[zaloguj się]
[pdf]

DOSKONALE (137) av

doskonale (112), doskonało (2), doskonale a. doskonało (23); doskonale : doskonało Mącz (8 : 1; – : 358d) GostGospSieb (1 : 1; – : +4v).

Pierwsze o oraz a jasne (w tym w a 2 r. błędne znakowanie); -ko- (24), -kó- (1); -ko- : -kó- BiałKat (2 : 1); -e (23), -é (2); -e :-é BiałKat (2 : 1), SarnStat (4 : 1).

comp i sup (22 + 1) (nå)doskonaléj; -éj (1) MurzNT, -(e)j (22).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVIII w.

1. W sposób jak najlepszy, doskonały, bez błędu i uchybienia, bardzo dobrze, znakomicie, wyśmienicie, wzorowo, w najwyższym stopniu, tak jak trzeba; plene et cumulate Mącz; ad amussim Calep; perfecte, perfectissime Cn (90): RejKup z6; LubPs T5v; KrowObr 152v; y mury iego ieſli będą doſkonále wywiedzione [et huius muri erecti fuerint]/ przyſthępu nie będzieſz miał do Celeſyryey y Fenicyey. Leop 3.Esdr 2/24; LeszczRzecz A2v; BibRadz I *5; [ludzie na wyspie Ameryka] w wodźie doſkonále pływáią iáko ine dźiwy BielKron 461v; Plene et cumulate perfectum, Ze wſzech ſtrón doskonale Mącz 304c; iáko oni wieldzy Hetmáni ſtárzy/ mało mieli ná tym/ iż vmieli Ricerſkie rzemięſło doſkonále GórnDworz G3v, G5, G6, N3, L12v, Mm6v (9); BudBib b3; BiałKaz H2; A iuż go [słowieńskiego języka] teraz práwie nikt doſkonále nie rozumie. SkarJedn 360; KochPs 74; trzy pary tylko ſtárzy náydowáli/ Którzy ſye doſkonále z ſobą miłowáli PudłFr 64; Calep 65b; Bo gdźież ktore kśięgi álbo náuká záraz ták doſkonáło ſie wylęgłá/ áby potomny wiek cżego przydáć nie nálaſł? GostGospSieb +4v; LatHar 348, 595, 662; pierwey ſię z tym świátem rozſtał/ niż ſię był z nim iákmiarz doſkonále obeznał WysKaz 2; A to ták doſkonále białymgłowam w práwiéch Polſkich opátrzono ieſt: że choćby bánnicia ná mężá przyſtąpiłá/ [...] żóny nie trácą opráwy ſwéy. SarnStat 1270; SkarKaz 276b; Twe właſnośći [królu] kto zduża [= zdoła] śpiewać doſkonále? SzarzRyt C2v.

W połączeniach szeregowych (2): gdyż w innych rzecżách [ci szaleni żebracy] doſkonále z rozumem wielkim rządnie á ſortunnie poſtępuią. BielKron 260v; WujJudConf 213v.

Zwroty: »doskonało czynić« (1): Rotundo, Okrągło czinię. Et Metaphor. Doskonáło czinię. Mącz. 358d.

»żyć doskonale« (1): Bo dobrá/ ná trzy częśći mądrzy roſpiſuią/ Iedné w vmyſle/ drugie w ćiele vkázuią: Trzećie z ſtrony przychodzą/ co ſczęśćiém zowiemy: Wſzytkich trzebá/ ieſli żyć doſkonále chcemy. KochDz 105.

Szeregi: »dobrze a doskonale« (1): Bo kto ieſt z Medyków/ coby ie [lekarstwa] dobrze á doſkonále oſądźić/ álbo [...] do nátury przyſtoſowáć mogł? Oczko 2.

»doskonale, (i) dostatecznie« (2): Mącz 196a; żebyśćie [...] o ſobie nie trzymali/ żebyśćie iuż doſkonále y doſtátecżnie wſzyſtkiego doſzli: wſzyſtko vmieli/ y wſzyſtko rozumieli. CzechRozm A3v.

»porządnie i doskonale« (1): Boby to y bez koſztu y pracey więtſzey nie mogło być wſzytki błędy co ich ieſt w Wędźidle X. K. nie tykáiąc Kátholiki wſzytkiey Rzymſkiey: porządnie y doſkonále pokázáć CzechEp 105.

»dobrze, szeroko i doskonale« (1): ten ktoremu przodkowáć z pracą teraz przyſzło/ dobrze ſzerzey y doſkonáleyby to był podał. GostGospSieb +4v.

a. W sensie religijnym: cnotliwie, święcie, sprawiedliwie, zgodnie z wolą Bożą, na sposób boski; perfecte Vulg, SarnStat (48): a takᾳ my myloſc wlyey abich cya doſkonalye mylowac mogl ij cyebye ſyα bac. BierRaj 16v; a uolą bozą [Maryja] doſkonaley uypelnyla nyſz patryarchouye PatKaz II 77v, 54; PatKaz III 96; Boć zajſté ledwie który człowiek może śię doſkonáléi modlić/ niſz ta niewiaſta MurzNT 78v; KrowObr 138; Bog ográniczył ćiemnoſći/ á wſzytkich rzeczy doſkonále ſwiádom [et omni fini ipse inquirens (marg) et omni perfectioni, quam ipse inquirit (‒); Vulg: et universorum finem ipse considerat] BibRadz Iob 28/3; BiałKat 126; iż iednák oni [Grekowie] doſkonále thę Swiątość ſpráwuią KuczbKat 125; iże ludzie nigdy nie mogą być ták świętobliwi/ áni doſkonále práwi [nihil in rebus humanis adeo sanctum esse et syncerum]/ áby śię zgołá żadnego wyſtępku nigdy dopuśćić nie mieli ModrzBaz 6; [dusze oczyścione] záraz do niebá idą y iáśnie pátrzą na Bogá w Troycy iednego/ ták iáko ieſt. Acż wedle roznych zasług ieden doſkonałey nizli drugi. SkarJedn 273; Reguły doſkonále bárzo chował SkarŻyw 411, A5, 3, 27, 160; [Chrystus] będąc ſam doſkonále poświęcony/ y inſzych poświęcáć może. NiemObr 102, 111; Lecż bym też nadoſkonáley niepewny y krotki wiek żywotá mego prowádźił [...] rátuy mię w onę oſtátecżną godźinę śmierći moiey LatHar 643; y onże [św. Jan Chrzciciel] vprzedźi go w Duchu y ſile Eliaſzowey/ [...] áby przygotowal Pánu lud doſkonále przyprawiony [parare Domino plebem perfectam Vulg Luc 1/17]. LatHar 686, 21, 26, 204, 243, 619 (10); prośimy was [...] áby iákośćie wźięli od nas/ iáko ſię maćie ſpráwowáć/ y Bogu ſię podobáć/ iákoż ſię y ſpráwuiećie ábyśćie ſię tym doſkonáley ſpráwowáli [ut abundetis magis]. WujNT 1.Thess 4/1, s. 582, 611, 1.Petri 1/13; iż Bog ſprawcá pokoiu niemoże bydź doſkonále chwalon/ ieno w pokoiu [quod non nisi in pace pacis opifex Deus perfecte coli valeat JanStat 842] SarnStat 4, 424 [2 r.], 1067; SiebRozmyśl L; SkarKaz 316b.

W charakterystycznych połączeniach: doskonale chować (reguly, ustawy zakonne) (2), być chwalonym (4), miłować (4), modlić się, opatrzyć, poświęcony, prawy, sprawować (się) (2), uczcić, uwielbić, (wy)pelnić (3).

Zwroty: »doskonale (u)czynić« [szyk zmienny] (2): SkarKaz 312a; Co ieſzcze doſkonáley w nowym zakonie przez namilſzego Syná ſwego/ Páná y Bogá náſzego vczynił SkarKazSej 697a.

»żyć doskonale« [szyk zmienny] (2): SkarŻyw 570; (marg) Zywot zakonniczy zá czaſow Apoſtolſkich. (‒) [...] Iákie żyćie nie było poſpolite wſzytkich Chrześćijánow: ále tylko tych/ ktorzy chćieli żyć doſkonáley. WujNT 411.

Szeregi: »doskonale i dobrze« [szyk 1 : 1] (2): Wklaſztorze onym przebył trzy látá/ chcąc doſkonáley y lepiey żyć/ niſzli oni iego bráćia SkarŻyw 570; SkarKaz 312a.

»dostatecznie i doskonale« (1): złącżáiąc ſłábe bárzo nagrody moie/ z [...] grzechy doſyć cżyniącą bárzo doſtátecżnie y doſkonále męką twoią. LatHar 146.

»obficie i doskonale« (1): aby wſzytek kośćioł obficie y doſkonále obdárzył dobrodźieyſtwy ſwemi. BibRadz II 108 marg.

»szczyrze, (i) doskonale (i statecznie)« (2): NiemObr 35; áby to/ cżym ſię ćiáłu/ świátu/ y cżártu ſłużyło/ ſzcżyrze/ doſkonále y ſtátecżnie ná chwałę ſię twoię obroćiło. LatHar 147.

»znacznie i doskonale« (1): Tey [Maryji] Pan Bog [...] wielkie rzecży ſpráwił: [...] w chwale/ nád wſzytkie wybráne Boże/ znácżniey y doſkonáley iey vdzieloney. LatHar 476.

»dobrze, właśnie i doskonale« (1): że też nikt/ by ſię miał zá namędrſzego: [...] [nie może] nam lepiey/ właśniey y doſkonáley Bogá opiſáć y oznaymić: nád to/ niż ſię on ſam/ y ſyn iego potym oznaymił. CzechEp 117.

b. Skutecznie (o lekach i leczeniu) (2): á tego ſie napijay/ abowiem vrynę y rzecży przirodzone paniam wywodzi doſkonale FalZioł I 44d; tedy doſkonále nic ſtánowić/ áni do vżywánia ták ſtátecznie podáć ſye niemogło: áby [...] w onychże ſámych rzeczách/ odmiáná/ á rózny do vżywánia [lekarstw] ſpoſob/ nié mnśiał być ſzukan. Oczko 2.
2. Całkowicie, zupełnie, doszczętnie, do końca, kompletnie, bez reszty, absolutnie, idealnie; pewnie, na pewno, z całą pewnością, bezwzględnie; ad umbilicum, ad unguem, definite Mącz; integre, solide Calep (41): a racży datz mnie grzéſſnému/ ijżebych [...] tobie cialo ij ducha pod motz twoię doſkonale poddál. OpecŻyw 72v, 188; ktori [cyrkuł czarnej barwy] gdi ſie vkaże po zielonym Circule [...] Tedy taki doſkonale ſpalenie znamionuie. FalZioł V 8; ktora [krew] gdy będzie do ſercza poſłana tam ſie więc doſkonale doſtawa GlabGad E5; Iż Kryſtus [...] może doſkonále zbáwić thy/ ktorzy przezeń idą do Bogá KrowObr 213, 181, 181v [3 r.]; Leop 4.Esdr 12/8; BielKron 362v; Mącz 128a; GórnDworz Gg8; Thrzeći obycżay ſpołecżnośći náſzey s Kryſtuſem/ [...] kiedy iuſz doſkonále on złośćiwy cżłowiek ſtáry zepſowan bywa GrzegŚm 36; Pierwſzy (cżłek) nie poznał iey [światłości boskiej] doſkonále [non perfecit primus scire illam] BudBib Eccli 24/32 [38]; Ták mu doſkonále ten grzech/ przez Moyżeſzá/ [...] odpuſzcżony był: iſz go Pan Bog/ nic niepomniąc ná przeſzły wyſtępek iego/ naywyſzſzym kápłanem [...] pomázáć kazał SkarŻyw 491; Pod ktorym Antychristem, rzecży przed tym opowiedziáne doskonále ſię wypełnią. CzechEp [398]; Calep 989b; że y ná tych źiemſkich niſkośćiách/ wielu rzecżom wiárę dáieſz/ ktorych [...] nigdy [...] doſkonále rozumem nie ogárnieſz LatHar 381; Potrzećie/ áby y dyabeł ſam doznał tego/ żeś iuż doſkonále od niego odſtąpił. LatHar 579, 44, 132, 148, 358, 501; y dáć co lepſzego z máiętnośći ſwoich/ y wracáć w czwor naſob zle nábyte/ to dopiero doſkonále głádźi grzechy. WujNT 275, 664; SkarKaz 420a, 488a.
Zwrot: »doskonale (u)czynić« = wykon(yw)ać (3): ocżyśćiaymy ſie ze wſſelákiego pokálánia ćiáłá y Duchá/ doſkonále cżyniąc poświącenie w boiáźni Bożey [perficientes sanctificationem in timore Dei]. Leop 2.Cor 7/1; BibRadz I 391 marg; BiałKat 281.
Wyrażenie: »doskonale zupełny« (1): Y ieden Duch S. doſkonálé zupełny/ doſkonáły żywot/ żywiących BiałKat b4v.
Szeregi: »doskonale i praw(dziw)ie« [szyk 1 : 1] (2): A zátym doſkonále y prawdziwie vwierzyli. Iż przes Fránćiſſká ſkáżeni być mieli. KrowObr 144v; LeovPrzep H4.

»zupełnie, (i, a) doskonale« [szyk 4 : 2] (6): Ad umbilicum ducere proverbium, Skończyć doskonále á zupełnie którą rzecz wypráwić. Mącz 501d, 503c; A ták śiodmego roku [koń] zupełnié y doſkonále [zęby] miewa. SienLek 188; NiemObr 70; LatHar 142, 156.

*** Bez wystarczającego kontekstu (6): Perfecte, Adver Doskonále/ Zupełnie/ Práwie yáko ma być. Mącz 116a, 172a, 401a; Absolute, perfecte. – Doskonale. Calep 9a, 29b, 779a.

Synonimy: 1. czyście, dobrze, dostatecznie, porządnie, wybornie, znakomicie; a. cnotliwie, dobrze, dostatecznie, pobożnie, sprawiedliwie, właśnie, znacznie; 2. cale, czyście, dostatecznie, gruntownie, koniecznie, pewnie, prawdziwie, szczyrze, zupełnie.

Cf DOKONALE, NIEDOSKONALE

BC