [jaką], grosz, [ile] grzywien (2), co lepsze rzeczy, [ile] marek, obroczek.

Zwroty: »nakłady odłożyć« [szyk zmienny] (3): GroicPorz f2v, p4v; Odłożył tedy Olgerdowi Moskiewſki wſzyſtki nakłády woienne StryjKron 421.

»odłożyć pieniądze« [szyk zmienny] (6): Pecuniam ad aedificationem seponere, Pieniądze ná budowánie odłożić. Mącz 312a; ktore pieniędzy obieczial ten Blazey Fafrink temu Piotrowi Pekowi [...] odlozycz. ZapKościer 1595/88, 1579/2, 1582/29; KochWz 136; SarnStat 690.

»summę odłożyć« (4): BielKron 235; Którą ſummę głównik ma odłożyć potomkom niż z wieże wynidźie. SarnStat 612, 1168, 1203.

»szkodę [= grzywnę za szkody] odłożyć« (1): GDyby Szláchćic Szláchćicá vmyſlnie gwałtem poymał [...] ma śiedźieć ná dnie w wieży rok [...] á nád to ieſcze ſzkody powinien odłożyć SarnStat 627.

»winę [= grzywnę] odłożyć« [szyk zmienny] (9): GroicPorz p4v; Gdy kogo zdádzą nieſpráwiedliwie/ á on to áreſtuie w kſięgach/ tedy ten co go zdano ma pozwáć owego/ iż go nieſpráwiedliwie zdał: [...] y winy trzy grzywny odłożyć. UstPraw H4v, A3v, F2, F2v, G; Którą winę ná piérwſzym roku iáko ná záwitym/ nie odchodząc od ſądu odłożyć będźie ſtronie powinien SarnStat 77, 346, 859.

Szereg: »odłożyć albo (i) zapłacić« [szyk 1:1] (2): LibLeg 11/12; Ale kiedybykolwiek dźiedźic onégo imięnia chćiáłby ſummę [...] długu záręczonégo zápłáćić y odłożyć poſśeſsorowi/ [...] powinien ten to poſſeſſor pieniądze tákowéż ſwoié wźiąć SarnStat 1168.
W przen (1): Otoż tobie nie trzebá iáko ná wielkość y obfitość duchá/ ktorego Bog dał Chriſtuſowi pátrzáć: [...] áni ná kubek ktory zá nas pił: ále ná ſwoy właſny/ ktory też tobie tenże Bog Oćiec odłożył. CzechRozm 228v.
Przen: Udzielić jakiejś łaski [komu] (1): Iuż nie o to ia ſtoię/ by mię miłowáłá/ Albo/ co niepodobno/ cnotliwą być chćiáłá/ Sam zdrów być prágnę/ á ten ćiężki wrzód położyć/ Pánie/ zá mą pobożnosć chćiéy mi to odłożyć. KochFr 108.
b. O fragmentach tekstu: wybrać do zapamiętania (1):
Zwrot: »na stronę odłożyć« (1): á tak trzi/ cżterzi albo więcey ſententyi/ [...] zá oſobliwy pożitek każdego dnia ná ſtronę niechay odłożą. KwiatKsiąż K4v.
5. Dokonać działań przy pomiarach geometrycznych (2):
a. Podzielić (1):
Zwrot: »odłożyć połowicę« = oddzielić połowę (1): Ktoby tedy chćiał wiedźiéć/ iáko wielé w tym Kole ieſt/ potrzebá áby thu liczbę ſzérzéy wiódł ná liczbę dłużéy. [...] A ták ná drugą ſtronę trzebá odłożyć połowicę Circumferencyéy GrzepGeom H4v.
b. Odjąć [z czego; ze zdaniem okolicznikowym miary] (1): á potym oſobno zmiérz wieżę/ odłóżże z ónéy ſummy ſpólnéy co ná wieżę przyydźie/ á oſtátek co zoſtánie będźie ná ſzpicę. GrzepGeom P3.
6. Zdać się na kogoś, przekazać komuś innemu zrobienie czegoś [co na co] (1): Papież Páweł poſłał poſły ſwoie Kardynały/ ſtánawiáć pokoy miedzy imi/ [...] proſząc áby ty ſwoie krzywdy właſne odłożyli ná rzecż poſpolitą BielKron 220v.
7. Odzwyczaić (1): Consuetudinem tollere, Odłożyć/ oduczyć. Mącz 457c.
8. [Odliczyć, odjąć [z czego co na co] : A z tej sumy odłożywszy na jęczmiona ćw. 567 [...] facit fl. 156 — 12. InwBiskWłocł 1582/261.]
9. [Odbić od brzegu, odpłynąć:
Zwroty: »odłożyć od lądu«: małośmy nie wpadli na galery one tureckie, ktore dopiero prawie przed nami odłożyły były od tego lądu DiarPeregr 33.

»z okrętem odłożyć«: kupił Eichsteth we Gdanską [!] 5 kloth miessa [...] a tho miesso ma bicz gdÿ s okrethem odlożą RejestrBudGal 64.]

10. [Oddać uderzenie:
Zwrot: »sztych sztychem odłożyć«: W tym Grof Dipold Kirkierzyc [...] Dárł ſię do Krolá vffy Polſkie przebijáiąc/ Iuſz bliſko Krolá przyſzedł y drzewo nań złożył/ Krol też mierzył by mu ſztych on ſztychem odłożył. StryjKron 529.]
*** Bez wystarczającego kontekstu (3): Reponere, odlozicz; reponas mihi, odloz my BartBydg 233; Refibulare et diffibulare, Odgłobić/ Odłożyć. Mącz 125c.

Synonimy: 1. oddalić, b. odbić, odegnać, odpędzić, odpłoszyć, odrazić, odsadzić, odstraszyć; 2. odelżyć, odemknąć, odwlec, przedłużyć, zamieszkać, zawiesić; 3. opuścić; a. przestać, 4.a. dać, zapłacić; 5.b. odjąć; 7. oduczyć, 8. odjąć, odliczyć; 9. odbić się, odepchnąć, odepchnąć się, odpławić się, odpłynąć, odrazić, puścić się; 10. odbić.

Formacje współrdzenne cf ŁOŻYĆ.

Cf ODŁOŻENIE, ODŁOŻONY

LWil, ZZa