Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: INSTYGATORSKI

Następne hasło: INSTYGOWANIE »

INSTYGOWAĆ (53) vb impf

-ty- (37), -ti- (16).

o oraz a jasne.

Fleksja

indicativus
inf	instygować
praes
	sg	pl
3	instyguje	instygnją

praet
	sg		pl
3	m	instygow(a)ł	m pers	instygowali
	f	instygowała	m an
	n		subst	instygowały

imperativus
	pl
2	instygujcie

conditionalis
	sg		pl
1	m		m pers	bysmy instygowali
3	m	by instygowåł	m pers
3	f	by instygowała	m an

inf instygować (22). ◊ praes 3 sg instyguje (9). ◊ 3 pl instygnją (3). ◊ praet 3 sg m instygow(a)ł (1). f instygowała (2). ◊ 3 pl m pers instygowali (3). subst instygowały (1). ◊ imp 2 pl instygujcie (1). ◊ con 3 sg m by instygowåł (3). f by instygowała (1). ◊ 1 pl m pers bysmy instygowali (1). ◊ part praes act instygnjąc (6).

Sł stp brak, Cn notuje, Linde bez cytatu.

Znaczenia

1. praw. Oskarżać, skarżyć, składać skargę (26)
2. Podburzać, podszczuwać; dybać, nastawać (27)

1. praw. Oskarżać, skarżyć, składać skargę; accusare Cn (26): Woiewodá ieſliby nieprzymuśił ſwego Podwoiewodzego/ ániby też ſam rzeczy przcdawáiących vſtáwił/ táki ma być winą ſtem grzywien karan: ktorey winy nam połowicá/ á ſtronie ktoraby inſtygowáłá [pro parte instigante JanStat 283] połowicá UstPraw A2; Stároſtá/ gdy nie maſz ktoby instigował/ on instigowáć powinien. GórnRozm D2v, Dv [2 r.]; PaprUp L2; Inſtigator ieden inſtigowáć, y ták wiele rzeczy popiéráć niemoże SarnStat 143, 143, 483.

instygować przeciw komu (1): poſlovie [..,] będą povinni inſtigovacz [instigare JanStat 301] na Seymie przecziwko takovemv vrzędnikovi Dignitarzovi ComCrac 14v.

instygować na kogo, na co (10): ComCrac 16; GroicPorz o2v; WierKróc B3; W Rzymie cżelnieyſzi Pánowie mieli to ſobie zá vcżćiwą rzecż/ ták inſtygowáć [accusare] ná winne obywátele/ iáko też y niewinnych bronić. ModrzBaz 95; WerGośc 224 [2 r.]; GórnRozm D2; Poſłowie inſtigowáć máią ná negligentes Dignitarios, ná Séymiéch, y ná Séymikach SarnStat 44, 609. Cf instygować na kogo przed czym.

instygować na kogo przed czym (1): ieſlibym kogo obaczył v Sądu nieobyczáynie/ nieutćiwie/ á nie wedle práwá/ y iákimkolwiek obyczáiem/ nieprzyſtoynie ſye záchowuiącego/ [.,.] ná thákiego chcę inſtygowáć/ zárázem przed Sądem. GroicPorz g3v.

instygować o co (2): O co Poſłóm inſtigowáć będźie wolno. SarnStat 359 [idem] 419.

Ze zdaniem dopełnieniowym (1): vrzędnicy [...] zmowili ſie nań/ y zgołá inſtygowáli nań/ iákoby on [ślachcic] miał /podpiwſzy ſobie/ dźiećię ná przedmieśćiu koniem roſtrąćić. WerGośc 224.

Zwrot: »instygować u prawa« = oskarżać przed sądem (być powodem lub oskarżycielem) (1): Kronikarze [...] ſpomináią y the [białegłowy]/ ktore inſtigowáły v práwá/ ábo ſie zyimowáły zá cżyię niewinność/ y ze złey thoniey 1udzie/ wielką wymową ſwą wywadzáły. GórnDworz X7.

W przen (3): v tego ſądu [boskiego]/ ſpráwiedliwość żáłuie/ instyguie/ płácze/ prośi; ále miłośierdźie ſkázuie y dekretá cżyni. SkarKaz 3a.

instygować na kogo (2): Pogroźił ſię Pan Bog y inſtygowáłá ſpráwiedliwość iego ná Niniwity/ áby ie źiemiá pożarłá: ále ſię oni pokutą y trzemi dni poſtu wyprośili/ y dekret po nich miłośierdźie vczyniło. SkarKaz 3a, 3a.

2. Podburzać, podszczuwać; dybać, nastawać [instigo – poduszczam, podszczuwam, drażnię Mącz 415b; – poduszczam Calep; pobudzam; podszczuwam – instigo Cn] (27):

instygować przeciw komu [w tym: przeciw komu przed kim (1)] (3): [ksiądz Kanonik] zwierzchność ku ſprzećiwiániu ſię też Bogu pobudza/ przećiw tym inſtyguiąc ktorzy z woley Bożey ſkąd inąd przyſzedſzy/ przedśię nicżyiego gwałtem nie wydźieráią áni gwałcą CzechEp 58, 26, 58, 61, 77, 90.

instygować na kogo, na co [w tym: na kogo przed kim (3)] (18): godźili ſię ták śierdźić y ná kreẃ niewinną/ [...] inſtygowáć CzechEp 164, 15 [2 r.], 17 [2 r.], 18, 21, 27 (17); Thenze pod tehinia potaiemnie Iantzego Kozaka wiprawil chcac ludzi wiele wibawic/ gdi ſkarga prziſzla od Turtzina ſamze potem inſtigowal na Kozaki/ wiele mezow dobrich potracic poradzil. PaprUp 13.

instygować przed kim (5): [X. K.] przećiw nam y przed K. I. M. y przed Tribunałem [...] y gdźie indziey wrzaſkliwie inſtygowáć pocżął. CzechEp 90, 15, 18, 44, 173.

W połączeniach szeregowych (3): nie każeć prześládowáć/ ſzcżypáć/ drapáć/ inſtygowáć/ zábijáć: ále ſię tylko ſchraniáć/ ábo odłęcżáć. CzechEp 30, 21, 26.

W charakterystycznych połączeniach: na krew (4), na gardło, na zdrowie instygować.

Szeregi: »instygować i fołdrować« (2): [czy prawdziwi Chrystyjanie mogą] inſzych wedle fántázyey ſwey/ [...] prześládowáć/ wyganiáć/ ſpotwarzáć/ do Krolow y poſpolſtwá obnośić/ ná gárdło ich inſtygowáć y foldrowáć CzechEp 27, 326.

»prześladować (i) instygować« [szyk 6 : 2] (8): (marg) Mszały Papieskie modlitwę máią zá Heretykámi. (‒) y cżynią tę modlitwę raz w rok w kośćiele zá nimi: á potym ie cáły rok przeſláduią y ná nie inſtyguią CzechEp 44, 17, 25, 30, 44, 63, 93, 96.

Synonimy: 1. fołdrować, oskarżać, skarżyć; 2. fołdrować, pobudzać, poduszczać, podszczuwać.

Cf INSTYGOWANIE, INSTYGUJĄCY