[zaloguj się]
[pdf]

KAŁUŻA (47) sb

kałuża f (45), kałuż f a. m (2); kałuża : kałuż Calep (3 : 2)

-a- (38), -å- (2); -å- Calag; -a- : -å- Mącz (6 : 1); końcowe a jasne (w tym 2 r. błędne znakowanie).

Fleksja
sg pl
N kałuża, kałuż kałuże
G kałuże kałuż, kałuży
D kałużåm
A kałużę kałuże
I kałużami
L kałuży kałużach

sg N kałuża (14), kałuż (2). ◊ G kałuże (2). ◊ A kałużę (2). ◊ L kałuży (11). ◊ pl N kałuże (1). ◊ G kałuż (3) BielKron, Mącz, LatHar, kałuży (1) CzechEp. ◊ D kałużåm (1). ◊ A kałuże (4). ◊ I kałużami (2). ◊ L kałużach (2).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI – XVIII w.

Zagłębienie w ziemi wypełnione wodą pochodzenia deszczowego lub podskórnego; także większy zbiornik wodny;sadzawka; palus Murm, Mymer1, BartBydg, Mącz, Calag, Calep; lacus Mącz, Calag; lacuna Mącz, Calep; lama Calep, Cn; aquilegium, cisterna Mącz; volutabrum Calep; conceptaculum aquae lutulentae, eluvies, lustrum Cn (47): Woł gdy wodę w káłuży pił/ Młode żábiętá potłocżył BierEz N4, Q2; Murm 22; Mymer1 6v; BartBydg 106; RejWiz 105v; Leop Is 19/10; Pothonęło ich w rowiech niemáło w bágniech/ także w káłużách. BielKron 308, 307v, 420; Compluvius lacus idem fere, Deſzczowy ſtáwek/ káłuża/ która tilko deſzczową wodę ma. Mącz 306d, 13c, 54d, 182c, 274c [2 r.], 300d; náléyże w ten dół/ wody gęſtéy z gnoynéy kałuże SienLek 176; Ale ieſliś omieſzkał/ á iuż ſye koniowi rog bárzo śćieśnił/ muśiſz mu dół vkopáć/ co by wnim ſtać mógł po koláná vdźiáłayże w onym dole tákową káłużę SienLek 176v; Ieden z morzá ná deſzcżce wypłynie/ á drugi w káłuży po koláná vthonie. RejAp 128; RejZwierc 209; Pod Seną w Awiniowſkiéy káłuży/ ná dwu piędźi od śiebie/ dwie źrzodle záraz wypadáią Oczko 4; Bywáią też y w gorący rok ná polách/ á zwłaſzczá Podolſkich/ ługi/ y ták złe káłuże/ że bydło vmarzaią. Oczko 26, A4, 11, 17; Calag 376b; StryjKron 437, 442; Ná polách Demogorgonowych/ Y ná nowinách Herebowych/ Przędźiecie len śiany/ mocżony w káłuży KlonŻal C4v; WerGośc 216; Volutabrum – Kałuz. Calep 1139b, 102b, 577b, 579a, [749]b; GosłCast 53; Ieźioro wiecżne ieſt/ á káłużá wyſycha. KlonFlis H5v.

W charakterystycznych połączeniach: kałuża błotna, ciepliczna, gnojna, niecudna, smrodliwa, zła; kałuża po kolana.

Wyrażenia: »kałuża siarczana« (1): bo kto ſye przypátrzy káłużam śiárczáném/ albo gdźie tłuſtość iáka ćieplice grzeie/ naydźie tho/ że ná dnie ſye zśiáda Oczko 17v.

»kałuża wodna« (1): Iż ón obráca kámięnié w kałuże wodné Oczko 9.

W przen (1): modlitwą ſię z plugáwych káłuż niezmiernego tyráńſtwá ſwego/ potężnie wyważał. LatHar +3.
Przen: Herezja, fałszywa nauka (5): ták iż mędzy [!] ſtártymi káłużámi álbo zręmby/ kthore wody nyemáyą/ trudno może być wyrozumyano/ gdźye yeſt zdroy zápyeczętowány [...] (o práwym koſcyele y o práwey náuce krzeſciyáńſkyey to rozumye) KromRozm III O3; Ktemu że ſię rzecż tá od nich prowádźi nie z właſnego ſłowá Bożego źrzodeł żywych/ ále z káłuży ſmrodliwych Filozofow pogáńſkich CzechEp 259, 70; WujNT 417; PowodPr 12.

W charakterystycznych połączeniach: kałuża plugawa, smrodliwa, stara.

a. Brud, gnój (1): A pod łożem káłuże/ pyerza pełno wſzędy/ Ze do páńſkiey łożnice/ mogłby iść w oględy. RejZwierz 140.

Synonimy: a. błoto, gnoj, kał, nieczystość, plugastwo, plugawość.

Cf KALEŃ, KALICA, KALISKO, KALISZCZE, [KAŁUŻYSKO]

MM