Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: POKLWAĆ

Następne hasło: POKŁADAĆ »

POKŁAD (38) sb m

o jasne; -åd, -ad- (w tym 1 r. błędne znakowanie),

Fleksja

	sg	pl
N	pokłåd
G	pokładu	pokładów
A	pokłåd	pokłady
I	pokład(e)m	pokłady
L	pokładzie	pokładzi(e)ch

sg N pokłåd (9). ◊ G pokładu (5). ◊ A pokłåd (7). ◊ I pokład(e)m (1). ◊ L pokładzie (6). ◊ pl G pokładów (2); -ów (1), -(o)w (1). ◊ A pokłady (5). ◊ I pokłady (1). ◊ L pokładzi(e)ch (2).

Sł stp, Cn notuje, Linde także XVII – XIX w.

Znaczenia

1. Coś znajdującego się (najczęściej poziomo) na czymś i zwykle pokrywającego coś (9)
- a. W budownictwie: element leżący na podłożu, opierający się o nie lub przytwierdzony do niego (7)
  - α. Podłoga (5)
  - β. Nadproże (1)
  - γ. Strop, warstwa budynku dzieląca piętra (1)
  - δ. [Wykładzina podłogi lub ścian]
- b. Nadbudówka na łodzi (1)
- c. Siodło (1)
  - Przen (1)
2. To, co się zebrało; skarb, majątek, bogactwo (21)
3. Skarbiec (8)
- Przen (1)

1. Coś znajdującego się (najczęściej poziomo) na czymś i zwykle pokrywającego coś (9):

a. W budownictwie: element leżący na podłożu, opierający się o nie lub przytwierdzony do niego; stratum(-a) Vulg, Cn; constratum(-a), stratura, tabulatum Cn (7):

α. Podłoga; pavimentum PolAnt; coassatio pavimentorum Cn (5): Pavimentatum, poclad, podloga BartBydg 109; Pavimento – Pokładna pawimenczie czinię, tlę pokladam. Calep 764b.

pokład czego (2): Y opráwił [Salomon] pokład domu one^go złote^go/ ták we wnątrz iáko y zwierzchu. BibRadz 3.Reg 6/30, 2.Par 3/5.

[W połączeniu szeregowym: Bo ſie ták zdáło iákoby niethylko iuż ludzie/ ále y ſćiány/ y thło á pokład dzwięk wydawáły Leop 3Mach 1/25 (Linde).]

Zwrot: »pokład położyć« (1): A pokład Domu wielkiego położył drzewem iodłowem [domum magnam texit lignis abiegnis] BibRadz 2.Par 3/5.

Wyrażenie: »pokład malowany« (1): Asarotum – Pokład malowani. Calep 101a.

β. Nadproże [nad czym] (1): Superliminare – Pokład nade drzwiami. Calep 1032a.

γ. Strop, warstwa budynku dzieląca piętra; contignatio Calep; contignatio pavimentorum Cn (1): Contignatio – Pokląd, piętr. Calep 252a.

δ. [Wykładzina podłogi lub ścian: Y zmierzył długość budowánia [...]. Progi/ y okná pochodziſte/ y álkierze wkoło po trzech ſtronách/ przećiwko káżdemu progu/ y pokład drzewem około w okrąg Leop Ez 41/16 (Linde).]

b. Nadbudówka na łodzi [na czym] (1): Stega item locus in navi contextus, Pokład ná łodzi/ yátá nákrita yákoby rydwan álbo namiot. Mącz 414b.

c. Siodło (1): [Pokład [sagma] ná ktorymby ſiedział/ y co by tylko pod tákowym cżłowiekiem nie cżyſtem było/ niecżyſte będzie aż do wiecżorá. Leop Lev 15/9 (Linde).]

Przen (1): [mówi poseł:] Sdarz bog miłoſcziwy kxjeze Wiem zeczie pokład do lieze. Kiediċ powiem żlą nowine RejKup c4.

2. To, co się zebrało; skarb, majątek, bogactwo (21): STárzy Ludźie pieniędzy nie wiele miewáli/ Bo ſie w zbytnich pokłádźiech nie bárzo kocháli. BielSat D4 [idem] BielRozm 30; GrabowSet D3v; [Co ieſli [książęta rzeskie] vcżynią/ tedy Krol Iego M. nie tylko ten pokład Seguryuſzowi powierzony/ ále y oſtátek máiętnośći/ y nákoniec zdrowie właſne/ ná táką potrzebę będźie gotow ważyć. PowodPorozum A8v].

pokład czyj (2): [król] okazał ſie beſpiecżnym y weſołym gościom ſwoim poſłom onym/ vkázuiąc im pokłády ſwoie/ máśći/ y ine rzecży w zámknieniu ſwoim BielKron 90; KochFr 123.

W porównaniu (1): iż nas iáko tálenty w pokład ſobie położone/ chce [Bóg] puśćić ná wagę/ nie tylko iuż z pobożnemi przodkámi náſzemi: ále też w niektorych wyſtępkách/ y z ſámemi Turkſámi/ Pogány/ ábo Zydámi: gdźie zdami [!] ſie wagi vchybiemy. PowodPr 76.

Szeregi: »pokład ani zebranie« (1): [przodkowie nasi] nas z lepſzym ſzczęśćiem w maięthnośćiach właſnych zoſtáwili niżli ſámi byli. Bo oni żadnych pokłádow áni zebránia wielkich nie miewáli BielKron 333.

»złoto i pokłady« (1): Nie dufay w złoto/ y w żadné pokłády/ Káżdéy godźiny obawiay ſye zdrády: Fortuná co da/ to záśię wźiąć może KochPieś 35.

W przen (1): Bo ty ſłużąc oyczyznie przodków ſwych przykłády/ Nie piersćień/ áleś wſzytki wylał ſwé pokłády Prze ſławę domu ſwégo/ prze pożytek rzeczy Poſpolitéy/ którą ty záwżdy maſz ná pieczy. KochFr 123.

Przen (5): PRzecż ták ná Bogá cżęſto kołácemy/ Głupſtwem żądzey ſwey/ á po ſwoiey chcemy Woli mieć niebo/ y w nim ſkryte rády/ Wiecżne pokłády? GrabowSet T3, O4.

pokład czyj [w tym: pron poss (2), G pron (1)] (5): OrzQuin H marg; Mátká opátrzna kośćioł Chrześćiáńſki/ nie wſzytkiego pokłádu ſwe^go/ przed wſzytkimi wywiera: vpátruie ludźi/ vpátruie cżás vpátruie y mieyſce rć. NiemObr 85, 86.

a. Depozyt; mienie powierzone komuś; przen; depositum Vulg, Cn; creditum [aliquid], fiducia Cn (8):

Zwrot: »w pokład podać« (1): P. BOG święty á ſławny twoy Dom Iágełłow/ zá tą świętą Kośćiołá Rzymſkiego Wiárą/ ná Krolewſkiey Stolicy poſtáwić/ y onę [wiarę] iemu [domowi] w pokład y obronę w Kroleſtwie POlſkim podáć racżył. WujJud bv.

Przen: Łaski przekazywane człowiekowi przez Boga (7): OrzQuin H; Miey wzor zdrowego przepowiedánia/ ktoreś odemnie ſłyſzał w wierze y w miłośći ktora ieſt w Chriſtuśie Ieſuśie. Strzeż pokłádu dobrego przez Duchá S. ktory w nas mieſzka. WujNT 2.Tim 1/14; Kto co dobrego czyni w tym żywoćie/ ten to iákoby pokłáda v Páná Bogá/ áby mu to ſchował y oddał po śmierći, (marg) Pokład w niebie. (–) WujNT 735; [SenekaGórn 325].

pokład czego (1): POKŁAD dobrych vczynkow w niebie. WujNT Bbbbbb.

pokład czyj (2): Dla ktorey przyczyny to też ćierpię: ále ſię nie wſtydam. Gdyż wiem komum vwierzył/ y pewienem tego iż mocen ieſt pokłádu mego (marg) zwierzoney rzeczy moiey. (–) ſtrzedz do onego dniá. WujNT 2.Tim 1/12, s. 735.

Szereg: »pokład abo skarb« (1): Przez to depoſitum, przez ten pokład/ ábo ſkarb zwierzony namiáſtkom Apoſtolſkim/ rozumie ſię náuká práwdy Kátholickiey WujNT 732.

3. Skarbiec (8): Wziąwſſy thedy z ſobą Abdemelech męże/ wſſedł do domu Krolewſkiego/ ktory był pod pokłádem [quae erat sub cellario] Leop Ier 38/11; A Iż żaden żołnierskiey ſwoim nakłádem niesłuży: á godźien ieſt robotnik zapłáty ſwey: przeto Rzecżpoſpolita powinna opátrowáć potrzeby tych ſędźiow. Co iednák niemoze [!] być bez pieniędzy w pokłádźie leżących [sine praesenti pecunia]. ModrzBaz 138v; [TarnConsil 30].

pokład czyj (1): Wielkich pieniędzy/ wielka troſká naſzláduie A im człowiek w pokłádźie ſwoim więcéy czuie/ Tym ieſcze więcéy prágnie KochPieś 36.

W porównaniu (1): [Jędrzej Bzicki] Był wźiętym v wſzech ludźi: śiedźiał w páńſkiéy rádźie/ Co mu więtſzą czesć nioſło/ niż złoto w pokłádźie. KochFr 53.

Zwrot: »mieć (pieniądze) w pokładzie« [szyk zmienny] (2): A wierz mi iż niemáło y ten ma w pokłádzye. RejWiz 74v; Ano do káżdey tákiey ſpráwy ieſt rzecż wielce potrzebna mieć pieniądze w pokłádźie [pecuniam in numerato habere] ModrzBaz 123v; PudłFr 16.

Przen [czego] (1):

Wyrażenie: »pokład serca« (1): A tyś Pánye wſſem przykazał tu pilnye ſtrzedz tego/ By káżdy był záwżdy pilen roſkazánya twego/ A chował ye zá wdzięcżny ſkarb w pokład ſercá ſwego LubPs aa4v; [LubWiryd 39].

[Szereg: »skrzynka a pokład«: ale tento vpominek/ yako ſkrzinka a pokład zakona Boże^go/ nietelko W.M. pożietetzny [!] być może/ ale też na wietzną pamiątkę w domu W.M. trwać będzie PalladIsag nlb 3v.]

Synonimy: 1.a.α. astrych, pawiment, piętro, podłoga, tło; β. naprożnik, odrzwi; γ. piętro, połap, strop; b. buda, komora; c. siodło; 2. bogactwo, dobro, imienie, majętność, skarb; 3. skarb, skarbiec, skarbnica.

EBo, IKar