[zaloguj się]
[pdf]

GUBIĆ (115) vb impf

gubić (114), hubić (1); gubić : hubić KlonWor (1 : 1).

Fleksja
inf gubić
indicativus
praes
sg pl
1 gubię gubimy
2 gubisz
3 gubi gubią
praet
sg pl
3 m gubił m pers gubili
fut
pl
3 m pers będą gubić
imperativus
sg
2 gub
conditionalis
sg pl
3 m by gubił m pers by gubili
f by gubiła m an
n subst by gubiły
impersonalis
con by gubi(o)no
participia
part praes act gubiąc

inf gubić (21). ◊ praes 1 sg gubię (5) [w tym: -e (1)]. ◊ 2 sg gubisz (10). ◊ 3 sg gubi (32). ◊ 1 pl gubimy (1). ◊ 3 pl gubią (26). ◊ praet 3 sg m gubił (4). ◊ 3 pl m pers gubili (1). ◊ fut 3 pl m pers będą gubić (1). ◊ imp 2 sg gub (2); -b (1) KochPs, - (1) SkarKazSej. ◊ con 3 sg m by gubił (1). f by gubiła (2). ◊ 3 pl m pers by gubili (2). subst by gubiły (1). ◊ impers con by gubi(o)no (1). ◊ part praes act gubiąc (5).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI(XVIII) – XVIII w.

1. Zabijać, tępić [w tym: kogo, co (31)] (32): náſláduyąc wtym Saturnuſá onego/ ktory yáko Poetowye powyádáyą/ zwykł był dzyeći ſwe yesć y gubić. GliczKsiąż C8; ſzli wielką mocą paląc/ biorąc/ bijąc/ gubiąc/ do kráin Włoſkich BielKron 173; Hodie in aliquem edentur exempla indigna Dziś będą gubyć nieyákiego złoczińcę Mącz 110c, 39a; Niektorzy gubią wſzy y gnidy ſzymowánym miodem pomázuiąc. SienLek 49v, 159, T2v [2 r.]; RejAp 63; SkarJedn 378; KochPs 206; á iſz ieſzcże gonić bjło á gubić ie potrzebá/ á dźień ſię kroćił: rzekł Iozue: Słońce nieruſzay ſię SkarŻyw 503, 187, 489, 552; PowodPr 12.

gubić czym (4): iż Mánuel Kommenus Ceſarz Carogrocki Láćinniki do Syryey idące/ miecżem/ zdrádą/ trućiznámi gubił SkarJedn 254; SkarŻyw 310; A gdy iuſz ták Pan Bog przyrzekł Noemu/ więcey Swiátá Potopem niezálewáć/ áni ludzkiego narodu wodą ták ſrogo gubić/ przedſię ty condicie przydał StryjKron 6; SkarKazSej 688b.

Szeregi: »gubić a mordować« (1): Wyele nyewinnych gubi á ſrodze morduye/ We krwi łudzkyey [!] vprzeymye ſobye roſkoſſuye LubPs C3.

»gubić a wykorzeniać« (1): ábowiem ták wiele dobrodzieiſtwá ludziom dziáła ten káżdy/ kto okrutniki gubi/ á wykorzenia GórnDworz Ii4.

»gubić, (i) zabijać« [szyk 1 : 1] (2): SkarŻyw 187; Ná początku/ świát iemi [uczniami Chrystusa] iáko źiárnem máluczkim gárdźił/ y miał ie zá napodleyſze/ y gubił ie y zábijał SkarKaz 82b.

[Cf Przen RejAp 63].
W przen (2): poſtem ſię ták był ná pierwſzym wſtępie zmorzył/ iſz chcąc nieprzyiaćiela gubić: ſąśiádá/ to ieſt właſne zdrowie/ obráził. SkarŻyw 371; ktoremi ſię źiemiá máże/ y pożeráć chce obywátele ſwoie (marg) Ziemiá zmázána grzechámi gubi obywátele ſwoie. (‒) SkarKaz 702a.
Przen: O potępieniu, czyli śmierci wiecznej (6): Abowiem ieſzcże to ſrożſze á okrutnieyſze ieſt tyrrańſthwo/ zgwáłcenie ſzcżyrey woley Páńſkiey niżli miecż/ [...] bo ten iedno gubi ciáło/ ále to gubi y z duſzą ciáło poſpołu. RejAp 63; SkarŻyw 4; y dźiwnie ſię z tego ćieſzym/ iż nas śmierć nie gubi: á iż człowiek po śmierći lepiey żyie SkarKaz 383a.
Przysłowie: bo co ſię ćiáłu lubi/ to záwżdy duſzę gubi. ArtKanc S8.
Zwrot: »duszę gubić« (2): ArtKanc S8; Heretyctwá [...] duſze gubią SkarKaz Ooooc. [Cf znacz. 5.a. SkarKaz 610a].
Szereg: »wykorzeniać i gubić« (1): Ktory ſzcżyre rad mnożyſz/ obłudne z świátá Wykorzeniaſz/ y gubiſz ná wiecżne látá. RybGęśli D2v.
2. Powodować lub chcieć, żeby coś przestało istnieć; likwidować, znosić; prześladować [co] (15): iż látá precż bieżąc/ [...] odeymuią śiłę/ á z nienagłá gubią żywość GórnDworz H5v, Mm5v; BudBib Iob 14/19; Wſzedł na páńſtwo on Iulianus odſtępcá wiáry Chryſtuſowey/ y [...] chytro Chrześćiáńſką prawdę y wyznánie iey gubił SkarŻyw 392; Iako siełę Constitutyi napisali drugie złe ktore Regalia gubią. ActReg 72; Gniew bacżenie gubi GrabowSet N2v; Co mowią niektorzy heretycy/ iż w nowym zakonie náuczył P. Chryſtus onę Sámárytankę/ iż bez kośćiołow wſzędźie/ w Duchu y w prawdźie chwalić máią P. Bogá/ ná káżdym mieyſcu: nigdy ták tego Pan nie rozumiał: áby temi ſłowy kośćioły gubić miał. SkarKaz 453b, 244b.

gubić czym (1): co ſię dobrego od Bogá ſamego z dobrą naturą wśeie/ rodzice ſwoim niedbálſtwem/ pieſzcżotą/ y nieprzyſtoyną miłośćią/ wykopywáią y gubią. SkarŻyw 136.

a. Usuwać objawy niepożądane; leczyć (6): FalZioł IV 39a; á przeto niedobrze ſobie rádźi/ ten ktory świerzb zſyebie gubi/ przed wyſtanim SienLek 133; W ránách włoſy iáko gubić SienLek T2v.
α. Posiadać właściwości usuwające te objawy (3): proch ſkorzenia tego ziela [...] mięſo dziwe gubi FalZioł I 13a; Takiey żeć też moczy ieſt [...] Oley Lniany: piegi y niecżyſtoſci z licza gubi FalZioł II 23; [lardum] Rdzę gubi/ bá y poſzwóm by namniéy nieſzkodźi. WyprPl C2.
3. Tracić, pozbawiać się, przestawać mieć; amittere Mącz, Calep (8):
a. O własnych wartościach materialnych i moralnych (6): Strzeżże pilnie w ſwym ſtanie s pocżćiwoſcią miáry/ [...] Pátrzże od kogo to maſz/ á wżdy márnie gubiſz RejWiz 99; Mącz 225b; Calep 62a; Nie gubiſz gdy dáieſz: obiecuieć P. Bog zapłátę y dobrą miárą odmierzy tobie SkarKaz 279a; KlonWor 41.

gubić co (1): SkarKaz 421a cf Szereg.

Szereg: »gubić i tracić« (1): Drudzy pierwey ſyny vbogácą w pieniądze/ niżli w boiaźń Bożą [...]. Przetoż potym wſzytko gubią y trácą. SkarKaz 421a.
b. O właściwościach fizycznych [co] (2): bo ktoby ie [wody] dáleko wiéść/ á po godźinách kilku vżywáć chćiał/ trudno ie ták obwárowáć może/ áby nie wietrzáły/ á duchów ónych/ w tym y mocy/ niegubiły. Oczko 21, 21.
4. Zapodziewać, zaprzepaszczać; perdere Cn [co] (1): Kłotki poſpolićie kupuią wſzyſtko/ co potłuką klucże gubiąc. GostGosp 10.
5. Szkodzić; dissipare Mącz; ad occisionem perducere, affere exitium a. interitum a. perniciem a. pestem alicui, dare exitio, facere perniciem alicui, perdere, sepelire salutem Cn [kogo, co] (45): Grzeſſnik dziś nyewinnego kędy może gubi LubPs C2v, ffv marg; BielKron 463v [2 r.]; Libidines eum dissipant, Nierząd á nieſtátek go gubi. Mącz 396a; KochPs 78; Nas chudé co miłuiem/ to gubi napręcéy. KochFr 18; PudłFr 26; ActReg 166; [opilstwo] Ieſt przećiw przyrodzeniu/ gdyż [...] náturę miáſto pośilenia obćiąża y gubi. PowodPr 71, 41; A drudzy ie [synów] chcąc miłowáć/ gubią ie [...]: gdy ie domá przy ſobie/ áby ſię obecnośćią ich ćieſzyli/ trzymáią: á ná dobre wychowánie mogąc nie dáią. SkarKaz 420b, 488a.
a. Doprowadzać do upadku, ruiny, wyniszczenia, zubożenia; disperdere Mącz, PolAnt; destruere PolAnt (28): BibRadz Ps 68/5; Mącz 92d; nietelko to złe s tego roſcie/ iż iedná ſie nád drugą wyſadzáiąc [...] máiętnośći mężow ſwych gubią GórnDworz Ii7v, Hh7v; BudBib Prov 19/26; iákiey chęći táki vbogi [...] będźie przećiwko tym/ ktorzi máło ſię łáſkáwiey niżli nieprzyiaćiel/ trapiąc ie ſáme/ y ich máiętnośći gubiąc záchowáli [qui paulo minus quam hostes hominibus et rebus eorum violandis se gesserunt]? ModrzBaz 102v; SkarJedn 336; KochOdpr C3; ReszPrz 70; OrzJan 56; Wyżſze ſtány bárziey R. P. gubią PowodPr 7 marg; A drugdy y heretyki ná nie ſtáwią/ ktorzy nie tylo máiętnośći vbogim poddánym/ ále y duſze gubią SkarKaz 610a, 2b, 244b, 606b; nie bądź vtrátnikiem y proznuiącym/ á dla śiebie iednego tyśiąc tyśięcy ludźi bráćiey ſwoiey nie gu. SkarKazSej 670a; Są ludźie ktorzy [...] dźieśięć y 20. y 30. od ſtá biorą. y gubią domy potrzebnych SkarKazSej 704b, 659a, 669b, 683a, 688b, 701a; KlonWor 55.

gubić kim, czym (5): RejPos 314v; PowodPr 58; SkarKaz 610a; á herezye y rożne wiáry dźielą kroleſtwá/ y rozdźiałem ie gubią. SkarKazSej 684b, 664a.

W połączenia szeregowym (1): ále ſam gubiſz/ niſzcżyſz/ tráćiſz/ y ſpráwámi y podſtępki ſwemi thy nędzne owiecżki iego RejPos 314v.

b. Zbrojnie najeżdżać (4):
Zwrot: »gubić ziemię« [szyk 2 : 2] (4): BielŻyw 150; palili pobieráiąc á gubiąc źiemie Mázowieckie á Kuiáwſkie/ Ruſacy. BielKron 362, 173, 324.
Szereg: »gubić a najeżdżać« (1): ábowim Węgry y ine nieprzyiaciele poráźił/ ktorzy gubili á náieżdzáli Włoſkie zyemie. BielKron 173.
6. Zaprzepaszczać, niweczyć, marnować; delere, deperdere Mącz [co] (10): zdało się im potrzebną [...] okazać, kto i co ten czas zawżdy gubi. Diar 64; Deleo, Zgłádzam Gubię zmázuyę. Mącz 189a, 93a; WujJud 66v; A owi iáko ſię wymowią ktorzy noc ná wieczerzách trawią? do pułnocy ie odwłocząc/ á dźień ná ſpániu do ſpraw y świátłość wrodzoną gubią. SkarKaz 609b; Wſzytek koniec krolewſkiego poſtánowienia gubi: kto mu roſtyrkow wſzytkich w Rzeczypoſp: vſpakáiáć nie dopuśći SkarKazSej 674b; O nieſzczęſne práwo / ktore wſzytkę ſpráwiedliwość gubi SkarKazSej 701b, 686a marg.

gubić czym (1): A ták ieſli ſie właſnie kto ſwym przodkiem chłubi/ Gdy iego zacne ſpráwy ſwą ſproſnoſcią gubi. RejWiz 98.

Zwrot: »gubić operam et oleum« = pracować na próżno; oleum et operam perdere (1): A tak się bojąc tego, aby nie gubili operam et oleum, to jest aby i kmiotkow swych nie ubożyli i sami przedsię łaski ani lepszego mnimania u WKM swego MP nie odzierżeli [...] ociągaliśmy się na to pozwalać. Diar 76.
7. Zaprzeczać istnieniu, odmawiać [co] (3): Ale też y iednorodzonego Syná Bożego/ Boga prawdźiwego z Bogá prawdźiwego vrodzonego/ gubią GrzegRóżn L2v, L2v; Páná Chryſtuſá przą bydź Synem Bogá Oycá wiecżnego/ [...] ále Boſtwo iego gubiąc/ tylko pocżątek iego według ćiáłá vznawáią PowodPr 34.
8. Nadrabiać, udawać, że się czegoś nie ma, pokrywać pozorami [co] (1): Czudzim ſie przezwiſkiem chlubiſs Tim ſwe niedoſtatki gubiſs RejRozm 394.

Synonimy. 1. bić, mordować, morzyć, siec, umarzać, zabijać; 3. kazić, tracić; 5. szkodzić; b. najeżdżać.

Formacje współrdzenne: pogubić, wygubić, zagubić, zgubić; wygubiać, zagubiać.

Cf GUBIĄCY, GUBIENIE

KW