[zaloguj się]
[pdf]

CHĘDOGO (61) av

Oba o jasne.

comp i sup (2+1) (nå)chędożej; -ej (1), -(e)j (2).

Sł stp brak, Cn notuje, Linde XVI – XVII w.

1. Czysto, porządnie; munditer Mącz, Cn; converse Calep, Cn; munde, mundule, purgate Cn (22) : Pátrz iáko ſie Pożytek vpſtrzył náwſzem cudnie/ Chociay zwirzchu chędogo lecż na ſpodku brudnie. RejWiz 40, 28; RejFig Dd5v; Lecż kiedy wżdy chędogo/ tedy wſzytko miło/ Bo nie po tym choc wiele/ kiedy wſzyſtko zgniło. RejZwierz 139v; BielKron 260; Munditer, Chędogo/ Ochędożnie. Mącz 236d; Weźmi korzenia Pokrzyw wielkich á ſpłocz chędogo SienLek 156, 108v, 109, 113, 188v; RejZwierc 111; BielSpr 13v; ktore laſki máią być chędogo vſtrugáné/ áby po nich nie były guzy. Strum B2v; Converse ‒ Chędogo w cziſtoſzczi. Calep 256a; W browárze ma bydź bárzo chędogo GostGosp 136.
Przysłowie: Bo możec wżdy kiedy chce/ á chociay vbogo/ Mieć co Bog dał pocżciwie/ á przedſię chędogo. RejZwierz 140v.
Zwrot: »umyć (się) (a. wymyć) chędogo« [szyk zmienny] (5): oblecż ſie miła coro w cudne odzyenie/ vmywſzy ſie chędogo idź do iego gumná BielKron 53, 113v, 456v, 458v; SienLek 121.
2. Pięknie, wytwornie, ozdobnie; eleganter, ornate Mącz, Cn; polite Calep, Cn; pure Mącz; attice, basilice, belle, bellule, composite, condecore, decore, decoriter, eximie, laute, lepide, luculente, nitidiuscule, pereleganter, pulchre, scite, scitule, speciose, splendide, venuste Cn (17): Ale też vſtawicżną robotą ſwą około tego tako pilnował, Iakoby na ſnadniey/ na lepiey/ na chedożey nowemi Literami/ y czudnemi Figurami ty Polſkie kxięgi ozdobił y ochędożył. FalZioł +2; Sam wielki kniáź ſiedźiał na Stolicy przy ścienie chędogo przypráwioney BielKron 435, 102v, 346v; Eleganter, Pięknie/ Nádobnie/ chędogo. Mącz 188a, 269c, 332c; ReszList 175; Polite ‒ Chędago [!], ozdobnie. Calep 817a.
Zwroty: »chodzić (a. chadzać) chędogo« [szyk zmienny ] = chodzić pięknie ubranym (3): Pirwey chodził chędogo á dziś iuż w iármaku RejWiz 93; RejZwierc 235v, 241.

»chędogo nosic się« = pięknie się ubierać (1): [Planeta Wenus] wſzytki panie y panny ktore ſie rady chędogo noſzą [...] w ſwey moczy ma FalZioł V 51v.

»chędogo się oblec« (1): Więcby kto rzekł/ a coż to/ Więc ſie ſwiátá odrzec/ Ieść/ pic/ dobrey myſli być/ chędogo ſie oblec. RejWiz 16.

»chędogo ubrany, ubrać« [szyk zmienny] (2:1): Także ieſli ktorzy názbieráią złotá/ ſrebrá/ y rzecży napięknieyſzych/ á gdy bywaią vięci miłośćią iákiey niewiáſty cudney y chędogo vbráney [bono habitu Vulg]. BibRadz 3.Esdr 4/18; vbrawſzy ie chędogo po Hiſzpáńſku/ puśćili ie záſię wolno do ſwoich BielKron 452v; CzechEp 167.

3. Dostatnio, wygodnie (5): Gdy chędogo na ſtole/ chędogo w komorze/ Wnet przypádnie dobra myſl/ niechże ią cżárt orze. RejZwierz 135; RejZwierc 32v; ReszList 168.
Szereg: »chędogo a smaczno« (1): kąſecżek chociay rowny ále chędogo á ſmácżno vcżyniony. RejZwierc 32v.
4. Dobrze, uczciwie, pilnie, starannie; skromnie; słusznie, trafnie; concinne Calep, Cn; aequdliter, presse Mącz; concinniter, enucleate, praeclare Cn (17): Wniedziele abys miniſtrował/ A chędogo mſzey pomagał. SeklKat A3v; KromRozm II h4v; Yako Symonides Poetá yeden chędogo był náucżył Pauzániuſá Lácedemońſkiego krolá GliczKsiąż F5; BielKron 74v, 276v; Presse dicere, Chędogo/ skromnie mówic/ nie zbytnie. Mącz 320d, 320d; A to mieyſce mogą rozſzerzyc Plebani/ wykłádáiąc ony dowody ktore bárzo chędogo zebrał S. Auguſtin KuczbKat 410, 285; Strum F3; A Ociec tego ſię po corce ſwey nieſpodziewáiąc: [...] przyzwał Iuliány: y pierwey iey chędogo pytał: Cżemu ty Stároſtą gárdziſz? SkarŻyw 150, 173; potym zamek Włodimirſki/ ktory był przedtym drzewiány/ murem ceglánym chędogo zbudował StryjKron 447; Y nie przę tego/ żem to lepiey rzemięſło/ młodym będąc/ vmiał/ niżeli tokárſtwo: nie tylko w żeleźiech vtworzyc ale też y chędogo oſtrzyc. CzechEp 66; Concinne ‒ Właſnie, w rim chedogo. Calep 232a; ogniá też z głownią nie nośić/ ále chędogo w gárncu GostGosp 22.
Szereg: »porządnie i chędogo« (1): był Komornikiem Stárſzym na dworze Wielkiego Xiędzá Troydená w łożnicy y w komorze/ a wſzelką rzecz Xiążęcą porządnie y chędogo chował StryjKron 365.

Synonimy: 1. czysto; 2. cudnie, nadobnie, ozdobnie, pięknie, przybranie; 4. foremnie, niezbytnie, skromnie, trafnie.

Cf CHĘDOŻNIE, NIECHĘDOGO

MM